พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘  พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒๐ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๒

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐. เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์สักกบรรพ
             [๒๒๘๔] แผ่นดินก็บันลือลั่นแก่พระองค์
                         กิตติศัพท์ของพระองค์บันลือไปถึงสวรรค์ชั้นไตรทิพย์
                         สายฟ้าก็แลบแปลบปลาบอยู่โดยรอบ
                         ดังสะท้านปานประหนึ่งว่าภูเขาถล่มทลาย
             [๒๒๘๕] เทพเจ้าทั้ง ๒ หมู่ผู้สิงสถิตอยู่ ณ ภูเขานารทะ
                         ต่างถวายอนุโมทนาแด่พระเวสสันดรนั้นว่า
                         พระอินทร์ พระพรหม ท้าวประชาบดี
                         พระโสม ยมยักษ์ ท้าวเวสสุวรรณมหาราชและทวยเทพทั้งมวล
                         ต่างก็ถวายอนุโมทนาว่า พระองค์ทรงกระทำสิ่งที่ทำได้ยากแท้
             [๒๒๘๖] สัตบุรุษทั้งหลายเมื่อจะให้ทานชื่อว่าให้ได้ยาก๑-
                         เมื่อจะทำกรรมก็ชื่อว่าทำได้ยาก
                         ธรรมของสัตบุรุษทั้งหลายพวกอสัตบุรุษรู้ได้ยาก
             [๒๒๘๗] เพราะฉะนั้น สัตบุรุษและอสัตบุรุษ
                         จึงมีคติที่ไปจากโลกนี้ต่างกัน คือ
                         พวกอสัตบุรุษย่อมไปสู่นรก พวกสัตบุรุษย่อมไปสู่สวรรค์
             [๒๒๘๘] การที่พระองค์เสด็จมาประทับอยู่ในป่า
                         ได้พระราชทานพระกุมารทั้งหลายและพระชายาให้เป็นทานนี้
                         ชื่อว่าเป็นยานอันประเสริฐ ไม่เป็นยานที่พาก้าวลงสู่อบายภูมิ
                         ขอมหาทานของพระองค์จงเผล็ดผลในสวรรค์เถิด
             (ท้าวสักกะตรัสว่า)
             [๒๒๘๙] ข้าพเจ้าขอถวายพระนางมัทรีพระชายา
                         ผู้มีความงามทั่วสรรพางค์กายคืนแก่พระคุณเจ้า
                         พระองค์เท่านั้นทรงเป็นผู้คู่ควรกับพระนางมัทรี
                         และพระนางมัทรีก็เป็นผู้คู่ควรแก่พระสวามี
             [๒๒๙๐] น้ำนมและสังข์ทั้ง ๒ มีสีเหมือนกันฉันใด
                         พระองค์และพระนางมัทรีก็ทรงมีพระทัยเสมอเหมือนกันฉันนั้น
@เชิงอรรถ :
@๑ ดู ขุ.ชา. แปล ๒๗/๕๙-๖๐/๗๙
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๓๗}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐. เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์สักกบรรพ
             [๒๒๙๑] ทั้ง ๒ พระองค์เป็นกษัตริย์ผู้สมบูรณ์ด้วยพระโคตร
                         เป็นอุภโตสุชาติ๑- ทั้งฝ่ายพระมารดาและพระบิดา
                         ทรงถูกเนรเทศจากแคว้นมาอยู่ ณ อาศรมในป่านี้
                         บุญทั้งหลายที่พระองค์กระทำมาแล้วฉันใด
                         ขอพระองค์ทรงให้ทาน กระทำบุญอยู่ร่ำไปฉันนั้น
             [๒๒๙๒] ข้าแต่พระราชฤๅษี หม่อมฉันเป็นท้าวสักกะจอมเทพ
                         มาในสำนักของพระองค์ ขอพระองค์ทรงเลือกรับพร
                         หม่อมฉันขอถวายพร ๘ ประการแก่พระองค์
             (พระเวสสันดรตรัสว่า)
             [๒๒๙๓] ข้าแต่ท้าวสักกะผู้ทรงเป็นใหญ่แห่งภูตทั้งปวง
                         ถ้าพระองค์จะประสาทพรแก่หม่อมฉัน
                         ขอให้พระบิดาจงมารับหม่อมฉัน
                         ขอพระบิดาทรงต้อนรับหม่อมฉัน
                         ผู้ออกจากป่านี้ไปถึงเรือนของตนด้วยราชอาสน์
                         นี้เป็นพรประการที่ ๑
             [๒๒๙๔] ขอให้หม่อมฉันไม่พึงชอบใจการฆ่าคน
                         อนึ่ง แม้ผู้นั้นจะเป็นนักโทษถึงประหารชีวิต
                         ผู้กระทำความผิดอย่างร้ายแรง
                         ขอให้หม่อมฉันพึงได้ปลดปล่อยให้พ้นจากการถูกประหารชีวิต
                         นี้เป็นพรประการที่ ๒
             [๒๒๙๕] ขอให้ประชาชนทั้งหลายทั้งคนแก่ ทั้งเด็ก และคนปานกลาง
                         พึงเข้ามาอาศัยหม่อมฉันเลี้ยงชีวิต
                         นี้เป็นพรประการที่ ๓
@เชิงอรรถ :
@๑ อุภโตสุชาติ หมายถึงมีวรรณะเสมอกัน คือ บริสุทธิ์ทั้ง ๒ ฝ่าย (ขุ.ชา.อ. ๑๐/๒๒๑๙/๔๖๔)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๓๘}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐. เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์สักกบรรพ
             [๒๒๙๖] ขอให้หม่อมฉันอย่าพึงล่วงละเมิดภรรยาผู้อื่น
                         พอใจแต่ในภรรยาของตนไม่ไปสู่อำนาจของหญิงทั้งหลาย
                         นี้เป็นพรประการที่ ๔
             [๒๒๙๗] ข้าแต่ท้าวสักกะ ขอให้บุตรของหม่อมฉันผู้พลัดพรากไปนั้น
                         พึงมีอายุยืนนาน จงครอบครองแผ่นดินโดยธรรมเถิด
                         นี้เป็นพรประการที่ ๕
             [๒๒๙๘] ต่อจากนั้น เมื่อราตรีสว่างแล้ว ดวงอาทิตย์ขึ้นแล้ว
                         ขอให้อาหารทิพย์พึงปรากฏ
                         นี้เป็นพรประการที่ ๖
             [๒๒๙๙] เมื่อหม่อมฉันให้ทานอยู่ ขออย่าให้ไทยธรรมหมดสิ้นไป
                         เมื่อกำลังให้ ขอให้หม่อมฉันพึงทำใจให้ผ่องใส
                         ครั้นให้แล้ว ขออย่าให้หม่อมฉันได้เดือดร้อนใจในภายหลัง
                         นี้เป็นพรประการที่ ๗
             [๒๓๐๐] เมื่อพ้นจากอัตภาพนี้ไป
                         ขอให้หม่อมฉันไปสู่สวรรค์ อันเป็นการไปพิเศษ
                         ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว ไม่ต้องกลับมาเกิดอีก
                         นี้เป็นพรประการที่ ๘
             [๒๓๐๑] ครั้นได้สดับพระดำรัสของพระเวสสันดรแล้ว
                         ท้าวสักกะจอมเทพได้ตรัสพระดำรัสดังนี้ว่า
                         คงไม่นานนัก พระบิดาบังเกิดเกล้าของพระองค์
                         ก็คงจะเสด็จมาเยี่ยมพระองค์
             [๒๓๐๒] ครั้นตรัสพระดำรัสนี้แล้ว ท้าวมฆวานสุชัมบดีเทวราช
