สุตฺตนฺตปิฏเก สํยุตฺตนิกายสฺส
ทุติโย ภาโค
------
นิทานวคฺโค
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
อภิสมยสํยุตฺตํ
-------
พุทฺธวคฺโค ปฐโม
[๑] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู
อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
ภควา เอตทโวจ ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ โว ภิกฺขเว เทสิสฺสามิ ตํ
สุณาถ สาธุกํ มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวํ ภนฺเตติ โข เต
ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
[๒] ภควา เอตทโวจ กตโม จ ภิกฺขเว ปฏิจฺจสมุปฺปาโท
อวิชฺชาปจฺจยา ภิกฺขเว สงฺขารา สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ
วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ สฬายตนปจฺจยา
ผสฺโส ผสฺสปจฺจยา เวทนา เวทนาปจฺจยา ตณฺหา
ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ อุปาทานปจฺจยา ภโว ภวปจฺจยา
ชาติ ชาติปจฺจยา ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา
สมฺภวนฺติ ฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ ฯ
อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปฏิจฺจสมุปฺปาโท ฯ
[๓] อวิชฺชาย เตฺวว อเสสวิราคนิโรธา สงฺขารนิโรโธ
สงฺขารนิโรธา วิญฺญาณนิโรโธ วิญฺญาณนิโรธา นามรูปนิโรโธ
นามรูปนิโรธา สฬายตนนิโรโธ สฬายตนนิโรธา ผสฺสนิโรโธ
ผสฺสนิโรธา เวทนานิโรโธ เวทนานิโรธา ตณฺหานิโรโธ ตณฺหานิโรธา
อุปาทานนิโรโธ อุปาทานนิโรธา ภวนิโรโธ ภวนิโรธา ชาตินิโรโธ
ชาตินิโรธา ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา นิรุชฺฌนฺติ ฯ
เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตีติ ฯ อิทมโวจ
ภควา อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ ฯ
ปฐมํ ฯ
[๔] สาวตฺถิยํ วิหรติ ... ปฏิจฺจสมุปาทํ โว ภิกฺขเว เทสิสฺสามิ
วิภชิสฺสามิ ตํ สุณาถ สาธุกํ มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวํ
ภนฺเตติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
[๕] ภควา เอตทโวจ กตโม จ ภิกฺขเว ปฏิจฺจสมุปฺปาโท
อวิชฺชาปจฺจยา ภิกฺขเว สงฺขารา สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ
วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ สฬายตนปจฺจยา
ผสฺโส ผสฺสปจฺจยา เวทนา เวทนาปจฺจยา ตณฺหา
ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ อุปาทานปจฺจยา ภโว ภวปจฺจยา
ชาติ ชาติปจฺจยา ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา
สมฺภวนฺติ ฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ ฯ
[๖] กตมญฺจ ภิกฺขเว ชรามรณํ ฯ ยา เตสํ เตสํ สตฺตานํ
ตมฺหิ ตมฺหิ สตฺตนิกาเย ชรา ชีรณตา ขณฺฑิจฺจํ ปาลิจฺจํ วลิตฺตจตา
อายุโน สํหานิ อินฺทฺริยานํ ปริปาโก อยํ วุจฺจติ ชรา ฯ กตมญฺจ
ภิกฺขเว มรณํ ๑- ยา ๒- เตสํ เตสํ สตฺตานํ ตมฺหา ตมฺหา สตฺตนิกายา
จุติ จวนตา เภโท อนฺตรธานํ มจฺจุ มรณํ กาลกิริยา ขนฺธานํ เภโท
กเฬวรสฺส นิกฺเขโป ชีวิตินฺทฺริยสฺส อุปจฺเฉโท ๓- อิทํ วุจฺจติ มรณํ ฯ
อิติ อยญฺจ ชรา อิทํ จ มรณํ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ชรามรณํ ฯ
[๗] กตมา จ ภิกฺขเว ชาติ ฯ ยา เตสํ เตสํ สตฺตานํ ตมฺหิ
ตมฺหิ สตฺตนิกาเย ชาติ สญฺชาติ โอกฺกนฺติ นิพฺพตฺติ อภินิพฺพตฺติ
