อรรถกถาเล่มที่ ๔๘ หน้าที่ ๑๙๒.

[๒๒๓-๒๒๖] อิทานิ วิโมกฺขปุพฺพงฺคมเมว วิโมกฺขวิเสสํ ปุคฺคลวิเสสญฺจ ทสฺเสตุกาโม อนิจฺจโต มนสิกโรโตติอาทิมาห. ตตฺถ เทฺว วิโมกฺขาติ อปฺปณิหิตสุญฺตวิโมกฺขา. อนิจฺจานุปสฺสนาคมนวเสน หิ อนิมิตฺตวิโมกฺโขติ ลทฺธนาโม มคฺโค ราคโทสโมหปณิธีนํ อภาวา สคุณโต จ เตสํเยว ปณิธีนํ อภาวา อปฺปณิหิตนฺติ ลทฺธนามํ นิพฺพานํ อารมฺมณํ กโรตีติ อารมฺมณโต จ อปฺปณิหิตวิโมกฺโขติ ^๑- นามมฺปิ ลภติ. ตถา ราคโทสโมเหหิ สุญฺตฺตา สคุณโต จ ราคาทีหิเยว สุญฺตฺตา สุญฺตนฺติ ลทฺธนามํ นิพฺพานํ อารมฺมณํ กโรตีติ อารมฺมณโต จ สุญฺตวิโมกฺโขติ นามมฺปิ ลภติ. ตสฺมา เต เทฺว วิโมกฺขา อนิมิตฺตวิโมกฺขนฺวยา นาม โหนฺติ. อนิมิตฺตมคฺคโต อนญฺเปิ อฏฺนฺนํ มคฺคงฺคานํ เอเกกสฺส มคฺคงฺคสฺส วเสน สหชาตาทิปจฺจยา จ โหนฺตีติ เวทิตพฺพา. ปุน เทฺว วิโมกฺขาติ สุญฺตานิมิตฺตวิโมกฺขา. ทุกฺขานุปสฺสนาคมนวเสน หิ อปฺปณิหิตวิโมกฺโขติ ลทฺธนาโม มคฺโค รูปนิมิตฺตาทีนํ ราคนิมิตฺตาทีนํ นิจฺจนิมิตฺตาทีนญฺจ อภาวา สคุณโต จ เตสํเยว นิมิตฺตานํ อภาวา อนิมิตฺตสงฺขาตํ นิพฺพานํ อารมฺมณํ กโรตีติ อารมฺมณโต จ อนิมิตฺตวิโมกฺโขติ นามมฺปิ ลภติ. เสสํ วุตฺตนเยเนว โยเชตพฺพํ. ปุน เทฺว วิโมกฺขาติ อนิมิตฺตอปฺปณิหิตวิโมกฺขา. โยชนา ปเนตฺถ วุตฺตนยา เอว. ปฏิเวธกาเลติ อินฺทฺริยานํ วุตฺตกฺกเมเนว วุตฺตํ. มคฺคกฺขณํ ปน มุญฺจิตฺวา วิปสฺสนากฺขเณ วิโมกฺโข นาม ^๒- นตฺถิ. ปมํ วุตฺโตเยว ปน มคฺควิโมกฺโข "ปฏิเวธกาเล"ติ วจเนน วิเสเสตฺวา ทสฺสิโต. "โย จายํ ปุคฺคโล สทฺธาวิมุตฺโต"ติอาทิกา เทฺว วารา จ "อนิจฺจโต มนสิกโรนฺโต โสตาปตฺติมคฺคํ ปฏิลภตี"ติอาทิโก วาโร จ สงฺขิตฺโต, วิโมกฺขวเสน ปน โยเชตฺวา วิตฺถารโต เวทิตพฺโพ. เย หิ เกจิ เนกฺขมฺมนฺติอาทิโก วาโร วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพติ. เอตฺตาวตา วิโมกฺขปุคฺคลวิเสสา นิทฺทิฏฺา โหนฺตีติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ก. อปฺปณิหิตวิโมกฺขา ^๒ ก. วิโมกฺขา

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๔๘ หน้าที่ ๑๙๒. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=48&page=192&pages=1&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=48&A=4325&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=48&A=4325&pagebreak=1#p192