พระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๕  พระอภิธรรมปิฎกเล่มที่ ๒ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
วิภังคปกรณ์

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๑๘. ธัมมหทยวิภังค์]
                                                                 ๔. ธัมมทัสสนวาร ๑. กามธาตุ
             ในขณะเกิดในกามธาตุ อินทรีย์ ๙ ปรากฏแก่สัตว์พวกไหน
             ในขณะเกิดในกามธาตุ อินทรีย์ ๙ คือ
                  ๑. กายินทรีย์   	๒. มนินทรีย์
                  ๓. อิตถินทรีย์ หรือปุริสินทรีย์           ๔. ชีวิตินทรีย์
                  ๕. โสมนัสสินทรีย์ หรืออุเปกขินทรีย์  ๖. สัทธินทรีย์
                  ๗. วิริยินทรีย์   	๘. สตินทรีย์
                  ๙. สมาธินทรีย์
             ปรากฏแก่สัตว์ผู้เกิดในครรภ์ ผู้เป็นสเหตุกสัตว์ วิปปยุตจากญาณ ในขณะเกิด
ในกามธาตุ อินทรีย์ ๙ ปรากฏแก่สัตว์พวกนี้
             ในขณะเกิดในกามธาตุ อินทรีย์ ๙ อื่นอีก ปรากฏแก่สัตว์พวกไหน
             ในขณะเกิดในกามธาตุ อินทรีย์ ๙ อื่นอีก คือ
                  ๑. จักขุนทรีย์   	๒. โสตินทรีย์
                  ๓. ฆานินทรีย์  	๔. ชิวหินทรีย์
                  ๕. กายินทรีย์   	๖. มนินทรีย์
                  ๗. อิตถินทรีย์ หรือปุริสินทรีย์  ๘. ชีวิตินทรีย์
                  ๙. อุเปกขินทรีย์
             ปรากฏแก่เปรต อสุรกาย สัตว์เดรัจฉาน ผู้เป็นโอปปาติกสัตว์ และสัตว์นรก ซึ่ง
มีอายตนะครบบริบูรณ์ ในขณะที่เกิดในกามธาตุ อินทรีย์ ๙ ปรากฏแก่สัตว์พวกนี้
             ในขณะเกิดในกามธาตุ อินทรีย์ ๘ ปรากฏแก่สัตว์พวกไหน
ในขณะเกิดในกามธาตุ อินทรีย์ ๘ คือ
                  ๑. โสตินทรีย์  	๒. ฆานินทรีย์
                  ๓. ชิวหินทรีย์  	๔. กายินทรีย์
                  ๕. มนินทรีย์   	๖. อิตถินทรีย์ หรือปุริสินทรีย์
                  ๗. ชีวิตินทรีย์  	๘. อุเปกขินทรีย์
             ปรากฏแก่เปรต อสุรกาย สัตว์เดรัจฉาน ผู้เป็นโอปปาติกสัตว์ และสัตว์นรก ซึ่งมี
ตาบอดมาแต่กำเนิด ในขณะเกิดในกามธาตุ อินทรีย์ ๘ ปรากฏแก่สัตว์พวกนี้
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๖๖๐}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๑๘. ธัมมหทยวิภังค์]
                                                                 ๔. ธัมมทัสสนวาร ๑. กามธาตุ
             ในขณะเกิดในกามธาตุ อินทรีย์ ๘ อื่นอีก ปรากฏแก่สัตว์พวกไหน
             ในขณะเกิดในกามธาตุ อินทรีย์ ๘ อื่นอีก คือ
                  ๑. จักขุนทรีย์  	๒. ฆานินทรีย์
                  ๓. ชิวหินทรีย์  	๔. กายินทรีย์
                  ๕. มนินทรีย์   	๖. อิตถินทรีย์ หรือปุริสินทรีย์
                  ๗. ชีวิตินทรีย์  	๘. อุเปกขินทรีย์
