อรรถกถาเล่มที่ ๔ ภาษาบาลี อักษรไทย
ที.อ. (สุมงฺคล.๑)
หน้าที่ ๙๘-๙๙.

หน้าที่ ๙๘.
อีสิกฏฺายิฏฺิโต, ตสฺมา เต ๑- จ สตฺตา สนฺธาวนฺติ, อิโต อญฺตฺถ คจฺฉนฺตีติ
อตฺโถ.
      สํสรนฺตีติ อปราปรํ สญฺจรนฺติ. จวนฺตีติ เอวํ สงฺขฺยํ คจฺฉนฺติ. ตถา
อุปปชฺชนฺตีติ. อฏฺกถายํ ปน ปุพฺเพ "สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จา"ติ วตฺวา
อิทานิ "เต จ สตฺตา สนฺธาวนฺตี"ติ อาทินา วจเนน อยํ ทิฏฺิคติโก อตฺตนาเยว
อตฺตโน วาทํ ภินฺทติ, ทิฏฺิคติกสฺส ทสฺสนํ นาม น นิพทฺธํ, ถุสราสิมฺหิ
นิกฺขิตฺตขาณุโก วิย จญฺจลํ, อุมฺมตฺตกปจฺฉิยํ ปูวขณฺฑคูถโคมยาทีนิ วิย เจตฺถ
สุนฺทรํปิ อสุนฺทรํปิ โหติเยวาติ วุตฺตํ. อตฺถิ เตฺวว สสฺสติสมนฺติ เอตฺถ
สสฺสตีติ นิจฺจํ วิชฺชมานตาย มหาปวึว มญฺติ, ตถาปิ สิเนรุปพฺพตจนฺทิมสุริเย,
ตโต เตหิ สมํ อตฺตานํ มญฺมานา อตฺถิ เตฺวว สสฺสติสมนฺติ วทนฺติ.
      อิทานิ "สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จา"ติ อาทิกาย ปฏิญฺาย
สาธนตฺถํ เหตุํ ทสฺเสนฺโต "ตํ กิสฺส เหตุ? อหญฺหิ อาตปฺปมนฺวายา"ติ อาทิมาห.
ตตฺถ อิมินามหํ เอตํ ชานามีติ อิมินา วิเสสาธิคเมน อหํ เอตํ ปจฺจกฺขโต
ชานามิ, น เกวลํ สทฺธามตฺตเกน วทามีติ ทสฺเสติ, มกาโร ปเนตฺถ ปทสนฺธิกรณตฺถํ
วุตฺโต. อิทํ ภิกฺขเว ปมํ านนฺติ จตูหิ วตฺถูหีติ วตฺถุสทฺเทน วุตฺเตสุ จตูสุ
าเนสุ, อิทํ ปมํ านํ, อิทํ ชาติสตสหสฺสมตฺตานุสฺสรณํ ปมํ การณนฺติ อตฺโถ.
      [๓๒-๓๓] อุปริวารทฺวเยปิ เอเสว นโย. เกวลํ หิ อยํ วาโร
ชาติสตสหสฺสานุสฺสรณวเสน วุตฺโต. อิตเร ทสจตฺตาลีสสํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺปานุสฺสรณวเสน.
มนฺทปญฺโ ๒- หิ ติตฺถิโย อเนกชาติสตสหสฺสมตฺตํ อนุสฺสรติ, มชฺฌิมปญฺโ ทส
สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺปานิ, ติกฺขปญฺโ จตฺตาลีสํ, น ตโต อุทฺธํ.
      [๓๔] จตุตฺถวาเร: ตกฺกยตีติ ตกฺกี, ตกฺโก วา อสฺส อตฺถีติ
ตกฺกี, ตกฺเกตฺวา วิตกฺเกตฺวา ทิฏฺิคาหิโน เอตํ อธิวจนํ. วีมํสาย สมนฺนาคโตติ
วีมํสี. วีมํสา นาม ตุลนา รุจฺจนา ขมนา. ยถา หิ ปุริโส  ยฏฺิยา อุทกํ
วีมํสิตฺวา วีมํสิตฺวา โอตรติ, เอวเมว โย ตุลยิตฺวา รุจฺจิตฺวา ขมาเปตฺวา ทิฏฺึ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ. เตว                    ๒ อิ. มนฺทปญฺา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๙.
