อรรถกถาเล่มที่ ๕ ภาษาบาลี อักษรไทย
ที.อ. (สุมงฺคล.๒)
หน้าที่ ๑๑๖-๑๒๘.

หน้าที่ ๑๑๖.
นิรปราโธ ๑- โหติ, ปณฺฑิโต จ สตฺถารา สทิโส นาม นตฺถิ, สตฺถา จ
อวิทูเร ธุรวิหาเร วสติ, หนฺทาหํ เปเสตฺวา ปุจฺฉามิ. สเจ เม คเตน โกจิ
อตฺโถ ภวิสฺสติ, สตฺถา ตุณฺหี ภวิสฺสติ, อนตฺเถ ปน สติ `กึ รโ ตตฺถ
คมเนนาติ วกฺขตี"ติ. โส วสฺสการํ พฺราหฺมณํ เปเสสิ. พฺราหฺมโณ คนฺตฺวา
ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ.
      [๑๓๒] เตน วุตฺตํ "อถโข ราชา ฯเปฯ อาปาเทสฺสามิ วชฺชินฺ"ติ. ๒-
                       ราชอปริหานิยธมฺมวณฺณนา
      [๑๓๔] ภควนฺตํ วีชยมาโนติ ๓- เถโร วตฺตสีเสน ตฺวา ภควนฺตํ
วีชติ, ๔- ภควโต ปน สีตํ วา อุณฺหํ วา นตฺถิ. ภควา พฺราหฺมณสฺส วจนํ
สุตฺวา เตน สทฺธึ อามนฺเตตฺวา เถเรน สทฺธึ มนฺเตตุกาโม กินฺติ เต อานนฺท
สุตนฺติ อาทิมาห. อภิณฺหสนฺนิปาตาติ ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ สนฺนิปตนฺตาปิ
อนฺตรนฺตรา สนฺนิปตนฺตาปิ อภิณหสนฺนิปาตาว. สนฺนิปาตพหุลาติ หิยฺโยปิ
สนฺนิปติตมฺหา, ปุริมทิวสํปิ สนฺนิปติตมฺหา, ปุน อชฺช กิมตฺถํ สนฺนิปติตา
โหมาติ โวสานํ อนาปชฺชนฺตา สนฺนิปาตพหุลา นาม โหนฺติ. ยาวกีวญฺจาติ
ยตฺตกํ กาลํ. วุฑฺฒิเยว อานนฺท วชฺชีนํ ปาฏิกงฺขา, โน ปริหานีติ อภิณฺหํ
อสนฺนิปตนฺตา หิ ทิสาวิทิสาสุ อาคตสาสนํ น สุณนฺติ, ตโต "อสุกคามสีมา
วา นิคมสีมา วา อากุลา, อสุกฏฺาเน โจรา วา ปริยุฏฺิตา"ติ น ชานนฺติ,
โจราปิ "ปมตฺตา ราชาโน"ติ ตฺวา ๕- คามนิคมาทีนิ ปหรนฺตา ชนปทํ
นาเสนฺติ. เอวํ ราชูนํ ปริหานิ โหติ. อภิณฺหํ สนฺนิปตนฺตา ปน ตํ ตํ ปวุตฺตึ
สุณนฺติ, ตโต พลํ เปเสตฺวา อมิตฺตมทฺทนํ กโรนฺติ, โจราปิ "อปฺปมตฺตา
ราชาโน, น สกฺกา อเมฺหหิ วคฺคพนฺเธหิ วิจริตุนฺ"ติ ภิชฺชิตฺวา ปลายนฺติ.
เอวํ ราชูนํ วุฑฺฒิ โหติ. เตน  วุตฺตํ "วุฑฺฒิเยว อานนฺท วชฺชีนํ ปาฏิกงฺขา
โน ปริหานี"ติ. ตตฺถ ปาฏิกงฺขาติ อิจฺฉิตพฺพา, อวสฺสํ ภวิสฺสตีติ เอวํ
ทฏฺพฺพาติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. นิปฺปราโธ.   ๒ ฉ.ม. อาปาเทสฺสามีติ, ม., อิ. อาปาเทสฺสามิ วชฺชีติ
@๓ ฉ.ม. พีชยมาโนติ อิ. วีชมาโนติ     ๔ ฉ.ม. พีชติ        ๕ ม. สุตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๗.
      สมคฺคาติ อาทีสุ สนฺนิปาตเภริยา นิคฺคตาย "อชฺช เม กิจฺจํ
อตฺถิ, มงฺคลํ อตฺถี"ติ วิกฺเขปํ ๑- วิกฺเขปํ กโรนฺตา น สมคฺคา สนฺนิปตนฺติ
นาม. เภริสทฺทํ ปน สุตฺวาว ภุญฺชมานาปิ อลงฺกริยมานาปิ วตฺถานิ
นิวาเสนฺตาปิ อฑฺฒภุตฺตา วา อฑฺฒาลงฺกตา วา วตฺถํ นิวาสยมานา วา
สนฺนิปตนฺตา สมคฺคา สนฺนิปตนฺติ นาม. สนฺนิปติตา ๒- ปน จินฺเตตฺวา
มนฺเตตฺวา กตฺตพฺพํ กตฺวา เอกโตว อวุฏฺหนฺตา น สมคฺคา วุฏฺหนฺติ นาม.
เอวํ วุฏฺิเตสุ หิ เย ปมํ คจฺฉนฺติ, เตสํ เอวํ โหติ "อเมฺหหิ พาหิรกถาว
สุตา, อิทานิ วินิจฺฉยกถา ภวิสฺสตี"ติ. เอกโต วุฏฺหนฺตา ปน สมคฺคา
วุฏฺหนฺติ นาม. อปิจ "อสุกฏฺาเนสุ คามสีมา วา นิคมสีมา วา อากุลา,
โจรา วา ปริยุฏฺิตา"ติ สุตฺวา "โก คนฺตฺวา อิมํ อมิตฺตมทฺทนํ กริสฺสตี"ติ
วุตฺเต "อหํ ปมํ, อหํ ปมนฺ"ติ วตฺวา คจฺฉนฺตาปิ สมคฺคา วุฏฺหนฺติ นาม.
เอกสฺส ปน กมฺมนฺเต โอสีทมาเน เสสา ราชาโน ปุตฺตภาตโร เปเสตฺวา
ตสฺส กมฺมนฺตํ อุปตฺถมฺภยมานาปิ, อาคนฺตุกราชานํ "อสุกสฺส เคหํ คจฺฉตุ,
อสุกสฺส เคหํ คจฺฉตู"ติ อวตฺตา สพฺเพ เอกโต สงฺคณฺหนฺตาปิ, เอกสฺส
มงฺคเล วา โรเค วา อญฺสฺมึ วา ปน ตาทิเส สุขทุกฺเข อุปฺปนฺเน สพฺเพ
ตตฺถ สหายภาวํ คจฺฉนฺตาปิ สมคฺคา วชฺชิกรณียานิ กโรนฺติ นาม.