             ปรากฏแก่เปรต อสุรกาย สัตว์เดรัจฉาน ผู้เป็นโอปปาติกสัตว์ และสัตว์นรก ซึ่ง
มีหูหนวกมาแต่กำเนิด ในขณะเกิดในกามธาตุ อินทรีย์ ๘ ปรากฏแก่สัตว์พวกนี้
             ในขณะเกิดในกามธาตุ อินทรีย์ ๗ ปรากฏแก่สัตว์พวกไหน
             ในขณะเกิดในกามธาตุ อินทรีย์ ๗ คือ
                  ๑. ฆานินทรีย์  	๒. ชิวหินทรีย์
                  ๓. กายินทรีย์   	๔. มนินทรีย์
                  ๕. อิตถินทรีย์ หรือปุริสินทรีย์  ๖. ชีวิตินทรีย์
                  ๗. อุเปกขินทรีย์
             ปรากฏแก่เปรต อสุรกาย สัตว์เดรัจฉาน ผู้เป็นโอปปาติกสัตว์ และสัตว์นรก ซึ่ง
มีตาบอดและหูหนวกมาแต่กำเนิด ในขณะเกิดในกามธาตุ อินทรีย์ ๗ เหล่านี้
ปรากฏแก่สัตว์พวกนี้
             ในขณะเกิดในกามธาตุ อินทรีย์ ๕ ปรากฏแก่สัตว์พวกไหน
             ในขณะเกิดในกามธาตุ อินทรีย์ ๕ คือ
                  ๑. กายินทรีย์  ๒. มนินทรีย์
                  ๓. อิตถินทรีย์ หรือปุริสินทรีย์  ๔. ชีวิตินทรีย์
                  ๕. อุเปกขินทรีย์
             ปรากฏแก่สัตว์ผู้เกิดในครรภ์ เว้นนปุงสกสัตว์ ผู้เป็นอเหตุกะ ในขณะเกิดในกามธาตุ
อินทรีย์ ๕ ปรากฏแก่สัตว์พวกนี้
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๖๖๑}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๑๘. ธัมมหทยวิภังค์]
                                                                 ๔. ธัมมทัสสนวาร ๑. กามธาตุ
             ในขณะเกิดในกามธาตุ อินทรีย์ ๔ ปรากฏแก่สัตว์พวกไหน
             ในขณะเกิดในกามธาตุ อินทรีย์ ๔ คือ
                  ๑. กายินทรีย์  	๒. มนินทรีย์
                  ๓. ชีวิตินทรีย์  	๔. อุเปกขินทรีย์
             ปรากฏแก่สัตว์ผู้เกิดในครรภ์ ผู้เป็นอเหตุกะเป็นนปุงสกสัตว์ ในขณะเกิดในกามธาตุ
อินทรีย์ ๔ ปรากฏแก่สัตว์พวกนี้
             [๑๐๑๓] ในขณะเกิดในกามธาตุ เหตุ ๓ ปรากฏแก่สัตว์พวกไหน
             ในขณะเกิดในกามธาตุ เหตุ ๓ คือ วิปากเหตุคืออโลภะ วิปากเหตุคือ
อโทสะ และวิปากเหตุคืออโมหะ ปรากฏแก่เทวดาชั้นกามาวจร มนุษย์ผู้เกิดใน
สมัยต้นกัป สัตว์ผู้เกิดในครรภ์ ซึ่งเป็นสเหตุกสัตว์ สัมปยุตด้วยญาณ ในขณะ
เกิดในกามธาตุ เหตุ ๓ ปรากฏแก่สัตว์พวกนี้
             ในขณะเกิดในกามธาตุ เหตุ ๒ ปรากฏแก่สัตว์พวกไหน
             ในขณะเกิดในกามธาตุ เหตุ ๒ คือ วิปากเหตุคืออโลภะ และวิปากเหตุคือ
อโทสะ ปรากฏแก่เทวดาชั้นกามาวจร มนุษย์ผู้เกิดในสมัยต้นกัป สัตว์ผู้เกิดในครรภ์
ซึ่งเป็นสเหตุกสัตว์ วิปปยุตจากญาณ ในขณะเกิดในกามธาตุ เหตุ ๒ ปรากฏ
แก่สัตว์พวกนี้ อเหตุกวิบาก ปรากฏแก่สัตว์ที่เหลือจากนั้น (๖)
             [๑๐๑๔] ในขณะเกิดในกามธาตุ อาหาร ๔ เหล่าไหนปรากฏแก่สัตว์ทุกจำพวก
             อาหาร ๔ คือ
                  ๑. กวฬิงการาหาร        	๒. ผัสสาหาร
                  ๓. มโนสัญเจตนาหาร  	๔. วิญญาณาหาร
