อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ ภาษาบาลี อักษรไทย
วิภงฺค.อ. (สมฺโมห.)
หน้าที่ ๙๙-๑๐๐.

หน้าที่ ๙๙.
           "ตํ กึ มญฺสิ อานนฺท, กตมํ นุ โข ทุกฺกรตรํ วา
       ทุรภิสมฺภวตรํ วา, โย ทูรโตว สุขุเมน ตาลจฺฉิคฺคเฬน อสนํ
       อติปาเตยฺย โปขานุโปขํ ๑- อวิราธิตํ, โย วา สตธา ๒- ภินฺนสฺส
       วาลสฺส โกฏิยา โกฏึ ปฏิวิชฺเฌยฺยาติ. เอตเทว ภนฺเต ทุกฺกรตรญฺเจว
       ทุรภิสมฺภวตรญฺจ, โย วา สตธา ภินฺนสฺส วาลสฺส โกฏิยา โกฏึ
       ปฏิวิชฺเฌยฺยาติ. อถโข เต อานนฺท ทุปฺปฏิวิชฺฌตรํ ปฏิวิชฺฌนฺติ,
       เย อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปฏิวิชฺฌนฺติ ฯเปฯ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทาติ
       ยถาภูตํ ปฏิวิชฺฌนฺตี"ติ. ๓-
     วิสภาคานิ สลกฺขณววตฺถานโต. ปุริมานิ จ เทฺว สภาคานิ ทุรวคาหตฺเถน
คมฺภีรตฺตา โลกิยตฺตา สาสวตฺตา จ, วิสภาคานิ ผลเหตุเภทโต ปริญฺเยฺยปหาตพฺพโต
จ. ปจฺฉิมานิปิ เทฺว สภาคานิ คมฺภีรตฺเถน ทุรวคาหตฺตา โลกุตฺตรตฺตา อนาสวตฺตา
จ, วิสภาคานิ วิสยวิสยีเภทโต สจฺฉิกาตพฺพภาเวตพฺพโต จ. ปมตติยานิ จาปิ
สภาคานิ ผลาปเทสโต, วิสภาคานิ สงฺขตาสงฺขตโต. ทุติยจตุตฺถานิ จาปิ
สภาคานิ เหตุอปเทสโต, วิสภาคานิ เอกนฺตกุสลากุสลโต. ปมจตุตฺถานิ จาปิ
สภาคานิ สงฺขตโต, วิสภาคานิ โลกิยโลกุตฺตรโต. ทุติยตติยานิ จาปิ สภาคานิ
เนวเสกฺขานาเสกฺขภาวโต, วิสภาคานิ สารมฺมณานารมฺมณโต:-
             "อิติ เอวํ ปกาเรหิ        นเยหิ จ วิจกฺขโณ
              วิชญฺา อริยสจฺจานํ       สภาควิสภาคตนฺ"ติ.
                   สุตฺตนฺตภาชนียอุทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา.
                       ------------------
                       ๑. ทุกฺขสจฺจนิทฺเทสวณฺณนา
                            ชาตินิทฺเทส
     [๑๙๐] อิทานิ สงฺเขปโต อุทฺทิฏฺานิ ทุกฺขาทีนิ วิภชิตฺวา ทสฺเสตุํ
อยํ ตตฺถ กตมํ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ ชาติปิ ทุกฺขาติ นิทฺเทสวาโร อารทฺโธ. ตตฺถ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. โปงฺขานุโปงฺขํ, ก. โปกฺขานุโปกฺขํ     ๒ ฉ. สตฺตธา
@๓ สํ.ม. ๑๙/๑๑๑๕/๓๙๔
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๐.
ชาติ เวทิตพฺพา, ชาติยา ทุกฺขฏฺโ เวทิตพฺโพ. ชรา, มรณํ, โสโก, ปริเทโว,
ทุกฺขํ, โทมนสฺสํ, อุปายาโส, อปฺปิยสมฺปโยโค, ปิยวิปฺปโยโค เวทิตพฺโพ.