      อปญฺตฺตนฺติ อาทีสุ ปุพฺเพ อกตํ สุงฺกํ วา พลึ วา ทณฺฑํ
วา อนาหราเปนฺตา ๓- อปญฺตฺตํ น ปญฺเปนฺติ นาม. โปราณปฺปเวณิยา
อาคตเมว ปน อาหราเปนฺตา ๔- ปญฺตฺตํ  น สมุจฺฉินฺทนฺติ นาม. โจโรติ
คเหตฺวา ทสฺสิเต อวินิจฺฉินิตฺวาว ๕- เฉชฺชเภชฺชํ อนุสาสนฺตา โปราณํ วชฺชิธมฺมํ
สมาทาย น วตฺตนฺติ นาม. เตสํ อปญฺตฺตํ ปญฺเปนฺตานํ อภินวสุงฺกาทีหิ
ปีฬิตา มนุสฺสา "อิติอุปทฺทูตมฺหา, โก อิเมสํ วิชิเต วสิสฺสตี"ติ ปจฺจนฺตํ
ปวิสิตฺวา โจรา วา โจรสหายา วา หุตฺวา ชนปทํ ปหรนฺติ. ปญฺตฺตํ
สมุจฺฉินฺทนฺตานํ ปเวณีอาคตานิ สุงฺกาทีนิ อคฺคณฺหนฺตานํ โกโส ปริหายติ,
@เชิงอรรถ: ๑ อิ. นิกฺเขปํ กโรนฺตา, ฉ.ม. วิกฺเขปํ กโรนฺตา.         ๒ ม., อิ. สนฺนิปตนฺตา
@๓ ฉ.ม., อิ. อาหราเปนฺตา      ๔ ฉ.ม., อิ. อนาหราเปนฺตา    ๕ ฉ.ม. อวิจินิตฺวาว.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๘.
ตโต หตฺถิอสฺสพลกายา โอโรธาทโย ยถา นิพทฺธํ วตฺถุํ ๑- อลภมานา ถาเมน
พเลน ปริหายนฺติ. เต เนว ยุทฺธกฺขมา โหนฺติ น ปาริจริยกฺขมา. โปราณํ
วชฺชิธมฺมํ สมาทาย อวตฺตนฺตานํ วิชิเต มนุสฺสา "อมฺหากํ ปุตฺตํ ปิตรํ ภาตรํ
อโจรํเยว โจโรติ กตฺวา ฉินฺทึสุ ภินฺทึสู"ติ กุชฺฌิตฺวา ปจฺจนฺตํ ปวิสิตฺวา โจรา
วา โจรสหายา วา หุตฺวา ชนปทํ ปหรนฺติ, เอวํ ราชูนํ ปริหานิ โหติ.
ปญฺตฺตํ ปญฺเปนฺตานํ ปน "ปเวณีอาคตเมว ราชาโน กโรนฺตี"ติ มนุสฺสา
หฏฺตุฏฺา กสิวณิชฺชาทิเก กมฺมนฺเต สมฺปาเทนฺติ: ปญฺตฺตํ อสมุจฺฉินฺทนฺตานํ
ปเวณีอาคตานิ สุงฺกาทีนิ คณฺหนฺตานํ โกโส วฑฺฒติ, ตโต หตฺถิอสฺสพลกายา
โอโรธาทโย  ยถา นิพทฺธํ วตฺถุํ ลภมานา ถามพลสมฺปนฺนา ยุทธกฺขมา เจว
ปาริจริยกฺขมา จ โหนฺติ.
      โปราณํ วชฺชิธมฺมนฺติ เอตฺถ ปุพฺเพ กิร วชฺชิราชาโน "อยํ
โจโร"ติ อาเนตฺวา ทสฺสิเต "คณฺหถ นํ โจรนฺ"ติ อวตฺวา วินิจฺฉยมหามตฺตานํ
เทนฺติ. เตปิ ๒- วินิจฺฉินิตฺวา ๓- อโจโร ๔- เจ, วิสชฺเชนฺติ. โจโร เจ, อตฺตนา
กิญฺจิ อวตฺวา โวหาริกานํ เทนฺติ. เตปิ วินิจฺฉินิตฺวา ๕- อโจโร เจ, วิสชฺเชนฺติ.
โจโร เจ, อนฺโตการิกา ๖- นาม โหนฺติ เตสํ เทนฺติ. เตปิ วินิจฺฉินิตฺวา อโจโร
เจ, วิสชฺเชนฺติ. โจโร เจ, อฏฺกุลิกานํ เทนฺติ. เตปิ ตเถว กตฺวา เสนาปติสฺส,
เสนาปติ อุปราชสฺส, อุปราชา รญฺโ, ราชา วินิจฺฉินิตฺวา อโจโร เจ,
วิสชฺเชติ. สเจ ปน โจโร โหติ, ปเวณีโปตฺถกํ วาจาเปติ, ตตฺถ "เยน อิทํ
นาม กตํ, ตสฺส อยํ นาม ทณฺโฑ"ติ ลิขิตํ. ราชา ตสฺส กิริยํ เตน สมาเนตฺวา
ตทนุจฺฉวิกํ ทณฺฑํ กโรติ. อิติ เอตํ โปราณํ วชฺชิธมฺมํ สมาทาย วตฺตนฺตานํ
มนุสฺสา น อุชฺฌายนฺติ, "ราชาโน โปราณปฺปเวณิยา กมฺมํ กโรนฺติ, เอเตสํ
โทโส นตฺถิ, อมฺหากํเยว โทโส"ติ อปฺปมตฺตา กมฺมนฺเต กโรนฺติ. เอวํ
ราชูนํ วุฑฺฒิ โหติ. เตน วุตฺตํ "วุฑฺฒิเยว อานนฺท วชฺชีนํ ปาฏิกงฺขา, โน
ปริหานี"ติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. วฏฺฏํ, ม. วตฺตํ เอวมุปริปิ.  ๒ ฉ.ม.,อิ. เต.  ๓ ฉ.ม.,อิ. วิจินิตฺวา
@๔ ฉ.ม., อิ. สเจ อโจโร โหติ.              ๕ ฉ.ม. วินิจฺฉินิตฺวาติ น ทิสฺสติ.
@๖ ฉ.ม. สุตฺตธรานํ เทนฺติ, อิ. สุตฺตธรา นาม.....
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๙.
      สกฺกโรนฺตีติ ยํกิญฺจิ เตสํ สกฺการํ กโรนฺตา สุนฺทรเมว กโรนฺติ.
ครุกโรนฺตีติ ครุภาวํ ปจฺจุปฏฺเปตฺวาว กโรนฺติ. มาเนนฺตีติ มเนน ปิยายนฺติ.
ปูเชนฺตีติ นิปจฺจการํ ทสฺเสนฺติ. โสตพฺพํ มญฺนฺตีติ ทิวสสฺส เทฺว ตโย วาเร
อุปฏฺานํ คนฺตฺวา เตสํ กถํ โสตพฺพํ สทฺธาตพฺพํ มญฺนฺติ. ตตฺถ เย เอวํ
มหลฺลกานํ ราชูนํ สกฺการาทีนิ น กโรนฺติ, โอวาทตฺถาย จ เนสํ อุปฏฺานํ
น คจฺฉนฺติ. เต เตหิ วิสฏฺา อโนวทิยมานา กีฬาปสุตา รชฺชโต ปริหายนฺติ.
