อรรถกถาเล่มที่ ๕๑ ภาษาบาลี อักษรไทย
พุทฺธ.อ. (มธุรตฺถ.)
หน้าที่ ๓๘๐-๓๘๑.

หน้าที่ ๓๘๐.
      [๒] สญฺฉฑฺฑิตํ กุลมูลํ            พหฺวนฺนปานโภชนํ
          ทตฺวาน ยาจเก ทานํ        ปูรยิตฺวาน มานสํ
          อุสโภว อาฬกํ เภตฺวา       ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ.
      [๓] ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตนฺเต        กสฺสเป โลกนายเก
          วีสโกฏิสหสฺสานํ            ปฐมาภิสมโย อหู"ติ.
     ตตฺถ สญฺฉฑฺฑิตนฺติ ฉฑฺฑิตํ อุชฺฌิตํ ปริจฺจตฺตํ. กุลมูลนฺติ กุลฆรํ,
อปริมิตโภคกฺขนฺธํ อเนกโกฏิสหสฺสธนสญฺจยํ ทสสตนยนภวนสทิสโภคํ อติทุจฺจชํ
ติณมิว ฉฑฺฑิตนฺติ อตฺโถ. ยาจเกติ ยาจกานํ ทตฺวา. อาฬกนฺติ โคฏฺฐํ,
ยถา อุสโภ โคฏฺฐํ ภินฺทิตฺวา ยถาสุขํ อิจฺฉิตฏฺฐานํ ปาปุณาติ, เอวํ มหาปุริโสปิ
เคหพนฺธนํ ภินฺทิตฺวา อภิสมฺโพธึ ปาปุณีติ อตฺโถ.
     ปุน จตุมาสํ ชนปทจาริกํ จรมาเน สตฺถริ ทสโกฏิสหสฺสานํ ทุติโย
อภิสมโย อโหสิ. ยทา ปน สุนฺทรนครทฺวาเร อสนรุกฺขมูเล ยมกปาฏิหาริยํ
กโรนฺโต ธมฺมํ เทเสสิ, ตทา ปญฺจนฺนํ โกฏิสหสฺสานํ ตติโย อภิสมโย
อโหสิ. ปุน ยมกปาฏิหาริยํ กตฺวา สุรริปุทุรภิภวเน ตาวตึสภวเน สุธมฺมา
นาม เทวสภา อตฺถิ, ตตฺถ นิสีทิตฺวา อตฺตโน มาตรํ ธนวตีเทวึ ปมุขํ
กตฺวา ทสสหสฺสิโลกธาตุยา เทวตานํ อนุคฺคหกรณตฺถํ สตฺตปฺปกรณํ
อภิธมฺมปิฏกํ เทเสนฺโต ตีณิ เทวตาโกฏิสหสฺสานิ ธมฺมามตํ ปาเยสิ. เตน
วุตฺตํ:-
      [๔] "จตุมาสํ ยทา พุทฺโธ       โลเก จรติ จาริกํ
          ทสโกฏิสหสฺสานํ           ทุติยาภิสมโย อหุ.
      [๕] ยมกํ วิกุพฺพนํ กตฺวา        ญาณธาตุํ ปกิตฺตยิ
          ปญฺจโกฏิสหสฺสานํ          ตติยาภิสมโย อหุ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๘๑.
      [๖] สุธมฺมา เทวปุเร รมฺเม     ตตฺถ ธมฺมํ ปกิตฺตยิ
          ตีณิโกฏิสหสฺสานํ           เทวานํ โพธยี ชิโน.
      [๗] นรเทวสฺส ยกฺขสฺส         อปเร ธมฺมเทสเน
          เอเตสานํ อภิสมยา        คณนาโต อสงฺขิยา"ติ.
     ตตฺถ จตุมาสนฺติ จาตุมาเส. อยเมว วา ปาโฐ. จรตีติ อจริ. ยมกํ
วิกุพฺพนํ กตฺวาติ ยมกปาฏิหาริยํ กตฺวา. ญาณธาตุนฺติ สพฺพญฺญุตญฺญาณสภาวํ.
"สพฺพญฺญาณธาตุนฺ"ติปิ ๑- วทนฺติ. ปกิตฺตยีติ มหาชนสฺส ปกาเสสิ. สุธมฺมาติ
ตาวตึสภวเน สุธมฺมา นาม สภา อตฺถิ, ตตฺถ นิสีทิตฺวาติ อตฺโถ. ธมฺมนฺติ
อภิธมฺมํ.
     ตทา กิร อานุภาววิชิตนรเทโว นรเทโว นาม มเหสกฺโข เหฏฺฐา
วุตฺตนรเทวยกฺโข วิย มหิทฺธิโก ยกฺโข อโหสิ. โส ชมฺพุทีเป เอกสฺมึ นคเร
รญฺโญ ยาทิสํ รูปํ, ตาทิสํ รูปสณฺฐานํ สรกุตฺตึ นิมฺมินิตฺวา ตํ ราชานํ
มาเรตฺวา ขาทิตฺวา สหอนฺเตปุรํ รชฺชํ ปฏิปชฺชิตฺวา อปริมิตมํสโภชโน อโหสิ.
โส กิร อิตฺถิธุตฺโต จ อโหสิ. ยทา ปน ตํ กุสลา เฉกา อิตฺถิโย "นายํ
อมฺหากํ ราชา, อมนุสฺโส เอโส"ติ ชานนฺติ, ตทา โส ลชฺชิโต หุตฺวา ตา
สพฺพา ขาทิตฺวา อญฺญํ นครํ ปฏิปชฺชติ. เอวเมว โส นรเทวยกฺโข มนุสฺเส
ภกฺขยนฺโต ยทา สุนฺทรนคราภิมุโข อคมาสิ, ตทา ตํ ทิสฺวา นครวาสิโน
มนุสฺสา มรณภยตชฺชิตสนฺตาสา สกนครโต นิกฺขมิตฺวา ตโต ตโต ปลายึสุ.
อถ เต มนุสฺเส ปลายมาเน ทิสฺวา กสฺสปทสพโล ตสฺส นรเทวสฺส ยกฺขสฺส
ปุรโต อฏฺฐาสิ. นรเทโว เอวํ เทวเทวํ ฐิตํ ทิสฺวา วิสฺสรํ โฆรํ นาทํ
นทิตฺวา ภควโต ภยํ อุปฺปาเทตุํ อสกฺโกนฺโต ตํ สรณํ คนฺตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉิ,
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สจฺจญาณ...


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๑ หน้าที่ ๓๘๐-๓๘๑.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=51&page=380&pages=2&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=51&A=8410&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=51&A=8410&modeTY=2&pagebreak=1#p380