             ในขณะเกิดในกามธาตุ อาหาร ๔ ปรากฏแก่สัตว์ทุกจำพวก (๗)
             ในขณะเกิดในกามธาตุ ผัสสะ ๑ ข้อไหนปรากฏแก่สัตว์ทุกจำพวก
             ผัสสะ ๑ ข้อนี้คือ มโนวิญญาณธาตุสัมผัส ในขณะเกิดในกามธาตุ ผัสสะ ๑
ข้อนี้ปรากฏแก่สัตว์ทุกจำพวก (๘)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๖๖๒}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๑๘. ธัมมหทยวิภังค์]
                                                                 ๔. ธัมมทัสสนวาร ๒. รูปธาตุ
             ในขณะเกิดในกามธาตุ เวทนา ๑ ฯลฯ สัญญา ๑ ฯลฯ เจตนา ๑ ฯลฯ
จิต ๑ อย่างไหนปรากฏแก่สัตว์ทุกจำพวก
             จิต ๑ คือ มโนวิญญาณธาตุ
             ในขณะเกิดในกามธาตุ จิต ๑ นี้ปรากฏแก่สัตว์ทุกจำพวก (๙-๑๒)
๒. รูปธาตุ
(ธาตุในรูปภูมิ)
             [๑๐๑๕] ในขณะเกิดในรูปธาตุ ขันธ์เท่าไรปรากฏ ฯลฯ จิตเท่าไรปรากฏ
             ในขณะเกิดในรูปธาตุ ขันธ์ ๕ อายตนะ ๕ ธาตุ ๕ สัจจะ ๑ อินทรีย์ ๑๐
เหตุ ๓ อาหาร ๓ ผัสสะ ๑ เวทนา ๑ สัญญา ๑ เจตนา ๑ จิต ๑ ปรากฏแก่เทวดา
เว้นอสัญญสัตตพรหม
             [๑๐๑๖] ในขณะเกิดในรูปธาตุ ขันธ์ ๕ เหล่าไหนปรากฏ
             ขันธ์ ๕ คือ
                  ๑. รูปขันธ์       	๒. เวทนาขันธ์
                  ๓. สัญญาขันธ์ 	๔. สังขารขันธ์
                  ๕. วิญญาณขันธ์
             ในขณะเกิดในรูปธาตุ ขันธ์ ๕ เหล่านี้ปรากฏ (๑)
             ในขณะเกิดในรูปธาตุ อายตนะ ๕ เหล่าไหนปรากฏ
             อายตนะ ๕ คือ
                  ๑. จักขายตนะ  	๒. รูปายตนะ
                  ๓. โสตายตนะ  	๔. มนายตนะ
                  ๕. ธัมมายตนะ
             ในขณะเกิดในรูปธาตุ อายตนะ ๕ เหล่านี้ปรากฏ (๒)
             ในขณะเกิดในรูปธาตุ ธาตุ ๕ เหล่าไหนปรากฏ
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๖๖๓}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๑๘. ธัมมหทยวิภังค์]
                                                                 ๔. ธัมมทัสสนวาร ๒. รูปธาตุ
             ธาตุ ๕ เหล่านี้คือ
                  ๑. จักขุธาตุ   ๒. รูปธาตุ
                  ๓. โสตธาตุ   ๔. มโนวิญญาณธาตุ
                  ๕. ธัมมธาตุ
             ในขณะเกิดในรูปธาตุ ธาตุ ๕ เหล่านี้ปรากฏ (๓)
             ในขณะเกิดในรูปธาตุ สัจจะ ๑ ข้อไหนปรากฏ
             สัจจะ ๑ ข้อนี้คือ ทุกขสัจ ในขณะเกิดในรูปธาตุสัจจะ ๑ ข้อนี้ปรากฏ (๔)
             ในขณะเกิดในรูปธาตุ อินทรีย์ ๑๐ เหล่าไหนปรากฏ
             อินทรีย์ ๑๐ เหล่านี้ คือ
                  ๑. จักขุนทรีย์   	๒. โสตินทรีย์
                  ๓. มนินทรีย์    	๔. ชีวิตินทรีย์
                  ๕. โสมนัสสินทรีย์ หรืออุเปกขินทรีย์  ๖. สัทธินทรีย์
                  ๗. วิริยินทรีย์    	๘. สตินทรีย์