เย ปน ตถา ปฏิปชฺชนฺติ, เตสํ มหลฺลกราชาโน "อิทํ กาตพฺพํ, อิทํ น
กาตพฺพนฺ"ติ โปราณปฺปเวณึ อาจิกฺขนฺติ. สงฺคามํ ปตฺวาปิ "เอวํ ปวิสิตพฺพํ,
เอวํ นิกฺขมิตพฺพนฺ"ติ อุปายํ ทสฺเสนฺติ. เต เตหิ โอวทิยมานา ยถาโอวาทํ
ปฏิปชฺชนฺตา สกฺโกนฺติ ราชปฺปเวณึ สนฺธาเรตุํ. เตน วุตฺตํ  "วุฑฺฒิเยว
อานนฺท วชฺชีนํ ปาฏิกงฺขา, โน ปริหานี"ติ.
      กุลิตฺถิโยติ กุลฆรณิโย. กุลกุมาริโยติ อนิวิฏฺา ๑-  ตาสํ ธีตโร.
โอกฺกสฺส ปสยฺหาติ เอตฺถ "โอกฺกสฺสา"ติ วา "ปสยฺหา"ติ วา ปสยฺหาการสฺเสเวตํ
นามํ. "อุกฺกสฺสา"ติปิ ปนฺติ. ตตฺถ โอกฺกสฺสาติ อปกสฺสิตฺวา ๒-
อากฑฺฒิตฺวา. ปสยฺหาติ อภิภวิตฺวา อชฺโฌตฺถริตฺวาติ อตฺโถ. ๓- เอวญฺหิ กโรนฺตานํ
วิชิเต มนุสฺสา `อมฺหากํ เคเห ปุตฺตมาตโรปิ, เขฬสิฆาณิกาทีนิ มุเขน
อปเนตฺวา สํวฑฺฒิตธีตโรปิ อิเม ราชาโน พลกฺกาเรน คเหตฺวา อตฺตโน ฆเร
วาเสนฺตี"ติ กุปิตฺวา ๔- ปจฺจนฺตํ ปวิสิตฺวา โจรา วา โจรสหายา วา หุตฺวา
ชนปทํ ปหรนฺติ. เอวํ อกโรนฺตานํ ปน วิชิเต มนุสฺสา อปฺโปสฺสุกฺกา สกานิ
กมฺมานิ กโรนฺตา ราชโกสํ วฑฺเฒนฺติ. เอวเมตฺถ วุฑฺฒิหานิโย เวทิตพฺพา.
      วชฺชีนํ วชฺชิเจติยานีติ วชฺชิราชูนํ วิชิเต รฏฺเ ๕- จิตฺตีกตฏฺเน
เจติยานีติ ลทฺธนามานิ ยกฺขฏฺานานิ. อพฺภนฺตรานีติ อนฺโตนคเร ิตานิ.
พาหิรานีติ พหินคเร ิตานิ. ทินฺนปุพฺพนฺติ ปุพฺเพ ทินฺนํ. กตปุพฺพนฺติ ปุพฺเพ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อนิวิทฺธา  ๒ ฉ.ม. อวกสฺสิตฺวา, อิ. อวกสิตฺวา   ๓ ฉ.ม.,อิ. อยํ วจนตฺโถ.
@๔ ฉ.ม., อิ. กุปิตา              ๕ ฉ.ม., อิ. วชฺชิรฏฺเ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๐.
กตํ. โน ปริหาเปสฺสนฺตีติ อปริหาเปตฺวา ยถาปวตฺตเมว กริสฺสนฺติ, ธมฺมิกํ พลึ
ปริหาเปนฺตานํ หิ เทวตา อารกฺขํ สุสํวิหิตํ น กโรนฺติ, อนุปฺปนฺนํ ทุกขํ
อุปฺปาเทตุํ ๑- อสกฺโกนฺตาปิ อุปฺปนฺนํ กาสสีสโรคาทึ วฑฺเฒนฺติ, สงฺคาเม ปน ๒-
สนฺเต ๓- สหายา น โหนฺติ. อปริหาเปนฺตานํ ปน อารกฺขํ สุสํวิหิตํ กโรนฺติ,
อนุปฺปนฺนํ สุขํ อุปฺปาเทตุํ อสกฺโกนฺตาปิ อุปฺปนฺนํ กาสสีสโรคาทึ หรนฺติ, ๔-
สงฺคามสีเส สหายา โหนฺตีติ เอวเมตฺถ วุฑฺฒิหานิโย เวทิตพฺพา.
      ธมฺมิกา รกฺขาวรณคุตฺตีติ ๕-  เอตฺถ รกฺขาเอว ยถา อนิจฺฉิตํ
นาคจฺฉติ, ๖- เอวํ อาวรณโต อาวรณํ. ยถา อิจฺฉิตํ น นสฺสติ, ๗- เอวํ
โคปายนโต คุตฺติ. ตตฺถ พลกาเยน ปริวาเรตฺวา รกฺขนํ ปพฺพชิตานํ ธมฺมิกา
รกฺขาวรณคุตฺติ นาม น โหติ. ยถา ปน วิหารสฺส อุปวเน รุกฺเข น ฉินฺทนฺติ,
วาคุราหิ ๘- มิคํ น คณฺหนฺติ ๘- โปกฺขรณีสุ มจฺเฉ น คณฺหนฺติ, เอวํ กรณํ
ธมฺมิกา รกฺขาวรณคุตฺติ นาม. กินฺติ อนาคตา จาติ อิมินา ปน เนสํ เอวํ
ปจฺจุปฏฺิตจิตฺตสนฺตาโนติ จิตฺตปฺปวตฺตึ ปุจฺฉติ.
      ตตฺถ เย อนาคตานํ อรหนฺตานํ น อาคมนํ น อิจฺฉนฺติ, เต
อสฺสทฺธา โหนฺติ อปฺปสนฺนา. ปพฺพชิเต จ สมฺปตฺเต ปจฺจุคฺคมนํ น กโรนฺติ,
คนฺตฺวา น ปสฺสนฺติ, ปฏิสนฺถารํ น กโรนฺติ, ปญฺหํ น ปุจฺฉนฺติ, ธมฺมํ น
สุณนฺติ, ทานํ น เทนฺติ, อนุโมทนํ น สุณนฺติ, นิวาสนฏฺานํ น สํวิทหนฺติ,
อถ เนสํ อวณฺโณ อพฺภุคฺคจฺฉติ "อสุโก นาม ราชา อสฺสทฺโธ อปฺปสนฺโน,
ปพฺพชิเต สมฺปตฺเต ปจฺจุคฺคมนํ น กโรติ ฯเปฯ นิวาสนฏฺานํ น สํวิทหตี"ติ.
