อรรถกถาเล่มที่ ๕๑ ภาษาบาลี อักษรไทย
พุทฺธ.อ. (มธุรตฺถ.)
หน้าที่ ๑๔๑-๑๔๓.

หน้าที่ ๑๔๑.
สมิชฺฌติ, น อิตรสฺส. ตตฺริทํ ฉนฺทมหนฺตตาย โอปมฺมํ:- สเจ หิ เอวมสฺส
"โย ปน สกลจกฺกวาฬคพฺภํ เอโกทกีภูตํ อตฺตโน พาหุพเลน อุตฺตริตฺวา
ปารํ คนฺตุํ สมตฺโถ, โส พุทฺธตฺตํ ปาปุณาติ. โย ปนิมํ อตฺตโน ทุกฺกรํ น
มญฺญติ' อหํ อิมํ อุตฺตริตฺวา ปารํ คมิสฺสามี'ติ "เอวํ มหตา ฉนฺเทน
อุสฺสาเหน สมนฺนาคโต โหติ, ตสฺส ปตฺถนา สมิชฺฌติ, น อิตรสฺส. ๑-
     สุเมธปณฺฑิโต ปน อิเม อฏฺฐ ธมฺเม สโมธาเนตฺวาว พุทฺธภาวาย
อภินีหารํ กตฺวา นิปชฺชิ. ทีปงฺกโรปิ ภควา อาคนฺตฺวา สุเมธปณฺฑิตสฺส
สีสภาเค ฐตฺวา กลลปิฏฺเฐ นิปนฺนํ สุเมธตาปสํ ทิสฺวา "อยํ ตาปโส
พุทฺธตฺตาย อภินีหารํ กตฺวา นิปนฺโน, อิชฺฌิสฺสติ นุ โข เอตสฺส ปตฺถนา
อุทาหุ โน"ติ อนาคตํสญาณํ เปเสตฺวา อุปธาเรนฺโต "อิโต กปฺปสตสหสฺสาธิกานิ
จตฺตาริ อสงฺเขฺยยฺยานิ อติกฺกมิตฺวา โคตโม นาม พุทฺโธ ภวิสฺสตี"ติ ญตฺวา
ฐิตโกว ปริสมชฺเฌ พฺยากาสิ "ปสฺสถ โน ตุเมฺห ภิกฺขเว อิมํ อุคฺคตปํ
ตาปสํ กลลปิฏฺเฐ นิปนฺนนฺ"ติ. เอวํ ภนฺเตติ. อยํ พุทฺธตฺตาย อภินีหารํ กตฺวา
นิปนฺโน, สมิชฺฌิสฺสติ อิมสฺส ตาปสสฺส ปตฺถนา, อยํ หิ อิโต กปฺปสตสหสฺสาธิกานํ
จตุนฺนํ อสงฺเขฺยยฺยานํ มตฺถเก โคตโม นาม พุทฺโธ โลเก ภวิสฺสติ.
ตสฺมึ ปนสฺส อตฺตภาเว กปิลวตฺถุ นาม นครํ นิวาโส ภวิสฺสติ, มหามายา นาม
เทวี มาตา, สุทฺโธทโน นาม ราชา ปิตา, อุปติสฺโส จ โกลิโต จ เทฺว อคฺคสาวกา,
อานนฺโท นาม อุปฏฺฐาโก, เขมา จ อุปฺปลวณฺณา จ เทฺว อคฺคสาวิกา ภวิสฺสนฺติ.
อยํ ปริปกฺกญาโณ หุตฺวา มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิตฺวา มหาปธานํ ปทหิตฺวา นิโคฺรธมูเล
สุชาตาย นาม กุมาริยา ทินฺนํ ปายาสํ ปฏิคฺคเหตฺวา เนรญฺชราย ตีเร ปริภุญฺชิตฺวา
โพธิมณฺฑํ อารุยฺห อสฺสตฺถรุกฺขมูเล อภิสมฺพุชฺฌิสฺสตีติ. เตน วุตฺตํ:-
        [๖๐] "ทีปงฺกโร โลกวิทู       อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห
             อุสฺสีสเก มํ ฐตฺวาน      อิทํ วจนมพฺรวิ.
@เชิงอรรถ: ๑ สุตฺตนิปาต-ฏฺฐ. ๑/๔๓, อปทาน-ฏฺฐ. ๑/๑๘-๑๙, (ฉ.ม.).
@จริยาปิฏก.อ. ๓๙๓ ปกิณฺณกกถา (สฺยา)
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๒.
       [๖๑] ปสฺสถ อิมํ ตาปสํ         ชฏิลํ อุคฺคตาปนํ
            อปริเมยฺยิโต กปฺเป       พุทฺโธ โลเก ภวิสฺสติ.
