บาลีพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๔ - พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๖

นนฺทโกวาทสุตฺตํ [๗๖๖] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ อถ โข มหาปชาปตี โคตมี ปญฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุนีสเตหิ สทฺธึ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ ฯ เอกมนฺตํ ิตา โข มหาปชาปตี โคตมี ภควนฺตํ เอตทโวจ โอวทตุ ภนฺเต ภควา ภิกฺขุนิโย อนุสาสตุ ภนฺเต ภควา ภิกฺขุนิโย กโรตุ ภนฺเต ภควา ภิกฺขุนีนํ ธมฺมิกถนฺติ ฯ [๗๖๗] เตน โข ปน สมเยน เถรา ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย โอวทนฺติ ปริยาเยน ฯ อายสฺมา ปน นนฺทโก น อิจฺฉติ ภิกฺขุนิโย โอวทิตุํ ปริยาเยน ฯ อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ กสฺส นุ โข อานนฺท อชฺช ปริยาโย ภิกฺขุนิโย โอวทิตุํ ปริยาเยนาติ ^๑- ฯ สพฺเพเหว ภนฺเต กโต ปริยาโย ภิกฺขุนิโย โอวทิตุํ ปริยาเยน อยํ ภนฺเต อายสฺมา นนฺทโก น อิจฺฉติ ภิกฺขุนิโย โอวทิตุํ ปริยาเยนาติ ฯ {๗๖๗.๑} อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ นนฺทกํ อามนฺเตสิ โอวท นนฺทก ภิกฺขุนิโย อนุสาส นนฺทก ภิกฺขุนิโย กโรหิ ตฺวํ พฺราหฺมณ ภิกฺขุนีนํ ธมฺมิกถนฺติ ฯ เอวมฺภนฺเตติ โข อายสฺมา นนฺทโก ภควโต @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ยุ. อิโต ปรํ นนฺทกสฺส ภนฺเต ปริยาโย ภิกฺขุนิโย โอวทิตุํ ปริยาเยนาติ วจนํ @ทิสฺสติ ฯ ปฏิสฺสุตฺวา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย สาวตฺถึ ปิณฺฑาย ปาวิสิ ฯ สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต อตฺตทุติโย ^๑- เยน ราชการาโม เตนุปสงฺกมิ ฯ อทฺทสาสุํ ^๒- โข ตา ภิกฺขุนิโย อายสฺมนฺตํ นนฺทกํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวาน อาสนํ ปญฺาเปสุํ อุทกญฺจ ปาทานํ อุปฏฺเปสุํ ฯ นิสีทิ โข อายสฺมา นนฺทโก ปญฺตฺเต อาสเน นิสชฺช ปาเท ปกฺขาเลสิ ฯ ตาปิ โข ภิกฺขุนิโย อายสฺมนฺตํ นนฺทกํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ [๗๖๘] เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข ตา ภิกฺขุนิโย อายสฺมา นนฺทโก เอตทโวจ ปฏิปุจฺฉกถา โข ภคินิโย ภวิสฺสติ ตตฺถ อาชานนฺตีติ อาชานามาติสฺส วจนียํ น อาชานนฺตีติ น อาชานามาติสฺส วจนียํ ยสฺสา วา ปนสฺส กงฺขา วา วิมติ วา อหเมว ตตฺถ ปฏิปุจฺฉิตพฺโพ อิทํ ภนฺเต กถํ อิมสฺส กฺวตฺโถติ ฯ เอตฺตเกนปิ มยํ ภนฺเต อยฺยสฺส นนฺทกสฺส อตฺตมนา อภินนฺทาม ^๓- ยนฺโน อยฺโย นนฺทโก ปวาเรตีติ ฯ [๗๖๙] ตํ กึ มญฺถ ภคินิโย จกฺขุ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน @เชิงอรรถ: ^๑ โป. อทุติโย ฯ ^๒ โป. ม. อทฺทสํสุ ฯ ^๓ สี. อภิรทฺธา ฯ เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กึ มญฺถ ภคินิโย โสตํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯเปฯ ฆานํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯเปฯ ชิวฺหา นิจฺจา วา อนิจฺจา วาติ ฯ อนิจฺจา ภนฺเต ฯเปฯ กาโย นิจฺโจ วา อนิจฺโจ วาติ ฯ อนิจฺโจ ภนฺเต ฯเปฯ มโน นิจฺโจ วา อนิจฺโจ วาติ ฯ อนิจฺโจ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ ปุพฺเพว โน เหตํ ภนฺเต ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย สุทิฏฺ อิติปิ เม ฉ อชฺฌตฺติกา อายตนา อนิจฺจาติ ฯ สาธุ สาธุ ภคินิโย เอวํ เหตํ ภคินิโย โหติ อริยสาวกสฺส ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสโต ฯ [๗๗๐] ตํ กึ มญฺถ ภคินิโย รูปา นิจฺจา วา อนิจฺจา วาติ ฯ อนิจฺจา ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กึ มญฺถ ภคินิโย สทฺทา นิจฺจา วา อนิจฺจา วาติ ฯ อนิจฺจา ภนฺเต ฯเปฯ คนฺธา นิจฺจา วา อนิจฺจา วาติ ฯ อนิจฺจา ภนฺเต ฯเปฯ รสา นิจฺจา วา อนิจฺจา วาติ ฯ อนิจฺจา ภนฺเต ฯเปฯ โผฏฺพฺพา นิจฺจา วา อนิจฺจา วาติ ฯ อนิจฺจา ภนฺเต ฯเปฯ ธมฺมา นิจฺจา วา อนิจฺจา วาติ ฯ อนิจฺจา ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ ปุพฺเพว โน เหตํ ภนฺเต ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย สุทิฏฺ อิติปิ เม ฉ พาหิรา อายตนา อนิจฺจาติ ฯ สาธุ สาธุ ภคินิโย เอวํ เหตํ ภคินิโย โหติ อริยสาวกสฺส ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสโต ฯ [๗๗๑] ตํ กึ มญฺถ ภคินิโย จกฺขุวิญฺาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กึ มญฺถ ภคินิโย โสตวิญฺาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯเปฯ ฆานวิญฺาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯเปฯ ชิวฺหาวิญฺาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯเปฯ กายวิญฺาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯเปฯ มโนวิญฺาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ ปุพฺเพว โน เหตํ ภนฺเต ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย สุทิฏฺ อิติปิ เม ฉ วิญฺาณกายา อนิจฺจาติ ฯ สาธุ สาธุ ภคินิโย เอวํ เหตํ ภคินิโย โหติ อริยสาวกสฺส ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสโต ฯ [๗๗๒] เสยฺยถาปิ ภคินิโย เตลปฺปทีปสฺส ฌายโต เตลมฺปิ อนิจฺจํ วิปริณามธมฺมํ วฏฺฏิปิ อนิจฺจา วิปริณามธมฺมา อจฺจิปิ อนิจฺจา วิปริณามธมฺมา อาภาปิ อนิจฺจา วิปริณามธมฺมา ฯ โย นุ โข ภคินิโย เอวํ วเทยฺย อมุสฺส เตลปฺปทีปสฺส ฌายโต เตลมฺปิ อนิจฺจํ วิปริณามธมฺมํ วฏฺฏิปิ อนิจฺจา วิปริณามธมฺมา อจฺจิปิ อนิจฺจา วิปริณามธมฺมา ยา จ ขฺวสฺส อาภา สา นิจฺจา ธุวา สสฺสตา อวิปริณามธมฺมาติ สมฺมา นุ โข โส ภคินิโย วทมาโน วเทยฺยาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ อมุสฺส หิ ภนฺเต เตลปฺปทีปสฺส ฌายโต เตลมฺปิ อนิจฺจํ วิปริณามธมฺมํ วฏฺฏิปิ อนิจฺจา วิปริณามธมฺมา อจฺจิปิ อนิจฺจา วิปริณามธมฺมา ปเควสฺส อาภา อนิจฺจา วิปริณามธมฺมาติ ฯ [๗๗๓] เอวเมว โข ภคินิโย โย นุ โข ^[๑]- เอวํ วเทยฺย ฉ โข เม อชฺฌตฺติกา อายตนา อนิจฺจา ยญฺจ โข อชฺฌตฺติเก อายตเน ปฏิจฺจ ปฏิสํเวเทมิ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตํ นิจฺจํ ธุวํ สสฺสตํ อวิปริณามธมฺมนฺติ สมฺมา นุ โข โส ภคินิโย วทมาโน วเทยฺยาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. เอตฺถนฺตเร ภคินิโยติ ทิสฺสติ ฯ ตชฺชํ ตชฺชํ ภนฺเต ปจฺจยํ ปฏิจฺจ ตชฺชา ตชฺชา เวทนา อุปฺปชฺชติ ตชฺชสฺส ตชฺชสฺส ปจฺจยสฺส นิโรธา ตชฺชา ตชฺชา เวทนา นิรุชฺฌตีติ ฯ สาธุ สาธุ ภคินิโย เอวํ เหตํ ภคินิโย โหติ อริยสาวกสฺส ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสโต ฯ [๗๗๔] เสยฺยถาปิ ภคินิโย มหโต รุกฺขสฺส ติฏฺโต สารวโต มูลมฺปิ อนิจฺจํ วิปริณามธมฺมํ ขนฺโธปิ อนิจฺโจ วิปริณามธมฺโม สาขาปลาสมฺปิ อนิจฺจํ วิปริณามธมฺมํ ฉายาปิ อนิจฺจา วิปริณามธมฺมา ฯ โย นุ โข ภคินิโย เอวํ วเทยฺย อมุสฺส มหโต รุกฺขสฺส ติฏฺโต สารวโต มูลมฺปิ อนิจฺจํ วิปริณามธมฺมํ ขนฺโธปิ อนิจฺโจ วิปริณามธมฺโม สาขาปลาสมฺปิ อนิจฺจํ วิปริณามธมฺมํ ยา จ ขฺวสฺส ฉายา สา นิจฺจา ธุวา สสฺสตา อวิปริณามธมฺมาติ สมฺมา นุ โข โส ภคินิโย วทมาโน วเทยฺยาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ อมุสฺส หิ ภนฺเต มหโต รุกฺขสฺส ติฏฺโต สารวโต มูลมฺปิ อนิจฺจํ วิปริณามธมฺมํ ขนฺโธปิ อนิจฺโจ วิปริณามธมฺโม สาขาปลาสมฺปิ อนิจฺจํ วิปริณามธมฺมํ ปเควสฺส ฉายา อนิจฺจา วิปริณามธมฺมาติ ฯ [๗๗๕] เอวเมว โข ภคินิโย โย นุ โข เอวํ วเทยฺย ฉ โข เม พาหิรา อายตนา อนิจฺจา ^[๑]- ยญฺจ โข พาหิเร อายตเน ปฏิจฺจ ปฏิสํเวเทมิ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตํ นิจฺจํ ธุวํ สสฺสตํ อวิปริณามธมฺมนฺติ สมฺมา นุ โข โส ภคินิโย @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. วิปริณามธมฺมา ฯ วทมาโน วเทยฺยาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ ตชฺชํ ตชฺชํ ภนฺเต ปจฺจยํ ปฏิจฺจ ตชฺชา ตชฺชา เวทนา อุปฺปชฺชติ ตชฺชสฺส ตชฺชสฺส ปจฺจยสฺส นิโรธา ตชฺชา ตชฺชา เวทนา นิรุชฺฌตีติ ฯ สาธุ สาธุ ภคินิโย เอวํ เหตํ ภคินิโย โหติ อริยสาวกสฺส ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสโต ฯ [๗๗๖] เสยฺยถาปิ ภคินิโย ทกฺโข โคฆาตโก วา โคฆาตกนฺเตวาสี วา คาวึ วธิตฺวา ติเณฺหน โควิกนฺตเนน คาวึ วิกนฺเตยฺย อนุปหจฺจ อนฺตรํ มํสกายํ อนุปหจฺจ พาหิรํ จมฺมกายํ ยํ ยเทว ตตฺถ อนฺตรา วิลิมํสํ อนฺตรา นหารู อนฺตรา พนฺธนํ ตํ ตเทว ติเณฺหน โควิกนฺตเนน สญฺฉินฺเทยฺย สงฺกนฺเตยฺย สมฺปริกนฺเตยฺย สญฺฉินฺทิตฺวา สงฺกนฺติตฺวา สมฺปริกนฺติตฺวา วิธุนิตฺวา พาหิรํ จมฺมกายํ เตเนว จมฺเมน ตํ คาวึ ปฏิจฺฉาเทตฺวา เอวํ วเทยฺย ตเถวายํ คาวี สํยุตฺตา อิมินา จมฺเมนาติ สมฺมา นุ โข โส ภคินิโย วทมาโน วเทยฺยาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ อสุ หิ ภนฺเต ทกฺโข โคฆาตโก วา โคฆาตกนฺเตวาสี วา คาวึ วธิตฺวา ติเณฺหน โควิกนฺตเนน คาวึ วิกนฺเตยฺย อนุปหจฺจ อนฺตรํ มํสกายํ อนุปหจฺจ พาหิรํ จมฺมกายํ ยํ ยเทว ตตฺถ อนฺตรา วิลิมํสํ อนฺตรา นหารู อนฺตรา พนฺธนํ ตํ ตเทว ติเณฺหน โควิกนฺตเนน สญฺฉินฺเทยฺย สงฺกนฺเตยฺย สมฺปริกนฺเตยฺย สญฺฉินฺทิตฺวา สงฺกนฺติตฺวา สมฺปริกนฺติตฺวา วิธุนิตฺวา พาหิรํ จมฺมกายํ เตเนว จมฺเมน ตํ คาวึ ปฏิจฺฉาเทตฺวา กิญฺจาปิ โส เอวํ วเทยฺย ตเถวายํ คาวี สํยุตฺตา อิมินา จมฺเมนาติ อถ โข สา คาวี วิสํยุตฺตา เตเนว จมฺเมน ^๑- ฯ [๗๗๗] อุปมา โข เม อยํ ภคินิโย กตา อตฺถสฺส วิญฺาปนาย ฯ อยเมเวตฺถ อตฺโถ ฯ อนฺตโร มํสกาโยติ โข ภคินิโย ฉนฺเนตํ อชฺฌตฺติกานํ อายตนานํ อธิวจนํ ฯ พาหิโร จมฺมกาโยติ โข ภคินิโย ฉนฺเนตํ พาหิรานํ อายตนานํ อธิวจนํ ฯ อนฺตรา วิลิมํสํ อนฺตรา นหารู อนฺตรา พนฺธนฺติ โข ภคินิโย นนฺทิราคสฺเสตํ อธิวจนํ ฯ ติณฺหํ โควิกนฺตนนฺติ โข ภคินิโย อริยาเยตํ ปญฺาย อธิวจนํ ยายํ อริยา ปญฺา อนฺตรา กิเลสํ อนฺตรา สญฺโชนํ อนฺตรา พนฺธนํ สญฺฉินฺทติ สงฺกนฺตติ สมฺปริกนฺตติ ฯ [๗๗๘] สตฺต โข ^๒- อิเม ภคินิโย โพชฺฌงฺคา เยสํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิญฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ กตเม สตฺต ฯ อิธ ภคินิโย ภิกฺขุ สติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามึ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ ... วิริยสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ ... ปีติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ ... ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ ... สมาธิสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ ... อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. จมฺเมนาติ ฯ ^๒ โป. ม. สตฺต โข ปนิเม ฯ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามึ ฯ อิเม โข ภคินิโย สตฺต โพชฺฌงฺคา เยสํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิญฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรตีติ ฯ [๗๗๙] อถ โข อายสฺมา นนฺทโก ตา ภิกฺขุนิโย อิมินา โอวาเทน โอวทิตฺวา อุยฺโยเชสิ คจฺฉถ ภคินิโย กาโลติ ฯ อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย อายสฺมโต นนฺทกสฺส ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อุฏฺายาสนา อายสฺมนฺตํ นนฺทกํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺสุ ฯ เอกมนฺตํ ิตา โข ตา ภิกฺขุนิโย ภควา เอตทโวจ คจฺฉถ ภิกฺขุนิโย กาโลติ ฯ อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกมึสุ ฯ [๗๘๐] อถ โข ภควา อจิรปกฺกนฺตาสุ ตาสุ ภิกฺขุนีสุ ภิกฺขู อามนฺเตสิ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ตทหุโปสเถ จาตุทฺทเส น โหติ พหุโน ชนสฺส กงฺขา วา วิมติ วา อูโน นุ โข จนฺโท ปุณฺโณ นุ โข จนฺโทติ อถ โข อูโน จนฺโท เตฺวว โหติ เอวเมว โข ภิกฺขเว ตา ^[๑]- นนฺทกสฺส ธมฺมเทสนาย อตฺตมนา เจว โหนฺติ โน จ โข ปริปุณฺณสงฺกปฺปาติ ฯ อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ นนฺทกํ อามนฺเตสิ เตนหิ ตฺวํ นนฺทก เสฺวปิ ตา ภิกฺขุนิโย เตเนโววาเทน โอวเทยฺยาสีติ ฯ เอวมฺภนฺเตติ โข อายสฺมา @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยุ. ตา ภิกฺขุนิโย ฯ นนฺทโก ภควโต ปจฺจสฺโสสิ ฯ [๗๘๑] อถ โข อายสฺมา นนฺทโก ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย ^[๑]- จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต อตฺตทุติโย เยน ราชการาโม เตนุปสงฺกมิ ฯ อทฺทสาสุํ ^๒- โข ตา ภิกฺขุนิโย อายสฺมนฺตํ นนฺทกํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ ฯ ทิสฺวาน อาสนํ ปญฺาเปสุํ อุทกญฺจ ปาทานํ อุปฏฺเปสุํ ฯ นิสีทิ โข อายสฺมา นนฺทโก ปญฺตฺเต อาสเน ฯ นิสชฺช ปาเท ปกฺขาเลสิ ฯ ตาปิ โข ภิกฺขุนิโย อายสฺมนฺตํ นนฺทกํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ [๗๘๒] เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข ตา ภิกฺขุนิโย อายสฺมา นนฺทโก เอตทโวจ ปฏิปุจฺฉกถา โข ภคินิโย ภวิสฺสติ ตตฺถ อาชานนฺตีติ อาชานามาติสฺส วจนียํ น อาชานนฺตีติ น อาชานามาติสฺส วจนียํ ยสฺสา วา ปนสฺส กงฺขา วา วิมติ วา อหเมว ตตฺถ ปฏิปุจฺฉิตพฺโพ อิทํ ภนฺเต กถํ อิมสฺส กฺวตฺโถติ ฯ เอตฺตเกนปิ มยํ ภนฺเต อยฺยสฺส นนฺทกสฺส อตฺตมนา อภินนฺทาม ยนฺโน อยฺโย นนฺทโก ปวาเรตีติ ฯ [๗๘๓] ตํ กึ มญฺถ ภคินิโย จกฺขุ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน @เชิงอรรถ: ^๑ ปิณฺฑาย ปาวิสิ: สาวตฺถิยํ ปิณฺฑายาติ นฏฺา ภเวยฺยุํ ฯ ^๒ โป. ม. อทฺทสํสุ ฯ เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กึ มญฺถ ภคินิโย โสตํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯเปฯ ฆานํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯเปฯ ชิวฺหา นิจฺจา วา อนิจฺจา วาติ ฯ อนิจฺจา ภนฺเต ฯเปฯ กาโย นิจฺโจ วา อนิจฺโจ วาติ ฯ อนิจฺโจ ภนฺเต ฯเปฯ มโน นิจฺโจ วา อนิจฺโจ วาติ ฯ อนิจฺโจ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ ปุพฺเพว โน เหตํ ภนฺเต ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย สุทิฏฺ อิติปิ เม ฉ อชฺฌตฺติกา อายตนา อนิจฺจาติ ฯ สาธุ สาธุ ภคินิโย เอวํ เหตํ ภคินิโย โหติ อริยสาวกสฺส ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสโต ฯ [๗๘๔] ตํ กึ มญฺถ ภคินิโย รูปา นิจฺจา วา อนิจฺจา วาติ ฯ อนิจฺจา ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กึ มญฺถ ภคินิโย สทฺทา นิจฺจา วา อนิจฺจา วาติ ฯ อนิจฺจา ภนฺเต ฯเปฯ คนฺธา นิจฺจา วา อนิจฺจา วาติ ฯ อนิจฺจา ภนฺเต ฯเปฯ รสา นิจฺจา วา อนิจฺจา วาติ ฯ อนิจฺจา ภนฺเต ฯเปฯ โผฏฺพฺพา นิจฺจา วา อนิจฺจา วาติ ฯ อนิจฺจา ภนฺเต ฯเปฯ ธมฺมา นิจฺจา วา อนิจฺจา วาติ ฯ อนิจฺจา ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ ปุพฺเพว โน เหตํ ภนฺเต ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย สุทิฏฺ อิติปิ เม ฉ พาหิรา อายตนา อนิจฺจาติ ฯ สาธุ สาธุ ภคินิโย เอวํ เหตํ ภคินิโย โหติ อริยสาวกสฺส ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสโต ฯ [๗๘๕] ตํ กึ มญฺถ ภคินิโย จกฺขุวิญฺาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ ปุพฺเพว โน เหตํ ภนฺเต ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย สุทิฏฺ อิติปิ เม ฉ วิญฺาณกายา อนิจฺจาติ ฯ สาธุ สาธุ ภคินิโย เอวํ เหตํ ภคินิโย โหติ อริยสาวกสฺส ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสโต ฯ โสตวิญฺาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯเปฯ ฆานวิญฺาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯเปฯ ชิวฺหาวิญฺาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯเปฯ กายวิญฺาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯเปฯ มโนวิญฺาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ ปุพฺเพว โน เหตํ ภนฺเต ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย สุทิฏฺ อิติปิ เม ฉ วิญฺาณกายา อนิจฺจาติ ฯ สาธุ สาธุ ภคินิโย เอวํ เหตํ ภคินิโย โหติ อริยสาวกสฺส ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสโต ฯ [๗๘๖] เสยฺยถาปิ ภคินิโย เตลปฺปทีปสฺส ฌายโต เตลมฺปิ อนิจฺจํ วิปริณามธมฺมํ วฏฺฏิปิ อนิจฺจา วิปริณามธมฺมา อจฺจิปิ อนิจฺจา วิปริณามธมฺมา อาภาปิ อนิจฺจา วิปริณามธมฺมา ฯ โย นุ โข ภคินิโย เอวํ วเทยฺย อมุสฺส เตลปฺปทีปสฺส ฌายโต เตลมฺปิ อนิจฺจํ วิปริณามธมฺมํ วฏฺฏิปิ อนิจฺจา วิปริณามธมฺมา อจฺจิปิ อนิจฺจา วิปริณามธมฺมา ยา จ ขฺวสฺส อาภา สา นิจฺจา ธุวา สสฺสตา อวิปริณามธมฺมาติ สมฺมา นุ โข โส ภคินิโย วทมาโน วเทยฺยาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ อมุสฺส หิ ภนฺเต เตลปฺปทีปสฺส ฌายโต เตลมฺปิ อนิจฺจํ วิปริณามธมฺมํ วฏฺฏิปิ อนิจฺจา วิปริณามธมฺมา อจฺจิปิ อนิจฺจา วิปริณามธมฺมา ปเควสฺส อาภา อนิจฺจา วิปริณามธมฺมาติ ฯ [๗๘๗] เอวเมว โข ภคินิโย โย นุ โข เอวํ วเทยฺย ฉ โข เม อชฺฌตฺติกา อายตนา อนิจฺจา ยญฺจ โข ฉ อชฺฌตฺติเก อายตเน ปฏิจฺจ ปฏิสํเวเทมิ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตํ นิจฺจํ ธุวํ สสฺสตํ อวิปริณามธมฺมนฺติ สมฺมา นุ โข โส ภคินิโย วทมาโน วเทยฺยาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ ตชฺชํ ตชฺชํ ภนฺเต ปจฺจยํ ปฏิจฺจ ตชฺชา ตชฺชา เวทนา อุปฺปชฺชติ ตชฺชสฺส ตชฺชสฺส ปจฺจยสฺส นิโรธา ตชฺชา ตชฺชา เวทนา นิรุชฺฌตีติ ฯ สาธุ สาธุ ภคินิโย เอวํ เหตํ ภคินิโย โหติ อริยสาวกสฺส ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสโต ฯ [๗๘๘] เสยฺยถาปิ ภคินิโย มหโต รุกฺขสฺส ติฏฺโต สารวโต มูลมฺปิ อนิจฺจํ วิปริณามธมฺมํ ขนฺโธปิ อนิจฺโจ วิปริณามธมฺโม สาขาปลาสมฺปิ อนิจฺจํ วิปริณามธมฺมํ ฉายาปิ อนิจฺจา วิปริณามธมฺมา ฯ โย นุ โข ภคินิโย เอวํ วเทยฺย อมุสฺส มหโต รุกฺขสฺส ติฏฺโต สารวโต มูลมฺปิ อนิจฺจํ วิปริณามธมฺมํ ขนฺโธปิ อนิจฺโจ วิปริณามธมฺโม สาขาปลาสมฺปิ อนิจฺจํ วิปริณามธมฺมํ ยา จ ขฺวสฺส ฉายา สา นิจฺจา ธุวา สสฺสตา อวิปริณามธมฺมาติ สมฺมา นุ โข โส ภคินิโย วทมาโน วเทยฺยาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ อมุสฺส หิ ภนฺเต มหโต รุกฺขสฺส ติฏฺโต สารวโต มูลมฺปิ อนิจฺจํ วิปริณามธมฺมํ ขนฺโธปิ อนิจฺโจ วิปริณามธมฺโม สาขาปลาสมฺปิ อนิจฺจํ วิปริณามธมฺมํ ปเควสฺส ฉายา อนิจฺจา วิปริณามธมฺมาติ ฯ [๗๘๙] เอวเมว โข ภคินิโย โย นุ โข เอวํ วเทยฺย ฉ โข เม พาหิรา อายตนา อนิจฺจา ยญฺจ โข พาหิเร อายตเน ปฏิจฺจ ปฏิสํเวเทมิ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตํ นิจฺจํ ธุวํ สสฺสตํ อวิปริณามธมฺมนฺติ สมฺมา นุ โข โส ภคินิโย วทมาโน วเทยฺยาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ ตชฺชํ ตชฺชํ ภนฺเต ปจฺจยํ ปฏิจฺจ ตชฺชา ตชฺชา เวทนา อุปฺปชฺชติ ตชฺชสฺส ตชฺชสฺส ปจฺจสฺส นิโรธา ตชฺชา ตชฺชา เวทนา นิรุชฺฌตีติ ฯ สาธุ สาธุ ภคินิโย เอวํ เหตํ ภคินิโย โหติ อริยสาวกสฺส ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสโต ฯ [๗๙๐] เสยฺยถาปิ ภคินิโย ทกฺโข โคฆาตโก วา โคฆาตกนฺเตวาสี วา คาวึ วธิตฺวา ติเณฺหน โควิกนฺตเนน คาวึ วิกนฺเตยฺย อนูปหจฺจ อนฺตรํ มํสกายํ อนูปหจฺจ พาหิรํ จมฺมกายํ ยํ ยเทว ตตฺถ อนฺตรา วิลิมํสํ อนฺตรา นหารู อนฺตรา พนฺธนํ ตํ ตเทว ติเณฺหน โควิกนฺตเนน สญฺฉินฺเทยฺย สงฺกนฺเตยฺย ^[๑]- สมฺปริกนฺเตยฺย สญฺฉินฺทิตฺวา สงฺกนฺติตฺวา ^[๒]- สมฺปริกนฺติตฺวา วิธุนิตฺวา พาหิรํ จมฺมกายํ เตเนว จมฺเมน ตํ คาวึ ปฏิจฺฉาเทตฺวา เอวํ วเทยฺย ตเถวายํ คาวี สํยุตฺตา อิมินา จมฺเมนาติ สมฺมา นุ โข โส ภคินิโย วทมาโน วเทยฺยาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ อมุ หิ ภนฺเต ทกฺโข โคฆาตโก วา โคฆาตกนฺเตวาสี วา คาวึ วธิตฺวา ติเณฺหน โควิกนฺตเนน คาวึ วิกนฺเตยฺย อนูปหจฺจ อนฺตรํ มํสกายํ อนูปหจฺจ พาหิรํ มํสกายํ ยํ ยเทว ตตฺถ อนฺตรา วิลิมํสํ @เชิงอรรถ: ^๑-๒ ม. เอตฺถนฺตเร สมฺปกนฺเตยฺย สมฺปกนฺติตฺวาติ ทิสฺสนฺติ ฯ อนฺตรา นหารู อนฺตรา พนฺธนํ ตํ ตเทว ติเณฺหน โควิกนฺตเนน คาวึ สญฺฉินฺเทยฺย สงฺกนฺเตยฺย สมฺปริกนฺเตยฺย สญฺฉินฺทิตฺวา สงฺกนฺติตฺวา สมฺปริกนฺติตฺวา วิธุนิตฺวา พาหิรํ จมฺมกายํ เตเนว จมฺเมน ตํ คาวึ ปฏิจฺฉาเทตฺวา กิญฺจาปิ โส เอวํ วเทยฺย ตเถวายํ คาวี สํยุตฺตา อิมินา จมฺเมนาติ อถ โข สา คาวี วิสํยุตฺตา เตเนว จมฺเมน ฯ [๗๙๑] อุปมา โข เม อยํ ภคินิโย กตา อตฺถสฺส วิญฺาปนาย ฯ อยเมเวตฺถ อตฺโถ ฯ อนฺตโร มํสกาโยติ โข ภคินิโย ฉนฺเนตํ อชฺฌตฺติกานํ อายตนานํ อธิวจนํ ฯ พาหิโร จมฺมกาโยติ โข ภคินิโย ฉนฺเนตํ พาหิรานํ อายตนานํ อธิวจนํ ฯ อนฺตรา วิลิมํสํ อนฺตรา นหารู อนฺตรา พนฺธนนฺติ โข ภคินิโย นนฺทิราคสฺเสตํ อธิวจนํ ฯ ติณฺหํ โควิกนฺตนนฺติ โข ภคินิโย อริยาเยตํ ปญฺาย อธิวจนํ ยายํ อริยา ปญฺา อนฺตรา กิเลสํ อนฺตรา สญฺโชนํ อนฺตรา พนฺธนํ สญฺฉินฺทติ สงฺกนฺตติ สมฺปริกนฺตติ ฯ [๗๙๒] สตฺต โข อิเม ภคินิโย โพชฺฌงฺคา เยสํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิญฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ กตเม สตฺต ฯ อิธ ภคินิโย ภิกฺขุ สติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามึ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ ... วิริยสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ ... ปีติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ ... ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ ... สมาธิสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ ... อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามึ ฯ อิเม โข ภคินิโย สตฺต โพชฺฌงฺคา เยสํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิญฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรตีติ ฯ [๗๙๓] อถ โข อายสฺมา นนฺทโก ตา ภิกฺขุนิโย อิมินา โอวาเทน โอวทิตฺวา อุยฺโยเชสิ คจฺฉถ ภคินิโย กาโลติ ฯ อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย อายสฺมโต นนฺทกสฺส ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อุฏฺายาสนา อายสฺมนฺตํ นนฺทกํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺสุ ฯ เอกมนฺตํ ิตา โข ตา ภิกฺขุนิโย ภควา เอตทโวจ คจฺฉถ ภิกฺขุนิโย กาโลติ ฯ อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกมึสุ ฯ [๗๙๔] อถ โข ภควา อจิรปกฺกนฺตาสุ ตาสุ ภิกฺขุนีสุ ภิกฺขู อามนฺเตสิ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ตทหุโปสเถ ปณฺณรเส น โหติ พหุโน ชนสฺส กงฺขา วา วิมติ วา อูโน นุ โข จนฺโท ปุณฺโณ นุ โข จนฺโทติ อถ โข ปุณฺโณ จนฺโท เตฺวว โหติ เอวเมว โข ภิกฺขเว ตา ภิกฺขุนิโย นนฺทกสฺส ธมฺมเทสนาย อตฺตมนา เจว ปริปุณฺณสงฺกปฺปา จ ฯ ตาสํ ภิกฺขเว ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุนีสตานํ ยา ปจฺฉิมิกา ภิกฺขุนี สา ^๑- โสตาปนฺนา อวินิปาตธมฺมา นิยตา สมฺโพธิปรายนาติ ฯ อิทมโวจ ภควา อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ ฯ นนฺทโกวาทสุตฺตํ นิฏฺิตํ จตุตฺถํ ฯ ----------- @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ยา ปจฺฉิมิกา ภิกฺขุนิโย ตา โสตาปนฺนา ฯ จูฬราหุโลวาทสุตฺตํ [๗๙๕] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ อถ โข ภควโต รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ ปริปกฺกา โข ราหุลสฺส วิมุตฺติปริปาจนียา ธมฺมา ยนฺนูนาหํ ราหุลํ อุตฺตรึ อาสวานํ ขเย วิเนยฺยนฺติ ฯ [๗๙๖] อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย สาวตฺถึ ปิณฺฑาย ปาวิสิ ฯ สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต อายสฺมนฺตํ ราหุลํ อามนฺเตสิ คณฺหาหิ ราหุล นิสีทนํ เยน อนฺธวนํ เตนุปสงฺกมิสฺสาม ทิวาวิหารายาติ ฯ เอวมฺภนฺเตติ โข อายสฺมา ราหุโล ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา นิสีทนํ อาทาย ภควนฺตํ ปิฏฺิโต ปิฏฺิโต อนุพนฺธิ ฯ เตน โข ปน สมเยน อเนกานิ เทวตาสหสฺสานิ ภควนฺตํ อนุพนฺธานิ โหนฺติ อชฺช ภควา อายสฺมนฺตํ ราหุลํ อุตฺตรึ อาสวานํ ขเย วิเนสฺสตีติ ฯ อถ โข ภควา อนฺธวนํ อชฺโฌคเหตฺวา ^๑- อญฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล ปญฺตฺเต อาสเน นิสีทิ ฯ อายสฺมาปิ โข ราหุโล ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ [๗๙๗] เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ราหุลํ ภควา เอตทโวจ ตํ กึ มญฺสิ ราหุล จกฺขุ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. อชฺโฌคาเหตฺวา ฯ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ [๗๙๘] ตํ กึ มญฺสิ รหุล รูปา นิจฺจา วา อนิจฺจา วาติ ฯ อนิจฺจา ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ [๗๙๙] ตํ กึ มญฺสิ ราหุล จกฺขุวิญฺาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ [๘๐๐] ตํ กึ มญฺสิ ราหุล จกฺขุสมฺผสฺโส นิจฺโจ วา อนิจฺโจ วาติ ฯ อนิจฺโจ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ [๘๐๑] ตํ กึ มญฺสิ ราหุล ยมิทํ ^๑- จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ยมฺปิทํ ฯ อุปฺปชฺชติ เวทนาคตํ สญฺาคตํ สงฺขารคตํ วิญฺาณคตํ ตมฺปิ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ [๘๐๒] ตํ กึ มญฺสิ ราหุล โสตํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯเปฯ ฆานํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯเปฯ ชิวฺหา นิจฺจา วา อนิจฺจา วาติ ฯ อนิจฺจา ภนฺเต ฯเปฯ กาโย นิจฺโจ วา อนิจฺโจ วาติ ฯ อนิจฺโจ ภนฺเต ฯเปฯ [๘๐๓] ตํ กึ มญฺสิ ราหุล มโน นิจฺโจ วา อนิจฺโจ วาติ ฯ อนิจฺโจ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ [๘๐๔] ตํ กึ มญฺสิ ราหุล ธมฺมา นิจฺจา วา อนิจฺจา วาติ ฯ อนิจฺจา ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ [๘๐๕] ตํ กึ มญฺสิ ราหุล มโนวิญฺาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ [๘๐๖] ตํ กึ มญฺสิ ราหุล มโนสมฺผสฺโส นิจฺโจ วา อนิจฺโจ วาติ ฯ อนิจฺโจ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ [๘๐๗] ตํ กึ มญฺสิ ราหุล ยมิทํ ^๑- มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทนาคตํ สญฺาคตํ สงฺขารคตํ วิญฺาณคตํ ตมฺปิ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ [๘๐๘] เอวํ ปสฺสํ ราหุล สุตวา อริยสาวโก จกฺขุสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ รูเปสุปิ นิพฺพินฺทติ จกฺขุวิญฺาเณปิ นิพฺพินฺทติ จกฺขุสมฺผสฺเสปิ นิพฺพินฺทติ ยมิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทนาคตํ สญฺาคตํ สงฺขารคตํ วิญฺาณคตํ ตสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. สพฺพตฺถ ยมฺปิทํ ฯ โสตสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ สทฺเทสุปิ นิพฺพินฺทติ ... ฆานสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ คนฺเธปิ นิพฺพินฺทติ ... ชิวฺหายปิ นิพฺพินฺทติ รเสสุปิ นิพฺพินฺทติ ... กายสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ โผฏฺพฺเพสุปิ นิพฺพินฺทติ ... มนสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ ธมฺเมสุปิ นิพฺพินฺทติ มโนวิญฺาเณปิ นิพฺพินฺทติ มโนสมฺผสฺเสปิ นิพฺพินฺทติ ยมิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทนาคตํ สญฺาคตํ สงฺขารคตํ วิญฺาณคตํ ตสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ ฯ นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ วิราคา วิมุจฺจติ วิมุตฺตสฺมึ วิมุตฺตมิติ าณํ โหติ ขีณา ชาติ วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ [๘๐๙] อิทมโวจ ภควา อตฺตมโน อายสฺมา ราหุโล ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ อิมสฺมิญฺจ ปน เวยฺยากรณสฺมึ ภญฺมาเน อายสฺมโต ราหุลสฺส อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจิ ฯ ตาสญฺจ อเนกานํ เทวตาสหสฺสานํ วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ ฯ จูฬราหุโลวาทสุตฺตํ นิฏฺิตํ ปญฺจมํ ฯ -------- ฉฉกฺกสุตฺตํ [๘๑๐] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ ธมฺมํ โว ภิกฺขเว เทสิสฺสามิ อาทิกลฺยาณํ มชฺเฌกลฺยาณํ ปริโยสานกลฺยาณํ สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ ปกาสิสฺสามิ ยทิทํ ฉ ฉกฺกานิ ตํ สุณาถ สาธุกํ มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวมฺภนฺเตติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ [๘๑๑] ภควา เอตทโวจ ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ เวทิตพฺพานิ ฉ พาหิรานิ อายตนานิ เวทิตพฺพานิ ฉ วิญฺาณกายา เวทิตพฺพา ฉ ผสฺสกายา เวทิตพฺพา ฉ เวทนากายา เวทิตพฺพา ฉ ตณฺหากายา เวทิตพฺพา ฯ [๘๑๒] ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ เวทิตพฺพานีติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ จกฺขฺวายตนํ โสตายตนํ ฆานายตนํ ชิวฺหายตนํ กายายตนํ มนายตนํ ฯ ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ เวทิตพฺพานีติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ อิทํ ปมํ ฉกฺกํ ฯ [๘๑๓] ฉ พาหิรานิ อายตนานิ เวทิตพฺพานีติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจํ วุตฺตํ ฯ รูปายตนํ สทฺทายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ ธมฺมายตนํ ฯ ฉ พาหิรานิ อายตนานิ เวทิตพฺพานีติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ อิทํ ทุติยํ ฉกฺกํ ฯ [๘๑๔] ฉ วิญฺาณกายา เวทิตพฺพาติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺาณํ โสตญฺจ ปฏิจฺจ สทฺเท จ อุปฺปชฺชติ โสตวิญฺาณํ ฆานญฺจ ปฏิจฺจ คนฺเธ จ อุปฺปชฺชติ ฆานวิญฺาณํ ชิวฺหญฺจ ปฏิจฺจ รเส จ อุปฺปชฺชติ ชิวฺหาวิญฺาณํ กายญฺจ ปฏิจฺจ โผฏฺพฺเพ จ อุปฺปชฺชติ กายวิญฺาณํ มนญฺจ ปฏิจฺจ ธมฺเม จ อุปฺปชฺชติ มโนวิญฺาณํ ฯ ฉ วิญฺาณกายา เวทิตพฺพาติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ อิทํ ตติยํ ฉกฺกํ ฯ [๘๑๕] ฉ ผสฺสกายา เวทิตพฺพาติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ สุตฺตํ ฯ จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺาณํ ติณฺณํ สงฺคติ ผสฺโส ฯ โสตญฺจ ปฏิจฺจ สทฺเท จ อุปฺปชฺชติ โสตวิญฺาณํ ติณฺณํ สงฺคติ ผสฺโส ฯ ฆานญฺจ ปฏิจฺจ คนฺเธ จ อุปฺปชฺชติ ฆานวิญฺาณํ ติณฺณํ สงฺคติ ผสฺโส ฯ ชิวฺหญฺจ ปฏิจฺจ รเส จ อุปฺปชฺชติ ชิวฺหาวิญฺาณํ ติณฺณํ สงฺคติ ผสฺโส ฯ กายญฺจ ปฏิจฺจ โผฏฺพฺเพ จ อุปฺปชฺชติ กายวิญฺาณํ ติณฺณํ สงฺคติ ผสฺโส ฯ มนญฺจ ปฏิจฺจ ธมฺเม จ อุปฺปชฺชติ มโนวิญฺาณํ ติณฺณํ สงฺคติ ผสฺโส ฯ ฉ ผสฺสกายา เวทิตพฺพาติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ อิทํ จตุตฺถํ ฉกฺกํ ฯ [๘๑๖] ฉ เวทนากายา เวทิตพฺพาติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺาณํ ติณฺณํ สงฺคติ ผสฺโส ผสฺสปจฺจยา เวทนา ฯ โสตญฺจ ปฏิจฺจ สทฺเท จ อุปฺปชฺชติ โสตวิญฺาณํ ... ฆานญฺจ ปฏิจฺจ คนฺเธ จ อุปฺปชฺชติ ฆานวิญฺาณํ ... ชิวฺหญฺจ ปฏิจฺจ รเส จ อุปฺปชฺชติ ชิวฺหาวิญฺาณํ ... กายญฺจ ปฏิจฺจ โผฏฺพฺเพ จ อุปฺปชฺชติ กายวิญฺาณํ ... มนญฺจ ปฏิจฺจ ธมฺเม จ อุปฺปชฺชติ มโนวิญฺาณํ ติณฺณํ สงฺคติ ผสฺโส ผสฺสปจฺจยา เวทนา ฯ ฉ เวทนากายา เวทิตพฺพาติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ อิทํ ปญฺจมํ ฉกฺกํ ฯ [๘๑๗] ฉ ตณฺหากายา เวทิตพฺพาติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺาณํ ติณฺณํ สงฺคติ ผสฺโส ผสฺสปจฺจยา เวทนา เวทนาปจฺจยา ตณฺหา ฯ โสตญฺจ ปฏิจฺจ สทฺเท จ อุปฺปชฺชติ โสตวิญฺาณํ ... ฆานญฺจ ปฏิจฺจ คนฺเธ จ อุปฺปชฺชติ ฆานวิญฺาณํ ... ชิวฺหญฺจ ปฏิจฺจ รเส จ อุปฺปชฺชติ ชิวฺหาวิญฺาณํ ... กายญฺจ ปฏิจฺจ โผฏฺพฺเพ จ อุปฺปชฺชติ กายวิญฺาณํ ... มนญฺจ ปฏิจฺจ ธมฺเม จ อุปฺปชฺชติ มโนวิญฺาณํ ติณฺณํ สงฺคติ ผสฺโส ผสฺสปจฺจยา เวทนา เวทนาปจฺจยา ตณฺหา ฯ ฉ ตณฺหากายา เวทิตพฺพาติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ อิทํ ฉฏฺ ฉกฺกํ ฯ [๘๑๘] จกฺขุ อตฺตาติ โย เอวํ ^๑- วเทยฺย ตํ น อุปปชฺชติ ฯ จกฺขุสฺส อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ ฯ ยสฺส โข ปน อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ อตฺตา เม อุปฺปชฺชติ จ เวติ จาติ อิจฺจสฺส เอวมาคตํ โหติ ตสฺมา ตํ น อุปปชฺชติ จกฺขุ อตฺตาติ โย วเทยฺย ฯ อิติ จกฺขุ อนตฺตา ฯ {๘๑๘.