อรรถกถาเล่มที่ ๕๓ ภาษาบาลี อักษรไทย
สงฺคณี.อ. (อฏฺฐสาลินี)
หน้าที่ ๒๗๑-๒๗๒.

หน้าที่ ๒๗๑.
น ตถา อิทํ. อิทํ ปน ยถา เอกสฺมึ ปุริเส อฏฺารสหตฺถํ ปาการํ อุปจินนฺเต ๑-
อปโร มหามุคฺครํ คเหตฺวา เตน จิตจิตฏฺานํ อปจินนฺโต วิทฺธํเสนฺโตเอว
คจฺเฉยฺย, เอวเมว เตภูมิกกุสเลน อาจิตา จุติปฏิสนฺธิโย ปจฺจยเวกลฺลกรเณน
อปจินนฺตํ วิทฺธํเสนฺตํ คจฺฉตีติ อปจยคามี.
     ทิฏฺิคตานํ ปหานายาติ เอตฺถ ทิฏฺิโยเอว ทิฏฺิคตานิ "คูถคตํ
มุตฺตคตนฺ"ติอาทีนิ ๒- วิย. ทฺวาสฏฺิยา วา ทิฏฺีนํ อนฺโตคธตฺตา ทิฏฺีสุ
คตานีติปิ ทิฏฺิคตานิ. ทิฏฺิยา วา คตํ เอเตสนฺติปิ ทิฏฺิคตานิ,
ทิฏฺิสทิสคมนานิ ทิฏฺิสทิสปฺปวตฺตานีติ อตฺโถ. กานิ ปน ตานีติ? สสมฺปยุตฺตานิ
สกฺกายทิฏฺิวิจิกิจฺฉาสีลพฺพตปรามาสอปายคมนียราคโทสโมหากุสลานิ. ตานิ หิ ยาว
ปมมคฺคภาวนา, ตาว ปวตฺติสภาวโต ทิฏฺิสทิสคมนานีติ วุจฺจนฺติ. อิติ ทิฏฺิโย จ
ทิฏฺิคตานิ จ ทิฏฺิคตานิ, เตสํ ทิฏฺิคตานํ. ปหานายาติ สมุจฺเฉทวเสน
ปชหนตฺถาย. ปมายาติ คณนวเสนปิ ปมุปฺปตฺติวเสนปิ ปมาย. ภูมิยาติ
"อนนฺตรหิตาย ภูมิยา"ติอาทีสุ ๓- ตาว อยํ มหาปวี "ภูมี"ติ วุจฺจติ. "สุขภูมิยํ
กามาวจเร"ติอาทีสุ ๔- จิตฺตุปฺปาโท. อิธ ปน สามญฺผลํ อธิปฺเปตํ. ตญฺหิ
สมฺปยุตฺตานํ นิสฺสยภาวโต เต ธมฺมา ภวนฺติ เอตฺถาติ ภูมิ. ยสฺมา วา สมาเนปิ
โลกุตฺตรภาเว สยมฺปิ ภวติ อุปฺปชฺชติ, น นิพฺพานํ วิย อปาตุภาวํ, ตสฺมาปิ
"ภูมี"ติ วุจฺจติ, ตสฺสา ปมาย ภูมิยา. ปตฺติยาติ โสตาปตฺติผลสงฺขาตสฺส ปมสฺส
สามญฺผลสฺส ปตฺตตฺถาย ปฏิลาภตฺถายาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. วิวิจฺจาติ
สมุจฺเฉทวิเวกวเสน วิวิจฺจิตฺวา วินา หุตฺวา.
      อิทานิ กิญฺจาปิ โลกิยชฺฌานมฺปิ น วินา ปฏิปทาย อิชฺฌติ, เอวํ
สนฺเตปิ อิธ สุทฺธิกนยํ ปหาย โลกุตฺตรชฺฌานํ ปฏิปทาย สทฺธึเยว ครุํ กตฺวา
เทเสตุกามตาย "ทุกฺขาปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺนฺ"ติอาทิมาห.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. จินนฺเต        ๒ องฺ.นวก. ๒๓/๑๑/๓๐๙
@๓ วินย. ๑/๒๗/๑๖, ม.ม. ๑๓/๒๙๖/๒๗๐     ๔ อภิ. ๓๔/๙๘๘/๒๓๙
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗๒.