ตํ สุตฺวา ปพฺพชิตา ตสฺส นครทฺวาเรน น คจฺฉนฺติ, คจฺฉนฺตาปิ นครํ น
ปวิสนฺติ. เอวํ อนาคตานํ อรหนฺตานํ อนาคมนเมว โหติ. อาคตานํปิ ผาสุวิหาเร
อสติ เยปิ อชานิตฺวา อาคตา, เต "วสิสฺสามาติ ตาว จินฺเตตฺวา อาคตมฺหา,
อิเมสํ ปน ราชูนํ อิมินา นีหาเรน โก วสิสฺสตี"ติ นิกฺขมิตฺวา คจฺฉนฺติ. เอวํ
อนาคเตสุ อนาคจฺฉนฺเตสุ, อาคเตสุ ทุกฺขํ วิหรนฺเตสุ โส เทโส ปพฺพชิตานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ชเนตุํ   ๒ ฉ.ม.,อิ. ปนสทฺโท น ทิสฺสติ   ๓ ฉ.ม.,อิ. ปตฺเต
@๔ ฉ.ม. หนนฺติ       ๕ อิ. ธมฺมิกํ รกฺขาวรณคุตฺตินฺติ    ๖ ฉ.ม. น คจฺฉติ
@๗ ฉ.ม., อิ. วินสฺสติ           ๘-๘ ฉ.ม., อิ. วาชิกา วชฺชํ น กโรนฺติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๑.
อนาวาโส โหติ. ตโต เทวตารกฺขา น โหติ, เทวตารกฺขาย อสติ อมนุสฺสา
โอกาสํ ลภนฺติ, อมนุสฺสา อุสฺสนฺนา อนุปฺปนฺนํ พฺยาธึ อุปฺปาเทนฺติ,
สีลวนฺตานํ ทสฺสนปญฺหาปุจฺฉนาทิวตฺถุกสฺส ปุญฺสฺส อนาคโม โหติ. วิปริยาเยน
จ ยถาวุตฺตกณฺหปกฺขวิปริตสฺส สุกฺกปกฺขสฺส สมฺภโว โหตีติ เอวเมตฺถ
วุฑฺฒิหานิโย เวทิตพฺพา.
      [๑๓๕] เอกมิทาหนฺติ อิทํ ภควา ปุพฺเพ วชฺชีนํ อิมสฺส
วชฺชิสุตฺตสฺส ๑- เทสิตภาวปฺปกาสนตฺถํ อาห.
      ตตฺถ สารนฺทเท เจติเยติ เอวนฺนามเก วิหาเร. อนุปฺปนฺเน กิร
พุทฺเธ ตตฺถ สารนฺททสฺส ยกฺขสฺส นิวาสนฏฺานํ เจติยํ อโหสิ. อเถตฺถ
ภควโต วิหารํ การาเปสุํ, โส สารนฺททเจติเย กตตฺตา สารนฺททเจติยํเตฺวว
สํขยํ คโต.
      อกรณียาติ อกาตพฺพา, อคฺคเหตพฺพาติ อตฺโถ. ยทิทนฺติ นิปาตมตฺตํ.
ยุทฺธสฺสาติ กรณฏฺเ สามิวจนํ, อภิมุขํ ยุทฺเธน คเหตุํ น สกฺกาติ อตฺโถ.
อญฺตฺร อุปลาปนายาติ เปตฺวา อุปลาปนํ. อุปลาปนา นาม "อลํ วิวาเทนปิ,
อิทานิ สมคฺคา โหมา"ติ หตฺถิอสฺสรถหิรญฺสุวณฺณาทีนิ เปเสตฺวา สงฺคหกรณํ,
เอวญฺหิ สงฺคหํ กตฺวา เกวลํ วิสฺสาเสน สกฺกา คณฺหิตุนฺติ อตฺโถ. อญฺตฺร
มิถุเภทายาติ เปตฺวา มิถุเภทํ. อิมินา อญฺมญฺ เภทํ กตฺวาปิ สกฺกา เอเต
คเหตุนฺติ ทสฺเสติ. อิทํ พฺราหฺมโณ ภควโต กถาย นยํ ลภิตฺวา อาห.
      กึ ปน ภควา พฺราหฺมณสฺส อิมาย กถาย นยลาภํ น ชานาตีติ, อาม
ชานาตีติ. ชานนฺโต กสฺมา กเถสิ, ๒- อนุกมฺปาย. เอวํ กิรสฺส อโหสิ "มยา
อกถิเตปิ กติปาเหน คนฺตฺวา สพฺเพ คณฺหิสฺสติ, กถิเต ปน สมคฺเค ภินฺทนฺโต
ตีหิ สํวจฺฉเรหิ คณฺหิสฺสติ, เอตฺตกํปิ ชีวิตเมว วรํ, เอตฺตกํ หิ ชีวนฺตา
อตฺตโน ปติฏฺานภูตํ ปุญฺ กริสฺสนฺตี"ติ.
      อภินนฺทิตฺวาติ จิตฺเตน อภินนฺทิตฺวา. อนุโมทิตฺวาติ "ยาว สุภาสิตญฺจิทํ
โภ โคตมาติ ๓- วาจาย อนุโมทิตฺวา. ปกฺกามีติ รญฺโ สนฺติกํ คโต.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วชฺชิสตฺตกสฺส อิ. วชฺชีสนฺตกสฺส   ๒ ฉ.ม. กเถสีติ.  ๓ ฉ.ม.,อิ. โภตา
@  โคตเมนาติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๒.
ตโต นํ ราชา "กึ อาจริย ภควา อโวจา"ติ ปุจฺฉิ. โส "ยถา โภ สมณสฺส
โคตมสฺส วจนํ น สกฺกา วชฺชี เกนจิ คเหตุํ, อปิจ อุปลาปนาย วา มิถุเภเทน
วา สกฺกา"ติ อาห. ตโต นํ ราชา "อุปลาปนาย อมฺหากํ หตฺถิอสฺสาทโย
นสฺสิสฺสนฺติ, เภเทเนว เต คเหสฺสาม, ๑- กึ กโรมา"ติ ปุจฺฉิ. เตนหิ มหาราช
ตุเมฺห วชฺชี อารพฺภ ปริสติ กถํ สมุฏฺาเปถ, ตโต อหํ "กินฺเต มหาราช
เตหิ, อตฺตโน สนฺตเกหิ กสิวณิชฺชาทีนิ กตฺวา ชีวนฺตุ เอเต ราชาโน"ติ
วตฺวา ปกฺกมิสฺสามิ. ตโต ตุเมฺห "กึ นุโข โภ เอส พฺราหฺมโณ วชฺชึ อารพฺภ
ปวตฺตํ กถํ ปฏิพาหตี"ติ วเทยฺยาถ ทิวสภาเควาหํ เตสํ ปณฺณาการํ เปเสสฺสามิ,
ตํปิ คาหาเปตฺวา ตุเมฺหปิ มม โทสํ อาโรเปตฺวา พนฺธนตาฬนาทีนิ อกตฺวาว
เกวลํ ขุรมุณฺฑํ มํ กตฺวา นครา นีหราเปถ. อถาหํ "มยา เต นคเร ปากาโร
จ ปริกฺขา จ การิตา, อหํ ถิรทุพฺพลฏฺานญฺจ อุตฺตานคมฺภีรฏฺานญฺจ ชานามิ,
น จิรสฺเสวทานิ ตํ อุชุํ กริสฺสามีติ วกฺขามิ. ตํ สุตฺวา ตุเมฺห `คจฺฉตู'ติ
วเทยฺยาถา"ติ. ราชา สพฺพํ อกาสิ.