       [๖๒] อหู กปิลวฺหยา รมฺมา      นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
            ปธานํ ปทหิตฺวาน         กตฺวา ทุกฺกรการิกํ.
       [๖๓] อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ         นิสีทิตฺวา ตถาคโต
            ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห      เนรญฺชรมุเปหิติ.
       [๖๔] เนรญฺชราย ตีรมฺหิ        ปายาสํ อท ๑- โส ชิโน
            ปฏิยตฺตวรมคฺเคน         โพธิมูลมุเปหิติ.
       [๖๕] ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา       โพธิมณฺฑํ อนุตฺตโร
            อสฺสตฺถรุกฺขมูลมฺหิ         พุชฺฌิสฺสติ มหายโส.
       [๖๖] อิมสฺส ชนิกา มาตา       มายา นาม ภวิสฺสติ
            ปิตา สุทฺโธทโน นาม      อยํ เหสฺสติ โคตโม.
       [๖๗] อนาสวา วีตราคา        สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
            โกลิโต อุปติสฺโส จ       อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
            อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก     อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ.
       [๖๘] เขมา อุปฺปลวณฺณา จ      อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
            อนาสวา วีตราคา        สนฺตจิตฺตา สมาหิตา.
       [๖๙] โพธิ ตสฺส ภควโต        อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
            จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก      อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา
            อุตฺตรา นนฺทมาตา จ      อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา"ติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อาทาย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๓.
     ตตฺถ โลกวิทูติ สพฺพถา วิทิตโลกตฺตา ปน โลกวิทู. ภควา หิ
สภาวโต สมุทยโต นิโรธโต นิโรธูปายโตติ สพฺพถาปิ โลกํ อเวทิ อญฺญาสิ
ปฏิวิชฺฌิ. ตสฺมา โลกวิทูติ วุจฺจติ. ยถาห:-
                 "ตสฺมา หเว โลกวิทู สุเมโธ
                  โลกนฺตคู วูสิตพฺรหฺมจริโย
                  โลกสฺส อนฺตํ สมิตาวิ ญตฺวา
                  นาสีสตี โลกมิมํ ปรญฺจา"ติ. ๑-
     อปิจ ตโย โลกา สงฺขารโลโก สตฺตโลโก โอกาสโลโกติ. ตตฺถ
สงฺขารโลโก นาม ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา ปฐวิอาทโย ธมฺมา. สตฺตโลโก นาม
สญฺญิโน อสญฺญิโน เนวสญฺญินาสญฺญิโน จ สตฺตา. โอกาสโลโก นาม
สตฺตานํ นิวาสฏฺฐานํ. อิเม ปน ตโยปิ โลกา ภควตา ยถาสภาวโต วิทิตา,
ตสฺมา โลกวิทูติ วุจฺจติ. อาหุตีนํ ปฏิคฺคโหติ ทานานํ ปฏิคฺคเหตุํ อรหตฺตา
ทกฺขิเณยฺยตฺตา อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห. อุสฺสีสเก มํ ฐตฺวานาติ มม สีสสมีเป
ฐตฺวา อิทํ อิทานิ วตฺตพฺพํ วจนํ อพฺรวีติ อตฺโถ. ชฏิลนฺติ ชฏา อสฺส
สนฺตีติ ชฏิโล. ตํ ชฏิลํ. อุคฺคตาปนนฺติ อุคฺคตาปสํ. อหูติ อหนิ, อถาติ
อตฺโถ. อยเมว วา ปาโฐ. กปิลวฺหยาติ กปิลอวฺหยา อภิธานา. รมฺมาติ
รมณียโต. ปธานนฺติ วีริยํ. เอหีตีติ เอสฺสติ คมิสฺสติ. เสสคาถาสุ
อุตฺตานเมวาติ.
     ตโต สุเมธปณฺฑิโต "มยฺหํ กิร ปตฺถนา สมิชฺฌิสฺสตี"ติ สญฺชาตโสมนสฺโส
อโหสิ. มหาชโน ทีปงฺกรทสพลสฺส วจนํ สุตฺวา "สุเมธตาปโส กิร
พุทฺธพีชงฺกุโร"ติ หฏฺฐตุฏฺโฐ อโหสิ. เอวญฺจสฺส อโหสิ "ยถา นาม ปุริโส นทึ
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.ส. ๑๕/๑๐๗/๗๕, องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๔๕/๕๔


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๑ หน้าที่ ๑๔๑-๑๔๓.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=51&page=141&pages=3&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=51&A=3154&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=51&A=3154&modeTY=2&pagebreak=1#p141