                         ก็ได้พระราชทานพรแก่พระเวสสันดรแล้ว
                         เสด็จกลับไปสู่หมู่ชาวสวรรค์
กัณฑ์สักกบรรพ จบ
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๓๙}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐. เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์มหาราช
กัณฑ์มหาราช
             (พระเจ้าสญชัยทอดพระเนตรเห็น ๒ กุมารจึงตรัสว่า)
             [๒๓๐๓] นั่นใครหนอ หน้างามยิ่งนักดังทองคำธรรมชาติ
                         ที่นายช่างหล่อหลอมด้วยไฟ สีใสสุกปลั่ง
                         ดังแท่งทองธรรมชาติที่ละลายคว้างอยู่ที่ปากเบ้า
             [๒๓๐๔] ทารกเหล่านี้มีอวัยวะคล้ายคลึงกัน
                         มีลักษณะคล้ายคลึงกัน คือ
                         คนหนึ่งเหมือนพ่อชาลี
                         อีกคนเหมือนแม่กัณหาชินา
             [๒๓๐๕] ทารกเหล่านี้มีรูปเสมอกันเหมือนราชสีห์ออกจากถ้ำทอง
                         ทารกเหล่านี้ปรากฏเหมือนหล่อหลอม
                         ด้วยทองคำธรรมชาติเลยทีเดียว
             [๒๓๐๖] ภารทวาชพราหมณ์ ท่านได้นำ
                         ทารกเหล่านี้มาจากที่ไหนหนอ
                         วันนี้ ท่านได้มาถึงแคว้นของเราแล้ว
                         จะไปที่ไหนต่อไป
             (ชูชกกราบทูลว่า)
             [๒๓๐๗] ข้าแต่สมมติเทพ
                         ทารกเหล่านี้มีผู้ให้แก่ข้าพระองค์ด้วยความพอใจ
                         ตั้งแต่วันที่ได้ทารกเหล่านี้มา วันนี้เป็นคืนที่ ๑๕
             (พระเจ้าสญชัยตรัสว่า)
             [๒๓๐๘] ด้วยวาจาไพเราะอะไรเล่า ท่านจึงได้ทารกเหล่านี้มา
                         ท่านควรทำให้เราเชื่อโดยวิธีที่ชอบ
                         ใครให้ปุตตทานอันสูงสุดนั้นแก่ท่าน
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๔๐}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐. เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์มหาราช
             (ชูชกกราบทูลว่า)
             [๒๓๐๙] พระราชาผู้ทรงเป็นที่พึ่งของพวกยาจกที่มาทูลขอ
                         เป็นดังธรณีเป็นที่พึ่งของสัตว์ทั้งหลาย
                         คือพระเวสสันดรผู้เสด็จไปประทับอยู่ในป่า
                         ได้พระราชทานพระโอรสทั้งหลายแก่ข้าพระองค์
             [๒๓๑๐] พระราชาผู้ทรงเป็นที่ต้องประสงค์ของพวกยาจกผู้มาทูลขอ
                         เป็นดังสาครอันเป็นที่รองรับของแม่น้ำทั้งหลายที่หลั่งไหลมา
                         คือพระเวสสันดรผู้เสด็จไปประทับอยู่ในป่า
                         ได้พระราชทานพระโอรสทั้งหลายแก่ข้าพระองค์
             (พวกอำมาตย์ติเตียนพระเวสสันดรว่า)
             [๒๓๑๑] ท่านผู้เจริญทั้งหลาย พระราชาผู้มีศรัทธา
                         ทรงอยู่ครอบครองเรือน ทรงทำกรรมที่ไม่สมควรหนอ
                         พระเวสสันดรถูกเนรเทศออกจากแคว้นไปอยู่ในป่า
                         จะพึงพระราชทานพระโอรสทั้งหลายได้อย่างไรหนอ
             [๒๓๑๒] ท่านผู้เจริญทั้งหลาย ชาวพระนครมีประมาณเท่าใด
                         ที่มาประชุมกันอยู่ในที่นี้ ขอทุกท่านจงช่วยกันพิจารณาดูเรื่องนี้
                         พระเวสสันดรประทับอยู่ในป่า
                         ได้พระราชทานพระโอรสทั้งหลายได้อย่างไร
             [๒๓๑๓] พระองค์จงพระราชทานทาส ทาสี ม้า แม่ม้าอัสดร
                         รถ และช้างกุญชรตัวประเสริฐไปเถิด
                         ทำไม จึงทรงพระราชทานทารกทั้งหลายเล่า
             (พระชาลีกุมารกราบทูลว่า)
             [๒๓๑๔] ข้าแต่สมเด็จพระอัยกา ในเรือนของผู้ใดไม่มีทาส
                         ม้า แม่ม้าอัสดร รถ และช้างกุญชรตัวประเสริฐ
                         ผู้นั้นจะพึงให้อะไร
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๔๑}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐. เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์มหาราช
             (พระเจ้าสญชัยตรัสว่า)
             [๒๓๑๕] บุตรน้อยทั้งหลาย ปู่สรรเสริญทานแห่งบิดาของเจ้านั้น
                         ไม่ได้ติเตียนเลย หทัยแห่งบิดาของเจ้าเป็นอย่างไรหนอ
                         จึงได้ให้เจ้าทั้ง ๒ แก่พราหมณ์วณิพก
             (พระชาลีกุมารกราบทูลว่า)
                         ข้าแต่พระอัยกามหาราช พระบิดาของหม่อมฉัน
                         พระราชทานพวกหม่อมฉันแก่พราหมณ์วณิพกแล้ว
                         ได้ทรงสดับถ้อยคำรำพันพิลาปซึ่งน้องกัณหาได้กล่าวแล้ว
             [๒๓๑๖] ข้าแต่สมเด็จพระอัยกา พระหทัยของพระบิดานั้น
                         เป็นทุกข์และเร่าร้อน มีดวงพระเนตรแดงดังดาวโรหิณี
                         มีพระอัสสุชลหลั่งไหล
             [๒๓๑๗] น้องกัณหาชินาได้กราบทูลพระบิดาว่า
                         “ข้าแต่พระบิดา พราหมณ์นี้เฆี่ยนตีหม่อมฉัน
                         ด้วยไม้เท้าเหมือนตีทาสีผู้เกิดในเรือนเบี้ย
             [๒๓๑๘] ข้าแต่พระบิดา ผู้นี้คงจะมิใช่พราหมณ์แน่
                         เพราะพราหมณ์ทั้งหลายเป็นผู้มีธรรม
                         แต่พราหมณ์คงจะเป็นยักษ์แปลงเพศเป็นพราหมณ์
                         นำลูกทั้ง ๒ ไปเพื่อจะกินเป็นอาหาร พระเจ้าข้า
                         ลูกทั้ง ๒ ถูกพราหมณ์ผู้เป็นปีศาจนำไป
                         ข้าแต่พระบิดา ทำไมหนอ พระองค์จึงทรงเมินเฉยอยู่เล่า”
             (พระเจ้าสญชัยตรัสว่า)
             [๒๓๑๙] มารดาของเจ้าทั้งหลาย เป็นพระราชบุตรี
                         บิดาเป็นราชบุตร เจ้าทั้งหลาย เคยขึ้นนั่งตักของปู่
                         แต่บัดนี้ เพราะเหตุไร จึงยืนอยู่ห่างไกลหนอ
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๔๒}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐. เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์มหาราช
             (พระชาลีกุมารกราบทูลว่า)
             [๒๓๒๐] พระมารดาของหม่อมฉันทั้งหลาย เป็นพระราชบุตรี