      ลิจฺฉวี ตสฺส นิกฺขมนํ สุตฺวา "สโ พฺราหฺมโณ, มา ตสฺส คงฺคํ
อุตฺตริตุํ อทตฺถา"ติ อาหํสุ. ตเตฺรกจฺเจหิ "อเมฺห อารพฺภ กถิตตฺตา กิร โส
เอวํ กโต"ติ วุตฺเต "เตนหิ ภเณ เอตู"ติ ภณึสุ. โส คนฺตฺวา ลิจฺฉวี ทิสฺวา
"กึ อกตฺถา"ติ ๒- ปุจฺฉิโต ตํ ปวุตฺตํ ๓- อาโรเจสิ, ลิจฺฉวิโน "อปฺปมตฺตเกน
นาม เอวํ ครุภณฺฑํ กาตุํ น ยุตฺตนฺ"ติ วตฺวา "กินฺเต ตตฺร านนฺตรนฺ"ติ
ปุจฺฉึสุ. วินิจฺฉยามจฺโจหมสฺมีติ. ตเทว เต านนฺตรํ โหตูติ. โส สุฏฺุตรํ
วินิจฺฉยํ กโรติ, ราชกุมารา ตสฺส สนฺติเก สิปฺปํ อุคฺคณฺหนฺติ.
      โส ปติฏฺิตคุโณ หุตฺวา เอกทิวสํ เอกํ ลิจฺฉวึ คเหตฺวา เอกมนฺตํ
คนฺตฺวา ทารกา กสนฺตีติ ปุจฺฉิ. อาม กสนฺตีติ. เทฺว โคเณ โยเชตฺวาติ.
อาม เทฺว โคเณ โยเชตฺวาติ. เอตฺตกํ วตฺวา นิวตฺโต. ตโต ตํ อญฺโ "กึ
อาจริโย อาหา"ติ ปุจฺฉิตฺวา เตน วุตฺตํ อสทฺทหนฺโต "น เม เอส ยถาภูตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. คเหสฺสามิ   ๒ ฉ.ม., อิ. อาคตตฺถาติ.     ๓ ฉ.ม., อิ. ปวตฺตึ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๓.
กเถสี"ติ เตน สทฺธึ ภิชฺชิ. พฺราหฺมโณ อญฺมฺปิ ทิวสํ ๑- เอกํ ลิจฺฉวึ
เอกมนฺตํ เนตฺวา "เกน พฺยญฺชเนน ภุตฺโตสี"ติ  ปุจฺฉิตฺวา นิวตฺโต. ตํปิ อญฺโ
ปุจฉิตฺวา อสทฺทหนฺโต ตเถว ภิชฺชิ. พฺราหฺมโณ อปรํปิ ทิวสํ เอกํปิ ลิจฺฉวึ
เอกมนฺตํ เนตฺวา "อติทุคฺคโตสิ กิรา"ติ ปุจฺฉิ. โก เอวมาหาติ ๒- อสุโก นาม
ลิจฺฉวีติ. อปรํปิ เอกมนฺตํ เนตฺวา "ตฺวํ กิร ภีรุกชาติโก"ติ ปุจฺฉิ. โก
เอวมาหาติ. อสุโก นาม ลิจฺฉวีติ. เอวํ อญฺเน อกถิตเมว อญฺสฺส กเถนฺโต
ตีหิ สํวจฺฉเรหิ เต ราชาโน อญฺมญฺ ภินฺทิตฺวา ยถา เทฺว เอกมคฺเคน น
คจฺฉนฺติ, ตถา กตฺวา สนฺนิปาตเภริญฺจาราเปสิ. ๓- ลิจฺฉวิโน "อิสฺสรา
สนฺนิปตนฺตุ, สูรา สนฺนิปตนฺตู"ติ วตฺวา น สนฺนิปตึสุ.
      พฺราหฺมโณ "อยนฺทานิ กาโล, สีฆํ อาคจฺฉตู"ติ รญฺโ สาสนํ
เปเสสิ. ราชา สุตฺวา พลเภริญฺจาราเปตฺวา นิกฺขมิ. เวสาลิกา สุตฺวา "รญฺโ คงฺคํ
อุตฺตริตุํ น ทสฺสามา"ติ เภริญฺจาราเปสุํ. ตํปิ สุตฺวา "คจฺฉนฺตุ อิสฺสรา"ติ ๔-
อาทีนิ วตฺวา น สนฺนิปตึสุ. "นครปฺปเวสนํ น ทสฺสาม, ทฺวารานิ ปิทหิตฺวา
วสามาติ ๕- เภริญฺจาราเปสุํ. เอโกปิ น สนฺนิปติ, ยถาวิวเฏเหว ทฺวาเรหิ
ปวิสิตฺวา สพฺเพ อนยพฺยสนํ ปาเปตฺวา คโต.
                       ภิกฺขุอปริหานิยธมฺมวณฺณนา
      [๑๓๖] อถโข ภควา อจิรปกฺกนฺเตติ อาทิมฺหิ. สนฺนิปาเตตฺวาติ
ทูรวิหาเรสุ อิทฺธิมนฺเต เปเสตฺวา สนฺติกวิหาเรสุ สยํ คนฺตฺวา "สนฺนิปตถ
อายสฺมนฺโต, ภควา โว สนฺนิปาตํ อิจฺฉตี"ติ สนฺนิปาเตตฺวา. อปริหานิเยติ
อปริหานิกเร, วุฑฺฒิเหตุภูเตติ อตฺโถ. ธมฺเม เทสิสฺสามีติ จนฺทสหสฺสํ
สุริยสหสฺสํ อุฏฺาเปนฺโต วิย จตุกุฏฺฏเก เคเห อนฺโต เตลทีปสหสฺสํ อุชฺชาเลนฺโต
วิย ปากเฏ กตฺวา กถยิสฺสามีติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ทิวเส   ๒ ฉ.ม. เอวมาหาติ ปุจฺฉิโต   ๓ ฉ.ม.,อิ. สนฺนิปาตเภรึ จราเปสิ
@  เอวมุปริปิ     ๔ ฉ.ม.,อิ. สูรราชาโน.     ๕ ฉ.ม.,อิ. สฺสามาติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๔.
