อรรถกถาเล่มที่ ๕๓ หน้าที่ ๙๕.

ตตฺร ยเทตํ "น เหตู ธมฺมา สเหตุกาปิ อเหตุกาปี"ติ สิทฺเธ "น เหตู โข ปน ธมฺมา"ติ อติริตฺตํ "โข ปนา"ติ ปทํ วุตฺตํ, ตสฺส วเสน อยํ อติเรกตฺโถ สงฺคหิโตติ เวทิตพฺโพ. กถํ? น เกวลํ น เหตู ธมฺมา, อถ โข อญฺเปิ, สเหตุกาปิ อเหตุกาปิ อิจฺเจวํ อถ โข อญฺถาปีติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ "ยเถว หิ น เหตู ธมฺมา สเหตุกาปิ อเหตุกาปิ, เอวํ เหตู ธมฺมา สเหตุกาปิ อเหตุกาปิ. ยถา จ น เหตู ธมฺมา สเหตุกาปิ อเหตุกาปิ, เอวํ น เหตู ธมฺมา เหตุสมฺปยุตฺตาปิ เหตุวิปฺปยุตฺตาปี"ติ. [๗-๑๓] จูฬนฺตรทุเกสุ อตฺตโน นิปฺผาทเกน สห ปจฺจเยนาติ สปฺปจฺจยา. นตฺถิ เอเตสํ อุปฺปาเท วา ิติยํ วา ปจฺจโยติ อปจฺจยา. ปจฺจเยหิ สมาคนฺตฺวา กตาติ สงฺขตา. น สงฺขตาติ อสงฺขตา. อวินิพฺโภควเสน รูปํ เอเตสํ อตฺถีติ รูปิโน. ตถาวิธํ นตฺถิ เอเตสํ รูปนฺติ อรูปิโน. รุปฺปนลกฺขณํ วา รูปํ, ตํเอเตสํ อตฺถีติ รูปิโน. น รูปิโน อรูปิโน. โลกิยา ธมฺมาติ โลโกติ วุจฺจติ ลุชฺชนปลุชฺชนฏฺเน วฏฺฏํ, ตสฺมึ ปริยาปนฺนภาเวน โลเก นิยุตฺตาติ โลกิยา. ตโต อุตฺติณฺณาติ อุตฺตรา. โลเก อปริยาปนฺนภาเวน โลกโต อุตฺตราติ โลกุตฺตรา. เกนจิ วิญฺเยฺยาติ จกฺขุวิญฺาณาทีสุ เกนจิ เอเกน จกฺขุวิญฺาเณน วา โสตวิญฺาเณน วา วิชานิตพฺพา. เกนจิ น วิญฺเยฺยาติ เอเตเนว จกฺขุวิญฺาเณน วา โสตวิญฺาเณน วา น วิชานิตพฺพา. เอวํ สนฺเต ทฺวินฺนมฺปิ ปทานํ อตฺถนานตฺตโต ทุโก โหติ. [๑๔-๑๙] อาสวโคจฺฉเก อาสวนฺตีติ อาสวา, จกฺขุโตปิ ฯเปฯ มนโตปิ สนฺทนฺติ, ปวตฺตนฺตีติ วุตฺตํ โหติ. ธมฺมโต ยาว โคตฺรภุํ โอกาสโต ยาว ภวคฺคํ สวนฺตีติ วา อาสวา, เอเต ธมฺเม เอตญฺจ โอกาสํ อนฺโตกริตฺวา ปวตฺตนฺตีติ อตฺโถ. อนฺโตกรณตฺโถ หิ อยํ อากาโร. จิรปฺปาริวาสิยฏฺเน มทิราทโย อาสวา, อาสวา วิยาติปิ อาสวา. โลกสฺมึ หิ จิรปฺปาริวาสิกา มทิราทโย อาสวาติ วุจฺจนฺติ. ยทิ จ จิรปฺปาริวาสิยฏฺเน อาสวา, เอเตเยว ภวิตุมรหนฺติ. วุตฺตํ เหตํ "ปุริมา ภิกฺขเว โกฏิ น ปญฺายติ อวิชฺชาย `อิโต ปุพฺเพ อวิชฺชา นาโหสี"ติอาทิ. ^๑- @เชิงอรรถ: ^๑ องฺ. ทสก. ๒๔/๖๑/๙๐

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้าที่ ๙๕. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=53&page=95&pages=1&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=53&A=2321&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=53&A=2321&pagebreak=1#p95