                         และพระบิดาก็เป็นพระราชบุตร
                         แต่หม่อมฉันทั้งหลาย เป็นทาสของพราหมณ์
                         เพราะฉะนั้น จึงยืนอยู่ห่างไกล พระเจ้าข้า
             (พระเจ้าสญชัยตรัสว่า)
             [๒๓๒๑] เธอทั้งหลายกล่าวอย่างนี้ไม่ชอบเลย
                         หทัยของปู่กำลังเร่าร้อน กายของปู่เหมือนอยู่บนเชิงตะกอน
                         ปู่มิได้รับความสุขบนราชอาสน์เลย
             [๒๓๒๒] เธอทั้งหลายกล่าวอย่างนี้ไม่ชอบเลย
                         อย่าได้เพิ่มความเศร้าโศกให้เกิดแก่ปู่เลย
                         ปู่จักไถ่เธอทั้งหลายด้วยทรัพย์ เธอทั้งหลายจักไม่เป็นทาส
             [๒๓๒๓] พ่อชาลี บิดาของเธอทั้งหลาย
                         ได้ตีราคาพวกเธอไว้เท่าไร จึงให้พราหมณ์
                         ขอให้เธอทั้งหลายจงบอกปู่ตามความจริง
                         พนักงานทั้งหลายจงให้พราหมณ์รับเอาทรัพย์ไปเถิด
             (พระชาลีกุมารกราบทูลว่า)
             [๒๓๒๔] ข้าแต่พระอัยกา พระบิดาทรงตีราคาหม่อมฉัน
                         มีค่าเท่าราคาทองคำ ๑,๐๐๐ แท่ง
                         ทรงตีราคาน้องกัณหาชินาราชกัญญา
                         ด้วยสัตว์พาหนะมีช้างเป็นต้นอย่างละ ๑๐๐
                         แล้วจึงได้พระราชทานให้แก่พราหมณ์
             (พระเจ้าสญชัยตรัสว่า)
             [๒๓๒๕] มหาดเล็ก เจ้าจงลุกขึ้น รีบไปนำทาสี ทาส โค ช้าง
                         และโคอุสภราชอย่างละ ๑๐๐ กับทองคำ ๑,๐๐๐ แท่ง
                         มาให้แก่พราหมณ์ เป็นค่าไถ่บุตรทั้งหลาย
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๔๓}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐. เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์มหาราช
             [๒๓๒๖] ลำดับนั้น พนักงานรีบไปนำทาสี ทาส โค ช้าง
                         และโคอุสภราชอย่างละ ๑๐๐ มาให้แก่พราหมณ์
                         เป็นค่าไถ่
             (พระศาสดาเมื่อจะทรงประกาศเนื้อความนั้น จึงตรัสว่า)
             [๒๓๒๗] กษัตริย์ทั้ง ๒ ทรงไถ่แล้ว
                         รับสั่งให้สรงสนานและให้เสวยพระกระยาหารเสร็จ
                         ให้ประดับด้วยอาภรณ์ทั้งหลายแล้ว
                         สมเด็จพระอัยกาทรงอุ้มทารกองค์หนึ่ง
                         สมเด็จพระอัยยิกาทรงอุ้มองค์หนึ่ง
             [๒๓๒๘] พระกุมารทั้ง ๒ ทรงสรงสนานพระเศียรแล้ว
                         ทรงพระภูษาอันสะอาด ทรงประดับด้วยอาภรณ์ทั้งปวงแล้ว
                         พระราชาผู้พระอัยกาก็ทรงอุ้มพระชาลีขึ้นประทับบนพระเพลา
             [๒๓๒๙] พระกุมารทั้ง ๒ ทรงประดับกุณฑล
                         ที่มีเสียงดังก้องน่ารื่นรมย์ใจ
                         ทรงประดับดอกไม้และเครื่องอลังการทั้งปวงแล้ว
                         พระราชาทรงอุ้มพระชาลีกุมารขึ้นประทับ
                         บนพระเพลาแล้วได้ตรัสถามดังนี้ว่า
             [๒๓๓๐] พ่อชาลี พระบิดาและพระมารดาทั้ง ๒ ของเธอ
                         ไม่มีโรคดอกหรือ เลี้ยงอัตภาพด้วยการแสวงหา
                         ผลาหารหรือ มูลผลาหารมีมากหรือ
             [๒๓๓๑] เหลือบ ยุง และสัตว์เลื้อยคลานมีน้อยหรือ
                         ในป่าที่มีเนื้อร้ายพลุกพล่าน ไม่มีมาเบียดเบียนหรือ
             (พระชาลีกุมารกราบทูลว่า)
             [๒๓๓๒] ข้าแต่สมมติเทพ พระบิดาและพระมารดาของหม่อมฉัน
                         ทั้ง ๒ พระองค์นั้นไม่มีโรค
                         เลี้ยงอัตภาพด้วยการแสวงหาผลาหาร และมูลผลาหารก็มีมาก
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๔๔}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐. เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์มหาราช
             [๒๓๓๓] อนึ่ง เหลือบ ยุง และสัตว์เลื้อยคลานก็มีน้อย
                         ในป่าที่มีสัตว์ร้ายพลุกพล่าน ก็ไม่มีมาเบียดเบียน
                         ซึ่งพระบิดาและพระมารดาทั้ง ๒ พระองค์นั้นเลย
             [๒๓๓๔] พระมารดาของหม่อมฉันทรงขุดรากบัว เหง้าบัว
                         ทรงสอยผลพุทรา ผลรกฟ้า และผลมะตูม
                         นำมาเลี้ยงพระบิดาและหม่อมฉันทั้ง ๒
             [๒๓๓๕] พระมารดานั้นทรงนำมูลผลาหารใดมาจากป่า
                         พระบิดาและหม่อมฉันทั้ง ๒ มารวมกัน
                         เสวยมูลผลาหารนั้นในทุกคืนวัน
             [๒๓๓๖] พระมารดาของหม่อมฉันทั้ง ๒ เป็นกษัตริย์สุขุมาลชาติ
                         ต้องมาเที่ยวแสวงหาผลไม้ มีพระฉวีวรรณผอมเหลือง
                         เพราะลมและแดด เหมือนดอกปทุมที่ถูกขยำด้วยมือ
             [๒๓๓๗] เมื่อพระมารดาเสด็จเที่ยวไปในป่าใหญ่
                         ซึ่งเป็นป่าที่มีสัตว์ร้ายพลุกพล่าน
                         เป็นที่อยู่อาศัยของแรดและเสือเหลือง
                         พระเกสาของพระองค์ก็ร่วงหล่น
             [๒๓๓๘] พระมารดาทรงขมวดพระเมาลี
                         ทรงไว้ซึ่งเหงื่อไคลที่พระกัจฉะ ทรงพระภูษาหนังเสือ
                         บรรทมเหนือแผ่นดินและทรงบูชาไฟ
             [๒๓๓๙] บุตรทั้งหลายเกิดมาแล้วเป็นที่รักของมนุษย์ในโลก
                         พระอัยกาของเราทั้งหลายไม่เกิดพระสิเนหาในพระโอรสเป็นแน่
             (พระเจ้าสญชัยตรัสว่า)
             [๒๓๔๐] หลานรัก จริงทีเดียว การที่ปู่ให้เนรเทศ
                         ซึ่งพระบิดาของเจ้าผู้ไม่มีโทษเพราะคำพูดของชาวกรุงสีพีนั้น
                         ชื่อว่าปู่ได้ทำกรรมชั่วร้าย
                         และชื่อว่าปู่ได้ทำกรรมที่ทำลายความเจริญแล้ว
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๔๕}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐. เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์มหาราช
             [๒๓๔๑] สิ่งใดสิ่งหนึ่งของปู่มีอยู่ในนครนี้ก็ดี
