อรรถกถาเล่มที่ ๓๔ หน้าที่ ๓๒๓.

เตหิ ธมฺเมหีติ เตหิ ปฐวิอาทีหิ จ จกฺขาทีหิ จ ธมฺเมหิ. วินา น วตฺตนฺตีติ น หิ ตถา ตถา สนฺนิวิฏฺเฐ ปฐวิอาทิธมฺเม มุญฺจิตฺวา เทหา นาม สนฺติ. ธมฺเมหิ วินา น วตฺตตีติ เทโห อวยเวหิ อวยวธมฺเมหิ วินา น วตฺตติ น อุปลพฺภติ. เอวํ สนฺเต กิมฺหิ ตตฺถ มนํ นิเวสเยติ กิมฺหิ กึ ปฐวิยํ, อุทาหุ อาปาทิเก เทโหติ วา หตฺถปาทาทีนีติ วา มนํ มนสญฺญํ นิเวเสยฺย. ยสฺมา ปฐวิอาทิปสาทธมฺมมตฺเต เอสา สมญฺญา, ยทิทํ เทโหติ วา หตฺถปาทาทีนีติ วา สตฺโตติ วา อิตฺถีติ วา ปุริโสติ วา, ตสฺมา น เอตฺถ ชานโต โกจิ อภินิเวโส โหตีติ. ยถา หริตาเลน มกฺขิตํ, อทฺทส จิตฺติกํ ภิตฺติยา กตนฺติ ยถา กุสเลน จิตฺตกาเรน ภิตฺติยํ หริตาเลน มกฺขิตํ ลิตฺตํ เตน เลปํ ทตฺวา กตํ อาลิขิตํ จิตฺติกํ อิตฺถิรูปํ อทฺทส ปสฺเสยฺย. ตตฺถ ยา อุปถมฺภนเขปนาทิกิริยาสมฺปตฺติยา มานุสิกา นุ โข อยํ ภิตฺติ อปสฺสาย ฐิตาติ สญฺญา, สา นิรตฺถกา มนุสฺสภาว- สงฺขาตสฺส อตฺถสฺส ตตฺถ อภาวโต, มานุสีติ ปน เกวลํ ตหึ ตสฺส จ วิปรีตทสฺสนํ, ยาถาวโต คหณํ น โหติ, ธมฺมปุญฺชมตฺเต อิตฺถิปุริสาทิคหณมฺปิ เอวํ สมฺปทมิทํ ทฏฺฐพฺพนฺติ อธิปฺปาโย. มายํ วิย อคฺคโต กตนฺติ มายากาเรน ปุรโต อุปฏฺฐาปิตํ มายาสทิสํ. สุปินนฺเตว สุวณฺณปาทปนฺติ สุปินเมว สุปินนฺตํ, ตตฺถ อุปฏฺฐิตสุวณฺณมยรุกฺขํ วิย. อุปคจฺฉสิ อนฺธ ริตฺตกนฺติ อนฺธพาล ริตฺตกํ ตุจฺฉกํ อนฺโตสารรหิตํ อิมํ อตฺตภาวํ "เอตํ มมา"ติ สารวนฺตํ วิย อุปคจฺฉสิ อภินิวิสสิ. ชนมชฺเฌริว รุปฺปรูปกนฺติ มายากาเรน มหาชนมชฺเฌ ทสฺสิตํ รูปิยรูปสทิสํ สารํ วิย อุปฏฺฐหนฺตํ, อสารนฺติ อตฺโถ. วฏฺฏนิริวาติ ลาขาย คุฬิกา วิย. โกฏโรหิตาติ โกฏเร รุกฺขสุสิเร ฐปิตา. มชฺเฌ ปุพฺพุฬกาติ อกฺขิทลมชฺเฌ ฐิตชลปุพฺพุฬสทิสา. สอสฺสุกาติ อสฺสุชลสหิตา.

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๓๔ หน้าที่ ๓๒๓. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=34&page=323&pages=1&modeTY=2&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=34&A=6951&modeTY=2&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=34&A=6951&modeTY=2&pagebreak=1#p323