๑} รูปา อตฺตาติ โย วเทยฺย ตํ น อุปปชฺชติ ฯ รูปานํ อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ ฯ ยสฺส โข ปน อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ อตฺตา เม อุปฺปชฺชติ จ เวติ จาติ อิจฺจสฺส เอวมาคตํ โหติ ตสฺมา ตํ น อุปปชฺชติ รูปา อตฺตาติ โย วเทยฺย ฯ อิติ จกฺขุ อนตฺตา รูปา อนตฺตา ฯ {๘๑๘.๒} จกฺขุวิญฺาณํ อตฺตาติ โย วเทยฺย ตํ น อุปปชฺชติ ฯ จกฺขุวิญฺาณสฺส อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ ฯ ยสฺส โข ปน อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ อตฺตา เม อุปฺปชฺชติ จ เวติ จาติ อิจฺจสฺส เอวมาคตํ โหติ ตสฺมา ตํ น อุปปชฺชติ จกฺขุวิญฺาณํ อตฺตาติ โย วเทยฺย ฯ อิติ จกฺขุ อนตฺตา รูปา อนตฺตา จกฺขุวิญฺาณํ อนตฺตา ฯ {๘๑๘.๓} จกฺขุสมฺผสฺโส อตฺตาติ โย วเทยฺย ตํ น อุปปชฺชติ ฯ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส อุปฺปาโทปิ วโยปิ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. เอวํสทฺโท นตฺถิ ฯ ปญฺายติ ฯ ยสฺส โข ปน อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ อตฺตา เม อุปฺปชฺชติ จ เวติ จาติ อิจฺจสฺส เอวมาคตํ โหติ ตสฺมา ตํ น อุปปชฺชติ จกฺขุสมฺผสฺโส อตฺตาติ โย วเทยฺย ฯ อิติ จกฺขุ อนตฺตา รูปา อนตฺตา จกฺขุวิญฺาณํ อนตฺตา จกฺขุสมฺผสฺโส อนตฺตา ฯ {๘๑๘.๔} เวทนา อตฺตาติ โย วเทยฺย ตํ น อุปปชฺชติ ฯ เวทนาย อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ ฯ ยสฺส โข ปน อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ อตฺตา เม อุปฺปชฺชติ จ เวติ จาติ อิจฺจสฺส เอวมาคตํ โหติ ตสฺมา ตํ น อุปปชฺชติ เวทนา อตฺตาติ โย วเทยฺย ฯ อิติ จกฺขุ อนตฺตา รูปา อนตฺตา จกฺขุวิญฺาณํ อนตฺตา จกฺขุสมฺผสฺโส อนตฺตา เวทนา อนตฺตา ฯ {๘๑๘.๕} ตณฺหา อตฺตาติ โย วเทยฺย ตํ น อุปฺปชฺชติ ฯ ตณฺหาย อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ ฯ ยสฺส โข ปน อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ อตฺตา เม อุปปชฺชติ จ เวติ จาติ อิจฺจสฺส เอวมาคตํ โหติ ตสฺมา ตํ น อุปปชฺชติ ตณฺหา อตฺตาติ โย วเทยฺย ฯ อิติ จกฺขุ อนตฺตา รูปา อนตฺตา จกฺขุวิญฺาณํ อนตฺตา จกฺขุสมฺผสฺโส อนตฺตา เวทนา อนตฺตา ตณฺหา อนตฺตา ฯ [๘๑๙] โสตํ อตฺตาติ โย วเทยฺย ... ฆานํ อตฺตาติ โย วเทยฺย ... ชิวฺหา อตฺตาติ โย วเทยฺย ... กาโย อตฺตาติ โย วเทยฺย ... มโน อตฺตาติ โย วเทยฺย ตํ น อุปปชฺชติ ฯ มนสฺส อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ ฯ ยสฺส โข ปน อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ อตฺตา เม อุปฺปชฺชติ จ เวติ จาติ อิจฺจสฺส เอวมาคตํ โหติ ตสฺมา ตํ น อุปปชฺชติ มโน อตฺตาติ โย วเทยฺย ฯ อิติ มโน อนตฺตา ฯ {๘๑๙.๑} ธมฺมา อตฺตาติ โย วเทยฺย ตํ น อุปปชฺชติ ฯ ธมฺมานํ อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ ฯ ยสฺส โข ปน อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ อตฺตา เม อุปฺปชฺชติ จ เวติ จาติ อิจฺจสฺส เอวมาคตํ โหติ ตสฺมา ตํ น อุปปชฺชติ ธมฺมา อตฺตาติ โย วเทยฺย ฯ อิติ มโน อนตฺตา ธมฺมา อนตฺตา ฯ {๘๑๙.๒} มโนวิญฺาณํ อตฺตาติ โย วเทยฺย ตํ น อุปปชฺชติ ฯ มโนวิญฺาณสฺส อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ ฯ ยสฺส โข ปน อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ อตฺตา เม อุปฺปชฺชติ จ เวติ จาติ อิจฺจสฺส เอวมาคตํ โหติ ตสฺมา ตํ น อุปปชฺชติ มโนวิญฺาณํ อตฺตาติ โย วเทยฺย ฯ อิติ มโน อนตฺตา ธมฺมา อนตฺตา มโนวิญฺาณํ อนตฺตา ฯ {๘๑๙.๓} มโนสมฺผสฺโส อตฺตาติ โย วเทยฺย ตํ น อุปปชฺชติ ฯ มโนสมฺผสฺสสฺส อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ ฯ ยสฺส โข ปน อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ อตฺตา เม อุปฺปชฺชติ จ เวติ จาติ อิจฺจสฺส เอวมาคตํ โหติ ตสฺมา ตํ น อุปปชฺชติ มโนสมฺผสฺโส อตฺตาติ โย วเทยฺย ฯ อิติ มโน อนตฺตา ธมฺมา อนตฺตา มโนวิญฺาณํ อนตฺตา มโนสมฺผสฺโส อนตฺตา ฯ {๘๑๙.๔} เวทนา อตฺตาติ โย วเทยฺย ตํ น อุปปชฺชติ ฯ เวทนาย อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ ฯ ยสฺส โข ปน อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ อตฺตา เม อุปฺปชฺชติ จ เวติ จาติ อิจฺจสฺส เอวมาคตํ โหติ ตสฺมา ตํ น อุปปชฺชติ เวทนา อตฺตาติ โย วเทยฺย ฯ อิติ มโน อนตฺตา ธมฺมา อนตฺตา มโนวิญฺาณํ อนตฺตา มโนสมฺผสฺโส อนตฺตา เวทนา อนตฺตา ฯ {๘๑๙.๕} ตณฺหา อตฺตาติ โย วเทยฺย ตํ น อุปปชฺชติ ฯ ตณฺหาย อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ ฯ ยสฺส โข ปน อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ อตฺตา เม อุปฺปชฺชติ จ เวติ จาติ อิจฺจสฺส เอวมาคตํ โหติ ตสฺมา ตํ น อุปปชฺชติ ตณฺหา อตฺตาติ โย วเทยฺย ฯ อิติ มโน อนตฺตา ธมฺมา อนตฺตา มโนวิญฺาณํ อนตฺตา มโนสมฺผสฺโส อนตฺตา เวทนา อนตฺตา ตณฺหา อนตฺตา ฯ [๘๒๐] อยํ โข ปน ภิกฺขเว สกฺกายสมุทยคามินี ปฏิปทา ฯ จกฺขุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ สมนุปสฺสติ ฯ รูเป เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ สมนุปสฺสติ ฯ จกฺขุวิญฺาณํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ สมนุปสฺสติ ฯ จกฺขุสมฺผสฺสํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ สมนุปสฺสติ ฯ เวทนํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ สมนุปสฺสติ ฯ ตณฺหํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ สมนุปสฺสติ ฯ โสตํ เอตํ มม ... ฆานํ เอตํ มม ... ชิวฺหํ เอตํ มม ... กายํ เอตํ มม ... มนํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ สมนุปสฺสติ ฯ ธมฺเม เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ สมนุปสฺสติ ฯ มโนวิญฺาณํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ สมนุปสฺสติ ฯ ตณฺหํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ สมนุปสฺสติ ฯ [๘๒๑] อยํ โข ปน ภิกฺขเว สกฺกายนิโรธคามินี ปฏิปทา ฯ จกฺขุํ เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ สมนุปสฺสติ ฯ รูเป เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ สมนุปสฺสติ ฯ จกฺขุวิญฺาณํ เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ สมนุปสฺสติ ฯ จกฺขุสมฺผสฺสํ เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ สมนุปสฺสติ ฯ เวทนํ เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ สมนุปสฺสติ ฯ ตณฺหํ เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ สมนุปสฺสติ ฯ โสตํ เนตํ มม ... ฆานํ เนตํ มม ... ชิวฺหํ เนตํ มม ... กายํ เนตํ มม ... มนํ เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ สมนุปสฺสติ ฯ ธมฺเม เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ สมนุปสฺสติ ฯ มโนวิญฺาณํ เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ สมนุปสฺสติ ฯ มโนสมฺผสฺสํ เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ สมนุปสฺสติ ฯ เวทนํ เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ สมนุปสฺสติ ฯ ตณฺหํ เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ สมนุปสฺสติ ฯ [๘๒๒] จกฺขุญฺจ ภิกฺขเว ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺาณํ ติณฺณํ สงฺคติ ผสฺโส ผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ฯ โส สุขาย เวทนาย ผุฏฺโ สมาโน อภินนฺทติ อภิวทติ อชฺโฌสาย ติฏฺติ ตสฺส ราคานุสโย อนุเสติ ฯ ทุกฺขาย เวทนาย ผุฏฺโ สมาโน โสจติ กิลมติ ปริเทวติ อุรตฺตาฬึ กนฺทติ สมฺโมหํ อาปชฺชติ ตสฺส ปฏิฆานุสโย อนุเสติ ฯ อทุกฺขมสุขาย เวทนาย ผุฏฺโ สมาโน ตสฺสา เวทนาย สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ตสฺส อวิชฺชานุสโย อนุเสติ ฯ {๘๒๒.๑} โส วต ภิกฺขเว สุขาย เวทนาย ราคานุสยํ อปฺปหาย ทุกฺขาย เวทนาย ปฏิฆานุสยํ อปฺปฏิวิโนเทตฺวา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย อวิชฺชานุสยํ อสมูหนิตฺวา อวิชฺชํ อปฺปหาย วิชฺชํ อนุปฺปาเทตฺวา ทิฏฺเว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร ภวิสฺสตีติ เนตํ านํ วิชฺชติ ฯ โสตญฺจ ภิกฺขเว ปฏิจฺจ สทฺเท จ อุปฺปชฺชติ โสตวิญฺาณํ ... ฆานญฺจ ภิกฺขเว ปฏิจฺจ คนฺเธ จ อุปฺปชฺชติ ฆานวิญฺาณํ ... ชิวฺหญฺจ ภิกฺขเว ปฏิจฺจ รเส จ อุปฺปชฺชติ ชิวฺหาวิญฺาณํ ... กายญฺจ ภิกฺขเว ปฏิจฺจ โผฏฺพฺเพ จ อุปฺปชฺชติ กายวิญฺาณํ ... มนญฺจ ภิกฺขเว ปฏิจฺจ ธมฺเม จ อุปฺปชฺชติ มโนวิญฺาณํ ติณฺณํ สงฺคติ ผสฺโส ผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ฯ โส สุขาย เวทนาย ผุฏฺโ สมาโน อภินนฺทติ อภิวทติ อชฺโฌสาย ติฏฺติ ตสฺส ราคานุสโย อนุเสติ ฯ ทุกฺขาย เวทนาย ผุฏฺโ สมาโน โสจติ กิลมติ ปริเทวติ อุรตฺตาฬึ กนฺทติ สมฺโมหํ อาปชฺชติ ตสฺส ปฏิฆานุสโย อนุเสติ ฯ อทุกฺขมสุขาย เวทนาย ผุฏฺโ สมาโน ตสฺสา เวทนาย สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ตสฺส อวิชฺชานุสโย อนุเสติ ฯ โส วต ภิกฺขเว สุขาย เวทนาย ราคานุสยํ อปฺปหาย ทุกฺขาย เวทนาย ปฏิฆานุสยํ อปฺปฏิวิโนเทตฺวา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย อวิชฺชานุสยํ อสมูหนิตฺวา อวิชฺชํ อปฺปหาย วิชฺชํ อนุปฺปาเทตฺวา ทิฏฺเว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร ภวิสฺสตีติ เนตํ านํ วิชฺชติ ฯ [๘๒๓] จกฺขุญฺจ โข ภิกฺขเว ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺาณํ ติณฺณํ สงฺคติ ผสฺโส ผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ฯ โส สุขาย เวทนาย ผุฏฺโ สมาโน นาภินนฺทติ นาภิวทติ นาชฺโฌสาย ติฏฺติ ตสฺส ราคานุสโย นานุเสติ ฯ ทุกฺขาย เวทนาย ผุฏฺโ สมาโน น โสจติ น กิลมติ น ปริเทวติ น อุรตฺตาฬึ กนฺทติ น สมฺโมหํ อาปชฺชติ ตสฺส ปฏิฆานุสโย นานุเสติ ฯ อทุกฺขมสุขาย เวทนาย ผุฏฺโ สมาโน ตสฺสา เวทนาย สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติ ตสฺส อวิชฺชานุสโย นานุเสติ ฯ {๘๒๓.๑} โส วต ภิกฺขเว สุขาย เวทนาย ราคานุสยํ ปหาย ทุกฺขาย เวทนาย ปฏิฆานุสยํ ปฏิวิโนเทตฺวา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย อวิชฺชานุสยํ สมูหนิตฺวา อวิชฺชํ ปหาย วิชฺชํ อุปฺปาเทตฺวา ทิฏฺเว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร ภวิสฺสตีติ านเมตํ วิชฺชติ ฯ โสตญฺจ ภิกฺขเว ปฏิจฺจ สทฺเท จ อุปฺปชฺชติ โสตวิญฺาณํ ... ฆานญฺจ ภิกฺขเว ปฏิจฺจ คนฺเธ จ อุปฺปชฺชติ ฆานวิญฺาณํ ... ชิวฺหญฺจ ภิกฺขเว ปฏิจฺจ รเส จ อุปฺปชฺชติ ชิวฺหาวิญฺาณํ ... กายญฺจ ภิกฺขเว ปฏิจฺจ โผฏฺพฺเพ จ อุปฺปชฺชติ กายวิญฺาณํ ... มนญฺจ ภิกฺขเว ปฏิจฺจ ธมฺเม จ อุปฺปชฺชติ มโนวิญฺาณํ ติณฺณํ สงฺคติ ผสฺโส ผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ฯ โส สุขาย เวทนาย ผุฏฺโ สมาโน นาภินนฺทติ นาภิวทติ นาชฺโฌสาย ติฏฺติ ตสฺส ราคานุสโย นานุเสติ ฯ ทุกฺขาย เวทนาย ผุฏฺโ สมาโน น โสจติ น กิลมติ น ปริเทวติ น อุรตฺตาฬึ กนฺทติ น สมฺโมหํ อาปชฺชติ ตสฺส ปฏิฆานุสโย นานุเสติ ฯ อทุกฺขมสุขาย เวทนาย ผุฏฺโ สมาโน ตสฺสา เวทนาย สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติ ตสฺส อวิชฺชานุสโย นานุเสติ ฯ {๘๒๓.