                         ทรัพย์และธัญชาติใดๆ มีอยู่ก็ดี
                         ขอให้พระเจ้าเวสสันดรจงมาเป็นเจ้าปกครองสิ่งนั้นๆ ในกรุงสีพีเถิด
             (พระชาลีกุมารกราบทูลว่า)
             [๒๓๔๒] ขอเดชะสมมติเทพ พระบิดาของหม่อมฉัน
                         เป็นผู้สูงสุดแห่งชาวกรุงสีพีคงจักไม่เสด็จมาเพราะคำของหม่อมฉัน
                         ขอให้พระองค์ผู้สมมติเทพเสด็จไปทรงอภิเษก
                         พระบิดาของหม่อมฉันด้วยโภคะทั้งหลายด้วยพระองค์เองเถิด
             (พระศาสดาเมื่อจะทรงประกาศเนื้อความนั้น จึงตรัสว่า)
             [๒๓๔๓] ลำดับนั้น พระเจ้ากรุงสญชัยจึงได้รับสั่งเสนาบดีว่า
                         กองทัพ คือ กองพลช้าง กองพลม้า กองพลรถ
                         กองพลราบจงตระเตรียมอาวุธให้พร้อม
                         ชาวนิคม พราหมณ์ และพวกปุโรหิตจงตามเราไป
             [๒๓๔๔] ต่อจากนั้น เหล่าทหาร ๖๐,๐๐๐ นายผู้สง่างาม
                         ผูกสอด(อาวุธ)แล้ว ประดับด้วยผ้าสีต่างๆ กัน
                         จงพากันรีบตามมาโดยเร็ว
             [๒๓๔๕] เหล่าทหารผู้ผูกสอด(อาวุธ)แล้ว
                         ประดับประดาด้วยเสื้อผ้าสีต่างๆ กัน คือ
                         พวกหนึ่งแต่งด้วยผ้าสีเขียว พวกหนึ่งแต่งสีเหลือง
                         พวกหนึ่งแต่งสีแดง พวกหนึ่งแต่งสีขาวจงรีบตามมา
             [๒๓๔๖] ภูเขาคันธมาทน์มีกลิ่นหอมถูกหิมะปกคลุม
                         ดารดาษไปด้วยพฤกษชาตินานาชนิด
                         เป็นที่อาศัยอยู่ของฝูงสัตว์เป็นอันมาก
             [๒๓๔๗] และมีต้นไม้ที่เป็นทิพยโอสถ
                         สว่างไสวและฟุ้งตลบไปทั่วทิศฉันใด
                         ขอเหล่าทหารผู้ผูกสอด(อาวุธ)แล้วจงรีบตามมา
                         และจงรุ่งเรืองมีเกียรติยศฟุ้งขจรไปทั่วทิศฉันนั้นเถิด
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๔๖}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐. เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์มหาราช
             [๒๓๔๘] ต่อจากนั้น จงจัดเทียมช้างที่สูงใหญ่ ๑๔,๐๐๐ เชือก
                         มีสายรัดประคับทองมีเครื่องประดับ
                         และเครื่องปกคลุมศีรษะที่สำเร็จแล้วด้วยทอง
             [๒๓๔๙] มีนายควานช้างถือโตมรและขอ
                         ขึ้นขี่คอประจำ เตรียมพร้อมสรรพ
                         ประดับตกแต่งสวยงาม จงรีบตามมา
             [๒๓๕๐] ต่อจากนั้น จงจัดม้าสินธพชาติอาชาไนย
                         ๑๔,๐๐๐ ตัว ที่มีฝีเท้าเร็ว
             [๒๓๕๑] พร้อมด้วยนายสารถีผู้ประดับด้วยเครื่องอลังการ
                         ถือแส้และดาบสั้น ผูกสอด(อาวุธ)ขึ้นขี่ประจำหลัง
             [๒๓๕๒] ต่อจากนั้น จงจัดเทียมกระบวนรถ ๑๔,๐๐๐ คัน
                         ที่มีเหล็กหุ้มกงล้ออย่างแน่นหนา เรือนรถขจิตด้วยทอง
             [๒๓๕๓] จงยกธงขึ้นปักไว้บนรถคันนั้นๆ
                         พวกนายขมังธนูผู้ยิงได้แม่นยำ คล่องแคล่วชำนาญ
                         ในรถทั้งหลาย จงเตรียมโล่ห์ เกราะ และแล่งธนูไว้ให้พร้อม
                         ทหารเหล่านี้จงตระเตรียมให้พร้อมแล้วรีบตามมา
             [๒๓๕๔] ขอจงให้โปรยข้าวตอก ดอกไม้
                         มาลัย ของหอม และเครื่องลูบไล้เถิด
                         และจงให้จัดตั้งเครื่องบูชาอันมีค่า
                         ตามทางที่พระเจ้าเวสสันดรโอรสของเราจักเสด็จมา
             [๒๓๕๕] ในบ้านแต่ละหมู่บ้าน จงให้ตั้งหม้อสุราและเมรัยไว้
                         หมู่ละ ๑๐๐ หม้อที่หนทางที่พระเจ้าเวสสันดรโอรสของเราจักเสด็จมา
             [๒๓๕๖] จงให้ตั้งมังสาหาร ขนม ขนมแดกงา
                         ขนมกุมมาส ที่ปรุงด้วยเนื้อปลาไว้ใกล้ทาง
                         ที่พระเจ้าเวสสันดรโอรสของเราจักเสด็จมา
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๔๗}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐. เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์มหาราช
             [๒๓๕๗] จงให้ตั้งเนยใส น้ำมัน นมส้ม นมสด
                         ขนมแป้ง ข้าวฟ่าง และสุราเป็นจำนวนมาก
                         ไว้ใกล้ทางที่พระเจ้าเวสสันดรโอรสของเราจักเสด็จมา
             [๒๓๕๘] ให้มีพนักงานพิเศษทั้งครัวหวานและครัวคาว
                         จัดตั้งไว้เพื่อประชาชนทั่วไป
                         ให้มีมหรสพฟ้อนรำขับร้องทุกๆ อย่าง
                         เพลงปรบมือ กลองยาว คนขับเสภา
                         และคนผู้บรรเทาความเศร้าโศก๑-
             [๒๓๕๙] พวกมโหรีจงเล่นดนตรี
                         ดีดพิณพร้อมทั้งตีกลองน้อยกลองใหญ่
                         เป่าสังข์ ตีกลองหน้าเดียว
             [๒๓๖๐] ตีตะโพน แกว่งบัณเฑาะว์ เป่าสังข์ ดีดจะเข้
                         และตีกลองใหญ่ กลองเล็ก
             (พระศาสดาเมื่อจะทรงประกาศเนื้อความนั้น จึงตรัสว่า)
             [๒๓๖๑] กองทัพของกรุงสีพีเป็นกองทัพใหญ่
                         ที่จัดเป็นกระบวนตั้งไว้เสร็จแล้ว
                         มีพระชาลีราชกุมารเป็นผู้นำทาง ได้ยาตราไปยังเขาวงกต
             [๒๓๖๒] ช้างพลายอายุ ๖๐ ปี มีสายรัดประคับทอง
                         ผูกตกแต่งไว้ บันลือก้องโกญจนาทกระหึ่มอยู่
                         ช้างวารณะก็บันลือโกญจนาทกระหึ่มอยู่
             [๒๓๖๓] เหล่าม้าอาชาไนยก็แผดเสียงแหลมดังลั่น
                         เสียงกงล้อดังกึกก้อง ฝุ่นละอองฟุ้งตลบถึงนภากาศ
                         กองทัพของชาวกรุงสีพีก็จัดกระบวนตั้งไว้ดีแล้ว
@เชิงอรรถ :
@๑ คนผู้บรรเทาความเศร้าโศก หมายถึงนักมายากล หรือนักร้อง นักดนตรี แม้พวกอื่น ท่านก็เรียกว่า
@ผู้บรรเทาความเศร้าโศก เพราะสามารถนำความเศร้าโศกที่เกิดขึ้นออกไปได้ (ขุ.ชา.อ. ๑๐/๒๓๕๘/๔๘๐)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๔๘}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐. เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์ฉกษัตริย์
