อรรถกถาเล่มที่ ๔๕ หน้าที่ ๙๖.

ปฐมชฺฌานํ สมาปนฺนสฺสาติ กุสลชฺฌานสมงฺคิสฺส. นีวรเณหิ จิตฺตํ วิวิตฺตนฺติ อุปจาเรน นีวรเณหิ วิวิตฺตมฺปิ สมานํ อนฺโตอปฺปนายํ สุฏฺฐุ วิวิตฺตํ นาม โหตีติ ทสฺเสตุํ "ปฐมชฺฌานํ สมาปนฺนสฺส นีวรเณหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหตี"ติ วุตฺตํ. เอเสว นโย วิตกฺกวิจารปีติสุขทุกฺเขหิ ทุติยตติยจตุตฺถชฺฌานานิ สมาปนฺนานนฺติ. รูปสญฺญายาติ กุสลวิปากกิริยวเสน ปญฺจทสนฺนํ ฌานานํ ^๑- สญฺญาย. ปฏิฆสญฺญายาติ จกฺขุรูปาทิสงฺฆฏฺฏเนน อุปฺปนฺนาย กุสลากุสลวิปากวเสน ทฺวิปญฺจวิญฺญาณสงฺขาตาย ปฏิฆสญฺญาย จ. นานตฺตสญฺญายาติ นานารมฺมเณ ปวตฺตาย จตุจตฺตาลีสกามาวจรสญฺญาย จ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ สุญฺญํ โหติ. อากาสานญฺจายตนํ สมาปนฺนสฺสาติ เอตฺถ นาสฺส อนฺโตติ อนนฺตํ, อากาสํ อนนฺตํ อากาสานนฺตํ, อากาสานนฺตเมว อากาสานญฺจํ, ตํ จ อากาสานญฺจํ อธิฏฺฐานฏฺเฐน อายตนมสฺส สสมฺปยุตฺตธมฺมสฺส ฌานสฺส เทวานํ เทวายตนมิวาติ อากาสานญฺจายตนํ, กสิณุคฺฆาติมากาสารมฺมณชฺฌานสฺเสตํ อธิวจนํ. ตํ อากาสานญฺจายตนํ สมาปนฺนสฺส กุสลกิริยชฺฌานํ สมาปนฺนสฺส. รูปสญฺญายาติ สญฺญาสีเสน รูปาวจรชฺฌานโต เจว ตทารมฺมณโต จ. รูปาวจรชฺฌานมฺปิ หิ "รูปนฺ"ติ วุจฺจติ "รูปี รูปานิ ปสฺสตี"ติอาทีสุ, ^๒- ตสฺส อารมฺมณมฺปิ "พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ สุวณฺณทุพฺพณฺณานี"ติอาทีสุปิ. ^๒- ตสฺมา อิธ รูเป สญฺญา รูปสญฺญาติ เอวํ สญฺญาสีเสน รูปาวจรชฺฌานสฺเสตํ อธิวจนํ. รูเป สญฺญา อสฺสาติ รูปสญฺญํ, รูปมสฺส นามนฺติ วุตฺตํ โหติ. เอวํ ปฐวีกสิณาทิเภทสฺส ตทารมฺมณสฺส เจตํ อธิวจนนฺติ เวทิตพฺพํ. เอตาย กุสลวิปากกิริยาวเสน ปญฺจทสวิธาย ฌานสงฺขาตาย สญฺญาย. ^๓- เอตาย จ ปฐวีกสิณาทิวเสน อฏฺฐวิธาย อารมฺมณสงฺขาตาย รูปสญฺญาย. ปฏิฆสญฺญายาติ จกฺขฺวาทีนํ วตฺถูนํ รูปาทีนํ อารมฺมณานญฺจ ปฏิฆาเฏน สมุปฺปนฺนา สญฺญา ปฏิฆสญฺญา, รูปสญฺญาทีนํ เอตํ อธิวจนํ. ยถาห:- "ตตฺถ @เชิงอรรถ: ^๑ สี.,ฉ.ม. รูปาวจรชฺฌานานํ ^๒ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๒๐๙/๒๕๐ ^๓ ฉ.ม. รูปสญฺญาย

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๔๕ หน้าที่ ๙๖. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=45&page=96&pages=1&modeTY=2&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=45&A=2201&modeTY=2&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=45&A=2201&modeTY=2&pagebreak=1#p96