อรรถกถาเล่มที่ ๕๑ ภาษาบาลี อักษรไทย
พุทฺธ.อ. (มธุรตฺถ.)
หน้าที่ ๒๖๘-๒๖๙.

หน้าที่ ๒๖๘.
     ตตฺถาสิ รุกฺโขติ ตสฺมึ อุยฺยาเน เอโก กิร รุกฺโข รตฺตโสโณ นาม
อโหสิ. โส กิร นวุติหตฺถุพฺเพโธ สมวฏฺฏกฺขนฺโธ สมฺปนฺนวิวิธวิฏปสาโข
นีลพหลวิปุลปลาโส สนฺทจฺฉาโย เทวตาธิวุฏฺฐตฺตา วิคตวิวิธวิหคคณสญฺจาโร
ธรณีตลติลกภูโต ตรุรชฺชํ วิย กุรุมาโน ปรมรมณียทสฺสโน รตฺตกุสุมสมลงฺกต-
สพฺพสาโข เทวมนุสฺสนยนรสายนภูโต อโหสิ. ยสวิปุโลติ วิปุลยโส,
สพฺพโลกวิขฺยาโต อตฺตโน สมฺปตฺติยา สพฺพตฺถ ปากโฏ วิสฺสุโตติ อตฺโถ,
เกจิ "ตตฺถาสิ รุกฺโข วิปุโล"ติ ปฐนฺติ. พฺรหาติ มหนฺโต, เทวานํ ปาริจฺฉตฺตก-
สทิโสติ อตฺโถ. ตมชฺฌปฺปตฺวาติ ตํ โสณรุกฺขํ ปตฺวา อธิปตฺวา อุปคมฺมาติ
อตฺโถ. เหฏฺฐโตติ ตสฺส รุกฺขสฺส เหฏฺฐา.
     ญาณวรุปฺปชฺชีติ ญาณวรํ อุทปาทิ. อนนฺตนฺติ อปฺปเมยฺยํ อปฺปมาณํ.
วชิรูปมนฺติ วชิรสทิสํ ติขิณํ, อนิจฺจานุปสฺสนาทิกสฺส วิปสฺสนาญาณสฺเสตํ
อธิวจนํ. เตน วิจินิ สงฺขาเรติ เตน วิปสฺสนาญาเณน รูปาทิเก สงฺขาเร วิจินิ.
อุกฺกุชฺชมวกุชฺชกนฺติ สงฺขารานํ อุทยญฺจ วยญฺจ ๑- วิจินีติ อตฺโถ. ตสฺมา
ปจฺจยาการํ สมฺมสิตฺวา อานาปานจตุตฺถชฺฌานโต วุฏฺฐาย ปญฺจสุ ขนฺเธสุ
อภินิวิสิตฺวา อุทยพฺพยวเสน ๒- สมปญฺญาส ลกฺขณานิ ทิสฺวา ยาว โคตฺรภุญาณํ
วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อริยมคฺคานุกฺกเมน สกเล พุทฺธคุเณ ปฏิลภีติ อตฺโถ.
     ตตฺถาติ โสณรุกฺเข. สพฺพกิเลสานีติ สพฺเพปิ กิเลเส, ลิงฺควิปริยาสํ
กตฺวา วุตฺตํ. เกจิ "ตตฺถ สพฺพกิเลเสหี"ติ ปฐนฺติ. อเสสนฺติ นิรวเสสํ.
อภิวาหยีติ มคฺโคธินา จ กิเลโสธินา จ สพฺเพ กิเลเส อภิวาหยิ,
วินาสมุปเนสีติ อตฺโถ. โพธีติ อรหตฺตมคฺคญาณํ. พุทฺธญาเณ จ จุทฺทสาติ พุทฺธญาณานิ
จุทฺทส. ตานิ กตมานีติ? มคฺคผลญาณานิ อฏฺฐ, ฉ อสาธารณญาณานีติ
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. อุทยวยฺยํ     ๒ สี.,อิ. อุทยวฺยยวเสน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๖๙.
เอวมิมานิ จุทฺทส พุทฺธญาณานิ นาม, จสทฺโท สมฺปิณฺฑนตฺโถ, เตน อปรานิปิ
จตสฺโส ปฏิสมฺภิทาญาณานิ จตุเวสารชฺชญาณานิ จตุโยนิปริจฺเฉทกญาณานิ
ปญฺจคติปริจฺเฉทกญาณานิ ทสพลญาณานิ สกเล จ พุทฺธคุเณ ปาปุณีติ อตฺโถ.
     เอวํ พุทฺธตฺตํ ปตฺวา พฺรหฺมายาจนํ อธิวาเสตฺวา ธนญฺชยุยฺยาเน อตฺตนา
สห ปพฺพชิเต สตสหสฺสภิกฺขู สมฺมุเข กตฺวา ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิ. ตทา
โกฏิสตสหสฺสสฺส ปฐมาภิสมโย อโหสิ. ตทา กิร มหาโทณนคเร โทโณ นาม
นาคราชา คงฺคาตีเร ๑- ปฏิวสติ มหิทฺธิโก มหานุภาโว มหาชเนน สกฺกโต
ครุกโต มานิโต ปูชิโต. โส ยสฺมึ วิสเย ชนปทวาสิโน มนุสฺสา ตสฺส พลิกมฺมํ
น กโรนฺติ, เตสํ วิสยํ อวสฺเสน วา อติวสฺเสน วา สกฺขรวสฺเสน วา
วินาเสติ.
     อถ ตีรทสฺสโน นารโท สตฺถา โทณสฺส นาคราชสฺส วินยเน พหูนํ
ปาณีนํ อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา มหตา ภิกฺขุสํเฆน ปริวาริโต ตสฺส นาคราชสฺส
นิวาสนฏฺฐานมคมาสิ. ตโต ตํ มนุสฺสา ทิสฺวา เอวมาหํสุ "ภควา เอตฺถ
โฆรวิโส อุคฺคเตโช มหิทฺธิโก มหานุภาโว นาคราชา ปฏิวสติ, โส ตํ มา
วิเหเฐสฺสติ น คนฺตพฺพนฺ"ติ. ภควา ปน เตสํ วจนํ อสุณนฺโต วิย อคมาสิ.
คนฺตฺวา จ ตตฺถสฺส นาคราชสฺส สกฺการตฺถาย กเต ปรมสุรภิคนฺเธ ปุปฺผสนฺถเร
นิสีทิ. มหาชโน กิร "นารทสฺส จ มุนิราชสฺส โทณสฺส จ นาคราชสฺส
ทฺวินฺนมฺปิ ยุทฺธํ ปสฺสิสฺสามา"ติ สนฺนิปติ.
     อถ อหินาโค มุนินาคํ ตถา นิสินฺนํ ทิสฺวา มกฺขํ อสหมาโน สนฺทิสฺสมานกาโย
หุตฺวา ปธูปายิ. ทสพโลปิ ปธูปายิ. ปุน นาคราชา ปชฺชลิ. มุนิราชาปิ
ปชฺชลิ. อถ โส นาคราชา ทสพลสฺส สรีรโต นิกฺขนฺตาหิ ธูมชาลาหิ อติวิย กิลนฺตสรีโร
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. รหเท


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๑ หน้าที่ ๒๖๘-๒๖๙.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=51&page=268&pages=2&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=51&A=5963&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=51&A=5963&modeTY=2&pagebreak=1#p268