             [๒๓๖๔] กองทัพนั้นเป็นกองทัพใหญ่ จัดเป็นกระบวนตั้งไว้
                         สามารถทำลายล้างอริราชศัตรูได้
                         มีพระชาลีราชกุมารเป็นผู้นำทาง ได้ยาตราไปยังเขาวงกต
             [๒๓๖๕] พระเจ้ากรุงสญชัยพร้อมด้วยข้าราชบริพารเหล่านั้น
                         เสด็จเข้าไปยังป่าใหญ่มีกิ่งไม้มากมายและน้ำมาก
                         ดารดาษไปด้วยต้นไม้ดอกและไม้ผลทั้ง ๒ อย่าง
             [๒๓๖๖] ในป่าใหญ่นั้น มีนกมากมายหลายสี
                         มีเสียงกล่อมไพเราะ เกาะอยู่บนต้นไม้ที่ผลิดอกตามฤดูกาล
                         ร้องประสานเสียง เสียงระเบงเป็นคู่ๆ
             [๒๓๖๗] พระเจ้ากรุงสญชัยพร้อมด้วยราชบริพารเหล่านั้น
                         เสด็จพระราชดำเนินไปสู่ทางไกล
                         ล่วงเลยหลายวันหลายคืน
                         จึงบรรลุถึงประเทศที่พระเวสสันดรประทับอยู่
กัณฑ์มหาราช จบ
กัณฑ์ฉกษัตริย์
             (พระศาสดาเมื่อจะทรงประกาศเนื้อความนั้น จึงตรัสว่า)
             [๒๓๖๘] พระเวสสันดรได้ทรงสดับเสียงกึกก้องแห่งกองทัพเหล่านั้น
                         ก็ตกพระทัยกลัว เสด็จขึ้นภูเขา ทรงหวาดหวั่นพรั่นพรึง
                         ทอดพระเนตรดูกองทัพ ตรัสว่า
             [๒๓๖๙] เชิญดูเถิดมัทรี เสียงกึกก้องเช่นใดในป่า
                         ม้าอาชาไนยส่งเสียงแผดร้องก้องสนั่น ปรากฏยอดธงไหวๆ
             [๒๓๗๐] นายพรานเหล่านี้ได้ขึงข่ายล้อมฝูงเนื้อในป่า
                         ไล่ต้อนให้ตกลงในหลุมแล้ว ไล่ทิ่มแทงด้วยหอกอันคม
                         คัดเลือกเอาเนื้อเหล่านั้นตัวอ้วนๆ ฉันใด
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๔๙}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐. เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์ฉกษัตริย์
             [๒๓๗๑] เราทั้ง ๒ ก็ฉันนั้น เป็นผู้ไม่มีโทษ
                         ถูกขับไล่จากแคว้นมาอยู่ในป่า
                         จึงตกอยู่ในเงื้อมมือของพวกศัตรูเป็นแน่
                         จงดูเอาเถิดคนผู้ฆ่าคนที่ไม่มีกำลัง
             (พระนางมัทรีกราบทูลว่า)
             [๒๓๗๒] พวกศัตรูย่ำยีพระองค์ไม่ได้
                         เปรียบเหมือนไฟย่ำยีห้วงน้ำไม่ได้ฉะนั้น
                         ขอพระองค์จงทรงระลึกถึงข้อนั้นนั่นแหละ
                         แต่นี้ไปจะพึงมีแต่ความสวัสดี
             (พระศาสดาเมื่อจะทรงประกาศเนื้อความนั้น จึงตรัสว่า)
             [๒๓๗๓] ลำดับนั้น พระเจ้าเวสสันดรได้เสด็จลงจากภูเขา
                         ประทับนั่งในบรรณศาลา ทรงตั้งพระทัยให้หนักแน่น
             [๒๓๗๔] พระบิดารับสั่งให้ถอยรถกลับ ให้วางกำลังกองทัพไว้แล้ว
                         เสด็จเข้าไปหาพระโอรสผู้ประทับอยู่ในป่าเพียงลำพัง
             [๒๓๗๕] เสด็จลงจากคอช้างพระที่นั่ง ทรงเฉวียงพระอังสา
                         ประนมพระหัตถ์ แวดล้อมแห่แหนด้วยหมู่อำมาตย์
                         เสด็จไปเพื่ออภิเษกพระโอรส
             [๒๓๗๖] ณ ที่นั้น ท้าวเธอได้ทอดพระเนตรเห็น
                         พระโอรสทรงเพศเป็นบรรพชิต
                         ประทับนั่งเข้าฌานอยู่ในบรรณศาลา
                         เป็นสมาธิแน่วแน่ ไม่มีภัยแต่ที่ไหน
             [๒๓๗๗] พระเวสสันดรและพระนางมัทรี
                         ทอดพระเนตรเห็นพระบิดา
                         ผู้มีความรักในบุตรกำลังเสด็จมา
                         ได้ทรงต้อนรับถวายอภิวาท
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๕๐}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐. เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์ฉกษัตริย์
             [๒๓๗๘] ฝ่ายพระนางมัทรีทรงซบพระเศียรถวายอภิวาท
                         แทบพระยุคลบาทของพระสัสสุระ(พ่อผัว)กราบทูลว่า
                         ข้าแต่สมมติเทพ หม่อมฉันมัทรีสะใภ้ของพระองค์
                         ขอถวายบังคมพระยุคลบาท
                         พระเจ้ากรุงสญชัยทรงสวมกอด ๒ กษัตริย์ ใช้ฝ่าพระหัตถ์
                         ลูบพระปฤษฎางค์อยู่ไปมา ณ อาศรมนั้น (ตรัสว่า)
             [๒๓๗๙] ลูกรัก พวกเจ้าไม่มีโรคเบียดเบียน เป็นสุขสำราญดีหรือ
                         เลี้ยงอัตภาพด้วยการแสวงหามูลผลาหารสะดวกหรือ
                         มูลผลาหารมีมากอยู่หรือ
             [๒๓๘๐] เหลือบ ยุง และสัตว์เลื้อยคลานมีน้อยหรือ
                         ในป่าที่มีเนื้อร้ายพลุกพล่าน ไม่มาเบียดเบียนหรือ
             (พระเวสสันดรกราบทูลว่า)
             [๒๓๘๑] ข้าแต่สมมติเทพ พวกหม่อมฉันเป็นอยู่ตามมีตามได้
                         หม่อมฉันทั้งหลายเป็นอยู่อย่างฝืดเคือง
                         ชีวิตเป็นอยู่ได้ด้วยการเที่ยวแสวงหา
             [๒๓๘๒] ข้าแต่มหาราช นายสารถีทรมานม้าให้หมดฤทธิ์ฉันใด
                         หม่อมฉันทั้งหลายก็ถูกทรมานให้หมดฤทธิ์ฉันนั้น
                         ความหมดฤทธิ์ย่อมทรมานหม่อมฉันทั้งหลาย
             [๒๓๘๓] ข้าแต่มหาราช เมื่อหม่อมฉันทั้งหลาย
                         ถูกเนรเทศมามีชีวิตอยู่อย่างหงอยเหงาในป่า
                         หม่อมฉันทั้งหลาย มีเนื้อหนังซูบซีดผอมลง
                         เพราะไม่ได้พบพระบิดาและพระมารดา
             [๒๓๘๔] ข้าแต่มหาราช ทายาทผู้มีมโนรถยังไม่สมบูรณ์
                         ของหม่อมฉันผู้ประเสริฐแห่งชาวกรุงสีพี
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๕๑}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐. เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์ฉกษัตริย์
                         คือพ่อชาลีและแม่กัณหาชินา ทั้ง ๒ องค์
                         ยังตกอยู่ในอำนาจของพราหมณ์ผู้หยาบช้า
                         มันเฆี่ยนตีพ่อชาลีและแม่กัณหาชินาทั้ง ๒ นั้นเหมือนเฆี่ยนตีโค