๒} โส วต ภิกฺขเว สุขาย เวทนาย ราคานุสยํ ปหาย ทุกฺขาย เวทนาย ปฏิฆานุสยํ ปฏิวิโนเทตฺวา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย อวิชฺชานุสยํ สมูหนิตฺวา อวิชฺชํ ปหาย วิชฺชํ อุปฺปาเทตฺวา ทิฏฺเว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร ภวิสฺสตีติ านเมตํ วิชฺชตีติ ฯ [๘๒๔] เอวํ ปสฺสํ ภิกฺขเว สุตวา อริยสาวโก จกฺขุสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ รูเปสุปิ นิพฺพินฺทติ จกฺขุวิญฺาเณปิ นิพฺพินฺทติ จกฺขุสมฺผสฺเสปิ นิพฺพินฺทติ เวทนายปิ นิพฺพินฺทติ ตณฺหายปิ นิพฺพินฺทติ โสตสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ สทฺเทสุปิ นิพฺพินฺทติ ... ฆานสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ คนฺเธสุปิ นิพฺพินฺทติ ... ชิวฺหายปิ นิพฺพินฺทติ รเสสุปิ นิพฺพินฺทติ ... กายสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ โผฏฺพฺเพสุปิ นิพฺพินฺทติ ... มนสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ ธมฺเมสุปิ นิพฺพินฺทติ มโนวิญฺาเณปิ นิพฺพินฺทติ มโนสมฺผสฺเสปิ นิพฺพินฺทติ เวทนายปิ นิพฺพินฺทติ ตณฺหายปิ นิพฺพินฺทติ ฯ นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ วิราคา วิมุจฺจติ วิมุตฺตสฺมึ วิมุตฺตมิติ าณํ โหติ ขีณา ชาติ วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ อิทมโวจ ภควา อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ ฯ อิมสฺมิญฺจ ^๑- ปน เวยฺยากรณสฺมึ ภญฺมาเน สฏฺิมตฺตานํ ภิกฺขูนํ อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺจึสูติ ฯ ฉฉกฺกสุตฺตํ นิฏฺิตํ ฉฏฺ ฯ ------- @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อิมสฺมึ โข ปน ฯ สฬายตนวิภงฺคสุตฺตํ ^๑- [๘๒๕] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ มหาสฬายตนิกํ โว ภิกฺขเว เทสิสฺสามิ ตํ สุณาถ สาธุกํ มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวมฺภนฺเตติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ [๘๒๖] ภควา เอตทโวจ จกฺขุํ ภิกฺขเว อชานํ อปสฺสํ ยถาภูตํ รูเป อชานํ อปสฺสํ ยถาภูตํ จกฺขุวิญฺาณํ อชานํ อปสฺสํ ยถาภูตํ จกฺขุสมฺผสฺสํ อชานํ อปสฺสํ ยถาภูตํ ยมิทํ ^๒- จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ อชานํ อปสฺสํ ยถาภูตํ จกฺขุสฺมึ สารชฺชติ รูเปสุ สารชฺชติ จกฺขุวิญฺาเณ สารชฺชติ จกฺขุสมฺผสฺเส สารชฺชติ ยมิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตสฺมึปิ สารชฺชติ ฯ ตสฺส สารตฺตสฺส สํยุตฺตสฺส สมฺมูฬฺหสฺส อสฺสาทานุปสฺสิโน วิหรโต อายตึ ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา อุปจยํ คจฺฉนฺติ ฯ ตณฺหา จสฺส โปโนพฺภวิกา นนฺทิราคสหคตา ตตฺรตตฺราภินนฺทินี สา จสฺส ปวฑฺฒติ ฯ ตสฺส กายิกาปิ ทรถา ปวฑฺฒนฺติ เจตสิกาปิ ทรถา ปวฑฺฒนฺติ กายิกาปิ สนฺตาปา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. มหาสฬายตนิกสุตฺตํ ฯ ^๒ ยุ. ยมฺปิทํ ฯ เอวํ สพฺพตฺถ าตพฺพํ ฯ ปวฑฺฒนฺติ เจตสิกาปิ สนฺตาปา ปวฑฺฒนฺติ กายิกาปิ ปริฬาหา ปวฑฺฒนฺติ เจตสิกาปิ ปริฬาหา ปวฑฺฒนฺติ ฯ โส กายิกทุกฺขมฺปิ เจโตทุกฺขมฺปิ ปฏิสํเวเทติ ฯ [๘๒๗] โสตํ ภิกฺขเว อชานํ อปสฺสํ ยถาภูตํ ... ฆานํ ภิกฺขเว อชานํ อปสฺสํ ยถาภูตํ ... ชิวฺหํ ภิกฺขเว อชานํ อปสฺสํ ยถาภูตํ ... กายํ ภิกฺขเว อชานํ อปสฺสํ ยถาภูตํ ... มนํ ภิกฺขเว อชานํ อปสฺสํ ยถาภูตํ ธมฺเม ^[๑]- อชานํ อปสฺสํ ยถาภูตํ มโนวิญฺาณํ ^[๒]- อปสฺสํ ยถาภูตํ มโนสมฺผสฺสํ ^[๓]- อชานํ อปสฺสํ ยถาภูตํ ยมิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ อชานํ อปสฺสํ ยถาภูตํ มนสฺมึ สารชฺชติ ธมฺเมสุ สารชฺชติ มโนวิญฺาเณ สารชฺชติ มโนสมฺผสฺเส สารชฺชติ ยมิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตสฺมึปิ สารชฺชติ ฯ {๘๒๗.๑} ตสฺส สารตฺตสฺส สํยุตฺตสฺส สมฺมูฬฺหสฺส อสฺสาทานุปสฺสิโน วิหรโต อายตึ ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา อุปจยํ คจฺฉนฺติ ฯ ตณฺหา จสฺส โปโนพฺภวิกา นนฺทิราคสหคตา ตตฺรตตฺราภินนฺทินี สา จสฺส ปวฑฺฒติ ฯ ตสฺส กายิกาปิ ทรถา ปวฑฺฒนฺติ เจตสิกาปิ ทรถา ปวฑฺฒนฺติ กายิกาปิ สนฺตาปา ปวฑฺฒนฺติ เจตสิกาปิ สนฺตาปา ปวฑฺฒนฺติ กายิกาปิ ปริฬาหา ปวฑฺฒนฺติ เจตสิกาปิ ปริฬาหา ปวฑฺฒนฺติ ฯ โส กายิกทุกฺขมฺปิ เจโตทุกฺขมฺปิ ปฏิสํเวเทติ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร ภิกฺขเวติ ทิสฺสติ ฯ ^๒-๓ ม. เอตฺถนฺตเร @ภิกฺขเวติ ทิสฺสติ ฯ [๘๒๘] จกฺขุญฺจ โข ภิกฺขเว ชานํ ปสฺสํ ยถาภูตํ รูเป ชานํ ปสฺสํ ยถาภูตํ จกฺขุวิญฺาณํ ชานํ ปสฺสํ ยถาภูตํ จกฺขุสมฺผสฺสํ ชานํ ปสฺสํ ยถาภูตํ ยมิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ ชานํ ปสฺสํ ยถาภูตํ จกฺขุสฺมึ น สารชฺชติ รูเปสุ น สารชฺชติ จกฺขุวิญฺาเณ น สารชฺชติ จกฺขุสมฺผสฺเส น สารชฺชติ ยมิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตสฺมึปิ น สารชฺชติ ฯ {๘๒๘.๑} ตสฺส อสารตฺตสฺส อสํยุตฺตสฺส อสมฺมูฬฺหสฺส อาทีนวานุปสฺสิโน วิหรโต อายตึ ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา อปจยํ คจฺฉนฺติ ฯ ตณฺหา จสฺส โปโนพฺภวิกา นนฺทิราคสหคตา ตตฺรตตฺราภินนฺทินี สา จสฺส ปหียติ ฯ ตสฺส กายิกาปิ ทรถา ปหียนฺติ เจตสิกาปิ ทรถา ปหียนฺติ กายิกาปิ สนฺตาปา ปหียนฺติ เจตสิกาปิ สนฺตาปา ปหียนฺติ กายิกาปิ ปริฬาหา ปหียนฺติ เจตสิกาปิ ปริฬาหา ปหียนฺติ ฯ โส กายิกสุขมฺปิ เจโตสุขมฺปิ ปฏิสํเวเทติ ฯ ยา ตถาภูตสฺส ^๑- โหติ ทิฏฺิ สาสฺส โหติ สมฺมาทิฏฺิ โย ตถาภูตสฺส สงฺกปฺโป สฺวาสฺส โหติ สมฺมาสงฺกปฺโป โย ตถาภูตสฺส วายาโม สฺวาสฺส โหติ สมฺมาวายาโม ยา ตถาภูตสฺส สติ สาสฺส โหติ สมฺมาสติ โย ตถาภูตสฺส ^๑- สมาธิ สฺวาสฺส โหติ สมฺมาสมาธิ ฯ ปุพฺเพว โข ปนสฺส กายกมฺมํ วจีกมฺมํ อาชีโว สุปริสุทฺโธ โหติ ฯ เอวมสฺสายํ อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉติ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. ยถาภูตสฺส ฯ เอวํ สพฺพตฺถ าตพฺพํ ฯ [๘๒๙] ตสฺส เอวํ อิมํ อริยํ อฏฺงฺคิกํ มคฺคํ ภาวยโต จตฺตาโรปิ สติปฏฺานา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ จตฺตาโรปิ สมฺมปฺปธานา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ จตฺตาโรปิ อิทฺธิปาทา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ ปญฺจปิ อินฺทฺริยานิ ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ ปญฺจปิ พลานิ ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ สตฺตปิ โพชฺฌงฺคา ภาวนาปริปูรึ คจฺฉนฺติ ฯ ตสฺสิเม เทฺว ธมฺมา ยุคนทฺธา ^๑- วตฺตนฺติ สมโถ จ วิปสฺสนา จ ฯ โส เย ธมฺมา อภิญฺา ปริญฺเยฺยา เต ธมฺเม อภิญฺา ปริชานาติ เย ธมฺมา อภิญฺา ปหาตพฺพา เต ธมฺเม อภิญฺา ปชหติ เย ธมฺมา อภิญฺา ภาเวตพฺพา เต ธมฺเม อภิญฺา ภาเวติ เย ธมฺมา อภิญฺา สจฺฉิกาตพฺพา เต ธมฺเม อภิญฺา สจฺฉิกโรติ ฯ {๘๒๙.๑} กตเม จ ภิกฺขเว ธมฺมา อภิญฺา ปริญฺเยฺยา ปญฺจุปาทานกฺขนฺธาติสฺส วจนียํ เสยฺยถีทํ รูปูปาทานกฺขนฺโธ เวทนูปาทานกฺขนฺโธ สญฺูปาทานกฺขนฺโธ สงฺขารูปาทานกฺขนฺโธ วิญฺาณูปาทานกฺขนฺโธ อิเม ธมฺมา อภิญฺา ปริญฺเยฺยา ฯ กตเม จ ภิกฺขเว ธมฺมา อภิญฺา ปหาตพฺพา อวิชฺชา จ ภวตณฺหา จ อิเม ธมฺมา อภิญฺา ปหาตพฺพา ฯ กตเม จ ภิกฺขเว ธมฺมา อภิญฺา ภาเวตพฺพา สมโถ จ วิปสฺสนา จ อิเม ธมฺมา อภิญฺา ภาเวตพฺพา ฯ กตเม จ ภิกฺขเว ธมฺมา อภิญฺา สจฺฉิกาตพฺพา วิชฺชา จ วิมุตฺติ จ อิเม ธมฺมา อภิญฺา สจฺฉิกาตพฺพา ฯ [๘๓๐] โสตํ ภิกฺขเว ชานํ ปสฺสํ ยถาภูตํ ... ฆานํ ภิกฺขเว @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ยุคนนฺธา ฯ ชานํ ปสฺสํ ยถาภูตํ ... ชิวฺหํ ภิกฺขเว ชานํ ปสฺสํ ยถาภูตํ ... กายํ ภิกฺขเว ชานํ ปสฺสํ ยถาภูตํ ... มนํ ภิกฺขเว ชานํ ปสฺสํ ยถาภูตํ ธมฺเม ^[๑]- ชานํ ปสฺสํ ยถาภูตํ มโนวิญฺาณํ ^[๒]- ชานํ ปสฺสํ ยถาภูตํ มโนสมฺผสฺสํ ^[๓]- ชานํ ปสฺสํ ยถาภูตํ ยมิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ ชานํ ปสฺสํ ยถาภูตํ มนสฺมึ น สารชฺชติ ธมฺเมสุ น สารชฺชติ มโนวิญฺาเณ น สารชฺชติ มโนสมฺผสฺเส น สารชฺชติ ยมิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตสฺมึปิ น สารชฺชติ ฯ {๘๓๐.๑} ตสฺส อสารตฺตสฺส อสํยุตฺตสฺส อสมฺมูฬฺหสฺส อาทีนวานุปสฺสิโน วิหรโต อายตึ ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา อปจยํ คจฺฉนฺติ ฯ ตณฺหา จสฺส โปโนพฺภวิกา นนฺทิราคสหคตา ตตฺรตตฺราภินนฺทินี สา จสฺส ปหียติ ฯ ตสฺส กายิกาปิ ทรถา ปหียนฺติ เจตสิกาปิ ทรถา ปหียนฺติ กายิกาปิ สนฺตาปา ปหียนฺติ เจตสิกาปิ สนฺตาปา ปหียนฺติ กายิกาปิ ปริฬาหา ปหียนฺติ เจตสิกาปิ ปริฬาหา ปหียนฺติ ฯ โส กายิกสุขมฺปิ เจโตสุขมฺปิ ปฏิสํเวเทติ ฯ {๘๓๐.๒} ยา ตถาภูตสฺส ทิฏฺิ สาสฺส โหติ สมฺมาทิฏฺิ โย ตถาภูตสฺส สงฺกปฺโป สฺวาสฺส โหติ สมฺมาสงฺกปฺโป โย ตถาภูตสฺส วายาโม สฺวาสฺส โหติ สมฺมาวายาโม ยา ตถาภูตสฺส สติ สาสฺส โหติ สมฺมาสติ โย ตถาภูตสฺส สมาธิ สฺวาสฺส โหติ สมฺมาสมาธิ ฯ ปุพฺเพว โข ปนสฺส กายกมฺมํ วจีกมฺมํ อาชีโว สุปริสุทฺโธ โหติ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑-๒-๓ ยุ. เอตฺถนฺตเร ภิกฺขเวติ ทิสฺสติ ฯ เอวมสฺสายํ อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉติ ฯ [๘๓๑] ตสฺส เอวํ อริยํ อฏฺงฺคิกํ มคฺคํ ภาวยโต จตฺตาโรปิ สติปฏฺานา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ จตฺตาโรปิ สมฺมปฺปธานา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ จตฺตาโรปิ อิทฺธิปาทา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ ปญฺจปิ อินฺทฺริยานิ ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ ปญฺจปิ พลานิ ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ สตฺตปิ โพชฺฌงฺคา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ ฯ ตสฺสิเม เทฺว ธมฺมา ยุคนทฺธา วตฺตนฺติ สมโถ จ วิปสฺสนา จ ฯ โส เย ธมฺมา อภิญฺา ปริญฺเยฺยา เต ธมฺเม อภิญฺา ปริชานาติ เย ธมฺมา อภิญฺา ปหาตพฺพา เต ธมฺเม อภิญฺา ปชหติ เย ธมฺมา อภิญฺา ภาเวตพฺพา เต ธมฺเม อภิญฺา ภาเวติ เย ธมฺมา อภิญฺา สจฺฉิกาตพฺพา เต ธมฺเม สจฺฉิกโรติ ฯ {๘๓๑.