      ตตฺถ อภิญฺหสนฺนิปาตาติ อิทํ วชฺชิสนฺนิปาเต ๑- วุตฺตสทิสเมว. อิธาปิจ
อภิณฺหํ อสนฺนิปติตตฺตา ๒- ทิสาสุ อาคตสาสนํ น สุณนฺติ, ตโต "อสุกวิหารสีมา
อากุลา, อุโปสถปวารณา ิตา, อสุกสฺมึ าเน ภิกฺขู เวชฺชกมฺมทูตกมฺมาทีนิ
กโรนฺติ, วิญฺตฺติพหุลา ปุปฺผทานาทีหิ ชีวิตํ กปฺเปนฺตี"ติ อาทีนิ น ชานนฺติ,
ปาปภิกฺขูปิ "ปมตฺโต สํโฆ"ติ ๓- ตฺวา ราสิภูตา สาสนํ โอสกฺกาเปนฺติ. อภิณฺหํ
สนฺนิปติตตฺตา ปน ตํ ตํ ปวตฺตึ สุณนฺติ, ตโต ภิกฺขุสํฆํ เปเสตฺวา สีมํ อุชุํ
กโรนฺติ, อุโปสถปวารณาทโย ปวตฺตาเปนฺติ, มิจฺฉาชีวานํ อุสฺสนฺนฏฺาเน
อริยวํสเก เปเสตฺวา อริยวํสํ กถาเปนฺติ, ปาปภิกฺขูนํ วินยธเรหิ นิคฺคหํ
การาเปนฺติ, ปาปภิกฺขูปิ "อปฺปมตฺโต สํโฆ ๓-, น สกฺกา อเมฺหหิ วคฺคพนฺเธน
วิจริตุน"ติ ภิชฺชิตฺวา ปลายนฺติ. เอวเมตฺถ หานิวุฑฺฒิโย เวทิตพฺพา.
      สมคฺคาติ อาทีสุ เจติยํ ปฏิชคฺคนตฺถํ วา โพธิยงฺคเณ ๔-  วา
ปฏิชคฺคนตฺถํ อุโปสถาคารจฺฉาทนตฺถํ ๔- วา กติกวตฺตํ กเถตุกามตาย ๕- โอวาทํ
ธาตุกามตาย  "สํโฆ สนฺนิปตตู"ติ เภริยา วา คณฺฑิยา ๖- วา อาโกฏฺฏิ ตาย
"มยฺหํ จีวรกมฺมํ อตฺถิ, มยฺหํ ปตฺโต ปจิตพฺโพ, มยฺหํ นวกมฺมํ อตฺถี"ติ
วิกฺเขปํ กโรนฺตา น สมคฺคา สนฺนิปตนฺติ นาม. สพฺพํ ปน ตํ กมฺมํ
เปตฺวา "อหํ ปุริมตรํ, อหํ ปุริมตรนฺ"ติ เอกปฺปหาเรเนว สนฺนิปตนฺตา
สมคฺคา สนฺนิปตนฺติ นาม. สนฺนิปติตา ปน จินฺเตตฺวา มนฺเตตฺวา กตฺตพฺพํ
กตฺวา เอกโต อวุฏฺหนฺตา น สมคฺคา วุฏฺหนฺติ นาม. เอวํ วุฏฺิเตสุ
หิ เย ปมํ คจฺฉนฺติ, เตสํ เอวํ โหติ "อเมฺหหิ พาหิรกถาว สุตา,
อิทานิ วินิจฺฉยกถา ภวิสฺสตี"ติ. เอกปฺปหาเรเนว วุฏฺหนฺตา ปน สมคฺคา
วุฏฺหนฺติ นาม. อปิจ "อสุกฏฺาเน วิหารสีมา อากุลา, อุโปสถปวารณา ิตา,
อสุกฏฺาเน เวชฺชกมฺมาทิการกา ปาปภิกฺขู อุสฺสนฺนา"ติ สุตฺวา "โก คนฺตฺวา
เตสํ นิคฺคหํ กริสฺสตี"ติ วุตฺเต "อหํ ปมํ, อหํ ปมนฺ"ติ วตฺวา คจฺฉนฺตาปิ
สมคฺคา วุฏฺหนฺติ นาม.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อิ. วชฺชิสตฺตเก, ม. วชฺชิสุตฺตเก.  ๒ ฉ.ม. อสนฺนิปติตา, อิ.
@อสนฺนิปตนฺตา เอวมุปริปิ ๓-๓ ฉ.ม. ภิกฺขุสํโฆ
@๔-๔ ฉ.ม.,อิ. โพธิเคหอุโปสถาคารจฺฉาทนตฺถํ วา
@๕ ฉ.ม.,อิ. เปตุกามตาย     ๖ ฉ.ม. ฆณฺฏิยา, ม. ฆณฺฑิยา, อิ. ฆณฺิยา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๕.
      อาคนฺตุกํ ปน ทิสฺวา "อิมํ ปริเวณํ ยาหิ, เอตํ ปริเวณํ ยาหี"ติ, ๑-
กิญฺจิ ๒- อวตฺวา สพฺเพ ๓- วตฺตํ กโรนฺตาปิ, ชิณฺณปตฺตจีวรกํ ทิสฺวา ตสฺส
ภิกฺขาจารวตฺเตน ปตฺตจีวรํ ปริเยสมานาปิ, คิลานสฺส คิลานเภสชฺชํ
ปริเยสมานาปิ, คิลานเมว อนาถํ "อสุกปริเวณํ ยาหิ, อสุกปริเวณํ ยาหี"ติ อวตฺวา
อตฺตโน อตฺตโน ปริเวเณ ปฏิชคฺคนฺตาปิ, เอโก โอลิยมานโก คณฺโ โหติ,
ปญฺวนฺตํ ภิกฺขุํ สงฺคณฺหิตฺวา เตน ตํ คณฺ อุกฺขิปาเปนฺตาปิ สมคฺคา
สํฆกรณียานิ กโรนฺติ นาม.
      อปญฺตฺตนฺติ อาทีสุ. นวํ อธมฺมิกํ กติกวตฺตํ วา สิกฺขาปทํ วา
พนฺธนฺตา อปญฺตฺตํ ปญฺเปนฺติ นาม, ปุราณสนฺถตวตฺถุสฺมึ สาวตฺถิยํ ภิกฺขู
วิย. อุทฺธมฺมํ อุพฺพินยํ สาสนํ ทีเปนฺตา ปญฺตฺตํ สมุจฺฉินฺทนฺติ นาม,
วสฺสสตปรินิพฺพุเต ภควติ เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา วิย. ขุทฺทานุขุทฺทกา ปน
อาปตฺติโย สญฺจิจฺจ วีติกฺกมนฺตา ยถาปญฺตฺเตสุ สิกฺขาปเทสุ สมาทาย น วตฺตนฺติ
นาม, อสฺสชิปุนพฺพสุกา วิย. นวํ ปน กติกวตฺตํ วา สิกฺขาปทํ วา
อพนฺธนฺตา, ธมฺมวินยโต สาสนํ ทีเปนฺตา, ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานิ
อสมูหนนฺตา อปญฺตฺตํ น ปญฺเปนฺติ, ปญฺตฺตํ น สมุจฺฉินฺทนฺติ, ยถาปญฺตฺเตสุ
สิกฺขาปเทสุ สมาทาย วตฺตนฺติ นาม, อายสฺมา อุปเสโน วิย จ,
อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต วิย จ.