             [๒๓๘๕] ถ้าพระองค์ทรงทราบ
                         หรือทรงได้สดับข่าวลูกทั้ง ๒ ของพระราชบุตรีนั้น
                         ขอได้ทรงกรุณารีบตรัสบอกแก่หม่อมฉันทั้งหลายด้วยเถิด
                         เหมือนหมอรีบพยาบาลคนผู้ถูกงูกัด
             (พระเจ้าสญชัยตรัสว่า)
             [๒๓๘๖] กุมารทั้ง ๒ คือ พ่อชาลีและแม่กัณหาชินา
                         พ่อได้ให้ทรัพย์แก่พราหมณ์แล้วไถ่ถอนมา
                         ลูกรัก ลูกอย่าได้กลัวเลย จงเบาใจเถิด
             (พระเวสสันดรทูลถามว่า)
             [๒๓๘๗] ข้าแต่พระบิดา พระองค์ไม่มีโรคเบียดเบียนหรือ
                         ทรงพระสำราญดีหรือ
                         พระจักษุของพระมารดาของข้าพระองค์ยังไม่เสื่อมหรือ
             (พระเจ้าสญชัยตรัสว่า)
             [๒๓๘๘] ลูกรัก พ่อสบายดี ไม่มีโรคเบียดเบียน
                         อนึ่ง จักษุแม่ของเจ้าก็ไม่เสื่อม
             (พระเวสสันดรทูลถามว่า)
             [๒๓๘๙] ราชพาหนะของพระองค์ที่เขาเทียมแล้วยังมั่นคงหรือ
                         ราชพาหนะยังนำภาระไปได้หรือ
                         ชนบทเจริญดีอยู่หรือ ฝนไม่แห้งแล้งหรือ
             (พระเจ้าสญชัยตอบว่า)
             [๒๓๙๐] ราชพาหนะของเราที่เทียมแล้วยังมั่นคง
                         ราชพาหนะยังนำภาระไปได้
                         ชนบทก็เจริญดี และฝนก็ไม่แล้ง
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๕๒}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐. เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์ฉกษัตริย์
             [๒๓๙๑] เมื่อกษัตริย์ทั้ง ๓ เหล่านั้นกำลังทรงสนทนากันอย่างนี้
                         ด้วยประการฉะนี้ พระมารดาผู้เป็นราชบุตรี
                         ไม่ทรงฉลองพระบาท เสด็จไปปรากฏที่ช่องภูเขา
             [๒๓๙๒] พระเวสสันดรและพระนางมัทรีทอดพระเนตรเห็นพระมารดา
                         ผู้มีความรักในพระโอรสกำลังเสด็จมา
                         จึงทรงต้อนรับถวายอภิวาท
             [๒๓๙๓] ฝ่ายพระนางมัทรีทรงซบพระเศียรเกล้าถวายอภิวาท
                         แทบพระยุคลบาทของพระสัสสุ(แม่ผัว)กราบทูลว่า
                         ข้าแต่สมเด็จพระอัยยิกา หม่อมฉันมัทรีสะใภ้ของพระองค์
                         ขอถวายบังคมพระยุคลบาท
             [๒๓๙๔] ส่วนบุตรน้อยทั้งหลาย
                         เสด็จมาแต่ที่ไกลโดยสวัสดิภาพ
                         ทอดพระเนตรเห็นพระนางมัทรี ก็ทรงคร่ำครวญวิ่งเข้าไปหา
                         อุปมาเหมือนลูกโคอ่อนคอยชะเง้อหาแม่เป็นแน่
             [๒๓๙๕] ฝ่ายพระนางมัทรีทอดพระเนตรเห็นบุตรน้อยทั้งหลาย
                         ผู้เสด็จมาแต่ที่ไกลโดยสวัสดิภาพ
                         ทั้งสั่นระรัวไปทั่วพระวรกายเหมือนแม่มด
                         น้ำนมก็หลั่งไหล
             [๒๓๙๖] เมื่อพระญาติทั้งหลายมาพร้อมกันแล้ว
                         ขณะนั้น ก็ได้เกิดเสียงดังอึกทึกกึกก้อง
                         ภูเขาทั้งหลายก็มีเสียงดังลั่น
                         แผ่นดินสะเทือนหวั่นไหว
             [๒๓๙๗] ฝนตกลงยังท่อธารให้หลั่งไหลไป
                         ขณะที่พระเจ้าเวสสันดรได้สมาคมกับพระญาติทั้งหลาย
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๕๓}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐ .เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์นครกัณฑ์
             [๒๓๙๘] ในกาลที่กษัตริย์ทั้งหลาย คือ พระราชา พระเทวี พระโอรส
                         พระสุณิสา และพระนัดดาทั้งหลาย
                         มาประชุมพร้อมกันแล้ว ก็ได้เกิดอัศจรรย์น่าขนพองสยองเกล้า
             [๒๓๙๙] ประชาราษฎร์ทั้งปวงมาพร้อมใจกัน
                         ประนมมือถวายบังคมพระมหากษัตริย์
                         ร้องไห้วิงวอนพระเวสสันดรและพระนางมัทรี
                         ในป่าอันน่าสะพรึงกลัวว่า
                         ขอพระองค์ทรงเป็นพระราชาผู้เป็นใหญ่แห่งข้าพระองค์ทั้งหลาย
                         ขอพระองค์ทั้ง ๒ ทรงพระกรุณาเสวยราชสมบัติ
                         เป็นพระราชาผู้เป็นใหญ่แห่งข้าพระองค์ทั้งหลายเถิด
กัณฑ์ฉกษัตริย์ จบ
กัณฑ์นครกัณฑ์
             (พระเวสสันดรตรัสว่า)
             [๒๔๐๐] พระบิดา ชาวชนบท และชาวนิคม
                         ได้พร้อมใจกันเนรเทศหม่อมฉัน
                         ผู้ครองราชสมบัติโดยธรรมจากแคว้น
             (พระเจ้าสญชัยตรัสว่า)
             [๒๔๐๑] ลูกรัก จริงทีเดียว การที่พ่อให้เนรเทศ
                         ซึ่งลูกผู้ไม่มีความผิดออกไปจากแคว้นตามคำของชาวกรุงสีพีนั้น
                         ชื่อว่าพ่อได้ทำกรรมชั่วร้าย
                         และชื่อว่าพ่อได้ทำกรรมที่ทำลายความเจริญแล้ว
             [๒๔๐๒] ขึ้นชื่อว่าบุตรควรช่วยปลดเปลื้องความทุกข์
                         ของมารดาบิดาและพี่น้องที่เกิดขึ้น
                         เพราะเหตุอย่างใดอย่างหนึ่ง แม้ด้วยชีวิตของตน
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๕๔}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐. เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์นครกัณฑ์
             (พระศาสดาเมื่อจะทรงประกาศเนื้อความนั้น จึงตรัสว่า)
             [๒๔๐๓] ลำดับนั้น พระเจ้าเวสสันดรได้ทรงชำระล้างธุลีและสิ่งโสโครก
                         ครั้นทรงชำระล้างธุลีและสิ่งโสโครกแล้ว
                         ได้ทรงเพศเป็นพระราชา
             [๒๔๐๔] พระเวสสันดรบรมกษัตริย์ทรงสนานพระเศียรแล้ว
                         ทรงพัสตราภรณ์อันสะอาด ทรงประดับด้วยอาภรณ์ทุกอย่าง
                         สอดพระแสงขรรค์ที่ทำให้ราชปัจจามิตรเดือดร้อนเกรงขาม
                         เสด็จขึ้นทรงพญาปัจจยนาค
             [๒๔๐๕] ครั้งนั้น เหล่าทหาร ๖๐,๐๐๐ นายผู้สง่างาม
                         ต่างก็ชื่นชมยินดี แวดล้อมพระมหากษัตริย์ผู้ทรงเป็นจอมทัพ
