อรรถกถาเล่มที่ ๔๘ ภาษาบาลี อักษรไทย
ปฏิสํ.อ.๒ (สทฺธมฺม.๒)
หน้าที่ ๑๘๓-๑๘๔.

หน้าที่ ๑๘๓.
อากิญฺจญฺญญฺจ ตํ ตติยสฺส อารุปฺปชฺฌานสฺส อารมฺมณตฺตา อธิฏฺฐานฏฺเฐน
อายตนญฺจาติ อากิญฺจญฺญายตนํ, ตถา อากิญฺจญฺญญฺจ ตํ ตสฺเสว ฌานสฺส
สญฺชาติเหตุตฺตา สญฺชาติเทสฏฺเฐน อายตนญฺจาติปิ อากิญฺจญฺญายตนํ. เอวเมตํ
ฌานญฺจ อารมฺมณญฺจาติ อุภยมฺปิ อปฺปวตฺติกรเณน จ อมนสิกรเณน จ
สมติกฺกมิตฺวาว ยสฺมา อิทํ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหาตพฺพํ,
ตสฺมา อุภยมฺเปตเมกชฺฌํ กตฺวา "อากิญฺจญฺญายตนํ สมติกฺกมฺมา"ติ อิทํ วุตฺตนฺติ
เวทิตพฺพํ. สญฺญาเวทยิตนิโรธกถา เหฏฺฐา กถิตาว.
     "รูปี รูปานิ ปสฺสตี"ติอาทิกา สตฺต วิโมกฺขา ปจฺจนีกธมฺเมหิ สุฏฺฐุ
วิมุจฺจนฏฺเฐน อารมฺมเณ อภิรติวเสน สุฏฺฐุ มุจฺจนฏฺเฐน จ วิโมกฺขา, นิโรธสมาปตฺติ
ปน จิตฺตเจตสิเกหิ วิมุตฺตฏฺเฐน วิโมกฺโข. สมาปตฺติสมาปนฺนสมเย วิมุตฺโต โหติ,
วุฏฺฐิตสมเย อวิมุตฺโต โหตีติ สมยวิโมกฺโข. สมุจฺเฉทวิมุตฺติวเสน
อจฺจนฺตวิมุตฺตตฺตา อริยมคฺคา, ปฏิปฺปสฺสทฺธิวิมุตฺติวเสน อจฺจนฺตวิมุตฺตตฺตา
สามญฺญผลานิ, นิสฺสรณวิมุตฺติวเสน อจฺจนฺตวิมุตฺตตฺตา นิพฺพานํ อสมยวิโมกฺโข.
ตถา สามยิกาสามยิกวิโมกฺขา.
     ปมาทํ อาคมฺม ปริหายตีติ กุปฺโป. ตถา น ปริหายตีติ อกุปฺโป.
โลกาย สํวตฺตตีติ โลกิโย. อริยมคฺคา โลกํ อุตฺตรนฺตีติ โลกุตฺตรา, สามญฺญผลานิ
นิพฺพานญฺจ โลกโต อุตฺติณฺณาติ โลกุตฺตรา. อาทิตฺตํ อโยคุฬํ มกฺขิกา วิย
เตชุสฺสทํ โลกุตฺตรํ ธมฺมํ อาสวา นาลมฺพนฺตีติ อนาสโว. รูปปฺปฏิสญฺญุตฺโตติ
รูปชฺฌานานิ. อรูปปฺปฏิสญฺญุตฺโตติ อรูปสมาปตฺติโย. ตณฺหาย อาลมฺพิโต
ปณิหิโต. อนาลมฺพิโต อปฺปณิหิโต. มคฺคผลานิ เอการมฺมณตฺตา เอกนิฏฺฐตฺตา จ
เอกตฺตวิโมกฺโข, นิพฺพานํ อทุติยตฺตา เอกตฺตวิโมกฺโข, อารมฺมณนานตฺตา
วิปากนานตฺตา จ นานตฺตวิโมกฺโข.
     [๒๑๔] สิยาติ ภเวยฺย, ทส โหนฺตีติ จ เอโก โหตีติ จ ภเวยฺยาติ อตฺโถ.
