อรรถกถาเล่มที่ ๒๗ ภาษาบาลี อักษรไทย
อิติ.อ. (ปรมตฺถที.)
หน้าที่ ๑๐๖-๑๐๘.

หน้าที่ ๑๐๖.
เตนาห "ปสฺสโต อุปธิกฺขยนฺ"ติ. "อุปธิกฺขโย"ติ หิ นิพฺพานํ วุจฺจติ, ตญฺจสฺส
สจฺฉิกิริยาภิสมยวเสน มคฺคญาเณน ปสฺสติ. อถ วา ตนู สํโยชนา โหนฺตีติ
เมตฺตาฌานปทฏฺฐานาย วิปสฺสนาย อนุกฺกเมน อุปธิกฺขยสงฺขาตํ อรหตฺตํ ปตฺวา
ตํ ปสฺสโต ปเคว ทสปิ สํโยชนา ตนู โหนฺติ, ปหียนฺตีติ อตฺโถ, อถ วา
ตนู สํโยชนา โหนฺตีติ ปฏิโฆ เจว ปฏิฆสมฺปยุตฺตสํโยชนา จ ตนุกา โหนฺติ.
ปสฺสโต อุปธิกฺขยนฺติ เตสํเยว กิเลสูปธีนํ ขยสงฺขาตํ เมตฺตํ อธิคมวเสน
ปสฺสนฺตสฺสาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ.
      เอวํ กิเลสปฺปหานํ นิพฺพานาธิคมญฺจ เมตฺตาภาวนาย สิขาปฺปตฺตมานิสํสํ
ทสฺเสตฺวา อิทานิ อญฺเญปิ อานิสํเส ทสฺเสตุํ "เอกมฺปิ เจ"ติอาทิมาห. ตตฺถ
อทุฏฺฐจิตฺโตติ เมตฺตาพเลน สุฏฺฐุ วิกฺขมฺภิตพฺยาปาทตาย พฺยาปาเทน อทูสิตจิตฺโต.
เมตฺตายตีติ หิตผรณวเสน เมตฺตํ กโรติ. กุสโลติ อติสเยน กุสลวา
มหาปุญฺโญ, ปฏิฆาทิอนตฺถวิคเมน วา เขมี. เตนาติ เตน เมตฺตายิเตน.
สพฺเพ จ ปาเณติ จสทฺโท พฺยติเรเก. มนสานุกมฺปนฺติ จิตฺเตน อนุกมฺปนฺโต.
อิทํ วุตฺตํ โหติ:- เอกสตฺตวิสยาปิ ตาว เมตฺตา มหากุสลราสี, สพฺเพ ปน
ปาเณ อตฺตโน ปิยปุตฺตํ วิย หิตผรเณน มนสา อนุกมฺปนฺโต ปหูตํ พหุํ
อนปฺปกํ อปริยนฺตํ จตุสฏฺฐิมหากปฺเปปิ อตฺตโน วิปากปฺปพนฺธํ ปวตฺเตตุํ
สมตฺถํ อุฬารปุญฺญํ อริโย ปริสุทฺธจิตฺโต ปุคฺคโล ปกโรติ นิปฺผาเทติ.
      สตฺตสณฺฑนฺติ สตฺตสงฺขาเตน สณฺเฑน สมนฺนาคตํ ภริตํ, สตฺเตหิ
อวิรฬํ อากิณฺณมนุสฺสนฺติ อตฺโถ. วิชิตฺวาติ อทณฺเฑน อสตฺเถน ธมฺเมเนว
วิชินิตฺวา. ราชิสโยติ อิสิสทิสา ธมฺมิกราชาโน. ยชมานาติ ทานานิ ททมานา.
อนุปริยคาติ วิจรึสุ.
      อสฺสเมธนฺติอาทีสุ โปราณกราชกาเล กิร สสฺสเมธํ ปุริสเมธํ สมฺมาปาสํ
วาจาเปยฺยนฺติ จตฺตาริ สงฺคหวตฺถูนิ อเหสุํ, เยหิ ราชาโน โลกํ สงฺคณฺหึสุ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๗.