๑} กตเม จ ภิกฺขเว ธมฺมา อภิญฺา ปริญฺเยฺยา ปญฺจุปาทานกฺขนฺธาติสฺส วจนียํ เสยฺยถีทํ รูปูปาทานกฺขนฺโธ เวทนูปาทานกฺขนฺโธ สญฺูปาทานกฺขนฺโธ สงฺขารูปาทานกฺขนฺโธ วิญฺาณูปาทานกฺขนฺโธ อิเม ธมฺมา อภิญฺา ปริญฺเยฺยา ฯ กตเม จ ภิกฺขเว ธมฺมา อภิญฺา ปหาตพฺพา อวิชฺชา จ ภวตณฺหา จ อิเม ธมฺมา อภิญฺา ปหาตพฺพา ฯ กตเม จ ภิกฺขเว ธมฺมา อภิญฺา ภาเวตพฺพา สมโถ จ วิปสฺสนา จ อิเม ธมฺมา อภิญฺา ภาเวตพฺพา ฯ กตเม จ ภิกฺขเว ธมฺมา อภิญฺา สจฺฉิกาตพฺพา วิชฺชา จ วิมุตฺติ จ อิเม ธมฺมา อภิญฺา สจฺฉิกาตพฺพาติ ฯ อิทมโวจ ภควา อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ ฯ สฬายตนวิภงฺคสุตฺตํ นิฏฺิตํ สตฺตมํ ฯ ---------- นครวินฺเทยฺยสุตฺตํ [๘๓๒] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา โกสเลสุ จาริกญฺจรมาโน มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ เยน นครวินฺทํ ^๑- นาม โกสลานํ พฺรหฺมณคาโม ^๒- ตทวสริ ฯ อสฺโสสุํ โข นครวินฺเทยฺยกา ^๓- พฺราหฺมณ- คหปติกา สมโณ ขลุ โภ โคตโม สกฺยปุตฺโต สกฺยปุตฺโต สกฺยกุลา ปพฺพชิโต โกสเลสุ จาริกญฺจรมาโน มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ นครวินฺทํ ^๔- อนุปฺปตฺโต ตํ โข ปน ภวนฺตํ โคตมํ เอวํกลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา โส อิมํ โลกํ สเทวกํ สมารกํ สพฺรหฺมกํ สสฺสมณพฺราหฺมณึ ปชํ สเทวมนุสฺสํ สยํ อภิญฺา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทติ โส ธมฺมํ เทเสติ อาทิกลฺยาณํ มชฺเฌกลฺยาณํ ปริโยสานกลฺยาณํ สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ ปกาเสติ สาธุ โข ปน ตถารูปานํ อรหตํ ทสฺสนํ โหตีติ ฯ {๘๓๒.๑} อถ โข นครวินฺเทยฺยกา ^๕- พฺราหฺมณคหปติกา เยน ภควา เตนูปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา อปฺเปกจฺเจ ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ อปฺเปกจฺเจ ภควตา สทฺธึ สมฺโมทึสุ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ อปฺเปกจฺเจ เยน ภควา เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ อปฺเปกจฺเจ ภควโต สนฺติเก นามโคตฺตํ สาเวตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ อปฺเปกจฺเจ ตุณฺหีภูตา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑-๔ โป. นครวินฺเทยฺยํ นาม ฯ ^๒ ม. พฺราหฺมณานํ คาโม ฯ ^๓-๕ โป. นครวินฺเทยฺยา ฯ [๘๓๓] เอกมนฺตํ นิสินฺเน โข นครวินฺเทยฺยเก พฺราหฺมณคหปติเก ภควา เอตทโวจ สเจ โว คหปตโย อญฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ กถํรูปา ^๑- คหปตโย สมณพฺราหฺมณา น สกฺกาตพฺพา น ครุกาตพฺพา น มาเนตพฺพา น ปูเชตพฺพาติ เอวํ ปุฏฺา ตุเมฺห คหปตโย เตสํ อญฺติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ เอวํ พฺยากเรยฺยาถ เย เต สมณพฺราหฺมณา จกฺขุวิญฺเยฺเยสุ รูเปสุ อวีตราคา อวีตโทสา อวีตโมหา อชฺฌตฺตํ อวูปสนฺตจิตฺตา สมวิสมํ จรนฺติ กาเยน วาจาย มนสา เอวรูปา สมณพฺราหฺมณา น สกฺกาตพฺพา น ครุกาตพฺพา น มาเนตพฺพา น ปูเชตพฺพา ตํ กิสฺส เหตุ มยมฺปิ หิ จกฺขุวิญฺเยฺเยสุ รูเปสุ อวีตราคา อวีตโทสา อวีตโมหา อชฺฌตฺตํ อวูปสนฺตจิตฺตา สมวิสมํ จราม กาเยน วาจาย มนสา เตสนฺโน สมจริยมฺปิ เหตํ อุตฺตรึ อปสฺสตํ ตสฺมา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา น สกฺกาตพฺพา น ครุกาตพฺพา น มาเนตพฺพา น ปูเชตพฺพา ฯ {๘๓๓.๑} เย เต สมณพฺราหฺมณา โสตวิญฺเยฺเยสุ สทฺเทสุ ... ฆานวิญฺเยฺเยสุ คนฺเธสุ ... ชิวฺหาวิญฺเยฺเยสุ รเสสุ ... กายวิญฺเยฺเยสุ โผฏฺพฺเพสุ ... มโนวิญฺเยฺเยสุ ธมฺเมสุ อวีตราคา อวีตโทสา อวีตโมหา อชฺฌตฺตํ อวูปสนฺตจิตฺตา สมวิสมํ จรนฺติ กาเยน วาจาย มนสา เอวรูปา สมณพฺราหฺมณา น สกฺกาตพฺพา น ครุกาตพฺพา น มาเนตพฺพา น ปูเชตพฺพา ตํ กิสฺส เหตุ มยมฺปิ หิ มโนวิญฺเยฺเยสุ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. สพฺพตฺถ กถํภูตาติ ทิสฺสติ ฯ ธมฺเมสุ อวีตราคา อวีตโทสา อวีตโมหา อชฺฌตฺตํ อวูปสนฺตจิตฺตา สมวิสมํ จราม กาเยน วาจาย มนสา เตสนฺโน สมจริยมฺปิ เหตํ อุตฺตรึ อปสฺสตํ ตสฺมา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา น สกฺกาตพฺพา น ครุกาตพฺพา น มาเนตพฺพา น ปูเชตพฺพาติ ฯ เอวํ ปุฏฺา ตุเมฺห คหปตโย เตสํ อญฺติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ เอวํ พฺยากเรยฺยาถ ฯ [๘๓๔] สเจ ปน โว คหปตโย อญฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ กถํรูปา คหปตโย สมณพฺราหฺมณา สกฺกาตพฺพา ครุกาตพฺพา มาเนตพฺพา ปูเชตพฺพาติ เอวํ ปุฏฺา ตุเมฺห คหปตโย เตสํ อญฺติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ เอวํ พฺยากเรยฺยาถ เย เต สมณพฺราหฺมณา จกฺขุวิญฺเยฺเยสุ รูเปสุ วีตราคา วีตโทสา วีตโมหา อชฺฌตฺตํ วูปสนฺตจิตฺตา สมจริยํ จรนฺติ กาเยน วาจาย มนสา เอวรูปา สมณพฺราหฺมณา สกฺกาตพฺพา ครุกาตพฺพา มาเนตพฺพา ปูเชตพฺพา ตํ กิสฺส เหตุ มยมฺปิ หิ จกฺขุวิญฺเยฺเยสุ รูเปสุ อวีตราคา อวีตโทสา อวีตโมหา อชฺฌตฺตํ อวูปสนฺตจิตฺตา สมวิสมํ จราม กาเยน วาจาย มนสา เตสนฺโน สมจริยมฺปิ เหตํ อุตฺตรึ ปสฺสตํ ตสฺมา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา สกฺกาตพฺพา ครุกาตพฺพา มาเนตพฺพา ปูเชตพฺพา ฯ {๘๓๔.๑} เย เต สมณพฺราหฺมณา โสตวิญฺเยฺเยสุ สทฺเทสุ ... ฆานวิญฺเยฺเยสุ คนฺเธสุ ... ชิวฺหาวิญฺเยฺเยสุ รเสสุ ... กายวิญฺเยฺเยสุ โผฏฺพฺเพสุ ... มโนวิญฺเยฺเยสุ ธมฺเมสุ วีตราคา วีตโทสา วีตโมหา อชฺฌตฺตํ วูปสนฺตจิตฺตา สมจริยํ จรนฺติ กาเยน วาจาย มนสา เอวรูปา สมณพฺราหฺมณา สกฺกาตพฺพา ครุกาตพฺพา มาเนตพฺพา ปูเชตพฺพา ตํ กิสฺส เหตุ มยมฺปิ หิ มโนวิญฺเยฺเยสุ ธมฺเมสุ อวีตราคา อวีตโทสา อวีตโมหา อชฺฌตฺตํ อวูปสนฺตจิตฺตา สมวิสมํ จราม กาเยน วาจาย มนสา เตสนฺโน สมจริยมฺปิ เหตํ อุตฺตรึ ปสฺสตํ ตสฺมา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา สกฺกาตพฺพา ครุกาตพฺพา มาเนตพฺพา ปูเชตพฺพาติ ฯ เอวํ ปุฏฺา ตุเมฺห คหปตโย เตสํ อญฺติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ เอวํ พฺยากเรยฺยาถ ฯ [๘๓๕] สเจ ^๑- เต คหปตโย อญฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ เก ปนายสฺมนฺตานํ อาการา เก อนฺวยา เยน ตุเมฺห อายสฺมนฺโต เอวํ วเทถ อทฺธา เต อายสฺมนฺโต วีตราคา วา ราควินยาย วา ปฏิปนฺนา วีตโทสา วา โทสวินยาย วา ปฏิปนฺนา วีตโมหา วา โมหวินยาย วา ปฏิปนฺนาติ เอวํ ปุฏฺา ตุเมฺห คหปตโย เตสํ อญฺติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ เอวํ พฺยากเรยฺยาถ ตถา หิ เต อายสฺมนฺโต อรญฺวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวนฺติ นตฺถิ โข ปน ตตฺถ ตถารูปา จกฺขุวิญฺเยฺยา รูปา เย ทิสฺวา ทิสฺวา อภิรเมยฺยุํ นตฺถิ โข ปน ตตฺถ ตถารูปา โสตวิญฺเยฺยา สทฺทา เย สุตฺวา สุตฺวา อภิรเมยฺยุํ นตฺถิ โข ปน ตตฺถ ตถารูปา ฆานวิญฺเยฺยา คนฺธา เย ฆายิตฺวา ฆายิตฺวา @เชิงอรรถ: ^๑ โป. สเจ โว ฯ ม. สเจ ปน โว ฯ อภิรเมยฺยุํ นตฺถิ โข ปน ตตฺถ ตถารูปา ชิวฺหาวิญฺเยฺยา รสา เย สายิตฺวา สายิตฺวา อภิรเมยฺยุํ นตฺถิ โข ปน ตตฺถ ตถารูปา กายวิญฺเยฺยา โผฏฺพฺพา เย ผุสิตฺวา ผุสิตฺวา อภิรเมยฺยุํ อิเม โข โน อาวุโส อาการา อิเม อนฺวยา เยน มยํ อายสฺมนฺเต เอวํ วเทม อทฺธา เต อายสฺมนฺโต วีตราคา วา ราควินยาย วา ปฏิปนฺนา วีตโทสา วา โทสวินยาย วา ปฏิปนฺนา วีตโมหา วา โมหวินยาย วา ปฏิปนฺนาติ ฯ เอวํ ปุฏฺา ตุเมฺห คหปตโย เตสํ อญฺติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ เอวํ พฺยากเรยฺยาถาติ ฯ [๘๓๖] เอวํ วุตฺเต นครวินฺเทยฺยกา พฺราหฺมณคหปติกา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม เสยฺยถาปิ โภ โคตม นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตีติ เอวเมว โภตา โคตเมน อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโต เอเต มยํ ภวนฺตํ โคตมํ สรณํ คจฺฉาม ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจ อุปาสเก โน ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปเต สรณงฺคเตติ ฯ นครวินฺเทยฺยสุตฺตํ นิฏฺิตํ อฏฺมํ ฯ ---------- ปิณฺฑปาตปาริสุทฺธิสุตฺตํ [๘๓๗] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป ฯ อถ โข อายสฺมา สารีปุตฺโต สายณฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ สารีปุตฺตํ ภควา เอตทโวจ วิปฺปสนฺนานิ โข เต สารีปุตฺต อินฺทฺริยานิ ปริสุทฺโธ ฉวิวณฺโณ ปริโยทาโต กตเมน ^[๑]- ตฺวํ สารีปุตฺต วิหาเรน เอตรหิ พหุลํ วิหรสีติ ฯ สุญฺตาวิหาเรน โข อหํ ภนฺเต เอตรหิ พหุลํ วิหรามีติ ฯ [๘๓๘] สาธุ สาธุ สารีปุตฺต มหาปุริสวิหาเรน กิร ตฺวํ สารีปุตฺต เอตรหิ พหุลํ วิหรสิ มหาปุริสวิหาโร เหส สารีปุตฺต ยทิทํ สุญฺตา ฯ ตสฺมาติห สารีปุตฺต ภิกฺขุ สเจ อากงฺเขยฺย สุญฺตาวิหาเรน ^[๒]- พหุลํ วิหเรยฺยนฺติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ เยน จาหํ มคฺเคน คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสึ ยสฺมิญฺจ ปเทเส ปิณฺฑาย อจรึ เยน จ มคฺเคน คามโต ปิณฺฑาย ปฏิกฺกมึ อตฺถิ นุ โข เม ตตฺถ จกฺขุวิญฺเยฺเยสุ รูเปสุ ฉนฺโท วา ราโค วา โทโส วา โมโห วา ปฏิฆํ วาปิ เจตโสติ ฯ สเจ สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ เยน จาหํ มคฺเคน คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสึ ยสฺมิญฺจ ปเทเส ปิณฺฑาย อจรึ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. เอตฺถนฺตเร โขสทฺโท อตฺถิ ฯ ^๒ ยุ. เอตฺถนฺตเร เอตรหิ อิติ ทิสฺสติ ฯ เยน จ มคฺเคน คามโต ปิณฺฑาย ปฏิกฺกมึ อตฺถิ เม ตตฺถ จกฺขุวิญฺเยฺเยสุ รูเปสุ ฉนฺโท วา ราโค วา โทโส วา โมโห วา ปฏิฆํ วาปิ เจตโสติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา เตสํเยว ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย วายมิตพฺพํ ฯ สเจ ปน สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ เยน จาหํ มคฺเคน คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสึ ยสฺมิญฺจ ปเทเส ปิณฺฑาย อจรึ เยน จ มคฺเคน คามโต ปิณฺฑาย ปฏิกฺกมึ นตฺถิ เม ตตฺถ จกฺขุวิญฺเยฺเยสุ รูเปสุ ฉนฺโท วา ราโค วา โทโส วา โมโห วา ปฏิฆํ วาปิ เจตโสติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา เตเนว ปีติปามุชฺเชน ^๑- วิหาตพฺพํ อโหรตฺตานุสิกฺขินา กุสเลสุ ธมฺเมสุ ฯ [๘๓๙] ปุน จปรํ สารีปุตฺต ภิกฺขุนา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ เยน จาหํ มคฺเคน คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสึ ยสฺมิญฺจ ปเทเส ปิณฺฑาย อจรึ เยน จ มคฺเคน คามโต ปิณฺฑาย ปฏิกฺกมึ อตฺถิ นุ โข เม ตตฺถ โสตวิญฺเยฺเยสุ สทฺเทสุ ... ฆานวิญฺเยฺเยสุ คนฺเธสุ ... ชิวฺหาวิญฺเยฺเยสุ รเสสุ ... กายวิญฺเยฺเยสุ โผฏฺพฺเพสุ ... มโนวิญฺเยฺเยสุ ธมฺเมสุ ฉนฺโท วา ราโค วา โทโส วา โมโห วา ปฏิฆํ วาปิ เจตโสติ ฯ สเจ สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ เยน จาหํ มคฺเคน คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสึ ยสฺมิญฺจ ปเทเส ปิณฺฑาย อจรึ เยน จ มคฺเคน คามโต ปิณฺฑาย ปฏิกฺกมึ อตฺถิ เม ตตฺถ มโนวิญฺเยฺเยสุ ธมฺเมสุ ฉนฺโท วา ราโค วา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. สพฺพตฺถ ปีติปาโมชฺเชน ฯ โทโส วา โมโห วา ปฏิฆํ วาปิ เจตโสติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา เตสํเยว ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย วายมิตพฺพํ ฯ สเจ ปน สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ เยน จาหํ มคฺเคน คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสึ ยสฺมิญฺจ ปเทเส ปิณฺฑาย อจรึ เยน จ มคฺเคน คามโต ปิณฺฑาย ปฏิกฺกมึ นตฺถิ เม ตตฺถ มโนวิญฺเยฺเยสุ ธมฺเมสุ ฉนฺโท วา ราโค วา โทโส วา โมโห วา ปฏิฆํ วาปิ เจตโสติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา เตเนว ปีติปามุชฺเชน วิหาตพฺพํ อโหรตฺตานุสิกฺขินา กุสเลสุ ธมฺเมสุ ฯ [๘๔๐] ปุน จปรํ สารีปุตฺต ภิกฺขุนา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ ปหีนา นุ โข เม ปญฺจ กามคุณาติ ฯ สเจ สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ อปฺปหีนา โข เม ปญฺจ กามคุณาติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา ปญฺจนฺนํ กามคุณานํ ปหานาย วายมิตพฺพํ ฯ สเจ ปน สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ ปหีนา โข เม ปญฺจ กามคุณาติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา เตเนว ปีติปามุชฺเชน วิหาตพฺพํ อโหรตฺตานุสิกฺขินา กุสเลสุ ธมฺเมสุ ฯ [๘๔๑] ปุน จปรํ สารีปุตฺต ภิกฺขุนา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ ปหีนา นุ โข เม ปญฺจ นีวรณาติ ฯ สเจ สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ อปฺปหีนา โข เม ปญฺจ นีวรณาติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา ปญฺจนฺนํ นีวรณานํ ปหานาย วายมิตพฺพํ ฯ สเจ ปน สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ ปหีนา โข เม ปญฺจ นีวรณาติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา เตเนว ปีติปามุชฺเชน วิหาตพฺพํ อโหรตฺตานุสิกฺขินา กุสเลสุ ธมฺเมสุ ฯ [๘๔๒] ปุน จปรํ สารีปุตฺต ภิกฺขุนา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ ปริญฺาตา นุ โข เม ปญฺจุปาทานกฺขนฺธาติ ฯ สเจ สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ อปริญฺาตา โข เม ปญฺจุปาทานกฺขนฺธาติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา ปญฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ ปริญฺาย วายมิตพฺพํ ฯ สเจ ปน สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ ปริญฺาตา โข เม ปญฺจุปาทานกฺขนฺธาติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา เตเนว ปีติปามุชฺเชน วิหาตพฺพํ อโหรตฺตานุสิกฺขินา กุสเลสุ ธมฺเมสุ ฯ [๘๔๓] ปุน จปรํ สารีปุตฺต ภิกฺขุนา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ ภาวิตา นุ โข เม จตฺตาโร สติปฏฺานาติ ฯ สเจ สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ อภาวิตา โข เม จตฺตาโร สติปฏฺานาติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ ภาวนาย วายมิตพฺพํ ฯ สเจ ปน สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ ภาวิตา โข เม จตฺตาโร สติปฏฺานาติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา เตเนว ปีติปามุชฺเชน วิหาตพฺพํ อโหรตฺตานุสิกฺขินา กุสเลสุ ธมฺเมสุ ฯ [๘๔๔] ปุน จปรํ สารีปุตฺต ภิกฺขุนา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ ภาวิตา นุ โข เม จตฺตาโร สมฺมปฺปธานาติ ฯ สเจ สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ อภาวิตา โข เม จตฺตาโร สมฺมปฺปธานาติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา จตุนฺนํ สมฺมปฺปธานานํ ภาวนาย วายมิตพฺพํ ฯ สเจ ปน สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ ภาวิตา โข เม จตฺตาโร สมฺมปฺปธานาติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา เตเนว ปีติปามุชฺเชน วิหาตพฺพํ อโหรตฺตานุสิกฺขินา กุสเลสุ ธมฺเมสุ ฯ [๘๔๕] ปุน จปรํ สารีปุตฺต ภิกฺขุนา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ ภาวิตา นุ โข เม จตฺตาโร อิทฺธิปาทาติ ฯ สเจ สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ อภาวิตา โข เม จตฺตาโร อิทฺธิปาทาติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวนาย วายมิตพฺพํ ฯ สเจ ปน สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ ภาวิตา โข เม จตฺตาโร อิทฺธิปาทาติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา เตเนว ปีติปามุชฺเชน วิหาตพฺพํ อโหรตฺตานุสิกฺขินา กุสเลสุ ธมฺเมสุ ฯ [๘๔๖] ปุน จปรํ สารีปุตฺต ภิกฺขุนา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ ภาวิตา นุ โข เม ปญฺจินฺทฺริยานีติ ฯ สเจ สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ อภาวิตานิ โข เม ปญฺจินฺทฺริยานีติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ ภาวนาย วายมิตพฺพํ ฯ สเจ ปน สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ ภาวิตานิ โข เม ปญฺจินฺทฺริยานีติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา เตเนว ปีติปามุชฺเชน วิหาตพฺพํ อโหรตฺตานุสิกฺขินา กุสเลสุ ธมฺเมสุ ฯ [๘๔๗] ปุน จปรํ สารีปุตฺต ภิกฺขุนา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ ภาวิตานิ นุ โข เม ปญฺจ พลานีติ ฯ สเจ สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ อภาวิตานิ โข เม ปญฺจ พลานีติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา ปญฺจนฺนํ พลานํ ภาวนาย วายมิตพฺพํ ฯ สเจ ปน สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ ภาวิตานิ โข เม ปญฺจ พลานีติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา เตเนว ปีติปามุชฺเชน วิหาตพฺพํ อโหรตฺตานุสิกฺขินา กุสเลสุ ธมฺเมสุ ฯ [๘๔๘] ปุน จปรํ สารีปุตฺต ภิกฺขุนา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ ภาวิตา นุ โข เม สตฺต โพชฺฌงฺคาติ ฯ สเจ สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ อภาวิตา โข เม สตฺต โพชฺฌงฺคาติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา สตฺตนฺนํ โพชฺฌงฺคานํ ภาวนาย วายมิตพฺพํ ฯ สเจ ปน สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ ภาวิตา โข เม สตฺต โพชฺฌงฺคาติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา เตเนว ปีติปามุชฺเชน วิหาตพฺพํ อโหรตฺตานุสิกฺขินา กุสเลสุ ธมฺเมสุ ฯ [๘๔๙] ปุน จปรํ สารีปุตฺต ภิกฺขุนา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ ภาวิโต นุ โข เม อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโคติ ฯ สเจ สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ อภาวิโต โข เม อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโคติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา อริยสฺส อฏฺงฺคิกสฺส มคฺคสฺส ภาวนาย วายมิตพฺพํ ฯ สเจ ปน สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ ภาวิโต โข เม อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโคติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา เตเนว ปีติปามุชฺเชน วิหาตพฺพํ อโหรตฺตานุสิกฺขินา กุสเลสุ ธมฺเมสุ ฯ [๘๕๐] ปุน จปรํ สารีปุตฺต ภิกฺขุนา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ ภาวิตา นุ โข เม สมโถ จ วิปสฺสนา จาติ ฯ สเจ สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ อภาวิตา โข เม สมโถ จ วิปสฺสนา จาติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา สมถวิปสฺสนานํ ภาวนาย วายมิตพฺพํ ฯ สเจ ปน สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ ภาวิตา โข เม สมโถ จ วิปสฺสนา จาติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา เตเนว ปีติปามุชฺเชน วิหาตพฺพํ อโหรตฺตานุสิกฺขินา กุสเลสุ ธมฺเมสุ ฯ [๘๕๑] ปุน จปรํ สารีปุตฺต ภิกฺขุนา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ สจฺฉิกตา นุ โข เม วิชฺชา จ วิมุตฺติ จาติ ฯ สเจ สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ อสจฺฉิกตา โข เม วิชฺชา จ วิมุตฺติ จาติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา วิชฺชาย จ วิมุตฺติยา จ สจฺฉิกิริยาย วายมิตพฺพํ ฯ สเจ ปน สารีปุตฺต ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ สจฺฉิกตา โข เม วิชฺชา จ วิมุตฺติ จาติ เตน สารีปุตฺต ภิกฺขุนา เตเนว ปีติปามุชฺเชน วิหาตพฺพํ อโหรตฺตานุสิกฺขินา กุสเลสุ ธมฺเมสุ ฯ [๘๕๒] เย หิ เกจิ สารีปุตฺต อตีตมทฺธานํ สมณา วา พฺราหฺมณา วา ปิณฺฑปาตํ ปริโสเธสุํ สพฺเพ เต เอวเมว ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปิณฺฑปาตํ ปริโสเธสุํ ฯ เย ^๑- หิ เกจิ สารีปุตฺต อนาคตมทฺธานํ สมณา วา พฺราหฺมณา วา ปิณฺฑปาตํ ปริโสเธสฺสนฺติ สพฺเพ เต เอวเมว ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปิณฺฑปาตํ ปริโสเธสฺสนฺติ ฯ เย ^๒- หิ เกจิ สารีปุตฺต เอตรหิ สมณา วา พฺราหฺมณา วา ปิณฺฑปาตํ ปริโสเธนฺติ สพฺเพ เต เอวเมว ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปิณฺฑปาตํ ปริโสเธนฺติ ฯ ตสฺมาติห ^๓- โว สารีปุตฺต สิกฺขิตพฺพํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปิณฺฑปาตํ ปริโสเธสฺสามาติ เอวญฺหิ โว สารีปุตฺต สิกฺขิตพฺพนฺติ ฯ อิทมโวจ ภควา อตฺตมโน อายสฺมา สารีปุตฺโต ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ ปิณฺฑปาตปาริสุทฺธิสุตฺตํ นิฏฺิตํ นวมํ ฯ --------- @เชิงอรรถ: ^๑-๒ ม. ยุ. เยปิ หิ เกจิ ฯ ^๓ ยุ. เตนหิ โว สารีปุตฺต เอวํ สิกฺขิตพฺพํ ฯ @ม. ตสฺมาติห สารีปุตฺต ฯ อินฺทฺริยภาวนาสุตฺตํ [๘๕๓] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา กชฺชงฺคลายํ วิหรติ เวฬุวเน ^๑- ฯ อถ โข อุตฺตโร มาณโว ปาราสิริยนฺเตวาสี ^๒- เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ [๘๕๔] เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อุตฺตรํ มาณวํ ปาราสิริยนฺเตวาสึ ภควา เอตทโวจ เทเสติ อุตฺตร ปาราสิริโย พฺราหฺมโณ สาวกานํ อินฺทฺริยภาวนนฺติ ฯ เทเสติ โภ โคตม ปาราสิริโย พฺราหฺมโณ สาวกานํ อินฺทฺริยภาวนนฺติ ฯ ยถากถํ ^[๓]- อุตฺตร เทเสติ ปาราสิริโย พฺราหฺมโณ สาวกานํ อินฺทฺริยภาวนนฺติ ฯ อิธ โภ โคตม จกฺขุนา รูปํ น ปสฺสติ โสเตน สทฺทํ น สุณาตีติ เอวํ โข โภ โคตม เทเสติ ปาราสิริโย พฺราหฺมโณ สาวกานํ อินฺทฺริยภาวนนฺติ ฯ เอวํ สนฺเต โข อุตฺตร อนฺโธ ภาวิตินฺทฺริโย ภวิสฺสติ พธิโร ภาวิตินฺทฺริโย ภวิสฺสติ ยถา ปาราสิริยสฺส พฺราหฺมณสฺส วจนํ อนฺโธ หิ อุตฺตร จกฺขุนา รูปํ น ปสฺสติ พธิโร โสเตน สทฺทํ น สุณาตีติ ฯ เอวํ วุตฺเต อุตฺตโร มาณโว ปาราสิริยนฺเตวาสี ตุณฺหีภูโต มงฺกุภูโต ปตฺตกฺขนฺโธ อโธมุโข ปชฺฌายนฺโต อปฺปฏิภาโณ นิสีทิ ฯ [๘๕๕] อถ โข ภควา อุตฺตรํ มาณวํ ปาราสิริยนฺเตวาสึ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. สุเวฬุวเน ม. มุเขลุวเน ฯ ^๒ ม. ปาราสิวิ ... ฯ ^๓ ม. ยุ. @เอตฺถนฺตเร ปนสทฺโท