อรรถกถาเล่มที่ ๕๓ หน้าที่ ๑๙๒.

วิชานาตีติ วิญฺาณํ, วิญฺาณเมว ขนฺโธ วิญฺาณกฺขนฺโธ. ตสฺส ราสิอาทิวเสน อตฺโถ เวทิตพฺโพ. "มหาอุทกกฺขนฺโธเตฺวว สงฺขํ ^๑- คจฺฉตี"ติ ^๒- เอตฺถ หิ ราสฏฺเน ขนฺโธ วุตฺโต. "สีลกฺขนฺโธ สมาธิกฺขนฺโธ"ติอาทีสุ ^๓- คุณฏฺเน. "อทฺทสา โข ภควา มหนฺตํ ทารุกฺขนฺธนฺ"ติ ^๔- เอตฺถ ปณฺณตฺติมตฺตฏฺเน. อิธ ปน รุฬฺหิโต ขนฺโธ วุตฺโต. ราสฏฺเน หิ วิญฺาณกฺขนฺธสฺส เอกเทโส เอกํ วิญฺาณํ. ตสฺมา ยถา รุกฺขสฺส เอกเทสํ ฉินฺทนฺโต รุกฺขํ ฉินฺทตีติ วุจฺจติ, เอวเมว วิญฺาณกฺขนฺธสฺส เอกเทสภูตํ เอกมฺปิ วิญฺาณํ รุฬฺหิโต วิญฺาณกฺขนฺโธติ วุตฺตํ. ตชฺชามโนวิญฺาณธาตูติ เตสํ ผสฺสาทีนํ ธมฺมานํ อนุจฺฉวิกา มโนวิญฺาณธาตุ. อิมสฺมึ หิ ปเท เอกเมว จิตฺตํ มินนฏฺเน มโน, วิชานนฏฺเน วิญฺาณํ, สภาวฏฺเน วา นิสฺสตฺตฏฺเน วา ธาตูติ ตีหิ นาเมหิ วุตฺตํ. อิติ อิมสฺมึ ผสฺสปญฺจเก ผสฺโส ตาว ยสฺมา ผสฺโสเอว, น ตชฺชามโนวิญฺาณธาตุสมฺผสฺสโช. จิตฺตญฺจ ยสฺมา ตชฺชามโนวิญฺาณธาตุเอว, ตสฺมา อิมสฺมึ ปททฺวเย "ตชฺชามโนวิญฺาณธาตุ- สมฺผสฺสชา"ติ ปญฺตฺติ น อาโรปิตา. วิตกฺกปทาทีสุ ปน ลพฺภมานาปิ อิธ ปจฺฉินฺนตฺตา น อุทฺธฏา. อิเมสญฺจ ปน ผสฺสปญฺจกานํ ธมฺมานํ ปาฏิเยกฺกํ ปาฏิเยกฺกํ วินิพฺโภคํ กตฺวา ปญฺตฺตึ อุทฺธรมาเนน ภควตา ทุกฺกรํ กตํ. นานาอุทกานํ หิ นานาเตลานํ วา เอกภาชเน ปกฺขิปิตฺวา ทิวสํ นิมฺมถิตานํ วณฺณคนฺธรสานํ นานตาย ทิสฺวา วา ฆายิตฺวา วา สายิตฺวา วา นานากรณํ สกฺกา ภเวยฺย าตุํ, เอวํ สนฺเตปิ ตํ ทุกฺกรนฺติ วุตฺตํ. สมฺมาสมฺพุทฺเธน ปน อิเมสํ อรูปีนํ จิตฺตเจตสิกานํ ธมฺมานํ เอการมฺมเณ วตฺตมานานํ ^๕- ปาฏิเยกฺกํ ปาฏิเยกฺกํ วินิพฺโภคํ กตฺวา ปญฺตฺตึ อุทฺธรมาเนน อติทุกฺกรํ กตํ. เตนาห อายสฺมา นาคเสนตฺเถโร:- @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. สงฺขฺยํ ^๒ องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๕๑/๖๓ @^๓ ที.ปา. ๑๑/๓๑๑/๒๐๔ ^๔ สํ. สฬา. ๑๘/๒๔๒/๑๖๗ @^๕ ฉ.ม. ปวตฺตมานานํ

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้าที่ ๑๙๒. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=53&page=192&pages=1&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=53&A=4808&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=53&A=4808&pagebreak=1#p192