อปฺปิยสมฺปโยคสฺส ปิยวิปฺปโยคสฺส ทุกฺขฏฺโ เวทิตพฺโพ, อิจฺฉา เวทิตพฺพา,
อิจฺฉาย ทุกฺขฏฺโ เวทิตพฺโพ. ขนฺธา เวทิตพฺพา, ขนฺธานํ ทุกฺขฏฺโ เวทิตพฺโพ.
     ตตฺถ ทุกฺขสฺส อริยสจฺจสฺส กถนตฺถาย อยํ มาติกา:- อิทํ หิ ทุกฺขํ
นาม อเนกนฺนานปฺปการกํ. เสยฺยถีทํ? ทุกฺขทุกฺขํ วิปริณามทุกฺขํ สงฺขารทุกฺขํ
ปฏิจฺฉนฺนทุกฺขํ อปฺปฏิจฺฉนฺนทุกฺขํ ปริยายทุกฺขํ นิปฺปริยายทุกฺขนฺติ.
     ตตฺถ กายิกเจตสิกา ทุกฺขา เวทนา สภาวโต จ นามโต จ ทุกฺขตฺตา
ทุกฺขทุกฺขํ นาม. สุขา เวทนา วิปริณาเมน ทุกฺขุปฺปตฺติเหตุโต วิปริณามทุกฺขํ
นาม. อุเปกฺขาเวทนา เจว อวเสสา จ เตภูมิกา สงฺขารา อุทยพฺพยปีฬิตตฺตา
สงฺขารทุกฺขํ นาม. ตถา ปีฬนมฺปน มคฺคผลานมฺปิ อตฺถิ. ตสฺมา เอเต ธมฺมา
ทุกฺขสจฺจปริยาปนฺนตฺเตน สงฺขารทุกฺขํ นามาติ เวทิตพฺพา.
กณฺณสูลทนฺตสูลราคชปริฬาหโทสชปริฬาหาทิโก กายิกเจตสิกาพาโธ ปุจฺฉิตฺวา
ชานิตพฺพโต อุปกฺกมสฺส จ อปากฏภาวโต ปฏิจฺฉนฺนทุกฺขํ นาม. อปากฏทุกฺขนฺติปิ
วุจฺจติ. ทฺวตฺตึสกมฺมกรณาทิสมุฏฺาโน อาพาโธ อปุจฺฉิตฺวาว ชานิตพฺพโต อุปกฺกมสฺส
จ ปากฏภาวโต อปฺปฏิจฺฉนฺนทุกฺขํ นาม. ปากฏทุกฺขนฺติปิ วุจฺจติ. เปตฺวา
ทุกฺขทุกฺขํ เสสํ ทุกฺขสจฺจวิภงฺเค อาคตํ ชาติอาทิ สพฺพมฺปิ ตสฺส ตสฺส ทุกฺขสฺส
วตฺถุภาวโต ปริยายทุกฺขํ นาม. ทุกฺขทุกฺขํ นิปฺปริยายทุกฺขํ นาม.
      ตตฺถ ปริยายทุกฺขํ นิปฺปริยายทุกฺขนฺติ อิมสฺมึ ปททฺวเย ตฺวา ทุกฺขํ
อริยสจฺจํ กเถตพฺพํ. อริยสจฺจํ จ นาเมตํ ปาลิยํ สงฺเขปโตปิ อาคจฺฉติ
วิตฺถารโตปิ. สงฺเขปโต อาคตฏฺาเน สงฺเขเปนปิ วิตฺถาเรนปิ กเถตุํ วฏฺฏติ,
วิตฺถารโต อาคตฏฺาเน ปน วิตฺถาเรเนว กเถตุํ วฏฺฏติ, น สงฺเขเปน. ตํ
อิทํ อิมสฺมึ าเน วิตฺถาเรน อาคตนฺติ วิตฺถาเรเนว กเถตพฺพํ. ตสฺมา ยนฺตํ
นิทฺเทสวาเร "ตตฺถ กตมํ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ, ชาติปิ ทุกฺขา"ติอาทีนิ ปทานิ คเหตฺวา


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้าที่ ๙๙-๑๐๐.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=54&page=99&pages=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=54&A=2318&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=54&A=2318&pagebreak=1#p99