อตฺถิ ฯ ตุณฺหีภูตํ มงฺกุภูตํ ปตฺตกฺขนฺธํ อโธมุขํ ปชฺฌายนฺตํ อปฺปฏิภาณํ วิทิตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ อญฺถา โข อานนฺท เทเสติ ปาราสิริโย พฺราหฺมโณ จ สาวกานํ อินฺทฺริยภาวนํ อญฺถา จ ปน ^๑- อริยสฺส วินเย อนุตฺตรา อินฺทฺริยภาวนา โหตีติ ฯ เอตสฺส ภควา กาโล เอตสฺส สุคต กาโล ยํ ภควา อริยสฺส วินเย อนุตฺตรํ อินฺทฺริยภาวนํ เทเสยฺย ภควโต สุตฺวา ภิกฺขู ธาเรสฺสนฺตีติ ฯ เตนหานนฺท สุณาหิ สาธุกํ มนสิกโรหิ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวมฺภนฺเตติ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต ปจฺจสฺโสสิ ฯ [๘๕๖] ภควา เอตทโวจ กถญฺจ อานนฺท อริยสฺส วินเย อนุตฺตรา อินฺทฺริยภาวนา โหติ ฯ อิธานนฺท ภิกฺขุโน จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา อุปฺปชฺชติ มนาปํ อุปฺปชฺชติ อมนาปํ อุปฺปชฺชติ มนาปามนาปํ ฯ โส เอวํ ปชานาติ อุปฺปนฺนํ โข เม อิทํ มนาปํ อุปฺปนฺนํ อมนาปํ อุปฺปนฺนํ มนาปามนาปํ ตญฺจ โข สงฺขตํ โอฬาริกํ ปฏิจฺจ สมุปฺปนฺนํ เอตํ สนฺตํ เอตํ ปณีตํ ยทิทํ อุเปกฺขาติ ฯ ตสฺส ตํ อุปฺปนฺนํ มนาปํ อุปฺปนฺนํ อมนาปํ อุปฺปนฺนํ มนาปามนาปํ นิรุชฺฌติ อุเปกฺขา สณฺาติ ฯ เสยฺยถาปิ อานนฺท จกฺขุมา ปุริโส อุมฺมิเลตฺวา วา นิมฺมิเลยฺย นิมฺมิเลตฺวา วา อุมฺมิเลยฺย เอวเมว โข อานนฺท ยสฺสกสฺสจิ เอวํ สีฆํ เอวํ ตุวฏํ เอวํ อปฺปกสิเรน อุปฺปนฺนํ มนาปํ อุปฺปนฺนํ อมนาปํ อุปฺปนฺนํ มนาปามนาปํ นิรุชฺฌติ อุเปกฺขา สณฺาติ อยํ วุจฺจตานนฺท @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. จ ปนานนฺท ฯ อริยสฺส วินเย อนุตฺตรา อินฺทฺริยภาวนา จกฺขุวิญฺเยฺเยสุ รูเปสุ ฯ [๘๕๗] ปุน จปรํ อานนฺท ภิกฺขุโน โสเตน สทฺทํ สุตฺวา อุปชฺชติ มนาปํ อุปฺปชฺชติ อมนาปํ อุปฺปชฺชติ มนาปามนาปํ ฯ โส เอวํ ปชานาติ อุปฺปนฺนํ โข เม อิทํ มนาปํ อุปฺปนฺนํ อมนาปํ อุปฺปนฺนํ มนาปามนาปํ ตญฺจ โข สงฺขตํ โอฬาริกํ ปฏิจฺจ สมุปฺปนฺนํ เอตํ สนฺตํ เอตํ ปณีตํ ยทิทํ อุเปกฺขาติ ฯ ตสฺส ตํ อุปฺปนฺนํ มนาปํ อุปฺปนฺนํ อมนาปํ อุปฺปนฺนํ มนาปามนาปํ นิรุชฺฌติ อุเปกฺขา สณฺาติ ฯ เสยฺยถาปิ อานนฺท พลวา ปุริโส อปฺปกสิเรน ^๑- อจฺฉริกํ ปหเรยฺย เอวเมว โข อานนฺท ยสฺสกสฺสจิ เอวํ สีฆํ เอวํ ตุวฏํ เอวํ อปฺปกสิเรน อุปฺปนฺนํ มนาปํ อุปฺปนฺนํ อมนาปํ อุปฺปนฺนํ มนาปามนาปํ นิรุชฺฌติ อุเปกฺขา สณฺาติ อยํ วุจฺจตานนฺท อริยสฺส วินเย อนุตฺตรา อินฺทฺริยภาวนา โสตวิญฺเยฺเยสุ สทฺเทสุ ฯ [๘๕๘] ปุน จปรํ อานนฺท ภิกฺขุโน ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา อุปฺปชฺชติ มนาปํ อุปฺปชฺชติ อมนาปํ อุปฺปชฺชติ มนาปามนาปํ ฯ โส เอวํ ปชานาติ อุปฺปนฺนํ โข เม อิทํ มนาปํ อุปฺปนฺนํ อมนาปํ อุปฺปนฺนํ นนาปามนาปํ ตญฺจ โข สงฺขตํ โอฬาริกํ ปฏิจฺจ สมุปฺปนฺนํ เอตํ สนฺตํ เอตํ ปณีตํ ยทิทํ อุเปกฺขาติ ฯ ตสฺส ตํ อุปฺปนฺนํ มนาปํ อุปฺปนฺนํ อมนาปํ อุปฺปนฺนํ มนาปามนาปํ นิรุชฺฌติ อุเปกฺขา สณฺาติ ฯ เสยฺยถาปิ อานนฺท อีสกโปเณ ^๒- @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อปฺปกสิเรเนว อจฺฉรํ ฯ ^๒ ม. อีสกํโปเณ ฯ ปทุมินิปตฺเต ^๑- อุทกผุสิตานิ ปวตฺตนฺติ น สณฺนฺติ เอวเมว โข อานนฺท ยสฺสกสฺสจิ เอวํ สีฆํ เอวํ ตุวฏํ เอวํ อปฺปกสิเรน อุปฺปนฺนํ มนาปํ อุปฺปนฺนํ อมนาปํ อุปฺปนฺนํ มนาปามนาปํ นิรุชฺฌติ อุเปกฺขา สณฺาติ อยํ วุจฺจตานนฺท อริยสฺส วินเย อนุตฺตรา อินฺทฺริยภาวนา ฆานวิญฺเยฺเยสุ คนฺเธสุ ฯ [๘๕๙] ปุน จปรํ อานนฺท ภิกฺขุโน ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา อุปฺปชฺชติ มนาปํ อุปฺปชฺชติ อมนาปํ อุปฺปชฺชติ มนาปามนาปํ ฯ โส เอวํ ปชานาติ อุปฺปนฺนํ โข เม อิทํ มนาปํ อุปฺปนฺนํ อมนาปํ อุปฺปนฺนํ มนาปามนาปํ ตญฺจ โข สงฺขตํ โอฬาริกํ ปฏิจฺจ สมุปฺปนฺนํ เอตํ สนฺตํ เอตํ ปณีตํ ยทิทํ อุเปกฺขาติ ฯ ตสฺส ตํ อุปฺปนฺนํ มนาปํ อุปฺปนฺนํ อมนาปํ อุปฺปนฺนํ มนาปามนาปํ นิรุชฺฌติ อุเปกฺขา สณฺาติ ฯ เสยฺยถาปิ อานนฺท พลวา ปุริโส ชิวฺหคฺเค เขฬปิณฺฑํ สํยูหิตฺวา อปฺปกสิเรน วมฺเมยฺย ^๒- เอวเมว โข อานนฺท ยสฺสกสฺสจิ เอวํ สีฆํ เอวํ ตุวฏํ เอวํ อปฺปกสิเรน อุปฺปนฺนํ มนาปํ อุปฺปนฺนํ อมนาปํ อุปฺปนฺนํ มนาปามนาปํ นิรุชฺฌติ อุเปกฺขา สณฺาติ อยํ วุจฺจตานนฺท อริยสฺส วินเย อนุตฺตรา อินฺทฺริยภาวนา ชิวฺหาวิญฺเยฺเยสุ รเสสุ ฯ [๘๖๐] ปุน จปรํ อานนฺท ภิกฺขุโน กาเยน โผฏฺพฺพํ ผุสิตฺวา อุปฺปชฺชติ มนาปํ อุปฺปชฺชติ อมนาปํ อุปฺปชฺชติ มนาปามนาปํ ฯ โส เอวํ ปชานาติ อุปฺปนฺนํ โข เม อิทํ มนาปํ อุปฺปนฺนํ อมนาปํ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปทุมปลาเส ฯ ^๒ ม. ยุ. วเมยฺย ฯ อุปฺปนฺนํ มนาปามนาปํ ตญฺจ โข สงฺขตํ โอฬาริกํ ปฏิจฺจ สมุปฺปนฺนํ เอตํ สนฺตํ เอตํ ปณีตํ ยทิทํ อุเปกฺขาติ ฯ ตสฺส ตํ อุปฺปนฺนํ มนาปํ อุปฺปนฺนํ อมนาปํ อุปฺปนฺนํ มนาปามนาปํ นิรุชฺฌติ อุเปกฺขา สณฺาติ ฯ เสยฺยถาปิ อานนฺท พลวา ปุริโส สมฺมิญฺชิตํ วา พาหํ ปสาเรยฺย ปสาริตํ วา พาหํ สมฺมิญฺเชยฺย เอวเมว โข อานนฺท ยสฺสกสฺสจิ เอวํ สีฆํ เอวํ ตุวฏํ เอวํ อปฺปกสิเรน อุปฺปนฺนํ มนาปํ อุปฺปนฺนํ อมนาปํ อุปฺปนฺนํ มนาปามนาปํ นิรุชฺฌติ อุเปกฺขา สณฺาติ อยํ วุจฺจตานนฺท อริยสฺส วินเย อนุตฺตรา อินฺทฺริยภาวนา กายวิญฺเยฺเยสุ โผฏฺพฺเพสุ ฯ [๘๖๑] ปุน จปรํ อานนฺท ภิกฺขุโน มนสา ธมฺมํ วิญฺาย อุปฺปชฺชติ มนาปํ อุปฺปชฺชติ อมนาปํ อุปฺปชฺชติ มนาปามนาปํ ฯ โส เอวํ ปชานาติ อุปฺปนฺนํ โข เม อิทํ มนาปํ อุปฺปนฺนํ อมนาปํ อุปฺปนฺนํ มนาปามนาปํ ตญฺจ โข สงฺขตํ โอฬาริกํ ปฏิจฺจ สมุปฺปนฺนํ เอตํ สนฺตํ เอตํ ปณีตํ ยทิทํ อุเปกฺขาติ ฯ ตสฺส ตํ อุปฺปนฺนํ มนาปํ อุปฺปนฺนํ อมนาปํ อุปฺปนฺนํ มนาปามนาปํ นิรุชฺฌติ อุเปกฺขา สณฺาติ ฯ เสยฺยถาปิ อานนฺท พลวา ปุริโส ทิวสํ สนฺตตฺเต อโยกฏาเห ^๑- เทฺว วา ตีณิ วา อุทกผุสิตานิ นิปาเตยฺย ทนฺโธ อานนฺท อุทกผุสิตานํ นิปาโต อถ โข ตํ ขิปฺปเมว ปริกฺขยํ ปริยาทานํ คจฺเฉยฺย เอวเมว โข อานนฺท ยสฺสกสฺสจิ เอวํ สีฆํ เอวํ ตุวฏํ เอวํ อปฺปกสิเรน อุปฺปนฺนํ มนาปํ @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อโยถาเล. ฯ อุปฺปนฺนํ อมนาปํ อุปฺปนฺนํ มนาปามนาปํ นิรุชฺฌติ อุเปกฺขา สณฺาติ อยํ วุจฺจตานนฺท อริยสฺส วินเย อนุตฺตรา อินฺทฺริยภาวนา มโนวิญฺเยฺเยสุ ธมฺเมสุ ฯ เอวํ โข อานนฺท อริยสฺส วินเย อนุตฺตรา อินฺทฺริยภาวนา โหติ ฯ [๘๖๒] กถญฺจานนฺท เสโข โหติ ปาฏิปโท ฯ อิธานนฺท ภิกฺขุโน จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา อุปฺปชฺชติ มนาปํ อุปฺปชฺชติ อมนาปํ อุปฺปชฺชติ มนาปามนาปํ ฯ โส เตน อุปฺปนฺเนน มนาเปน อุปฺปนฺเนน อมนาเปน อุปฺปนฺเนน มนาปามนาเปน อฏฺฏิยติ หรายติ ชิคุจฺฉติ ฯ โสเตน สทฺทํ สุตฺวา ... ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา ... ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา ... กาเยน โผฏฺพฺพํ ผุสิตฺวา ... มนสา ธมฺมํ วิญฺาย อุปฺปชฺชติ มนาปํ อุปฺปชฺชติ อมนาปํ อุปฺปชฺชติ มนาปามนาปํ ฯ โส เตน อุปฺปนฺเนน มนาเปน อุปฺปนฺเนน อมนาเปน อุปฺปนฺเนน มนาปามนาเปน อฏฺฏิยติ หรายติ ชิคุจฺฉติ ฯ เอวํ ^๑- โข อานนฺท เสโข โหติ ปาฏิปโท ฯ [๘๖๓] กถญฺจานนฺท อริโย โหติ ภาวิตินฺทฺริโย ฯ อิธานนฺท ภิกฺขุโน จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา อุปฺปชฺชติ มนาปํ อุปฺปชฺชติ อมนาปํ อุปฺปชฺชติ มนาปามนาปํ ฯ โส สเจ อากงฺขติ ปฏิกฺกูเล อปฺปฏิกฺกูลสญฺี วิหเรยฺยนฺติ อปฺปฏิกฺกูลสญฺี ตตฺถ วิหรติ ฯ สเจ อากงฺขติ อปฺปฏิกฺกูเล ปฏิกฺกูลสญฺี วิหเรยฺยนฺติ ปฏิกฺกูลสญฺี ตตฺถ วิหรติ ฯ สเจ อากงฺขติ ปฏิกฺกูเล จ อปฺปฏิกฺกูเล จ อปฺปฏิกฺกูลสญฺี @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. เอวเมว โข ฯ วิหเรยฺยนฺติ อปฺปฏิกฺกูลสญฺี ตตฺถ วิหรติ ฯ สเจ อากงฺขติ อปฺปฏิกฺกูเล จ ปฏิกฺกูเล จ ปฏิกฺกูลสญฺี วิหเรยฺยนฺติ ปฏิกฺกูลสญฺี ตตฺถ วิหรติ ฯ สเจ อากงฺขติ ปฏิกฺกูลญฺจ อปฺปฏิกฺกูลญฺจ ตทุภยํ อภินิวชฺเชตฺวา อุเปกฺขโก วิหเรยฺยํ สโต สมฺปชาโนติ อุเปกฺขโก ตตฺถ วิหรติ สโต สมฺปชาโน ฯ [๘๖๔] ปุน จปรํ อานนฺท ภิกฺขุโน โสเตน สทฺทํ สุตฺวา ... ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา ... ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา ... กาเยน โผฏฺพฺพํ ผุสิตฺวา ... มนสา ธมฺมํ วิญฺาย อุปฺปชฺชติ มนาปํ อุปฺปชฺชติ อมนาปํ อุปฺปชฺชติ มนาปามนาปํ ฯ โส สเจ อากงฺขติ ปฏิกฺกูเล อปฺปฏิกฺกูลสญฺี วิหเรยฺยนฺติ อปฺปฏิกฺกูลสญฺี ตตฺถ วิหรติ ฯ สเจ อากงฺขติ อปฺปฏิกฺกูเล ปฏิกฺกูลสญฺี วิหเรยฺยนฺติ ปฏิกฺกูลสญฺี ตตฺถ วิหรติ ฯ สเจ อากงฺขติ ปฏิกฺกูเล จ อปฺปฏิกฺกูเล จ อปฺปฏิกฺกูลสญฺี วิหเรยฺยนฺติ อปฺปฏิกฺกูลสญฺี ตตฺถ วิหรติ ฯ สเจ อากงฺขติ อปฺปฏิกฺกูเล จ ปฏิกฺกูเล จ ปฏิกฺกูลสญฺี วิหเรยฺยนฺติ ปฏิกฺกูลสญฺี ตตฺถ วิหรติ ฯ สเจ อากงฺขติ ปฏิกฺกูลญฺจ อปฺปฏิกฺกูลญฺจ ตทุภยํ ^๑- อภินิวชฺเชตฺวา อุเปกฺขโก วิหเรยฺยํ สโต สมฺปชาโนติ อุเปกฺขโก ตตฺถ วิหรติ สโต สมฺปชาโน ฯ เอวํ โข อานนฺท อริโย โหติ ภาวิตินฺทฺริโย ฯ [๘๖๕] อิติ โข อานนฺท เทสิตา มยา อริยสฺส วินเย อนุตฺตรา อินฺทฺริยภาวนา เทสิโต เสโข ปาฏิปโท เทสิโต อริโย ภาวิตินฺทฺริโย @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ตทุภยมฺปิ ฯ ยํ ^๑- อานนฺท สตฺถารา กรณียํ สาวกานํ หิเตสินา อนุกมฺปเกน อนุกมฺปํ อุปาทาย กตํ โว ตํ มยา เอตานิ อานนฺท รุกฺขมูลานิ เอตานิ สุญฺาคารานิ ฌายถานนฺท มา ปมาทตฺถ มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสาริโน อหุวตฺถ อยํ โว อมฺหากํ อนุสาสนีติ ฯ อิทมโวจ ภควา อตฺตมโน อายสฺมา อานนฺโท ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ อินฺทฺริยภาวนาสุตฺตํ นิฏฺิตํ ทสมํ ฯ สฬายตนวคฺโค ปญฺจโม ฯ -------- ตสฺสุทฺทานํ อนาถปิณฺฑิโก ฉนฺโน ปุณฺโณ นนฺทกราหุโล ฉฉกฺกํ สฬายตนิกํ นครวินฺเทยฺย สุทฺธิโก อินฺทฺริยภาวนา จาปิ วคฺโค โอตฺตรปญฺจโม ฯ อุปริปณฺณาสกํ นิฏฺิตํ ฯ --------- @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยุ. ยํ โข ฯ

เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้าที่ ๔๘๖-๕๔๘. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=14&item=766&items=100 อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=14&item=766&items=100&mode=bracket อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_item_s.php?book=14&item=766&items=100 อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/byitem_s.php?book=14&item=766&items=100 ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=14&i=766 The Pali Atthakatha in Thai :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=10&A=6232 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=10&A=6232 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_14