"สิยา"ติ จ เอตํ วิธิวจนํ, น ปุจฺฉาวจนํ. วตฺถุวเสนาติ นิจฺจสญฺญาทิทสวตฺถุวเสน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๔.
ทส โหนฺติ. ปริยาเยนาติ วิมุจฺจนปริยาเยน เอโก โหติ. สิยาติ กถญฺจ
สิยาติ ยํ วา สิยาติ วิหิตํ, ตํ กถํ สิยาติ ปุจฺฉติ. อนิจฺจานุปสฺสนญาญนฺติ
สมาสปทํ. อนิจฺจานุปสฺสนาญาณนฺติ วา ปาโฐ. ตถา เสเสสุปิ. นิจฺจโต
สญฺญายาติ นิจฺจโต ปวตฺตาย สญฺญาย, "นิจฺจนฺ"ติ ปวตฺตาย สญฺญายาติ อตฺโถ.
เอส นโย สุขโต อตฺตโต นิมิตฺตโต สญฺญายาติ เอตฺถาปิ. นิมิตฺตโตติ จ
นิจฺจนิมิตฺตโต. นนฺทิยา สญฺญายาติ นนฺทิวเสน ปวตฺตาย สญฺญาย,
นนฺทิสมฺปยุตฺตาย สญฺญายาติ อตฺโถ. เอส นโย ราคโต สมุทยโต อาทานโต
ปณิธิโต อภินิเวสโต สญฺญายาติ เอตฺถาปิ. ยสฺมา ปน ขยวยวิปริณามานุปสฺสนา
ติสฺโส อนิจฺจานุปสฺสนาทีนํ พลวภาวาย พลวปจฺจยภูตา ภงฺคานุปสฺสนาวิเสสา.
ภงฺคทสฺสเนน หิ อนิจฺจานุปสฺสนา พลวตี โหติ. อนิจฺจานุปสฺสนาย จ พลวติยา
ชาตาย "ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํ, ยํ ทุกฺขํ ตทนตฺตา"ติ ๑- ทุกฺขานตฺตานุปสฺสนาปิ
พลวติโย โหนฺติ. ตสฺมา อนิจฺจานุปสฺสนาทีสุ วุตฺตาสุ ตาปิ ติสฺโส วุตฺตาว โหนฺติ.
ยสฺมา จ สุญฺญตานุปสฺสนา ๒- "อภินิเวสโต สญฺญาย มุจฺจตี"ติ วจเนเนว
สาราทานาภินิเวสสมฺโมหาภินิเวสอาลยาภินิเวสสญฺโญคาภินิเวสโต สญฺญาย มุจฺจตีติ
วุตฺตเมว โหติ, อภินิเวสาภาเวเนว อปฺปฏิสงฺขาโต สญฺญาย มุจฺจตีติ วุตฺตเมว โหติ,
ตสฺมา อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาทโย ปญฺจปิ อนุปสฺสนา น วุตฺตาติ เวทิตพฺพา. เอวํ
อฏฺฐารสสุ มหาวิปสฺสนาสุ เอตา อฏฺฐ อนุปสฺสนา อวตฺวา ทเสว อนุปสฺสนา
วุตฺตาติ เวทิตพฺพา.
     [๒๑๕] อนิจฺจานุปสฺสนา ยถาภูตํ ญาณนฺติ อนิจฺจานุปสฺสนาเยว
ยถาภูตญาณํ. อุภยมฺปิ ปจฺจตฺตวจนํ. ยถาภูตญาณนฺติ ญาณตฺโถ วุตฺโต. เอวํ
เสเสสุปิ. สมฺโมหา อญฺญาณาติ สมฺโมหภูตา อญฺญาณา. มุจฺจตีติ วิโมกฺขตฺโถ วุตฺโต.
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.ข. ๑๗/๑๕/๑๙  ๒ ม. สุญฺญตานุปสฺสนาย


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๔๘ หน้าที่ ๑๘๓-๑๘๔.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=48&page=183&pages=2&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=48&A=4118&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=48&A=4118&modeTY=2&pagebreak=1#p183