                  ๙. สมาธินทรีย์  	๑๐. ปัญญินทรีย์
             ในขณะเกิดในรูปธาตุ อินทรีย์ ๑๐ เหล่านี้ปรากฏ (๕)
             ในขณะเกิดในรูปธาตุ เหตุ ๓ เหล่าไหนปรากฏ
             เหตุ ๓ คือ วิปากเหตุคืออโลภะ วิปากเหตุคืออโทสะ และวิปากเหตุคืออโมหะ
ในขณะเกิดในรูปธาตุ เหตุ ๓ เหล่านี้ปรากฏ (๖)
             ในขณะเกิดในรูปธาตุ อาหาร ๓ เหล่าไหนปรากฏ
             อาหาร ๓ คือ
                  ๑. ผัสสาหาร  ๒. มโนสัญเจตนาหาร
                  ๓. วิญญาณาหาร
             ในขณะเกิดในรูปธาตุ อาหาร ๓ เหล่านี้ปรากฏ (๗)
             ในขณะเกิดในรูปธาตุ ผัสสะ ๑ อย่างไหนปรากฏ
             ผัสสะ ๑ คือ มโนวิญญาณธาตุสัมผัส ในขณะเกิดในรูปธาตุ ผัสสะ ๑ นี้
ปรากฏ (๘)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๖๖๔}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๑๘. ธัมมหทยวิภังค์]
                                                                 ๔. ธัมมทัสสนวาร ๔. อรูปธาตุ
             ในขณะเกิดในรูปธาตุ เวทนา ๑ ฯลฯ สัญญา ๑ ฯลฯ เจตนา ๑ ฯลฯ
จิต ๑ อย่างไหนปรากฏ
             จิต ๑ คือ มโนวิญญาณธาตุ
             ในขณะที่เกิดในรูปธาตุ จิต ๑ นี้ปรากฏ (๙-๑๒)
๓. อสัญญสัตว์
(สัตว์ที่ไม่มีสัญญา)
             [๑๐๑๗] ในขณะเกิด ขันธ์เท่าไรปรากฏ ฯลฯ จิตเท่าไรปรากฏแก่
อสัญญสัตตพรหม
             ในขณะเกิด ขันธ์ ๑ คือ รูปขันธ์
             อายตนะ ๒ คือ รูปายตนะ และธัมมายตนะ
             ธาตุ ๒ คือ รูปธาตุ และธัมมธาตุ
             สัจจะ ๑ คือ ทุกขสัจ
             อินทรีย์ ๑ คือ รูปชีวิตินทรีย์
             ปรากฏแก่อสัญญสัตตพรหม อสัญญสัตตพรหม ไม่มีเหตุ ไม่มีอาหาร ไม่มีผัสสะ
ไม่มีเวทนา ไม่มีสัญญา ไม่มีเจตนา ไม่มีจิตปรากฏ
๔. อรูปธาตุ
(ธาตุในอรูปภูมิ)
             [๑๐๑๘] ในขณะเกิดในอรูปธาตุ ขันธ์เท่าไรปรากฏ ฯลฯ จิตเท่าไรปรากฏ
             ในขณะเกิดในอรูปธาตุ ขันธ์ ๔ อายตนะ ๒ ธาตุ ๒ สัจจะ ๑ อินทรีย์ ๘
เหตุ ๓ อาหาร ๓ ผัสสะ ๑ เวทนา ๑ สัญญา ๑ เจตนา ๑ จิต ๑ ปรากฏ
             [๑๐๑๙] ในขณะเกิดในอรูปธาตุ ขันธ์ ๔ เหล่าไหนปรากฏ
             ขันธ์ ๔ คือ
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๖๖๕}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๑๘. ธัมมหทยวิภังค์]
                                                                 ๔. ธัมมทัสสนวาร ๔. อรูปธาตุ
                  ๑. เวทนาขันธ์    	๒. สัญญาขันธ์
                  ๓. สังขารขันธ์   	๔. วิญญาณขันธ์
             ในขณะเกิดในอรูปธาตุ ขันธ์ ๔ เหล่านี้ปรากฏ (๑)
             ในขณะเกิดในอรูปธาตุ อายตนะ ๒ เหล่าไหนปรากฏ
             อายตนะ ๒ คือ มนายตนะ และธัมมายตนะ
             ในขณะเกิดในอรูปธาตุ อายตนะ ๒ เหล่านี้ปรากฏ (๒)