ขนฺธานํ ปาตุภาโว อายตนานํ ปฏิลาโภ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ชาติ ฯ
[๘] กตโม จ ภิกฺขเว ภโว ฯ ตโยเม ภิกฺขเว ภวา
กามภโว รูปภโว อรูปภโว อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภโว ฯ
[๙] กตมญฺจ ภิกฺขเว อุปาทานํ จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว
อุปาทานานิ กามุปาทานํ ทิฏฺฐุปาทานํ สีลพฺพตฺตุปาทานํ
อตฺตวาทุปาทานํ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อุปาทานํ ฯ
[๑๐] กตมา จ ภิกฺขเว ตณฺหา ฯ ฉยิเม ภิกฺขเว ตณฺหากายา
รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺฐพฺพตณฺหา
ธมฺมตณฺหา อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ตณฺหา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อิทํ ปาฐตฺยํ นตฺถิ ฯ ๒ ยุ. ยํ ฯ ๓ ม. ยุ. อิทํ ปาฐทฺวยํ นตฺถิ ฯ
@๔ ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
[๑๑] กตมา จ ภิกฺขเว เวทนา ฯ ฉยิเม ภิกฺขเว เวทนากายา
จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา โสตสมฺผสฺสชา เวทนา ฆานสมฺผสฺสชา
เวทนา ชิวฺหาสมฺผสฺสชา เวทนา กายสมฺผสฺสชา เวทนา มโนสมฺผสฺสชา
เวทนา อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว เวทนา ฯ
[๑๒] กตโม จ ภิกฺขเว ผสฺโส ฯ ฉยิเม ภิกฺขเว ผสฺสกายา
จกฺขุสมฺผสฺโส โสตสมฺผสฺโส ฆานสมฺผสฺโส ชิวฺหาสมฺผสฺโส
กายสมฺผสฺโส มโนสมฺผสฺโส อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ผสฺโส ฯ
[๑๓] กตมญฺจ ภิกฺขเว สฬายตนํ ฯ จกฺขฺวายตนํ โสตายตนํ
ฆานายตนํ ชิวฺหายตนํ กายายตนํ มนายตนํ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
สฬายตนํ ฯ
[๑๔] กตมญฺจ ภิกฺขเว นามรูปํ ฯ เวทนา สญฺญา เจตนา
ผสฺโส มนสิกาโร อิทํ วุจฺจติ นามํ ฯ จตฺตาโร มหาภูตา
จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทายรูปํ อิทํ วุจฺจติ รูปํ ฯ อิติ
อิทญฺจ นามํ อิทญฺจ รูปํ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว นามรูปํ ฯ
[๑๕] กตมญฺจ ภิกฺขเว วิญฺญาณํ ฉยิเม ภิกฺขเว วิญฺญาณกายา
จกฺขุวิญฺญาณํ โสตวิญฺญาณํ ฆานวิญฺญาณํ ชิวฺหาวิญฺญาณํ
กายวิญฺญาณํ มโนวิญฺญาณํ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว วิญฺญาณํ ฯ
[๑๖] กตเม จ ภิกฺขเว สงฺขารา ตโยเม ภิกฺขเว สงฺขารา
กายสงฺขาโร วจีสงฺขาโร จิตฺตสงฺขาโร อิเม วุจฺจนฺติ ภิกฺขเว
สงฺขารา ฯ
[๑๗] กตมา จ ภิกฺขเว อวิชฺชา ยํ โข ภิกฺขเว ทุกฺเข
อญฺญาณํ ทุกฺขสมุทเย อญฺญาณํ ทุกฺขนิโรเธ อญฺญาณํ
ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อญฺญาณํ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
อวิชฺชา ฯ อิติ โข ภิกฺขเว อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา สงฺขารปจฺจยา
วิญฺญาณํ ฯเปฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ ฯ
[๑๘] อวิชฺชาย เตฺวว อเสสวิราคนิโรธา สงฺขารนิโรโธ
สงฺขารนิโรธา วิญฺญาณนิโรโธ ฯเปฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส
ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตีติ ฯ ทุติยํ ฯ
[๑๙] สาวตฺถิยํ วิหรติ ... มิจฺฉาปฏิปทญฺจ โว ภิกฺขเว
เทสิสฺสามิ สมฺมาปฏิปทญฺจ ตํ สุณาถ สาธุกํ มนสิกโรถ
ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวํ ภนฺเตติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