ตตฺถ นิปฺผนฺนสสฺสโต ทสมภาคคฺคหณํ สสฺสเมธํ นาม, สสฺสสมฺปาทเน
เมธาวิตาติ อตฺโถ. มหาโยธานํ ฉมาสิกํ ภตฺตเวตนานุปฺปทานํ ปุริสเมธํ นาม,
ปุริสสงฺคหเณ เมธาวิตาติ อตฺโถ. ทลิทฺทมนุสฺสานํ โปตฺถเก เลขํ คเหตฺวา
ตีณิ วสฺสานิ วินา วฑฺฒิยา สหสฺสทฺวิสหสฺสมตฺตธนานุปฺปทานํ สมฺมาปาสํ
นาม. ตํ หิ สมฺมา มนุสฺเส ปาเสติ หทเย พนฺธิตฺวา วิย ฐเปติ, ตสฺมา
"สมฺมาปาสนฺ"ติ วุจฺจติ. "ตาต มาตุลา"ติอาทินา ปน สณฺหวาจาย สงฺคณฺหณํ
วาจาเปยฺยํ นาม, เปยฺยวชฺชํ ปิยวาจตาติ อตฺโถ. เอวํ จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ
สงฺคหิตํ รฏฺฐํ อิทฺธญฺเจว โหติ ผีตญฺจ ปหูตอนฺนปานํ เขมํ นิพฺภยํ. ๑-
มนุสฺสา มุทา โมทมานา อุเร ปุตฺเต นจฺเจนฺตา อปารุตฆรา วิหรนฺติ, อิทํ
ฆรทฺวาเรสุ อคฺคฬานํ อภาวโต "นิรคฺคฬนฺ"ติ วุจฺจติ. อยํ โปราณิกา ปเวณิ,
อยํ โปราณิกา ปกติ.
      อปรภาเค ปน โอกฺกากรากาเล พฺราหฺมณา อิมานิ จตฺตาริ สงฺคหวตฺถูนิ
อิมญฺจ รฏฺฐสมฺปตฺตึ ปริวตฺเตนฺตา อุทฺธมฺมูลํ กตฺวา อสฺสเมธํ ปุริสเมธนฺติอาทิเก
ปญฺจ ยญฺเญ นาม อกํสุ. วุตฺตเญหตํ ภควตา พฺราหฺมณธมฺมิยสุตฺเต:-
          "เตสํ อาสิ วิปลฺลาโส        ทิสฺวาน อณุโต อณุํ ฯเปฯ
           เต ตตฺถ มนฺเต คนฺเถตฺวา    โอกฺกากํ ตทุปาคมุนฺ"ติ. ๒-
      ตตฺถ อสฺสเมตฺถ เมธนฺติ พาเธนฺตีติ อสฺสเมโธ, ทฺวีหิ ปริญฺเญหิ
ยชิตพฺพสฺส เอกวีสติยูปสฺส เอกสฺมึ ปจฺฉิมทิวเส เอว ๓- สตฺต
นวุติปญฺจปสุสตฆาตภีสนสฺส ฐเปตฺวา ภูมึ จ ปุริเส จ อวเสสสพฺพวิภวทกฺขิณสฺส
ยญฺญสฺเสตํ อธิวจนํ. ปุริสเมตฺถ เมธนฺติ พาเธนฺตีติ ปุริสเมโธ. จตูหิ ปริญฺเญหิ
ยชิตพฺพสฺส สทฺธึ ภูมิยา อสฺสเมเธ วุตฺตวิภวทกฺขิณสฺส ยญฺญสฺเสตํ อธิวจนํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. นิรพฺพุทํ      ๒ สุ.ขุ. ๒๕/๓๐๕/๓๙๑     ๓ สี.,ม.,ก. มชฺฌิมทิวเสเอว
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๘.