     ตตฺถ โย อาทิโตว กิเลเส วิกฺขมฺเภนฺโต ทุกฺเขน สสงฺขาเรน สปฺปโยเคน
กิลมนฺโต วิกฺขมฺเภติ, ตสฺส ทุกฺขาปฏิปทา โหติ. โย ปน วิกฺขมฺภิตกิเลโส
วิปสฺสนาปริวาสํ วสนฺโต จิเรน มคฺคปาตุภาวํ ปาปุณาติ, ตสฺส ทนฺธาภิญฺา
โหติ. อิติ โย โกจิ วาโร ทุกฺขาปฏิปโท ทนฺธาภิญฺโติ ๑- นาม กโต.
     กตรํ ปน วารํ โรเจสุนฺติ? ยตฺถ สกึ วิกฺขมฺภิตา กิเลสา สมุทาจริตฺวา
ทุติยมฺปิ วิกฺขมฺภิตา ปุน สมุทาจรนฺติ, ตติยํ วิกฺขมฺภิเต ปน ตถาวิกฺขมฺภิเตว
กตฺวา มคฺเคน สมุคฺฆาตํ ปาเปติ, อิมํ ปน วารํ โรเจสุํ. อิมสฺส วารสฺส
ทุกฺขาปฏิปทา ทนฺธาภิญฺาติ นามํ กตํ. เอตฺตเกน ปน น ปากฏํ โหติ.
ตสฺมา เอวเมตฺถ อาทิโต ปฏฺาย วิภาวนา เวทิตพฺพา:- โย หิ จตฺตาริ
มหาภูตานิ ปริคฺคเหตฺวา อุปาทารูปํ ปริคฺคณฺหาติ, อรูปํ ปริคฺคณฺหาติ. รูปารูปํ
ปน ปริคฺคณฺหนฺโต ทุกฺเขน กสิเรน กิลมนฺโต ปริคฺคเหตุํ สกฺโกติ, ตสฺส
ทุกฺขาปฏิปทา นาม โหติ. ปริคฺคหิตรูปารูปสฺส ปน วิปสฺสนาปริวาเส
มคฺคปาตุภาวทนฺธตาย ทนฺธาภิญฺา นาม โหติ.
     โยปิ รูปารูปํ ปริคฺคเหตฺวา นามรูปํ ววฏฺเปนฺโต ทุกฺเขน กสิเรน
กิลมนฺโต ววฏฺเปติ, ววฏฺาปิเต จ นามรูเป วิปสฺสนาปริวาสํ วสนฺโต จิเรน
มคฺคํ อุปฺปาเทตุํ สกฺโกติ, ตสฺสาปิ ทุกฺขาปฏิปทา ทนฺธาภิญฺา นาม โหติ.
     อปาโร นามรูปมฺปิ ววฏฺเปตฺวา ปจฺจเย ปริคฺคณฺหนฺโต ทุกฺเขน กสิเรน
กิลมนฺโต ปริคฺคณฺหาติ, ปจฺจเย จ ปริคฺคเหตฺวา วิปสฺสนาปริวาสํ วสนฺโต
จิเรน มคฺคํ อุปฺปาเทติ, เอวมฺปิ ทุกฺขาปฏิปทา ทนฺธาภิญฺา นาม โหติ.
     อปโร ปจฺจเยปิ ปริคฺคเหตฺวา ลกฺขณานิ ปฏิวิชฺฌนฺโต ทุกฺเขน กสิเรน
กิลมนฺโต ปฏิวิชฺฌติ, ปฏิวิทฺธลกฺขโณ จ วิปสฺสนาปริวาสํ วสนฺโต จิเรน มคฺคํ
อุปฺปาเทติ, เอวมฺปิ ทุกฺขาปฏิปทา ทนฺธาภิญฺา นาม โหติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ทุกฺขาปฏิปทา ทนฺธาภิญฺโ, ฉ. ทุกฺขปฏิปททนฺธาภิญฺโ,
@ม. ทุกฺขาปฏิปทา ทนฺธาภิญฺา


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้าที่ ๒๗๑-๒๗๒.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=53&page=271&pages=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=53&A=6778&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=53&A=6778&pagebreak=1#p271