นามรูเป โข สติ วิญฺญาณนฺติ เอตฺถ ปน สงฺขาเรสุ สติ
วิญฺญาณนฺติ จ, อวิชฺชาย สติ สงฺขาราติ จ วตฺตพฺพํ ภเวยฺย, ตทุภยํปิ น คหิตํ.
กสฺมา? อวิชฺชาสงฺขารา หิ อตีโต ภโว, เตหิ สทฺธึ อยํ วิปสฺสนา น
ฆฏิยติ. มหาปุริโส หิ ปจฺจุปฺปนฺนวเสน อภินิวิฏฺโฐติ. นนุ จ อวิชฺชาสงฺขาเรหิ
อทิฏฺเฐหิ น สกฺกา พุทฺเธน ภวิตุนฺติ. สจฺจํ น สกฺกา, อิมินา ปน เต
ภวอุปาทานตณฺหาวเสเนว ทิฏฺฐาติ. อิมสฺมึ ปน ๑- ฐาเน วิตฺถารโต
ปฏิจฺจสมุปฺปาทกถา กเถตพฺพา ภเวยฺย. ๒- สา ปเนสา วิสุทฺธิมคฺเค กถิตาว.
[๕๘] ปจฺจุทาวตฺตตีติ ปฏินิวตฺตติ. กตมํ ปเนตฺถ วิญฺญาณํ
ปจฺจุทาวตฺตตีติ. ตํ ๓- ปฏิสนฺธิวิญฺญาณํปิ วิปสฺสนาวิญฺญาณํปิ. ตตฺถ
ปฏิสนฺธิวิญฺญาณํ ปจฺจยโต ปฏินิวตฺตติ, วิปสฺสนาวิญฺญาณํ อารมฺมณโต, อุภยํปิ
นามรูปํ นาติกฺกมติ, นามรูปโต ปรํ น คจฺฉติ. เอตฺตาวตา ชาเยถ วาติอาทีสุ
วิญฺญาเณ นามรูปสฺส ปจฺจเย โหนฺเต, นามรูเป จ วิญฺญาณสฺส ปจฺจเย โหนฺเต,
ทฺวีสุปิ อญฺญมญฺญปจฺจเยสุ โหนฺเตสุ เอตฺตเกน ชาเยถ วา ฯเปฯ อุปปชฺเชถ วา.
อิโต หิ ปรํ กึ อญฺญํ ชาเยยฺย วา ฯเปฯ อุปปชฺเชถ วา. นนุ เอตเทว
ชายติ จ ฯเปฯ อุปปชฺชติ จาติ. เอวํ สทฺธึ อปราปรํ จุติปฏิสนฺธีหิ ปญฺจ
ปทานิ ทสฺเสตฺวา ปุน ตํ เอตฺตาวตาติ วุตฺตมตฺถํ นิยฺยาเตนฺโต ๔- "ยทิทํ
นามรูปปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปนฺ"ติ วตฺวา ตโต ปรํ
อนุโลมปจฺจยาการวเสน วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปมูลกํ อายตึปิ ชาติชรามรณํ ทสฺเสตุ ํ
นามรูปปจฺจยา สฬายตนนฺติอาทิมาห. ตตฺถ เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย
โหตี ติสกลสฺส ชาติชรามรณโสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสอุปายาสาทิเภทสฺส
ทุกฺขราสิสฺส นิพฺพตฺติ โหติ. อิติ มหาปุริโส สกลสฺส วฏฺฏทุกฺขสฺส นิพฺพตฺตึ
อทฺทส.
[๕๙] สมุทโย สมุทโยติ โขติ นิพฺพตฺติ นิพฺพตฺตีติ โข. ปุพฺเพ
อนนุสฺสุเตสูติ น อนุสฺสุเตสุ อสุตปุพฺเพสุ. จกฺขุ ํ อุทปาทีติ อาทีสุ
อุทยทสฺสนปญฺญา เจสา ทสฺสนฏฺเฐน จกฺขุ ํ, ญาตกรณฏฺเฐน ญาณํ, ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา,
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. ปนสทฺโท น ทิสฺสติ ๒ ฉ.ม., อิ. ภเวยฺยาติ น ทิสฺสติ
@๓ ฉ.ม., อิ. ตนฺติ น ทิสฺสติ ๔ อิ. นิยฺยาเทนฺโต
เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕ หน้าที่ ๕๖.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=5&page=56&pages=1&modeTY=2&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=5&A=1424&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=5&A=1424&modeTY=2&pagebreak=1#p56