อรรถกถาเล่มที่ ๔๘ หน้าที่ ๑๙๙.

รูปาวจรานํ อรูปาวจรานญฺจ เอกนฺตติเหตุกตฺตา "ญาณสมฺปยุตฺเต"ติ น วุตฺตํ, มนุสฺเสสุ ปน ทุเหตุกาเหตุกานญฺจ สพฺภาวโต, กามาวจเรสุ เทเวสุ ทุเหตุกานญฺจ สพฺภาวโต เสเสสุ "ญาณสมฺปยุตฺเต"ติ วุตฺตํ. เอตฺถ จ กามาจรเทวา ปญฺจกามคุณรติยา กีฬนฺติ, สรีรชุติยา จ โชตนฺตีติ เทวา, รูปาวจรพฺรหฺมาโน ฌานรติยา กีฬนฺติ, สรีรชุติยา จ โชตนฺตีติ เทวา, อรูปาวจรพฺรหฺมาโน ฌานรติยา กีฬนฺติ, ญาณชุติยา จ โชตนฺตีติ เทวา. [๒๓๒] กุสลกมฺมสฺส ชวนกฺขเณติ อตีตชาติยา อิธ ติเหตุกปฏิสนฺธิชนกสฺส ติเหตุกกามาวจรกุสลกมฺมสฺส จ ชวนวีถิยํ ปุนปฺปุนํ อุปฺปตฺติวเสน สตฺตวารํ ชวนกฺขเณ, ปวตฺตนกาเลติ อตฺโถ. ตโย เหตู กุสลาติ อโลโภ กุสลเหตุ อโทโส กุสลเหตุ อโมโห อกุสลเหตุ. ตสฺมึ ขเณ ชาตเจตนายาติ ตสฺมึ วุตฺตกฺขเณเยว ชาตาย กุสลเจตนาย. สหชาตปจฺจยา โหนฺตีติ อุปฺปชฺชมานา จ สหอุปฺปาทนภาเวน อุปการกา โหนฺติ. เตน วุจฺจตีติ เตน สหชาตปจฺจยภาเวเนว วุจฺจติ. กุสลมูลปจฺจยาปิ สงฺขาราติ เอกจิตฺตกฺขณิกปจฺจยาการนเยน วุตฺตํ. "สงฺขารา"ติ จ พหุวจเนน ตตฺถ สงฺขารกฺขนฺธสงฺคหิตา สพฺเพ เจตสิกา คหิตาติ เวทิตพฺพํ. อปิสทฺเทน สงฺขารปจฺจยาปิ กุสลมูลานีติปิ วุตฺตํ โหติ. นิกนฺติกฺขเณติ อตฺตโน วิปากํ ทาตุํ ปจฺจุปฏฺฐิตกมฺเม วา ตถา ปจฺจุปฏฺฐิตกมฺเมน อุปฏฺฐาปิเต กมฺมนิมิตฺเต วา คตินิมิตฺเต วา อุปฺปชฺชมานานํ นิกนฺติกฺขเณ. นิกนฺตีติ นิกามนา ปตฺถนา. อาสนฺนมรณสฺส หิ โมเหน อากุลจิตฺตตฺตา อวีจิชาลายปิ นิกนฺติ อุปฺปชฺชติ, กิมฺปน เสเสสุ นิมิตฺเตสุ. เทฺว เหตูติ โลโภ อกุสลเหตุ โมโห อกุสลเหตุ. ภวนิกนฺติ ปน ปฏิสนฺธิอนนฺตรํ ปวตฺตภวงฺควีถิโต วุฏฺฐิตมตฺตสฺเสว อตฺตโน ขนฺธสนฺตานํ อารพฺภ สพฺเพสมฺปิ อุปฺปชฺชติ. "ยสฺส วา ปน ยตฺถ อกุสลา ธมฺมา น อุปฺปชฺชิตฺถ, ตสฺส ตตฺถ กุสลา ธมฺมา น อุปฺปชฺชิตฺถาติ อามนฺตา"ติ เอวมาทิ ^๑- อิทเมว สนฺธาย วุตฺตํ. ตสฺมึ ขเณ ชาตเจตนายาติ อกุสลเจตนาย. @เชิงอรรถ: ^๑ อภิ.ย. ๓๙/๑๒๗/๕๒ (สฺยา)

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๔๘ หน้าที่ ๑๙๙. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=48&page=199&pages=1&modeTY=2&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=48&A=4483&modeTY=2&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=48&A=4483&modeTY=2&pagebreak=1#p199