อรรถกถาเล่มที่ ๔๘ ภาษาบาลี อักษรไทย
ปฏิสํ.อ.๒ (สทฺธมฺม.๒)
หน้าที่ ๒๓๒-๒๓๓.

หน้าที่ ๒๓๒.
อุปฺปาทวยญฺถตฺตํ วุตฺตํ, เตสํเยว ปน อุปฺปาทสฺส, ชราย ภงฺคสฺส จ
อนิปฺผนฺนตฺตา อุปฺปาทวยญฺถตฺตํ น วตฺตพฺพํ. สงฺขตนิสฺสิตตฺตา อุปฺปาทวยญฺถตฺตํ
น ปญฺายตีติ น วตฺตพฺพํ. สงฺขตวิการตฺตา ปน สงฺขตนฺติ วตฺตพฺพํ. "ทุกฺขสมุทยานํ
อุปฺปาทชราภงฺคา สจฺจปริยาปนฺนา ๑-, มคฺคสจฺจสฺส อุปฺปาทชราภงฺคา น
สจฺจปริยาปนฺนา"ติ วทนฺติ. ตตฺถ "สงฺขตานํ อุปฺปาทกฺขเณ สงฺขตาปิ
อุปฺปาทลกฺขณมฺปิ กาลสงฺขาโต ตสฺส ขโณปิ ปญฺายติ, อุปฺปาเท วีติวตฺเต สงฺขตาปิ
ชราลกฺขณมฺปิ กาลสงฺขาโต ตสฺส ขโณปิ ปญฺายติ, ภงฺคกฺขเณ สงฺขตาปิ ชราปิ
ภงฺคลกฺขณมฺปิ กาลสงฺขาโต ตสฺส ขโณปิ ปญฺายตี"ติ ขนฺธกวคฺคฏฺกถายํ ๒-
วุตฺตํ. อสงฺขตสฺส สจฺจสฺสาติ นิโรธสจฺจสฺส. ตํ หิ ปจฺจเยหิ สมาคมฺม อกตตฺตา
สยเนว นิปฺผนฺนนฺติ อสงฺขตํ. ิตสฺสาติ นิจฺจตฺตา ิตสฺส, น านปฺปตฺตตฺตา.
ปุน ตเทว ลกฺขณทฺวยํ วิตฺถารโต ทสฺเสนฺโต ทฺวาทส ลกฺขณานีติ อาห.
     จตุนฺนํ สจฺจานํ กติ กุสลาติอาทีสุ อพฺยากตนฺติ วิปากาพฺยากตํ
กิริยาพฺยากตํ รูปาพฺยากตํ นิพฺพานาพฺยากตนฺติ จตูสุ อพฺยากเตสุ นิพฺพานาพฺยากตํ.
จตฺตาริปิ หิ กุสลากุสลลกฺขเณน น พฺยากตตฺตา อพฺยากตานิ. สิยา กุสลนฺติ
กามาวจรรูปาวจรารูปาวจรกุสลานํ วเสน กุสลมฺปิ ภาเวยฺย. สิยา อกุสลนฺติ
ตณฺหํ เปตฺวา เสสากุสลวเสน. สิยา อพฺยากตนฺติ กามาวจรรูปาวจร-
อรูปาวจรวิปากกิริยานํ รูปานญฺจ วเสน. สิยา ตีณิ สจฺจานีติอาทีสุ สงฺคหิตานีติ
คณิตานิ. วตฺถุวเสนาติ อกุสลกุสลาพฺยากตทุกฺขสมุทยนิโรธมคฺคสงฺขาตวตฺถุวเสน. ยํ
ทุกฺขสจฺจํ อกุสลนฺติ เปตฺวา ตณฺหํ อวเสสํ อกุสลํ. อกุสลฏฺเน เทฺว
สจฺจานิ เอกสจฺเจน สงฺคหิตานีติ อิมานิ เทฺว ทุกฺขสมุทยสจฺจานิ อกุสลฏฺเน
เอกสจฺเจน สงฺคหิตานิ, อกุสลสจฺจํ นาม โหตีติ อตฺโถ. เอกสจฺจํ ทฺวีหิ
สจฺเจหิ สงฺคหิตนฺติ เอกํ อกุสลสจฺจํ ทฺวีหิ ทุกฺขสมุทยสจฺเจหิ สงฺคหิตํ. ยํ
ทุกฺขสจฺจํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ทุกฺขสจฺจปริยาปนฺนา  ๒ สํ.อ. ๒/๒๙๓
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๓.