             "สุณาตุ เม อาวุโส สํโฆ, สนฺตมฺหากํ สิกฺขาปทานิ คิหิคตานิ คิหิโนปิ
      ชานนฺติ `อิทํ โว สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ กปฺปติ, อิทํ โว น กปฺปตี'ติ,
      สเจ หิ มยํ ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานิ สมูหนิสฺสาม, ภวิสฺสนฺติ
      วตฺตาโร `ธูมกาลิกํ สมเณน โคตเมน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺตฺตํ,
      ยาวิเมสํ สตฺถา อฏฺาสิ, ตาวิเม สิกฺขาปเทสุ สิกฺขึสุ, ยโต อิเมสํ
      สตฺถา ปรินิพฺพุโต, น ทานิเม สิกฺขาปเทสุ สิกฺขนฺตี'ติ. ยทิ สํฆสฺส
      ปตฺตกลฺลํ, สํโฆ อปญฺตฺตํ น ปญฺาเปยฺย, ปญฺตฺตํ น สมุจฺฉินฺเทยฺย,
      ยถาปญฺตฺเตสุ สิกฺขาปเทสุ สมาทาย วตฺเตยฺยา"ติ ๔-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ยาหิ, อยํ โก"ติ, อวตฺวา สพฺเพ...   ๒ ฉ.ม. กิญฺจีติ น ทิสฺสติ
@๓ ม. สพฺพํ   ๔ วินย. จูฬ. ๗/๔๔๒/๒๗๙ ขุทฺทานุขุทฺทกสิกฺขาปทกถา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๖.
      อิมํ ตนฺตึ ปยนฺโต อายสฺมา มหากสฺสโป วิย จ. วุฑฺฒิเยวาติ
สีลาทีหิ คุเณหิ วุฑฺฒิเยว, โน ปริหานิ.
      เถราติ ถิรภาวปฺปตฺตา เถรกรเณหิ คุเณหิ สมนฺนาคตา. พหู รตฺติโย
ชานนฺตีติ รตฺตญฺู. จิรํ ปพฺพชิตานํ ๑- เอเตสนฺติ จิรปพฺพชิตา. สํฆสฺส
ปิตุฏฺาเน ๒- ิตาติ สํฆปิตโร. ปิตุฏฺาเน ิตตฺตา สํฆํ ปริเณนฺติ ปุพฺพงฺคมา
หุตฺวา ตีสุ สิกฺขาปเทสุ ปวตฺเตนฺตีติ สํฆปริณายกา.
      เย เตสํ สกฺการาทีนิ น กโรนฺติ, โอวาทตฺถาย เทฺว ตโย วาเร
อุปฏฺานํ น คจฺฉนฺติ, เตปิ เตสํ โอวาทํ น เทนฺติ, ปเวณีกถํ น กเถนฺติ,
สารภูตํ ธมฺมปริยายํ น สิกฺขาเปนฺติ. เต เตหิ วิสฏฺา สีลาทีหิ ธมฺมกฺขนฺเธหิ
สตฺตหิ จ อริยธเนหีติ เอวมาทีหิ คุเณหิ ปริหายนฺติ. เย ปน เตสํ สกฺการาทีนิ
กโรนฺติ, อุปฏฺานํ คจฺฉนฺติ, เตปิ เตสํ โอวาทํ เทนฺติ. "เอวนฺเต อภิกฺกมิตพฺพํ
เอวนฺเต ปฏิกฺกมิตพฺพํ, เอวนฺเต อาโลกิตพฺพํ เอวนฺเต  วิโลกิตพฺพํ, เอวนฺเต
สมฺมิชิตพฺพํ เอวนฺเต ปสาริตพฺพํ, เอวนฺเต สํฆาฏิปตฺตจีวรํ ธาเรตพฺพนฺ"ติ.
ปเวณีกถํ กเถนฺติ, สารภูตํ ธมฺมปริยายํ สิกฺขาเปนฺติ, เตรสหิ ธุตงฺเคหิ ทสหิ
กถาวตฺถูหิ อนุสาสนฺติ. เต เตสํ โอวาเท ตฺวา สีลาทีหิ คุเณหิ วฑฺฒมานา
สามญฺตฺถํ อนุปาปุณนฺติ. เอวเมตฺถ หานิวุฑฺฒิโย เวทิตพฺพา.
      ปุนพฺภวทานํ ปุนพฺภโว, โส สีลมสฺสาติ โปนพฺภวิกา, ๓- โปนพฺภวทายิกาติ ๔-
อตฺโถ, ตสฺสา โปโนพฺภวิกาย, ๕- น วสํ คจฺฉิสฺสนฺตีติ ๖- เอตฺถ
เย จตุนฺนํ ปจฺจยานํ การณา อุปฏฺากานํ ปิณฺฑปฏิปิณฺฑิกา ๗- หุตฺวา คามโต
คามํ วิจรนฺติ เต ตสฺสา ตณฺหาย วสํ คจฺฉนฺติ นาม, อิตเร น คจฺฉนฺติ
นาม, ตตฺถ หานิวุฑฺฒิโย ปากฏาเยว.
      อารญฺเกสูติ ปญฺจธนุสติกปจฺฉิเมสุ. สาเปกฺขาติ สตณฺหา สาลยา.
คามนฺตเสนาสเนสุ หิ ฌานํ อปฺเปตฺวาปิ ตโต วุฏฺิตมตฺโตว อิตฺถิปุริสทาริกาทิ-
สทฺทํ สุณาติ, เยนสฺส อธิคตวิเสโสปิ หายติเยว. อรญฺเ ปน นิทฺทายิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ก. ปพฺพชิตํ  ๒ ก. ปิติฏฺาเน เอวมุปริปิ  ๓ ฉ.ม. โปโนพฺภวิกา, อิ. โปโนภวิกา
@๔ ฉ.ม. ปุนพฺภวทายิกาติ   ๕ ก. โปนพฺภวิกาย   ๖ ฉ.ม. คจฺฉนฺตีติ
@๗ ฉ.ม.,อิ. ปทานุปทิกา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๗.
ปฏิพุทฺธมตฺโต สีหพฺยคฺฆโมราทิสทฺทํ สุณาติ, ยถา ๑- อรญฺเ ๑- ปีตึ ลภิตฺวา
ตเมว สมฺมสนฺโต อคฺคผเล ปติฏฺาติ. อิติ ภควา คามนฺตเสนาสเน ฌานํ
อปฺเปตฺวา นิสินฺนภิกฺขุโต อรญฺเ นิทฺทายมานเมว ปสํสติ. ตสฺมา ตเมว
อตฺถวสํ ปฏิจฺจ "อารญฺเกสุ เสนาสเนสุ สาเปกฺขา ภวิสฺสนฺตี"ติ อาห.
      ปจฺจตฺตญฺเว สตึ อุปฏฺเปสฺสนฺตีติ อตฺตโน ๒- อพฺภนฺตเร สตึ
อุปฏฺเปสฺสนติ. เปสลาติ ปิยสีลา. อิธาปิ สพฺรหฺมจารีนํ อาคมนํ อนิจฺฉนฺตา
เนวาสิกา อสฺสทฺธา โหนฺติ อปฺปสนฺนา. สมฺปตฺตภิกฺขูนํ ปจฺจุคฺคมนปตฺตจีวร-
ปฏิคฺคหณอาสนปญฺาปนตาลวณฺฏคฺคหณาทีนิ น กโรนฺติ, อถ เนสํ อวณฺโณ
อุคฺคจฺฉติ  "อสุกวิหารวาสิโน ภิกฺขู อสฺสทฺธา อปฺปสนฺนา วิหารํ ปวิฏฺานํ
วตฺตปฏิวตฺตํ น กโรนฺตี"ติ. ตํ สุตฺวา ปพฺพชิตา วิหารทฺวาเรน คจฺฉนฺตาปิ วิหารํ
น ปวิสนฺติ. เอวํ อนาคตานํ อนาคมนเมว โหติ. อาคตานํ ปน ผาสุวิหาเร
อสติ เยปิ อชานิตฺวา อาคตา, เต "วสิสฺสามาติ ตาว จินฺเตตฺวา ปน อาคตมฺหา,
อิเมสํ ปน เนวาสิกานํ อิมินา นีหาเรน โก วสิสฺสตี"ติ นิกฺขมิตฺวา คจฺฉนฺติ.
