อรรถกถาเล่มที่ ๔๘ ภาษาบาลี อักษรไทย
ปฏิสํ.อ.๒ (สทฺธมฺม.๒)
หน้าที่ ๒๓๒-๒๓๓.

หน้าที่ ๒๓๒.
อุปฺปาทวยญฺญถตฺตํ วุตฺตํ, เตสํเยว ปน อุปฺปาทสฺส, ชราย ภงฺคสฺส จ
อนิปฺผนฺนตฺตา อุปฺปาทวยญฺญถตฺตํ น วตฺตพฺพํ. สงฺขตนิสฺสิตตฺตา อุปฺปาทวยญฺญถตฺตํ
น ปญฺญายตีติ น วตฺตพฺพํ. สงฺขตวิการตฺตา ปน สงฺขตนฺติ วตฺตพฺพํ. "ทุกฺขสมุทยานํ
อุปฺปาทชราภงฺคา สจฺจปริยาปนฺนา ๑-, มคฺคสจฺจสฺส อุปฺปาทชราภงฺคา น
สจฺจปริยาปนฺนา"ติ วทนฺติ. ตตฺถ "สงฺขตานํ อุปฺปาทกฺขเณ สงฺขตาปิ
อุปฺปาทลกฺขณมฺปิ กาลสงฺขาโต ตสฺส ขโณปิ ปญฺญายติ, อุปฺปาเท วีติวตฺเต สงฺขตาปิ
ชราลกฺขณมฺปิ กาลสงฺขาโต ตสฺส ขโณปิ ปญฺญายติ, ภงฺคกฺขเณ สงฺขตาปิ ชราปิ
ภงฺคลกฺขณมฺปิ กาลสงฺขาโต ตสฺส ขโณปิ ปญฺญายตี"ติ ขนฺธกวคฺคฏฺฐกถายํ ๒-
วุตฺตํ. อสงฺขตสฺส สจฺจสฺสาติ นิโรธสจฺจสฺส. ตํ หิ ปจฺจเยหิ สมาคมฺม อกตตฺตา
สยเนว นิปฺผนฺนนฺติ อสงฺขตํ. ฐิตสฺสาติ นิจฺจตฺตา ฐิตสฺส, น ฐานปฺปตฺตตฺตา.
ปุน ตเทว ลกฺขณทฺวยํ วิตฺถารโต ทสฺเสนฺโต ทฺวาทส ลกฺขณานีติ อาห.
     จตุนฺนํ สจฺจานํ กติ กุสลาติอาทีสุ อพฺยากตนฺติ วิปากาพฺยากตํ
กิริยาพฺยากตํ รูปาพฺยากตํ นิพฺพานาพฺยากตนฺติ จตูสุ อพฺยากเตสุ นิพฺพานาพฺยากตํ.
จตฺตาริปิ หิ กุสลากุสลลกฺขเณน น พฺยากตตฺตา อพฺยากตานิ. สิยา กุสลนฺติ
กามาวจรรูปาวจรารูปาวจรกุสลานํ วเสน กุสลมฺปิ ภาเวยฺย. สิยา อกุสลนฺติ
ตณฺหํ ฐเปตฺวา เสสากุสลวเสน. สิยา อพฺยากตนฺติ กามาวจรรูปาวจร-
อรูปาวจรวิปากกิริยานํ รูปานญฺจ วเสน. สิยา ตีณิ สจฺจานีติอาทีสุ สงฺคหิตานีติ
คณิตานิ. วตฺถุวเสนาติ อกุสลกุสลาพฺยากตทุกฺขสมุทยนิโรธมคฺคสงฺขาตวตฺถุวเสน. ยํ
ทุกฺขสจฺจํ อกุสลนฺติ ฐเปตฺวา ตณฺหํ อวเสสํ อกุสลํ. อกุสลฏฺเฐน เทฺว
สจฺจานิ เอกสจฺเจน สงฺคหิตานีติ อิมานิ เทฺว ทุกฺขสมุทยสจฺจานิ อกุสลฏฺเฐน
เอกสจฺเจน สงฺคหิตานิ, อกุสลสจฺจํ นาม โหตีติ อตฺโถ. เอกสจฺจํ ทฺวีหิ
สจฺเจหิ สงฺคหิตนฺติ เอกํ อกุสลสจฺจํ ทฺวีหิ ทุกฺขสมุทยสจฺเจหิ สงฺคหิตํ. ยํ
ทุกฺขสจฺจํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ทุกฺขสจฺจปริยาปนฺนา  ๒ สํ.อ. ๒/๒๙๓
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๓.
