อรรถกถาเล่มที่ ๑๘ ภาษาบาลี อักษรไทย
ธ.อ.๑ ยมกวคฺค.
หน้าที่ ๒๐-๒๑.

หน้าที่ ๒๐.
     "ภิกฺขเว ตทา มม ปุตฺเตน กตกมฺมํ ปจฺฉโต ปจฺฉโต
อนุพนฺธิ, ปาปกมฺมํ หิ นาเมตํ ธุรํ วหโต พลิวทฺทสฺส ปทํ จกฺกํ วิย
อนุคจฺฉตีติ อิทํ วตฺถุํ กเถตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ปติฏฺาปิตมตฺติกํ
สาสนํ ราชมุทฺทาย ลญฺฉนฺโต วิย ธมฺมราชา อิมํ คาถมาห
    "มโนปุพฺพงฺคมา ธมฺมา       มโนเสฏฺา มโนมยา;
     มนสา เจ ปทุฏฺเน        ภาสติ วา กโรติ วา,
     ตโต นํ ทุกฺขมเนฺวติ        จกฺกํว วหโต ปทนฺติ.
     ตตฺถ "มโนติ กามาวจรกุสลาทิเภทํ สพฺพมฺปิ จตุภูมิกจิตฺตํ.
อิมสฺมึ ปน ปเท ตทา ตสฺส เวชฺชสฺส อุปฺปนฺนจิตฺตวเสน
นิยมิยมานํ ววตฺถาปิยมานํ ปริจฺฉิชฺชมานํ, โทมนสฺสสหคตํ
ปฏิฆสมฺปยุตฺตํ จิตฺตเมว ลพฺภติ. ปุพฺพงฺคมาติ: เตน ปมคามินา
หุตฺวา สมนฺนาคตา. ธมฺมาติ: คุณเทสนาปริยตฺตินิสฺสตฺตนิชฺชีววเสน
จตฺตาโร ธมฺมา นาม. เตสุ
     "น หิ ธมฺโม อธมฺโม จ   อุโภ สมวิปากิโน,
      อธมฺโม นิรยํ เนติ      ธมฺโม ปาเปติ สุคฺคตินฺติ ๑-
อยํ คุณธมฺโม นาม. "ธมฺมํ โว ภิกฺขเว เทเสสฺสามิ
อาทิกลฺยาณนฺติ อยํ เทสนาธมฺโม นาม. "อิธ ปน ภิกฺขเว
เอกจฺเจ กุลปุตฺตา ธมฺมํ ปริยาปุณนฺติ สุตฺตํ เคยฺยนฺติ ๒- อยํ
ปริยตฺติธมฺโม นาม. "ตสฺมึ โข ปน สมเย ธมฺมา โหนฺติ,
ขนฺธา โหนฺตีติ ๓- อยํ นิสฺสตฺตธมฺโม นาม. นิชฺชีวธมฺโมติปิ เอเสว
@เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. วีส. ๒๗/๔๗๓. ๒. ม. มู. ๑๒/๒๖๘ ๓. ธมฺมสงฺคณิ. ๓๔/๓๓.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑.
นโย. เตสุ อิมสฺมึ าเน นิสฺสตฺตนิชฺชีวธมฺโม อธิปฺเปโต. โส
อตฺถโต ตโย อรูปิโน ขนฺธา "เวทนากฺขนฺโธ สญฺากฺขนฺโธ
สงฺขารกฺขนฺโธติ. เอเต หิ, มโน ปุพฺพงฺคโม เอเตสนฺติ
มโนปุพฺพงฺคมา นาม. "กถํ ปเนเตหิ สทฺธึ เอกวตฺถุโก
เอการมฺมโณ อปุพฺพํ อจริมํ เอกกฺขเณ อุปฺปชฺชมาโน มโน
ปุพฺพงฺคโม นาม โหตีติ. อุปฺปาทปฺปจฺจยตฺเถน. ยถา หิ พหูสุ
เอกโต คามฆาตาทิกมฺมานิ กโรนฺเตสุ, "โก เตสํ ปุพฺพงฺคโมติ
วุตฺเต, โย เตสํ ปจฺจโย โหติ, ยํ นิสฺสาย เต ตํ กมฺมํ กโรนฺติ;
โส ทตฺโต วา มตฺโต วา "เตสํ ปุพฺพงฺคโมติ วุจฺจติ; เอวํ สมฺปทมิทํ
เวทิตพฺพํ. อิติ อุปฺปาทปฺปจฺจยตฺเถน มโน ปุพฺพงฺคโม เอเตสนฺติ
มโนปุพฺพงฺคมา. น หิ เต, มเน อนุปฺปชฺชนฺเต, อุปฺปชฺชิตุํ สกฺโกนฺติ.
มโน ปน, เอกจฺเจสุ เจตสิเกสุ อนุปฺปชฺชนฺเตสุปิ, อุปฺปชฺชติเยว.
อธิปติวเสน ปน มโน เสฏฺโ เอเตสนฺติ มโนเสฏฺา. ยถา
หิ โจราทีนํ โจรเชฏฺกาทโย อธิปติโน เสฏฺา; ตถา เตสมฺปิ
มโนติ มโนเสฏฺา. ยถา ปน ทารุอาทีหิ นิปฺผนฺนานิ ตานิ
ตานิ ภณฺฑานิ ทารุมยาทีนิ นาม โหนฺติ; ตถา เอเตปิ มนโต
นิปฺผนฺนตฺตา มโนมยา นาม. ปทุฏฺเนาติ: อาคนฺตุเกหิ อภิชฺฌาทีหิ
โทเสหิ ปทุฏฺเน. ปกติมโน หิ ภวงฺคจิตฺตํ. ตํ อปฺปทุฏฺ, ยถา
หิ ปสนฺนํ อุทกํ อาคนฺตุเกหิ นีลาทีหิ อุปกฺกิลิฏฺ นีโลทกาทิเภทํ
โหติ, น จ นวํ อุทกํ นาปิ ปุริมํ ปสนฺนอุทกเมว; ตถา ตมฺปิ
อาคนฺตุเกหิ อภิชฺฌาทีหิ โทเสหิ ปทุฏฺ โหติ, น จ นวํ จิตฺตํ,


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๑๘ หน้าที่ ๒๐-๒๑.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=18&page=20&pages=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=18&A=381&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=18&A=381&pagebreak=1#p20