อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ หน้าที่ ๒๕๐.

๓. ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺสมคฺคภาวนากถาวณฺณนา [๕๗๖] อิทานิ ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส มคฺคภาวนากถา ^๑- นาม โหติ. ตตฺถ เยสํ "จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น นิมิตฺตคฺคาหี โหตี"ติ สุตฺตํ นิสฺสาย "ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนา"ติ ลทฺธิ เสยฺยถาปิ มหาสํฆิกานํ, เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺส. อถ นํ "สเจ ตสฺส มคฺคภาวนา อตฺถิ, ปญฺจวิญฺญาณคติเกน วา มคฺเคน มคฺคคติเกหิ วา ปญฺจวิญฺญาเณหิ ภวิตพฺพํ, น จ ตานิ มคฺคคติกานิ อนิพฺพานารมฺมณตฺตา อโลกุตฺตรตฺตา จ, น มคฺโค ปญฺจวิญฺญาณคติโก เตสํ ลกฺขเณน อสงฺคหิตตฺตา"ติ โจเทตุํ นนุ ปญฺจวิญฺญาณา อุปฺปนฺนวตฺถุกาติอาทิมาห. ตตฺรายมธิปฺปาโย:- ยทิ ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส มคฺคภาวนา สิยา, เยน มโนวิญฺญาเณน มคฺโค สมฺปยุตฺโต, ตมฺปิ ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส สิยา. เอวํ สนฺเต ยทิทํ "ปญฺจวิญฺญาณา อุปฺปนฺนวตฺถุกา"ติอาทิ ลกฺขณํ วุตฺตํ, ตํ เอวํ อวตฺวา "ฉวิญฺญาณา"ติ วตฺตพฺพํ สิยา. ตถา ปน อวตฺวา "ปญฺจวิญฺญาณา"เตฺวว วุตฺตํ, ตสฺมา น วตฺตพฺพํ "ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนา"ติ. ยสฺมา เจตฺถ อยเมว อธิปฺปาโย, ตสฺมา สกวาที ตํ ลกฺขณํ ปรวาทึ สมฺปฏิจฺฉาเปตฺวา โน จ วต เร วตฺตพฺเพ ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนาติ อาห. อปโร นโย:- ปญฺจวิญฺญาณา อุปฺปนฺนวตฺถุกา, มคฺโค อวตฺถุโกปิ โหติ. เต จ อุปฺปนฺนารมฺมณา, มคฺโค นวตฺตพฺพารมฺมโณ. เต ปุเรชาตวตฺถุกาว, มคฺโค อวตฺถุโกปิ. เต ปุเรชาตารมฺมณา, มคฺโค อปุเรชาตารมฺมโณ. เต อชฺฌตฺติกวตฺถุกาว, มคฺโค อวตฺถุโกปิ โหติ. เต จ รูปาทิวเสน พหิทฺธารมฺมณา, มคฺโค นิพฺพานารมฺมโณ. เต อนิรุทฺธํ วตฺถุํ นิสฺสยํ กตฺวา ปวตฺตนโต อสมฺภินฺนวตฺถุกา, มคฺโค อวตฺถุโกปิ. เต อนิรุทฺธาเนว รูปาทีนิ อารพฺภ ปวตฺตนโต @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. มคฺคกถา

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้าที่ ๒๕๐. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=55&page=250&pages=1&modeTY=2&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=55&A=5628&modeTY=2&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=55&A=5628&modeTY=2&pagebreak=1#p250