อรรถกถาเล่มที่ ๔ ภาษาบาลี อักษรไทย
ที.อ. (สุมงฺคล.๑)
หน้าที่ ๓๐๔-๓๐๕.

หน้าที่ ๓๐๔.
อมฺหากนฺ"ติ ตโต ปฏฺาย เต ทิสฺวา นปฺปมชฺชนฺติ. ตุณหี อเหสุนฺติ
โปฏฺปาทํ ปริวาเรตฺวา นิสฺสทฺทา นิสีทึสุ.
      [๔๑๐] สฺวาคตํ ภนฺเตติ สุฏฺุ อาคมนํ ภนฺเต ภควโต, ภควติ
หิ โน อาคเต อานนฺโท โหติ, คเต โสโกติ ทีเปติ. จิรสฺสํ โข ภนฺเตติ
กสฺมา อาห? กึ ภควา ปุพฺเพปิ ตตฺถ คตปุพฺโพติ? น คตปุพฺโพ. มนุสฺสานํ
ปน "กุหึ คจฺฉนฺตา, กุโต อาคตตฺถ, กึ มคฺคมุฬฺหตฺถ, จิรสฺสํ อาคตตฺถา"ติ
เอวมาทโย ปิยสมุทาจารา โหนฺติ, ตสฺมา เอวมาห. เอวญฺจ ปน วตฺวา น
มานตฺถทฺโธ หุตฺวา นิสีทิ, อุฏฺายาสนา ๑- ภควโต ปจฺจุคฺคมนมกาสิ. ภควนฺตํ หิ
อุปคตํ ทิสฺวา อาสเนน อนิมนฺเตนฺโต วา อปจิตึ อกโรนฺโต วา ทุลฺลโภ.
กสฺมา? อุจฺจากุลีนตาย. อยํปิ ปริพฺพาชโก อตฺตโน นีสินฺนาสนํ ปปฺโผเฏตฺวา
ภควนฺตํ อาสเนน นิมนฺเตนฺโต "นิสีทตุ ภนฺเต ภควา, อิทมาสนํ ปญฺตฺตนฺ"ติ
อาห. อนฺตรากถา วิปฺปกตาติ นิสินฺนานํ โว อาทิโต ปฏฺาย ยาว มมาคมนํ,
เอตสฺมึ อนฺตเร กา นาม  กถา วิปฺปกตา, มมาคมนปจฺจยา กตมา กถา ปริยนฺตํ
น คตา? วทถ, ยาว  นํ ปริยนฺตํ เนตฺวา เทเสมีติ ๒- สพฺพญฺุปฺปวารณํ ปวาเรสิ.
                       อภิสญฺานิโรธกถาวณฺณนา
      [๔๑๑] อถ ปริพฺพาชโก "นิรตฺถกถา เอสา นิสฺสารา วฏฺฏสนฺนิสฺสิตา,
น ตุมฺหากํ ปุรโต วตฺตพฺพตํ อรหตี"ติ ทีเปนฺโต "ติฏฺเตสา ภนฺเต"ติ
อาทิมาห. ติฏฺเตสา  ภนฺเต"ติ สเจ ภควา โสตุกาโม ภวิสฺสติ, ปจฺฉาเปสา
กถา น ทุลฺลภา ภวิสฺสติ อมฺหากํ ปนิมาย กถาย อตฺโถ นตฺถิ. ภควโต
ปนาคมนํ ลภิตฺวา มยํ อญฺเทว สุการณํ ปุจฺฉามาติ ทีเปติ. ตโต ตํ ปุจฺฉนฺโต
"ปุริมานิ ภนฺเต"ติ อาทิมาห. ตตฺถ โกตูหลสาลายนฺติ โกตูหลสาลา นาม
ปจฺเจกสาลา นตฺถิ. ยตฺถ ปน นานาติตฺถิยา สมณพฺรหฺมณา นานาวิธํ กถํ
ปวตฺเตนฺติ, สา พหูนํ "อยํ กึ วทติ, อยํ กึ วทตี"ติ โกตูหลุปฺปตฺติฏฺานโต ๓-
โกตูหลสาลาติ วุจฺจติ. อภิสญฺานิโรเธติ เอตฺถ อภีติ อุปสคฺคมตฺตํ. สญฺานิโรเธติ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อุฏฺาย ปน        ๒ ฉ.ม. เทมีติ        ๓ สี. โกตูหลปฺปวตฺติฏฺานโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๕.
จิตฺตนิโรเธ,  ขณิกนิโรเธ กถา อุปฺปนฺนาติ  อตฺโถ. อิทํ ปน ตสฺสา อุปฺปตฺติการณํ.