สมฺมเมตฺถ ปาสนฺติ ขิปนฺตีติ สมฺมาปาโส, ยุคจฺฉิคฺคเฬ ปเวสนทณฺฑกสงฺขาตํ
สมฺมํ ขิปิตฺวา ตสฺส ปติโตกาเส เวทึ กตฺวา สํหาริเมหิ ยูปาทีหิ สรสฺสตินทิยา
นิมฺมุคฺโคกาสโต ปภุติ ปฏิโลมํ คจฺฉนฺเตน ยชิตพฺพสฺส ยญฺญยาคสฺเสตํ ๑-
อธิวจนํ. วาชเมตฺถ ปิวนฺตีติ วาชเปยฺโย. เอเกน ปริยญฺเญน สตฺตรสหิ ปสูหิ
ยชิตพฺพสฺส เวฬุวยูปสฺส สตฺตรสกทกฺขิณสฺส ยญฺญสฺเสตํ อธิวจนํ. นตฺถิ
เอตฺถ อคฺคโฬติ นิรคฺคโฬ. นวหิ ปริยญฺเญหิ ยชิตพฺสสฺส สทฺธึ ภูมิยา
ปุริเสหิ จ อสฺสเมเธ วุตฺตวิภวทกฺขิณสฺส สพฺพเมธปริยายนามสฺส
อสฺสเมธวิกปฺปสฺเสตํ อธิวจนํ.
      จนฺทปฺปภาติ จนฺทปฺปภาย. ตารคณาว สพฺเพติ ยถา สพฺเพปิ ตารคณา
จนฺทสฺส ปภาย ๒- โสฬสิมฺปิ กลํ นาคฺฆนฺติ, เอวํ เต อสฺสเมธาทโย ยญฺญา
เมตฺตจิตฺตสฺส วุตฺตลกฺขเณน สุภาวิตสฺส โสฬสิมฺปิ กลํ นานุภวนฺติ น ปาปุณนฺติ,
นาคฺฆนฺตีติ อตฺโถ.
      อิทานิ อปเรปิ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิเก เมตฺตาภาวนาย อานิสํเส ทสฺเสตุํ
"โย น หนฺตี"ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ โยติ เมตฺตาพฺรหฺมวิหารภาวนานุยุตฺโต
ปุคฺคโล. น หนฺตีติ เตเนว เมตฺตาภาวนานุภาเวน ทูรวิกฺขมฺภิตพฺยาปาทตาย น
กิญฺจิ สตฺตํ หึสติ, เลฑฺฑุทณฺฑาทีหิ น วิพาธติ วา. น ฆาเตตีติ ปรํ
สมาทเปตฺวา น สตฺเต หนาเปติ น วิพาธาเปติ จ. น ชินาตีติ
สารมฺภวิคฺคาหิกกถาทิวเสน น กิญฺจิ ชินาติ สารมฺภสฺเสว อภาวโต, ชานิกรณวเสน
วา อฏฺฏกรณาทินา น กิญฺจิ ชินาติ. น ชาปเยติ ปเรปิ ปโยเชตฺวา ปเรสํ
ธนชานึ น การาเปยฺย. เมตฺตํโสติ เมตฺตามยจิตฺตโกฏฺฐาโส, เมตฺตาย วา อํโส
อวิชฺชหนฏฺเฐน อวยวภูโตติ เมตฺตํโส. สพฺพภูเตสูติ สพฺพสตฺเตสุ. ตโต เอว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยาตรายาคสฺเสตํ สพฺพภาคสฺเสตํ, มโน.ปู. ๒/๓๙/๓๔๑  ๒ ฉ.ม. จนฺทิมโสภาย


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๒๗ หน้าที่ ๑๐๖-๑๐๘.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=27&page=106&pages=3&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=27&A=2321&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=27&A=2321&modeTY=2&pagebreak=1#p106