เอวํ โส วิหาโร อญฺเสํ ภิกฺขูนํ อนาวาโสว โหติ. ตโต เนวาสิกา สีลวนฺตานํ
ทสฺสนํ อลภนฺตา กงฺขาวิโนทกํ ๓- วา อาจารสิกฺขาปกํ วา มธุรธมฺมสฺสวนํ วา
น ลภนฺติ, เตสํ เนว อคฺคหิตธมฺมคฺคหณํ, น คหิตสชฺฌายกรณํ โหติ. อิติ
เนสํ หานิเยว โหติ น วุฑฺฒิ.
      เย ปน สพฺรหฺมจารีนํ อาคมนํ อิจฺฉนฺติ, เต สทฺธา โหนฺติ
ปสนฺนา, อาคตานํ สพฺรหฺมจารีนํ ปจฺจุคฺคมนาทีนิ กตฺวา เสนาสนํ ปญฺเปตฺวา
เทนฺติ, เต คเหตฺวา ภิกฺขาจารํ ปวิสนฺติ กงฺขํ วิโนเทนฺติ มธุรธมฺมสฺสวนํ
ลภนฺติ. อถ เนสํ กิตฺติสทฺโท อุคฺคจฺฉติ "อสุกวิหาเร ภิกฺขู เอวํ สทฺธาปสนฺนา
วตฺตสมฺปนฺนา สงฺคาหกา"ติ. ตํ สุตฺวา ภิกฺขู ทูรโตปิ เอนฺติ, เตสํ เนวาสิกา
วตฺตํ กโรนฺติ, สมีปํ อาคนฺตฺวา วุฑฺฒตรํ อาคนฺตุกํ วนฺทิตฺวา นิสีทนฺติ,
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เยน อรญฺกํ, อิ. เยน อรญฺโก
@๒ ฉ.ม. อตฺตนาว อตฺตโน, อิ. อตฺตโน อตฺตโน   ๓ ฉ.ม. กงฺขาวิโนทนํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๘.
นวกตรสฺส สนฺติเก อาสนํ คเหตฺวา นิสีทนฺติ. นิสีทิตฺวา "อิมสฺมึ วิหาเร
วสิสฺสถ, คมิสฺสถา"ติ ปุจฺฉนฺติ. คมิสฺสามีติ วุตฺเต "สปฺปายํ เสนาสนํ, สุลภา
ภิกฺขา"ติ อาทีนิ วตฺวา คนฺตุํ น เทนฺติ. วินยธโร เจ โหติ, ตสฺส สนฺติเก
วินยํ สชฺฌายนฺติ. สุตฺตนฺตาทิธโร เจ, ตสฺส สนฺติเก ตํ ตํ ธมฺมํ สชฺฌายนฺติ.
อาคนฺตุกานํ เถรานํ โอวาเท ตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณนฺติ.
อาคนฺตุกา "เอกํ เทฺว ทิวสานิ วสิสฺสามาติ อาคตมฺหา, อิเมสํ ปน สุขสํวาสตาย
ทส ทฺวาทส วสฺสานิ วสิมฺหา"ติ ๑- วตฺตาโร โหนฺติ. เอวเมตฺถ วุฑฺฒิหานิโย ๒-
เวทิตพฺพา.
      [๑๓๗] ทุติยสตฺตเก กมฺมํ อาราโม เอเตสนฺติ กมฺมารามา. กมฺเม
รตาติ กมฺมรตา. กมฺมารามตํ อนุยุตฺตาติ ๓- ยุตฺตา ปยุตฺตา อนุยุตฺตา. ตตฺถ
กมฺมนฺติ กาตพฺพกมฺมํ ๔- วุจฺจติ. เสยฺยถีทํ:- จีวรวิจารณํ จีวรกรณํ อุปตฺถมฺภนํ
สูจิฆรํ ปตฺตตฺถวิกํ อํสวทฺธกํ กายพนฺธนํ ธมฺมกรกํ ๕- อาธารกํ ปาทกถลิกํ
สมฺมชฺชนีอาทีนํ กรณนฺติ. เอกจฺโจ หิ เอตานิ กโรนฺโต สกลทิวสํ เอตาเนว กโรติ,
ตํ สนฺธาเยส ปฏิกฺเขโป. โย ปน เอเตสํ กรณเวลายเมว เอตานิ กโรติ,
อุทฺเทสเวลาย อุทฺเทสํ คณฺหาติ, สชฺฌายเวลาย สชฺฌายติ, เจติยงฺคณเวลาย
เจติยงคเณ วตฺตํ กโรติ, มนสิการเวลาย มนสิการํ กโรติ, น โส กมฺมาราโม
นาม.
      น ภสฺสารามาติ เอตฺถ โย อิตฺถีวณฺณปุริสวณฺณาทิวเสน อลฺลาปสลฺลาปํ ๖-
กโรนฺโตเยว ทิวสญฺจ รตฺติญฺจ วีตินาเมติ, เอวรูเป ภสฺเส ปริยนฺตการี น โหติ,
อยํ ภสฺสาราโม นาม. อภสฺสาราโม ๗- นาม. โย ปน รตฺตินฺทิวํ ธมฺมํ กเถติ,
ปญฺหํ วิสชฺเชติ, อยํ อปฺปภสฺโสว ภสฺเส ปริยนฺตการีเยว. กสฺมา?  "สนฺนิปติตานํ
โว ภิกฺขเว ทฺวยํ กรณียํ ธมฺมีกถา วา อริโย วา ตุณฺหีภาโว"ติ ๘- วุตฺตตฺตา.
      น นิทฺทารามาติ เอตฺถ โย คจฺฉนฺโตปิ นิสินฺโนปิ นิปนฺโนปิ
ถีนมิทฺธาภิภูโต นิทฺทายติเยว, อยํ นิทฺทาราโม นาม. ยสฺส ปน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. วสิสฺสามาติ. ๒ ฉ.ม.,อิ. หานิวุทฺธิโย.  ๓ ฉ.ม. กมฺมารามตมนุยุตฺตาติ
@๔ ฉ.ม. อิติกาตพฺพกมฺมํ.  ๕ ฉ.ม. ธมกรณํ     ๖ ฉ.ม. อาลาปสลฺลาปํ
@๗ ฉ.ม. อภสฺสาราโม นามาติ ปาโ น ทิสฺสติ   ๘ ม.มู. ๑๒/๒๗๓/๒๓๕ ปาสราสิสุตฺต


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕ หน้าที่ ๑๑๖-๑๒๘.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=5&page=116&pages=13&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=5&A=2992&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=5&A=2992&pagebreak=1#p116