             [๒๔๐๖] ลำดับนั้น เหล่าพระสนมกำนัลในของพระเจ้ากรุงสีพี
                         มาประชุมพร้อมกัน ทูลเชิญพระนางมัทรีให้สรงสนานแล้ว
                         ถวายพระพรว่า ขอพระเวสสันดรจงทรงอภิบาลรักษาพระเจ้าแม่
                         พ่อชาลีและแม่กัณหาชินาทั้ง ๒ พระองค์
                         อนึ่ง ขอพระเจ้ากรุงสญชัยมหาราชจงทรงอภิรักษ์พระแม่เจ้าเทอญ
             [๒๔๐๗] พระเวสสันดรบรมกษัตริย์และพระนางมัทรี
                         กลับมาดำรงในสิริราชสมบัติตามเดิมแล้ว
                         ทรงระลึกถึงความลำบากของตนในกาลก่อน
                         จึงรับสั่งให้นำกลองนันทิเภรีไปตีประกาศ
                         ที่คุ้มครองเขาวงกตอันน่ารื่นรมย์
             [๒๔๐๘] พระนางมัทรีผู้สมบูรณ์ด้วยลักษณะได้ปัจจัย๑- นี้แล้ว
                         ทรงระลึกถึงความลำบากของตนในกาลก่อน
                         ครั้นได้พบพระโอรสทั้งหลายก็มีพระทัยปลาบปลื้มโสมนัส
@เชิงอรรถ :
@๑ ได้ปัจจัยนี้ หมายถึงได้ราชสมบัติ (ขุ.ชา.อ. ๑๐/๒๔๐๘/๔๙๔)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๕๕}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐. เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์นครกัณฑ์
             [๒๔๐๙] ก็พระนางมัทรีผู้สมบูรณ์ด้วยลักษณะได้ปัจจัยนี้แล้ว
                         ทรงระลึกถึงความลำบากของตนในกาลก่อน
                         มีพระทัยชื่นชมยินดีปรีดาพร้อมกับพระโอรสทั้งหลาย
             [๒๔๑๐] ลูกรักทั้ง ๒ เมื่อก่อนแม่ได้บำเพ็ญวัตรนี้
                         นอนเหนือแผ่นดินเป็นนิตย์
                         นี้เป็นวัตรของแม่ เพราะแม่รักเจ้าทั้งหลาย
             [๒๔๑๑] วัตรของแม่สำเร็จในวันนี้ เพราะได้พบพวกเจ้า
                         ลูกรักทั้ง ๒ ขอความโสมนัสที่เกิดจากแม่ก็ดี
                         จากพระบิดาก็ดี จงคุ้มครองลูก
                         อนึ่ง ขอพระเจ้ากรุงสญชัยมหาราช
                         จงทรงอภิรักษ์ความโสมนัสนั้น
             [๒๔๑๒] บุญกุศลอย่างใดอย่างหนึ่ง
                         ที่แม่และพระบิดาของลูกทำแล้วมีอยู่
                         ด้วยบุญกุศลทั้งหมดนั้น ขอลูกจงเป็นผู้ไม่แก่ไม่ตาย
             [๒๔๑๓] พระนางมัทรีทรงงดงามด้วยพระภูษาอย่างใด
                         พระนางผุสดีสัสสุเทวีก็ทรงจัดพระภูษาอย่างนั้น
                         คือ พระภูษากัปปาสิกพัสตร์ โกไสยพัสตร์ โขมพัสตร์
                         และโกทุมพรพัสตร์ ส่งไปประทานแก่พระนางมัทรีราชสุณิสา
             [๒๔๑๔] พระนางมัทรีทรงงดงามด้วยเครื่องประดับอย่างใด
                         พระนางผุสดีสัสสุเทวีก็ทรงจัดเครื่องประดับอย่างนั้น
                         คือ พระธำมรงค์สุพรรณรัตน์ สร้อยพระศอนพรัตน์
                         ส่งไปประทานแก่พระนางมัทรีราชสุณิสา
             [๒๔๑๕] พระนางมัทรีทรงงดงามด้วยเครื่องประดับอย่างใด
                         พระนางผุสดีสัสสุเทวีก็ทรงจัดเครื่องประดับอย่างนั้น
                         คือ พระวลัยสำหรับประดับข้อพระบาท
                         พระกุณฑลสำหรับพระกรรณ สายรัดพระองค์ฝังแก้วมณีเพชร
                         ส่งไปประทานแก่พระนางมัทรีราชสุณิสา
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๕๖}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐. เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์นครกัณฑ์
             [๒๔๑๖] พระนางมัทรีทรงงดงามด้วยเครื่องประดับอย่างใด
                         พระนางผุสดีสัสสุเทวีก็ทรงจัดเครื่องประดับอย่างนั้น
                         คือ ดอกไม้กรองเครื่องประดับพระเมาลี
                         เครื่องประดับพระนลาตและเครื่องประดับฝังแก้วมณีสีต่างๆ กัน
                         ส่งไปประทานแก่พระนางมัทรีราชสุณิสา
             [๒๔๑๗] พระนางมัทรีทรงงดงามด้วยเครื่องประดับอย่างใด
                         พระนางผุสดีสัสสุเทวีก็ทรงจัดเครื่องประดับอย่างนั้น
                         คือ เครื่องประดับพระถัน เครื่องประดับพระอังสา
                         สะอิ้งเพชร และฉลองพระบาท
                         ส่งไปประทานแก่พระนางมัทรีราชสุณิสา
             [๒๔๑๘] พระนางมัทรีราชบุตรีทรงตรวจดูเครื่องประดับ
                         ที่ร้อยด้วยด้ายและไม่ร้อยด้วยด้าย
                         พระนางมัทรีราชบุตรีทรงตรวจดูและประดับตกแต่งแล้ว
                         ทรงงดงามดังนางเทพกัญญาในพระอุทยานนันทวัน
             [๒๔๑๙] พระนางมัทรีราชบุตรีทรงสนานพระเศียร
                         ทรงพัสตราภรณ์อันสะอาด ประดับด้วยเครื่องอลังการทุกอย่าง
                         ทรงงดงามดังนางเทพอัปสรในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์
             [๒๔๒๐] พระนางมัทรีราชบุตรีทรงมีริมพระโอษฐ์งาม
                         ทรงงดงามดังต้นกล้วยสีทองที่เกิดในสวนจิตรลดาถูกลมพัดไปมา
             [๒๔๒๑] พระนางมัทรีราชบุตรีมีพระโอษฐ์แดงดุจผลไทรและผลตำลึกสุก
                         งดงามดังกินนรีมีขนปีกงามวิจิตร บินร่อนอยู่ในอากาศ
             [๒๔๒๒] เหล่าพนักงานตกแต่งดรุณหัตถีอันเป็นช้างพระที่นั่ง
                         ตัวประเสริฐ อดทนต่อหอกซัดและลูกศร
                         มีงาเรียวงามดุจงอนรถ มีกำลังกล้าหาญ
                         เสร็จแล้วให้นำมาประเทียบเกยคอยต้อนรับพระนางมัทรีนั้น
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๕๗}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐. เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์นครกัณฑ์
             [๒๔๒๓] พระนางมัทรีนั้นเสด็จขึ้นประทับบนหลังดรุณหัตถี
                         อันเป็นช้างพระที่นั่งตัวประเสริฐ อดทนต่อหอกซัดและลูกศร
                         มีงาเรียวงามดุจงอนรถ มีกำลังกล้าหาญ
             [๒๔๒๔] ฝูงเนื้อประมาณเท่าใดที่มีอยู่ในป่าทั้งปวงที่เขาวงกตนี้
