อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ ภาษาบาลี อักษรไทย
วิภงฺค.อ. (สมฺโมห.)
หน้าที่ ๑๕๒-๑๕๓.

หน้าที่ ๑๕๒.
นิโรธสจฺจสฺส เนว เอกเทโส โหติ น สหชาตา, น ตํ อารมฺมณํ กโรติ, เกวลํ
ฉาเทติ. มคฺคสจฺจสฺสาปิ น เอกเทโส, น สหชาตา, น ตํ อารมฺมณํ กโรติ,
เกวลํ ฉาเทติ. ทุกฺขารมฺมณตา อวิชฺชา อุปฺปชฺชติ, ตญฺจ ฉาเทติ. สมุทยารมฺมณตา
อวิชฺชา อุปฺปชฺชติ, ตญฺจ ฉาเทติ. นิโรธารมฺมณตา อวิชฺชา น
อุปฺปชฺชติ, ตญฺจ ฉาเทติ. มคฺคารมฺมณตา อวิชฺชา น อุปฺปชฺชติ, ตญฺจ ฉาเทติ.
     เทฺว สจฺจา ทุทฺทสตฺตา คมฺภีรา, เทฺว สจฺจา คมฺภีรตฺตา ทุทฺทสา. อปิจ
โข ปน ทุกฺขนิโรธํ อริยสจฺจํ คมฺภีรญฺเจว ทุทฺทสญฺจ. ตตฺถ ทุกฺขํ นาม ปากฏํ,
ลกฺขณสฺส ปน ทุทฺทสตฺตา คมฺภีรํ นาม ชาตํ. สมุทเยปิ เอเสว นโย. ยถา
ปน มหาสมุทฺทํ มทฺเทตฺวา ๑- โอชาย นีหรณํ นาม ภาโร, สิเนรุปาทโต
วาลิกาย อุทฺธรณํ นาม ภาโร, ปพฺพตํ ปีเฬตฺวา รสสฺส นีหรณํ นาม ภาโร,
เอวเมว เทฺว สจฺจานิ คมฺภีรตายเอว ทุทฺทสานิ. นิโรธสจฺจํ ปน อติคมฺภีรญฺจ
อติทุทฺทสญฺจาติ เอวํ ทุทฺทสตฺตา คมฺภีรานํ คมฺภีรตฺตา จ ทุทฺทสานํ จตุนฺนํ
อริยสจฺจานํ ปฏิจฺฉาทกํ โมหนฺธการํ อยํ วุจฺจติ อวิชฺชาติ.
                         อวิชฺชาปทนิทฺเทโส.
                          ------------
                          สงฺขารปทนิทฺเทส
     สงฺขารปเท เหฏฺฐา วุตฺตสงฺขาเรสุ สงฺขารสทฺเทน อาคตสงฺขาเร อนามสิตฺวา
อวิชฺชาปจฺจยสงฺขาเรเยว ทสฺเสนฺโต ตตฺถ กตเม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา,
ปุญฺญาภิสงฺขาโรติอาทิมาห. ตตฺถ ปุนาติ อตฺตโน การกํ, ปูเรติ จสฺส อชฺฌาสยํ,
ปุชฺชญฺจ ภวํ นิพฺพตฺเตตีติ ปุญฺโญ. อภิสงฺขโรติ วิปากํ กฏตฺตารูปญฺจาติ
อภิสงฺขาโร. ปุญฺโญว อภิสงฺขาโร ปุญฺญาภิสงฺขาโร. ปุญฺญปฏิปกฺขโต อปุญฺโญ,
อปุญฺโญว อภิสงฺขาโร อปุญฺญาภิสงฺขาโร. น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, อาเนญฺชเมว
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. มนฺเถตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๓.
อภิสงฺขาโร, อาเนญฺชญฺจ ภวํ อภิสงฺขโรตีติ อาเนญฺชาภิสงฺขาโร. กาเยน ปวตฺติโต,
กายโต วา ปวตฺโต, กายสฺส วา สงฺขาโรติ กายสงฺขาโร. วจีสงฺขารจิตฺตสงฺขาเรสุปิ
เอเสว นโย.