ยทา กิร  ภควา  ชาตกํ วา กเถติ, สิกฺขาปทํ วา ปญฺเปติ, ตทา สกลชมฺพุทีเป
ภควโต กิตฺติโฆโส ปตฺถรติ, ติตฺถิยา ตํ สุตฺวา "ภวํ กิร โคตโม ปุพฺพจริยํ
กเถสิ. มยํ กึ น สกฺโกม ตาทิสํ กิญฺจิ กเถตุนฺ"ติ ภควโต ปฏิภาคกิริยํ
กโรนฺตา เอกํ ภวนฺตรสมยํ กเถนฺติ "ภวํ โคตโม สิกฺขาปทํ ปญฺเปสิ,  มยํ กึ
น สกฺโกม ปญฺเปตุนฺ"ติ อตฺตโน สาวกานํ กิญฺจิเทว สิกฺขาปทํ ปญฺเปนฺติ.
ตทา ปน ภควา อฏฺวิธปริสมชฺเฌ นิสีทิตฺวา นิโรธกถํ กเถสิ. ติตฺถิยา ตํ
สุตฺวา "ภวํ กิร โคตโม นิโรธํ นาม กเถสิ, มยมฺปิ ตํ กถยิสฺสามา"ติ ๑-
สนฺนิปติตฺวา กถยึสุ. เตน วุตฺตํ "อภิสญฺานิโรเธ กถา อุทปาที"ติ.
      ตเตฺรกจฺเจติ เตสุ เอกจฺเจ. ปุริโม เจตฺถ ยฺวายํ พาหิเร ติตฺถายตเน
ปพฺพชิโต จิตฺตปฺปวตฺติยํ โทสํ ทิสฺวา "อจิตฺตกภาโว สนฺโต"ติ สมาปตฺตึ
ภาเวตฺวา อิโต จุโต ปญฺจกปฺปสตานิ อสญฺีภเว ตฺวา ๒- ปุน อิธ อุปฺปชฺชติ,
ตสฺส สญฺุปฺปาเท จ นิโรเธ จ เหตุํ อปสฺสนฺโต "อเหตู อปจฺจยา"ติ อาห.
      ทุติโย ตํ นิเสเธตฺวา มิคสิงฺคตาปสสฺส อสญฺิกภาวํ คเหตฺวา
"อุเปติปิ  อเปติปี"ติ อาห. มิคสิงฺคตาปโส กิร ตตฺตตโป ๓- โฆรตโป
ปรมาธิตินฺทฺริโย ๔- อโหสิ. ตสฺส สีลเตเชน สกฺกวิมานํ อุณฺหมโหสิ. สกฺโก
เทวราชา "สกฺกฏฺานํ นุ โข ตาปโส ปตฺเถตี"ติ อลมฺพุสํ นาม เทวกญฺ
"ตาปสสฺส ตปํ ภินฺทิตฺวา เอหี"ติ เปเสสิ. สา ตตฺถ คตา. ตาปโส ปมทิวเส
ตํ ทิสฺวาว ปลายิตฺวา ปณฺณสาลํ ปาวิสิ. ทุติยทิวเส กามจฺฉนฺทนีวรเณน ลคฺโค ๕-
ตํ หตฺเถว ๖- อคฺคเหสิ, โส เตน ทิพฺพผสฺเสน ผุฏฺโ วิสญฺี หุตฺวา ติณฺณํ
สํวจฺฉรานํ อจฺจเยน สญฺ ปฏิลภติ. ตํ ทิสฺวา ๗- โส ทิฏฺิคติโก "ติณฺณํ
สํวจฺฉรานํ อจฺจเยน นิโรธา วุฏฺิโต"ติ มญฺมาโน เอวมาห.
      ตติโย ตํ นิเสเธตฺวา อาถพฺพณปโยคํ สนฺธาย "อุปกฑฺฒนฺติปิ
อปกฑฺฒนฺติปี"ติ อาห. อาถพฺพณิกา กิร อาถพฺพณํ ปโยเชตฺวา สตฺตํ สีสจฺฉินฺนํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. กเถสฺสามาติ               ๒ ม. อุปฺปชฺชิตฺวา       ๓ ฉ.ม. อตฺตนฺตโป
@๔ ฉ.ม., สี., อิ. ปริมาริตินฺทฺริโย    ๕ ฉ.ม. ภคฺโค         ๖ ฉ.ม. หตฺเถ
@๗ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๔ หน้าที่ ๓๐๔-๓๐๕.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=4&page=304&pages=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=4&A=7961&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=4&A=7961&pagebreak=1#p304