                         ฝูงเนื้อประมาณเท่านั้นไม่เบียดเบียนกันและกัน
                         ด้วยเดชของพระเวสสันดร
             [๒๔๒๕] ฝูงนกประมาณเท่าใดที่มีอยู่ในป่าทั้งปวงที่เขาวงกตนี้
                         ฝูงนกประมาณเท่านั้นไม่เบียดเบียนกันและกัน
                         ด้วยเดชของพระเวสสันดร
             [๒๔๒๖] ฝูงเนื้อประมาณเท่าใดที่มีอยู่ในป่าทั้งปวงที่เขาวงกตนี้
                         ฝูงเนื้อประมาณเท่านั้นมาประชุมในที่เดียวกัน
                         ในเมื่อพระเวสสันดรผู้ทรงผดุงรัฐให้เจริญแก่ชาวกรุงสีพีจะเสด็จกลับ
             [๒๔๒๗] ฝูงนกประมาณเท่าใดที่มีอยู่ในป่าทั้งปวงที่เขาวงกตนี้
                         ฝูงนกประมาณเท่านั้นมาประชุมในที่เดียวกัน
                         ในเมื่อพระเวสสันดรผู้ทรงผดุงรัฐให้เจริญแก่ชาวกรุงสีพีจะเสด็จกลับ
             [๒๔๒๘] ฝูงเนื้อประมาณเท่าใดที่มีอยู่ในป่าทั้งปวงที่เขาวงกตนี้
                         ฝูงเนื้อประมาณเท่านั้นมิได้ส่งเสียงร้องไพเราะเหมือนในกาลก่อน
                         ในเมื่อพระเวสสันดรผู้ทรงผดุงรัฐให้เจริญแก่ชาวกรุงสีพีจะเสด็จกลับ
             [๒๔๒๙] ฝูงนกประมาณเท่าใดที่มีอยู่ในป่าทั้งปวงที่เขาวงกตนี้
                         ฝูงนกประมาณเท่านั้นมิได้ส่งเสียงร้องไพเราะเหมือนในกาลก่อน
                         ในเมื่อพระเวสสันดรผู้ทรงผดุงรัฐให้เจริญแก่ชาวกรุงสีพีจะเสด็จกลับ
             [๒๔๓๐] ราชมรรควิถีที่จะเสด็จพระราชดำเนินนั้น
                         ประชาราษฎร์ช่วยกันประดับตกแต่งงามตระการตา
                         ลาดด้วยดอกไม้ ตั้งแต่กรุงเชตุดร
                         จนถึงที่ประทับของพระเวสสันดร
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๕๘}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐. เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์นครกัณฑ์
             [๒๔๓๑] ลำดับนั้น เหล่าทหาร ๖๐,๐๐๐ นาย
                         ผู้แต่งเครื่องพร้อมสรรพ งามสง่าน่าดู
                         ต่างพากันติดตามแวดล้อมอยู่โดยรอบ
                         ในเมื่อพระเวสสันดรผู้ทรงผดุงรัฐให้เจริญแก่ชาวกรุงสีพีเสด็จกลับ
             [๒๔๓๒] พวกพระสนมกำนัลใน พระกุมาร แพศย์ และพวกพราหมณ์
                         ต่างพากันติดตามพระเวสสันดรแวดล้อมอยู่โดยรอบ
                         ในเมื่อพระเวสสันดรผู้ทรงผดุงรัฐให้เจริญแก่ชาวกรุงสีพีเสด็จกลับ
             [๒๔๓๓] กองพลช้าง กองพลม้า กองพลรถ และกองพลราบ
                         ต่างพากันตามเสด็จแวดล้อมโดยรอบ
                         ในเมื่อพระเวสสันดรผู้ทรงผดุงรัฐให้เจริญแก่ชาวกรุงสีพีเสด็จกลับ
             [๒๔๓๔] ชาวชนบทและชาวนิคมมาประชุมพร้อมกันแล้ว
                         ต่างพร้อมใจกันมาประชุมแวดล้อมอยู่โดยรอบ
                         ในเมื่อพระเวสสันดรผู้ทรงผดุงรัฐให้เจริญแก่ชาวกรุงสีพีเสด็จกลับ
             [๒๔๓๕] เหล่าทหารกล้าต่างก็สวมหมวก สวมเกราะ
                         ถือดาบ ถือโล่ห์หนังเดินนำหน้า
                         ในเมื่อพระเวสสันดรผู้ทรงผดุงรัฐให้เจริญแก่ชาวกรุงสีพีเสด็จกับ
             [๒๔๓๖] กษัตริย์ทั้ง ๖ พระองค์นั้นเสด็จเข้าสู่พระนครที่รื่นรมย์
                         ซึ่งมีป้อมปราการและประตูเป็นอันมาก
                         ประกอบด้วยข้าวน้ำอุดม
                         และการฟ้อนรำและขับร้องทั้ง ๒ ประการ
             [๒๔๓๗] ชาวชนบทและชาวนิคมต่างชื่นชมโสมนัสยินดี
                         พร้อมใจกันมาประชุม ในเมื่อพระเวสสันดร
                         ผู้ทรงผดุงรัฐให้เจริญแก่ชาวกรุงสีพีเสด็จถึงพระนครโดยลำดับแล้ว
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๕๙}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก [๒๒. มหานิบาต]
                                                                 ๑๐.เวสสันดรชาดก (๕๔๗) กัณฑ์นครกัณฑ์
             [๒๔๓๘] เมื่อพระเวสสันดรผู้ทรงพระราชทานทรัพย์เสด็จมาถึงแล้ว
                         ชาวชนบทและชาวนิคมต่างก็โบกผ้าสะบัดไปมา
                         พระองค์รับสั่งให้นำกลองนันทิเภรีไปตีประกาศในพระนคร
                         และรับสั่งให้ประกาศปลดปล่อยสัตว์ทั้งปวง
                         จากเครื่องพันธนาการ
             [๒๔๓๙] ขณะที่พระเวสสันดรผู้ทรงผดุงรัฐให้เจริญแก่ชาวกรุงสีพี
                         เสด็จเข้าพระนคร
                         ท้าวสักกเทวราชก็ทรงบันดาลให้ฝนทองตกลงมา
             [๒๔๔๐] ต่อมา พระเจ้าเวสสันดร ผู้เป็นกษัตริย์ ผู้มีปัญญา
                         ทรงบำเพ็ญทานแล้ว หลังจากสวรรคตแล้ว
                         พระองค์ก็เสด็จเข้าถึงสุคติโลกสวรรค์ฉะนี้แล
กัณฑ์นครกัณฑ์ จบ
มหาเวสสันดรชาดกที่ ๑๐ จบ
มหานิบาต จบ
ชาดก ภาค ๒ จบ
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๘ หน้า : ๕๖๐}

พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘ สุตตันตปิฎกที่ ๒๐ ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๒ จบ
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬาฯ เล่มที่ ๒๘ หน้าที่ ๕๓๗-๕๖๐.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/m_read.php?B=28&A=15722&w=
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/m_siri.php?B=28&siri=22
             ฟังเนื้อความพระไตรปิฎก : [1], [2], [3], [4], [5], [6], [7], [8]. 
             อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/v.php?B=28&A=6511&Z=8341&pagebreak=0
             ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=1045
             ศึกษาพระไตรปิฏกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=28&item=1045&items=225
             ศึกษาพระไตรปิฏกฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/roman_item_s.php?book=28&item=1045&items=225
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘
http://84000.org/tipitaka/read/?index_mcu28