กุสลนฺติ เตภูมกํ กุสลํ. อิมานิ เทฺว ทุกฺขมคฺคสจฺจานิ กุสลฏฺเน เอกสจฺเจน
สงฺคหิตานิ กุสลสจฺจํ นาม โหตีติ. เอกํ กุสลสจฺจํ ทฺวีหิ ทุกฺขมคฺคสจฺเจหิ
สงฺคหิตํ. ยํ ทุกฺขสจฺจํ อพฺยากตนฺติ เตภูมกวิปากกิริยา รูปญฺจ. อิมานิ เทฺว
ทุกฺขนิโรธสจฺจานิ อพฺยากตฏฺเน เอกสจฺเจน สงฺคหิตานิ, เอกํ อพฺยากตสจฺจํ นาม
โหติ. เอกํ อพฺยากตสจฺจํ ทฺวีหิ ทุกฺขนิโรธสจฺเจหิ สงฺคหิตํ. ตีณิ สจฺจานิ
เอกสจฺเจน สงฺคหิตานีติ สมุทยมคฺคนิโรธสจฺจานิ เอเกน อกุสลกุสลาพฺยากตภูเตน
ทุกฺขสจฺเจน สงฺคหิตานิ. เอกํ สจฺจํ ตีหิ สจฺเจหิ สงฺคหิตนฺติ เอกํ ทุกฺขสจฺจํ
วิสุํ อกุสลกุสลอพฺยากตภูเตหิ สมุทยมคฺคนิโรธสจฺเจหิ สงฺคหิตํ. เกจิ ปน
"ทุกฺขสมุทยสจฺจานิ อกุสลฏฺเน สมุทยสจฺเจน สงฺคหิตานิ, ทุกฺขมคฺคสจฺจานิ
กุสลฏฺเน มคฺคสจฺเจน สงฺคหิตานิ, น ทสฺสนฏฺเน. ทุกฺขนิโรธสจฺจานิ
อพฺยากตฏฺเน นิโรธสจฺเจน สงฺคหิตานิ, น อสงฺขตฏฺเนา"ติ วณฺณยนฺติ.
                        ----------------
                       ๒. ทุติยสุตฺตนฺตปาฬิวณฺณนา
     [๑๓] ปุน อญฺสฺส สุตฺตนฺตสฺส อตฺถวเสน สจฺจปฺปฏิเวธํ นิทฺทิสิตุกาโม
ปุพฺเพ เม ภิกฺขเวติอาทิกํ สุตฺตนฺตํ ๑- อาหริตฺวา ทสฺเสสิ. ตตฺถ ปุพฺเพ เม
ภิกฺขเว สมฺโพธา ภิกฺขเว มม สมฺโพธิโต สพฺพญฺุตาณโต ปุพฺเพ.
อนภิสมฺพุทฺธสฺสาติ สพฺพธมฺเม อปฺปฏิวิทฺธสฺส. โพธิสตฺตสฺเสว สโตติ
โพธิสตฺตภูตสฺเสว. เอตทโหสีติ โพธิปลฺลงฺเก นิสินฺนสฺส เอตํ
ปริวิตกฺกิตํ อโหสิ. อสฺสาโทติ อสฺสาทียตีติ อสฺสาโท. อาทีนโวติ
โทโส. นิสฺสรณนฺติ อปคมนํ. สุขนฺติ สุขยตีติ สุขํ, ยสฺสุปฺปชฺชติ, ตํ
สุขิตํ กโรตีติ อตฺโถ. โสมนสฺสนฺติ ปีติโสมนสฺสโยคโต โสภนํ
มโน อสฺสาติ สุมโน, สุมนสฺส ภาโว โสมนสฺสํ, สุขเมว ปีติโยคโต วิเสสิตํ.
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.ขนฺธ. ๑๖/๒๖/๒๓


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๔๘ หน้าที่ ๒๓๒-๒๓๓.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=48&page=232&pages=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=48&A=5232&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=48&A=5232&pagebreak=1#p232