คณฺหาติ, โส "วีมํสี"ติ เวทิตพฺโพ. ตกฺกปริยาหตนฺติ ตกฺเกน ปริยาหตํ, เตน
เตน ปริยาเยน ตกฺเกตฺวาติ อตฺโถ. วีมํสานุจริตนฺติ ตาย วุตฺตปฺปการาย วีมํสาย
อนุจริตํ. สยํ ปาฏิภาณนฺติ อตฺตโน ปฏิภาณมตฺตสญฺชาตํ. เอวมาหาติ สสฺสตทิฏฺึ
คเหตฺวา เอวํ วทติ.
      ตตฺถ จตุพฺพิโธ ตกฺกี อนุสฺสติโก, ชาติสฺสโร, ลาภี, สุทฺธตกฺกิโกติ.
ตตฺถ โย "เวสฺสนฺตโร นาม ราชา อโหสี"ติ อาทีนิ สุตฺวา "เตนหิ ยทิ
เวสฺสนฺตโรว ภควา. สสฺสโต อตฺตา"ติ ตกฺกยนฺโต ทิฏฺึ คณฺหาติ, อยํ
อนุสฺสติโก นาม เทฺว ติสฺโส ชาติโย สริตฺวา "อหเมว ปุพฺเพ อสุกสฺมึ นาม
อโหสึ, ตสฺมา สสฺสโต อตฺตา"ติ ตกฺกยนฺโต ชาติสฺสรตกฺกิโก นาม. โย ปน
ลาภิตาย "ยถา เม อิทานิ อตฺตา สุขิโต, ๑- อตีเตปิ เอวํ อโหสิ, อนาคเตปิ
ภวิสฺสตี"ติ ตกฺกยิตฺวา ทิฏฺึ คณฺหาติ, อยํ ลาภิตกฺกิโก นาม. "เอวํ สติ อิทํ
โหตี"ติ ตกฺกมตฺเตเนว คณฺหนฺโต ปน สุทฺธตกฺกิโก นาม.
      [๓๕] เอเตสํ วา อญฺตเรนาติ เอเตสํเยว จตุนฺนํ วตฺถูนํ อญฺตเรน
เอเกน วา ทฺวีหิ วา ตีหิ วา. นตฺถิ อิโต พหิทฺธาติ อิเมหิ ปน วตฺถูหิ พหิ
อญฺ เอกํ การณมฺปิ สสฺสตปญฺตฺติยา นตฺถีติ อปฺปฏิวตฺติยํ สีหนาทํ นทติ.
      [๓๖] ตยิทํ ภิกฺขเว ตถาคโต ปชานาตีติ ภิกฺขเว ตํ อิทํ จตุพฺพิธํปิ
ทิฏฺิคตํ ตถาคโต นานปฺปการโต ชานาติ. ตโต ตํ ปชานนาการํ ทสฺเสนฺโต
"อิเม ทิฏิฏฺานา"ติ อาทิมาห, ตตฺถ ทิฏฺิโยว ทิฏฺิฏฺานา นาม. อปิจ
ทิฏฺีนํ การณมฺปิ ทิฏฺิฏฺานเมว. ยถาห: "กตมานิ อฏฺ ทิฏฺิฏฺานานิ? ขนฺธาปิ
ทิฏฺิฏฺานํ, อวิชฺชาปิ. ผสฺโสปิ. สญฺาปิ. วิตกฺโกปิ. อโยนิโสมนสิกาโรปิ.
ปาปมิตฺโตปิ. ปรโตโฆโสปิ ทิฏฺิฏฺานํ. ขนฺธา เหตุ ขนฺธา ปจฺจโย ทิฏฺิฏฺานํ
อุปฺปาทาย สมุฏฺานฏฺเน, เอวํ ขนฺธาปิ ทิฏฺิฏฺานํ. อวิชฺชา เหตุ ฯเปฯ
ปาปมิตฺโต เหตุ ฯเปฯ ปรโตโฆโส เหตุ ปรโตโฆโส ปจฺจโย ทิฏฺิฏฺานํ อุปฺปาทาย
สมุฏฺานฏฺเน, เอวํปิ ปรโตโฆโส ทิฏฺิฏฺานนฺ"ติ ๒- เอวํ คหิตาติ ทิฏฺิสงฺขาตา
ตาว ทิฏฺิฏฺานา "สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จา"ติ เอวํ คหิตา อาทินฺนา, ปวตฺติตาติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สุขี โหติ               ๒ ขุ. ปฏิ. ๓๑/๑๒๔ ทิฏฺิกถา


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๔ หน้าที่ ๙๘-๙๙.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=4&page=98&pages=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=4&A=2574&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=4&A=2574&pagebreak=1#p98