             ในขณะเกิดในอรูปธาตุ ธาตุ ๒ เหล่าไหนปรากฏ
             ธาตุ ๒ คือ มโนวิญญาณธาตุ และธัมมธาตุ
             ในขณะเกิดในอรูปธาตุ ธาตุ ๒ เหล่านี้ปรากฏ (๓)
             ในขณะเกิดในอรูปธาตุ สัจจะ ๑ ข้อไหนปรากฏ
             สัจจะ ๑ ข้อนี้คือ ทุกขสัจ
             ในขณะเกิดในอรูปธาตุ สัจจะ ๑ ข้อนี้ปรากฏ (๔)
             ในขณะเกิดในอรูปธาตุ อินทรีย์ ๘ เหล่าไหนปรากฏ
             อินทรีย์ ๘ คือ
                  ๑. มนินทรีย์      	๒. ชีวิตินทรีย์
                  ๓. อุเปกขินทรีย์  	๔. สัทธินทรีย์
                  ๕. วิริยินทรีย์      	๖. สตินทรีย์
                  ๗. สมาธินทรีย์   	๘. ปัญญินทรีย์
             ในขณะเกิดในอรูปธาตุ อินทรีย์ ๘ เหล่านี้ปรากฏ (๕)
             ในขณะเกิดในอรูปธาตุ เหตุ ๓ เหล่าไหนปรากฏ
             เหตุ ๓ คือ วิปากเหตุคืออโลภะ วิปากเหตุคืออโทสะ และวิปากเหตุคือ
อโมหะ
             ในขณะเกิดในอรูปธาตุ เหตุ ๓ เหล่านี้ปรากฏ (๖)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๖๖๖}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๑๘. ธัมมหทยวิภังค์]
                                                                 ๕. ภูมันตรทัสสนวาร
             ในขณะเกิดในอรูปธาตุ อาหาร ๓ เหล่าไหนปรากฏ
             อาหาร ๓ คือ
                          ๑. ผัสสาหาร  ๒. มโนสัญเจตนาหาร
                          ๓. วิญญาณาหาร
             ในขณะเกิดในอรูปธาตุ อาหาร ๓ เหล่านี้ปรากฏ (๗)
             ในขณะเกิดในอรูปธาตุ ผัสสะ ๑ อย่างไหนปรากฏ
             ผัสสะ ๑ คือ มโนวิญญาณาธาตุสัมผัส
             ในขณะเกิดในอรูปธาตุ ผัสสะ ๑ นี้ปรากฏ (๘)
             ในขณะเกิดในอรูปธาตุ เวทนา ๑ ฯลฯ สัญญา ๑ ฯลฯ เจตนา ๑ ฯลฯ
จิต ๑ อย่างไหนปรากฏ
             จิต ๑ คือ มโนวิญญาณธาตุ
             ในขณะเกิดในอรูปธาตุ จิต ๑ นี้ปรากฏ (๙-๑๒)

             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬาฯ เล่มที่ ๓๕ หน้าที่ ๖๖๐-๖๖๗.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/m_read.php?B=35&A=18729&w=
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/m_siri.php?B=35&siri=81
             ฟังเนื้อความพระไตรปิฎก : [1], [2], [3]. 
             อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/v.php?B=35&A=14182&Z=14482&pagebreak=0
             ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=1095
             ศึกษาพระไตรปิฏกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=35&item=1095&items=7
             ศึกษาพระไตรปิฏกฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/roman_item_s.php?book=35&item=1095&items=7
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_mcu35