กุสลนฺติ เตภูมกํ กุสลํ. อิมานิ เทฺว ทุกฺขมคฺคสจฺจานิ กุสลฏฺเฐน เอกสจฺเจน
สงฺคหิตานิ กุสลสจฺจํ นาม โหตีติ. เอกํ กุสลสจฺจํ ทฺวีหิ ทุกฺขมคฺคสจฺเจหิ
สงฺคหิตํ. ยํ ทุกฺขสจฺจํ อพฺยากตนฺติ เตภูมกวิปากกิริยา รูปญฺจ. อิมานิ เทฺว
ทุกฺขนิโรธสจฺจานิ อพฺยากตฏฺเฐน เอกสจฺเจน สงฺคหิตานิ, เอกํ อพฺยากตสจฺจํ นาม
โหติ. เอกํ อพฺยากตสจฺจํ ทฺวีหิ ทุกฺขนิโรธสจฺเจหิ สงฺคหิตํ. ตีณิ สจฺจานิ
เอกสจฺเจน สงฺคหิตานีติ สมุทยมคฺคนิโรธสจฺจานิ เอเกน อกุสลกุสลาพฺยากตภูเตน
ทุกฺขสจฺเจน สงฺคหิตานิ. เอกํ สจฺจํ ตีหิ สจฺเจหิ สงฺคหิตนฺติ เอกํ ทุกฺขสจฺจํ
วิสุํ อกุสลกุสลอพฺยากตภูเตหิ สมุทยมคฺคนิโรธสจฺเจหิ สงฺคหิตํ. เกจิ ปน
"ทุกฺขสมุทยสจฺจานิ อกุสลฏฺเฐน สมุทยสจฺเจน สงฺคหิตานิ, ทุกฺขมคฺคสจฺจานิ
กุสลฏฺเฐน มคฺคสจฺเจน สงฺคหิตานิ, น ทสฺสนฏฺเฐน. ทุกฺขนิโรธสจฺจานิ
อพฺยากตฏฺเฐน นิโรธสจฺเจน สงฺคหิตานิ, น อสงฺขตฏฺเฐนา"ติ วณฺณยนฺติ.
                        ----------------
                       ๒. ทุติยสุตฺตนฺตปาฬิวณฺณนา
     [๑๓] ปุน อญฺญสฺส สุตฺตนฺตสฺส อตฺถวเสน สจฺจปฺปฏิเวธํ นิทฺทิสิตุกาโม
ปุพฺเพ เม ภิกฺขเวติอาทิกํ สุตฺตนฺตํ ๑- อาหริตฺวา ทสฺเสสิ. ตตฺถ ปุพฺเพ เม
ภิกฺขเว สมฺโพธา ภิกฺขเว มม สมฺโพธิโต สพฺพญฺญุตญาณโต ปุพฺเพ.
อนภิสมฺพุทฺธสฺสาติ สพฺพธมฺเม อปฺปฏิวิทฺธสฺส. โพธิสตฺตสฺเสว สโตติ
โพธิสตฺตภูตสฺเสว. เอตทโหสีติ โพธิปลฺลงฺเก นิสินฺนสฺส เอตํ
ปริวิตกฺกิตํ อโหสิ. อสฺสาโทติ อสฺสาทียตีติ อสฺสาโท. อาทีนโวติ
โทโส. นิสฺสรณนฺติ อปคมนํ. สุขนฺติ สุขยตีติ สุขํ, ยสฺสุปฺปชฺชติ, ตํ
สุขิตํ กโรตีติ อตฺโถ. โสมนสฺสนฺติ ปีติโสมนสฺสโยคโต โสภนํ
มโน อสฺสาติ สุมโน, สุมนสฺส ภาโว โสมนสฺสํ, สุขเมว ปีติโยคโต วิเสสิตํ.
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.ขนฺธ. ๑๖/๒๖/๒๓


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๔๘ หน้าที่ ๒๓๒-๒๓๓.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=48&page=232&pages=2&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=48&A=5232&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=48&A=5232&modeTY=2&pagebreak=1#p232