อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ หน้าที่ ๑๔๕.

อวิชฺชา ขนฺธานํ ราสฏฺฐํ, อายตนานํ อายตนฏฺฐํ, ธาตูนํ สุญฺญฏฺฐํ, ^๑- สจฺจานํ ตถฏฺฐํ, อินฺทฺริยานํ อธิปติยฏฺฐํ ^๒- อวิทิตํ กโรตีติ อวิชฺชา. ทุกฺขาทีนํ ปิฬนาทิวเสน วุตฺตํ จตุพฺพิธํ จตุพฺพิธํ อตฺถํ อวิทิตํ กโรตีติปิ อวิชฺชา. อนฺตวิรหิเต สํสาเร สพฺพโยนิคติภววิญฺญาณฏฺฐิติสตฺตาวาเสสุ สตฺเต ชวาเปตีติ อวิชฺชา. ปรมตฺถโต อวิชฺชมาเนสุ อิตฺถีปุริสาทีสุ ชวติ, วิชฺชามาเนสุปิ ขนฺธาทีสุ น ชวตีติ อวิชฺชา. อปิจ จกฺขุวิญฺญาณาทีนํ วตฺถารมฺมณปฏิจฺจสมุปฺปาทปฏิจฺจสมุปฺปนฺนานํ ^๓- ธมฺมานํ ฉาทนโตปิ อวิชฺชา. ยํ ปฏิจฺจ ผลเมติ, โส ปจฺจโย. ปฏิจฺจาติ น วินา เตน, ตํ อปฺปจฺจกฺขิตฺวาติ อตฺโถ. เอตีติ อุปฺปชฺชติ เจว ปวตฺตติ จาติ อตฺโถ. อปิจ อุปการกฏฺโฐ ปจฺจยฏฺโฐ, อวิชฺชา จ สา ปจฺจโย จาติ อวิชฺชาปจฺจโย. ตสฺมา อวิชฺชาปจฺจยา. สงฺขตมภิสงฺขโรนฺตีติ สงฺขารา. อปิจ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา, สงฺขารสทฺเทน อาคตสงฺขารา จาติ ทุวิธา สงฺขารา. ตตฺถ ปุญฺญาปุญฺญาเนญฺชาภิสงฺขารา ตโย กายวจีจิตฺตสงฺขารา ตโยติ อิเม ฉ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา. เต สพฺเพปิ โลกิยกุสลากุสลเจตนามตฺตเมว โหนฺติ. สงฺขตสงฺขาโร อภิสงฺขตสงฺขาโร อภิสงฺขรณกสงฺขาโร ปโยคาภิสงฺขาโรติ อิเม ปน จตฺตาโร สงฺขารสทฺเทน อาคตสงฺขารา. ตตฺถ "อนิจฺจา วต สงฺขารา"ติ อาทีสุ ^๔- วุตฺตา สพฺเพปิ สปฺปจฺจยา ธมฺมา สงฺขตสงฺขารา นาม. กมฺมนิพฺพตฺตา เตภูมิกา รูปารูปธมฺมา อภิสงฺขตสงฺขาราติ อฏฺฐกถาสุ วุตฺตา. เตปิ "อนิจฺจา วต สงฺขารา"ติ เอตฺเถว สงฺคหํ คจฺฉนฺติ. วิสุํ ปน เนสํ อาคตฏฺฐานํ น ปญฺญายติ. เตภูมิกกุสลากุสลเจตนา ปน อภิสงฺขรณกสงฺขาโรติ วุจฺจติ. ตสฺส "อวิชฺชาคโตยํ ภิกฺขเว ปุริสปุคฺคโล ปุญฺญญฺเจ สงฺขารํ อภิสงฺขโรตี"ติอาทีสุ ^๕- @เชิงอรรถ: ^๑ สี.,ม. สุญฺญตฏฺฐํ ^๒ ฉ.ม. อาธิปเตยฺยฏฺฐํ @^๓ ฉ. วตฺถารมฺมณานํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนานญฺจ @^๔ ที.ม. ๑๐/๒๒๑,๒๗๒/๑๓๗,๑๗๑, สํ.ส.๑๕/๑๘๖/๑๙๐, สํ.นิ. ๑๖/๑๔๓/๑๘๕ @^๕ สํ.นิ. ๑๖/๕๑/๘๐

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้าที่ ๑๔๕. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=54&page=145&pages=1&modeTY=2&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=54&A=3384&modeTY=2&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=54&A=3384&modeTY=2&pagebreak=1#p145