อรรถกถาเล่มที่ ๔๕ หน้าที่ ๑๖๓.

ผสฺโส ยโต สมุเทติ อุปฺปชฺชติ, โส "ผสฺสสมุทโย"ติ วุจฺจติ, วุตฺตเญฺหตํ "สฬายตนปจฺจยา ผสฺโส"ติ. ^๑- อตีตทุโก กาลวเสน วุตฺโต. เวทนาทุโก "อุเปกฺขา ปน สนฺตตฺตา, สุขมิจฺเจว ภาสิตา"ติ ^๒- วุตฺตตฺตา อุเปกฺขาเวทนํ สุขเมว กตฺวา สุขทุกฺขวเสน, นามรูปทุโก รูปารูปวเสน, อายตนทุโก สํสารปฺปวตฺติวเสน, สกฺกายทุโก ปญฺจกฺขนฺธวเสน วุตฺโตติ เวทิตพฺโพ. ตตฺถ สุขยตีติ สุขา. เวทยตีติ เวทนา. ทุกฺขยตีติ ทุกฺขา. นมนลกฺขณํ นามํ. รุปฺปนลกฺขณํ รูปํ. จกฺขฺวายตนาทีนิ ฉ อชฺฌตฺติกานิ. รูปายตนาทีนิ ฉ พาหิรานิ. รูปกฺขนฺธาทโย ปญฺจกฺขนฺธา วิชฺชมานฏฺเน สกฺกาโย. อวิชฺชากมฺมตณฺหาอาหารผสฺสนามรูปา สกฺกายสมุทโย. จกฺขุสมฺผสฺโสติ จกฺขตีติ จกฺขุ, รูปํ อสฺสาเทติ วิภาเวติ จาติ อตฺโถ. จกฺขุโต ปวตฺโต สมฺผสฺโส จกฺขุสมฺผสฺโส. โส ปน อตฺตนา สมฺปยุตฺตาย เวทนาย สหชาตอญฺมญฺนิสฺสยวิปากอาหารสมฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตวเสน อฏฺธา ปจฺจโย โหติ. สุณาตีติ โสตํ. ตํ สสมฺภารโสตพิลสฺส อนฺโต ตนุตมฺพโลมาจิเต องฺคุลิเวกสณฺาเน ปเทเส โสตวิญฺาณาทีนํ ยถารหํ วตฺถุทฺวารภาวํ สาธยมานํ ติฏฺติ. โสตโต ปวตฺโต สมฺผสฺโส โสตสมฺผสฺโส. ฆานสมฺผสฺสาทีสุปิ เอเสว นโย. ฆายตีติ ฆานํ. ตํ สสมฺภารฆานพิลสฺส อนฺโต อชปทสณฺาเน ปเทเส ฆานวิญฺาณาทีนํ ยถารหํ วตฺถุทฺวารภาวํ สาธยมานํ ติฏฺติ. ชีวิตมวฺหยตีติ ^๓- ชิวฺหา, สายนฏฺเน วา ชิวฺหา. สา สสมฺภารชิวฺหาย อติอคฺคมูลปสฺสานิ วชฺเชตฺวา อุปริมตลมชฺเฌ ภินฺนอุปฺปลทลคฺคสณฺาเน ปเทเส ชิวฺหาวิญฺาณาทีนํ ยถารหํ วตฺถุทฺวารภาวํ สาธยมานา ติฏฺติ. กุจฺฉิตานํ สาสวธมฺมานํ อาโยติ กาโย. อาโยติ อุปฺปตฺติเทโส. ยาวตา อิมสฺมึ กาเย อุปาทินฺนปฺปวตฺติ นาม อตฺถิ, ตตฺถ เยภุยฺเยน กายปฺปสาโท กายวิญฺาณาทีนํ ยถารหํ วตฺถุทฺวารภาวํ สาธยมาโน ติฏฺติ. มุนาตีติ มโน, วิชานาตีติ อตฺโถ. มโนติ สหาวชฺชนํ ภวงฺคํ. มนโต ปวตฺโต สมฺผสฺโส มโนสมฺผสฺโส. @เชิงอรรถ: ^๑ วิ.มหา. ๔/๑/๑, อภิ.วิ. ๓๕/๒๒๕/๑๖๑ ^๒ อภิ.อ. ๒/๑๙๔ ^๓ ฉ.ม. ชีวิตมวฺหายตีติ

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๔๕ หน้าที่ ๑๖๓. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=45&page=163&pages=1&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=45&A=3793&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=45&A=3793&pagebreak=1#p163