     ตตฺถ ปฐมตฺติโก ปริวีมํสนสุตฺตวเสน คหิโต. ตตฺถ หิ "ปุญฺญญฺเจ
สงฺขารํ อภิสงฺขโรติ, ปุญฺญูปคํ โหติ วิญฺญาณํ. อปุญฺญญฺเจ สงฺขารํ อภิสงฺขโรติ,
อปุญฺญูปคํ โหติ วิญฺญาณํ. อาเนญฺชญฺเจ สงฺขารํ อภิสงฺขโรติ, อาเนญฺชูปคํ
โหติ วิญฺญาณนฺ"ติ ๑- วุตฺตํ. ทุติยตฺติโก ตทนนฺตรสฺส วิภงฺคสุตฺตนฺตสฺส วเสน
คหิโต. สมฺมาทิฏฺฐิสุตฺตปริยาเยน ๒- คหิโตติปิ วุตฺตํ วฏฺฏติเยว. ตตฺถ หิ "ตโยเม
ภิกฺขเว สงฺขารา. กตเม ตโย. กายสงฺขาโร วจีสงฺขาโร จิตฺตสงฺขาโร"ติ ๓- วุตฺตํ.
กสฺมา ปเนเตสํ สุตฺตานํ วเสน เต คหิตาติ. อยํ อภิธมฺโม นาม น อธุนากโต,
นาปิ พาหิรกอิสีหิ วา สาวเกหิ วา เทวตาหิ วา ภาสิโต. สพฺพญฺญุชินภาสิโต
ปน อยํ. อภิธมฺเมปิ หิ สุตฺเตปิ เอกสทิสาว ตนฺติ นิทฺทิฏฺฐาติ อิมสฺส
ปทสฺส ๔- ทีปนตฺถํ.
     อิทานิ เต สงฺขาเร ปเภทโต ทสฺเสตุํ ตตฺถ กตโม ปุญฺญาภิสงฺขาโรติอาทิมาห.
ตตฺถ กุสลา เจตนาติ อนิยมโต จตุภูมิกเจตนาปิ วุตฺตา. กามาวจรา
รูปาวจราติ นิยมิตตฺตา ปน อฏฺฐ กามาวจรกุสลเจตนา ปญฺจ รูปาวจรกุสลเจตนาติ
เตรส เจตนา ปุญฺญาภิสงฺขาโร นาม. ทานมยาติอาทีหิ ตาสํเยว เจตนานํ
ปุญฺญกิริยาวตฺถุวเสน ๕- ปวตฺติ ทสฺสิตา. ตตฺถ อฏฺฐ กามาวจราว ทานสีลมยา
โหนฺติ. ภาวนามยา ปน เตรสปิ. ยถา หิ ปคุณธมฺมํ สชฺฌายมาโน เอกํ เทฺว
อนุสนฺธิคเตปิ น ชานาติ, ปจฺฉา อาวชฺเชนฺโต ชานาติ, เอวเมว กสิณปริกมฺมํ
กโรนฺตสฺส ปุคุณชฺฌานํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส ปคุณกมฺมฏฺฐานญฺจ มนสิกโรนฺตสฺส
ญาณวิปฺปยุตฺตาปิ ภาวนามยา ๖- โหติ. เตน วุตฺตํ "ภาวนามยา ปน เตรสปี"ติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.นิ. ๑๖/๕๑/๘๐     ๒ ม.มู. ๑๒/๑๐๒/๗๓        ๓ สํ.นิ. ๑๖/๒/๔
@๔ ฉ.ม. อิมสฺสตฺถสฺส     ๕ ฉ.ม. ปุญฺญกิริยวตฺถุวเสน    ๖ ฉ.ม. ภาวนา


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้าที่ ๑๕๒-๑๕๓.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=54&page=152&pages=2&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=54&A=3556&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=54&A=3556&modeTY=2&pagebreak=1#p152