อรรถกถาเล่มที่ ๕ หน้าที่ ๕๖.

นามรูเป โข สติ วิญฺญาณนฺติ เอตฺถ ปน สงฺขาเรสุ สติ วิญฺญาณนฺติ จ, อวิชฺชาย สติ สงฺขาราติ จ วตฺตพฺพํ ภเวยฺย, ตทุภยํปิ น คหิตํ. กสฺมา? อวิชฺชาสงฺขารา หิ อตีโต ภโว, เตหิ สทฺธึ อยํ วิปสฺสนา น ฆฏิยติ. มหาปุริโส หิ ปจฺจุปฺปนฺนวเสน อภินิวิฏฺโฐติ. นนุ จ อวิชฺชาสงฺขาเรหิ อทิฏฺเฐหิ น สกฺกา พุทฺเธน ภวิตุนฺติ. สจฺจํ น สกฺกา, อิมินา ปน เต ภวอุปาทานตณฺหาวเสเนว ทิฏฺฐาติ. อิมสฺมึ ปน ^๑- ฐาเน วิตฺถารโต ปฏิจฺจสมุปฺปาทกถา กเถตพฺพา ภเวยฺย. ^๒- สา ปเนสา วิสุทฺธิมคฺเค กถิตาว. [๕๘] ปจฺจุทาวตฺตตีติ ปฏินิวตฺตติ. กตมํ ปเนตฺถ วิญฺญาณํ ปจฺจุทาวตฺตตีติ. ตํ ^๓- ปฏิสนฺธิวิญฺญาณํปิ วิปสฺสนาวิญฺญาณํปิ. ตตฺถ ปฏิสนฺธิวิญฺญาณํ ปจฺจยโต ปฏินิวตฺตติ, วิปสฺสนาวิญฺญาณํ อารมฺมณโต, อุภยํปิ นามรูปํ นาติกฺกมติ, นามรูปโต ปรํ น คจฺฉติ. เอตฺตาวตา ชาเยถ วาติอาทีสุ วิญฺญาเณ นามรูปสฺส ปจฺจเย โหนฺเต, นามรูเป จ วิญฺญาณสฺส ปจฺจเย โหนฺเต, ทฺวีสุปิ อญฺญมญฺญปจฺจเยสุ โหนฺเตสุ เอตฺตเกน ชาเยถ วา ฯเปฯ อุปปชฺเชถ วา. อิโต หิ ปรํ กึ อญฺญํ ชาเยยฺย วา ฯเปฯ อุปปชฺเชถ วา. นนุ เอตเทว ชายติ จ ฯเปฯ อุปปชฺชติ จาติ. เอวํ สทฺธึ อปราปรํ จุติปฏิสนฺธีหิ ปญฺจ ปทานิ ทสฺเสตฺวา ปุน ตํ เอตฺตาวตาติ วุตฺตมตฺถํ นิยฺยาเตนฺโต ^๔- "ยทิทํ นามรูปปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปนฺ"ติ วตฺวา ตโต ปรํ อนุโลมปจฺจยาการวเสน วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปมูลกํ อายตึปิ ชาติชรามรณํ ทสฺเสตุ ํ นามรูปปจฺจยา สฬายตนนฺติอาทิมาห. ตตฺถ เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี ติสกลสฺส ชาติชรามรณโสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสอุปายาสาทิเภทสฺส ทุกฺขราสิสฺส นิพฺพตฺติ โหติ. อิติ มหาปุริโส สกลสฺส วฏฺฏทุกฺขสฺส นิพฺพตฺตึ อทฺทส. [๕๙] สมุทโย สมุทโยติ โขติ นิพฺพตฺติ นิพฺพตฺตีติ โข. ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสูติ น อนุสฺสุเตสุ อสุตปุพฺเพสุ. จกฺขุ ํ อุทปาทีติ อาทีสุ อุทยทสฺสนปญฺญา เจสา ทสฺสนฏฺเฐน จกฺขุ ํ, ญาตกรณฏฺเฐน ญาณํ, ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา, @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม., อิ. ปนสทฺโท น ทิสฺสติ ^๒ ฉ.ม., อิ. ภเวยฺยาติ น ทิสฺสติ @^๓ ฉ.ม., อิ. ตนฺติ น ทิสฺสติ ^๔ อิ. นิยฺยาเทนฺโต

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕ หน้าที่ ๕๖. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=5&page=56&pages=1&modeTY=2&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=5&A=1424&modeTY=2&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=5&A=1424&modeTY=2&pagebreak=1#p56