[๒๐] ภควา เอตทโวจ กตมา จ ภิกฺขเว มิจฺฉาปฏิปทา
อวิชฺชาปจฺจยา ภิกฺขเว สงฺขารา สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ ฯเปฯ
เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ ๑- ฯ อยํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว มิจฺฉาปฏิปทา ฯ
[๒๑] กตมา จ ภิกฺขเว สมฺมาปฏิปทา อวิชฺชาย เตฺวว
อเสสวิราคนิโรธา สงฺขารนิโรโธ สงฺขารนิโรธา วิญฺญาณนิโรโธ
ฯเปฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหติ ฯ อยํ
วุจฺจติ ภิกฺขเว สมฺมาปฏิปทาติ ฯ ตติยํ ฯ
[๒๒] สาวตฺถิยํ วิหรติ ... วิปสฺสิสฺส ภิกฺขเว ภควโต อรหโต
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. อิติสทฺโท ทิสฺสติ ฯ
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปุพฺเพว สมฺโพธา อนภิสมฺพุทฺธสฺส โพธิสตฺตสฺเสว
สโต เอตทโหสิ กิจฺฉํ วตายํ โลโก อาปนฺโน ชายติ จ ชิยฺยติ จ
มิยฺยติ จ จวติ จ อุปปชฺชติ จ อถ จ ปนิมสฺส ทุกฺขสฺส นิสฺสรณํ
นปฺปชานาติ ชรามรณสฺส กุทสฺสุ ๑- นาม อิมสฺส ทุกฺขสฺส นิสฺสรณํ
ปญฺญายิสฺสติ ชรามรณสฺสาติ ฯ
[๒๓] อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ
กิมฺหิ นุ โข สติ ชรามรณํ โหติ กึปจฺจยา ชรามรณนฺติ ฯ
อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา อหุ
ปญฺญาย อภิสมโย ชาติยา โข สติ ชรามรณํ โหติ ชาติปจฺจยา
ชรามรณนฺติ ฯ
{๒๓.๑} อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ
กิมฺหิ นุ โข สติ ชาติ โหติ กึปจฺจยา ชาตีติ ฯ อถ โข ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา อหุ ปญฺญาย อภิสมโย
ภเว โข สติ ชาติ โหติ ภวปจฺจยา ชาตีติ ฯ
{๒๓.๒} อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ
กิมฺหิ นุ โข สติ ภโว โหติ กึปจฺจยา ภโวติ ฯ อถ โข ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา อหุ ปญฺญาย อภิสมโย
อุปาทาเน โข สติ ภโว โหติ อุปาทานปจฺจยา ภโวติ ฯ
{๒๓.๓} อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ
กิมฺหิ นุ โข สติ อุปาทานํ โหติ กึปจฺจยา อุปาทานนฺติ ฯ
อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา
อหุ ปญฺญาย อภิสมโย ตณฺหาย โข สติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. กุทาสฺส ฯ เอวมุปริปิ ฯ
อุปาทานํ โหติ ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานนฺติ ฯ
{๒๓.๔} อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ กิมฺหิ
นุ โข สติ ตณฺหา โหติ กึปจฺจยา ตณฺหาติ ฯ อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส
โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา อหุ ปญฺญาย อภิสมโย เวทนาย
โข สติ ตณฺหา โหติ เวทนาปจฺจยา ตณฺหาติ ฯ
{๒๓.๕} อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ กิมฺหิ
นุ โข สติ เวทนา โหติ กึปจฺจยา เวทนาติ ฯ อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส
โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา อหุ ปญฺญาย อภิสมโย ผสฺเส โข สติ
เวทนา โหติ ผสฺสปจฺจยา เวทนาติ ฯ
{๒๓.๖} อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ กิมฺหิ
นุ โข สติ ผสฺโส โหติ กึปจฺจยา ผสฺโสติ ฯ อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส
โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา อหุ ปญฺญาย อภิสมโย สฬายตเน
โข สติ ผสฺโส โหติ สฬายตนปจฺจยา ผสฺโสติ ฯ
{๒๓.๗} อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ กิมฺหิ
นุ โข สติ สฬายตนํ โหติ กึปจฺจยา สฬายตนนฺติ ฯ อถ โข ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา อหุ ปญฺญาย อภิสมโย
นามรูเป โข สติ สฬายตนํ โหติ นามรูปปจฺจยา สฬายตนนฺติ ฯ
{๒๓.๘} อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ
กิมฺหิ นุ โข สติ นามรูปํ โหติ กึปจฺจยา นามรูปนฺติ ฯ อถ
โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา
อหุ ปญฺญาย อภิสมโย วิญฺญาเณ โข สติ นามรูปํ
โหติ วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปนฺติ ฯ
{๒๓.๙} อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ
กิมฺหิ นุ โข สติ วิญฺญาณํ โหติ กึปจฺจยา วิญฺญาณนฺติ ฯ อถ โข ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา อหุ ปญฺญาย อภิสมโย
สงฺขาเร โข สติ วิญฺญาณํ โหติ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณนฺติ ฯ
{๒๓.๑๐} อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ
กิมฺหิ นุ โข สติ สงฺขารา โหนฺติ กึปจฺจยา สงฺขาราติ ฯ อถ โข
ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา อหุ ปญฺญาย
อภิสมโย อวิชฺชาย โข สติ สงฺขารา โหนฺติ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติ ฯ
{๒๓.๑๑} อิติ หิทํ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา สงฺขารปจฺจยา
วิญฺญาณํ ฯเปฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ ฯ
สมุทโย สมุทโยติ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ
ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ ญาณํ อุทปาทิ ปญฺญา อุทปาทิ วิชฺชา
อุทปาทิ อาโลโก อุทปาทิ ฯ
[๒๔] อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ
กิมฺหิ นุ โข อสติ ชรามรณํ น โหติ กิสฺส นิโรธา ชรามรณนิโรโธติ ฯ
อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา อหุ
ปญฺญาย อภิสมโย ชาติยา โข อสติ ชรามรณํ น โหติ
ชาตินิโรธา ชรามรณนิโรโธติ ฯ
{๒๔.๑} อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส
เอตทโหสิ กิมฺหิ นุ โข อสติ ชาติ น
โหติ กิสฺส นิโรธา ชาตินิโรโธติ ฯ อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส
โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา อหุ ปญฺญาย อภิสมโย
ภเว โข อสติ ชาติ น โหติ ภวนิโรธา ชาตินิโรโธติ [๑]- ฯ
{๒๔.๒} อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ
กิมฺหิ นุ โข อสติ ภโว น โหติ กิสฺส นิโรธา ภวนิโรโธติ ฯ อถ โข
ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา อหุ ปญฺญาย
อภิสมโย อุปาทาเน โข อสติ ภโว น โหติ อุปาทานนิโรธา ภวนิโรโธติ ฯ
{๒๔.๓} อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ
กิมฺหิ นุ โข อสติ อุปาทานํ น โหติ กิสฺส นิโรธา อุปาทานนิโรโธติ ฯ
อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา อหุ
ปญฺญาย อภิสมโย ตณฺหาย โข อสติ อุปาทานํ น โหติ
ตณฺหานิโรธา อุปาทานนิโรโธติ ฯ
{๒๔.๔} อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ
กิมฺหิ นุ โข อสติ ตณฺหา น โหติ กิสฺส นิโรธา ตณฺหานิโรโธติ ฯ
อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา อหุ ปญฺญาย
อภิสมโย เวทนาย โข อสติ ตณฺหา น โหติ เวทนานิโรธา ตณฺหานิโรโธติ ฯ
{๒๔.๕} อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ
กิมฺหิ นุ โข อสติ เวทนา น โหติ กิสฺส นิโรธา เวทนานิโรโธติ ฯ
อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา
อหุ ปญฺญาย อภิสมโย ผสฺเส โข อสติ เวทนา น โหติ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. โหติ ฯ
ผสฺสนิโรธา เวทนานิโรโธติ ฯ
{๒๔.๖} อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ กิมฺหิ
นุ โข อสติ ผสฺโส น โหติ กิสฺส นิโรธา ผสฺสนิโรโธติ ฯ อถ โข ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา อหุ ปญฺญาย อภิสมโย
สฬายตเน โข อสติ ผสฺโส น โหติ สฬายตนนิโรธา ผสฺสนิโรโธติ ฯ
{๒๔.๗} อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ กิมฺหิ
นุ โข อสติ สฬายตนํ น โหติ กิสฺส นิโรธา สฬายตนนิโรโธติ ฯ อถ
โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา อหุ ปญฺญาย
อภิสมโย นามรูเป โข อสติ สฬายตนํ น โหติ นามรูปนิโรธา
สฬายตนนิโรโธติ ฯ
{๒๔.๘} อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ
กิมฺหิ นุ โข อสติ นามรูปํ น โหติ กิสฺส นิโรธา นามรูปนิโรโธติ ฯ
อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา อหุ
ปญฺญาย อภิสมโย วิญฺญาเณ โข อสติ นามรูปํ น โหติ
วิญฺญาณนิโรธา นามรูปนิโรโธติ ฯ
{๒๔.๙} อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ กิมฺหิ
นุ โข อสติ วิญฺญาณํ น โหติ กิสฺส นิโรธา วิญฺญาณนิโรโธติ ฯ อถ
โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา อหุ ปญฺญาย
อภิสมโย สงฺขาเร ๑- โข อสติ วิญฺญาณํ น โหติ สงฺขารนิโรธา
วิญฺญาณนิโรโธติ ฯ
{๒๔.๑๐} อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ
กิมฺหิ นุ โข อสติ สงฺขารา น โหนฺติ กิสฺส นิโรธา สงฺขารนิโรโธติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สงฺขาเรสุ ฯ
อถ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา อหุ
ปญฺญาย อภิสมโย อวิชฺชาย โข อสติ สงฺขารา น โหนฺติ
อวิชฺชานิโรธา สงฺขารนิโรโธติ ฯ
{๒๔.๑๑} อิติ หีทํ อวิชฺชานิโรธา สงฺขารนิโรโธ สงฺขารนิโรธา
วิญฺญาณนิโรโธ ฯเปฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ
โหติ ๑- ฯ นิโรโธ นิโรโธติ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส ปุพฺเพ
อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ ญาณํ อุปาทิ ปญฺญา อุทปาทิ
วิชฺชา อุปาทิ อาโลโก อุทปาทีติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
[๒๕] สตฺตนฺนํปิ พุทฺธานํ เอวํ วิตฺถาเรตพฺโพ ๒- ฯ สิขิสฺส
ภิกฺขเว ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ... เวสฺสภุสฺส ภิกฺขเว
ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ... กกุสนฺธสฺส ภิกฺขเว ภควโต
อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ... โกนาคมนสฺส ภิกฺขเว ภควโต อรหโต
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ... กสฺสปสฺส ภิกฺขเว ภควโต อรหโต
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ... ฯ
[๒๖] ปุพฺเพว เม ภิกฺขเว สมฺโพธา อนภิสมฺพุทฺธสฺส
โพธิสตฺตสฺเสว สโต เอตทโหสิ กิจฺฉํ วตายํ โลโก อาปนฺโน
ชายติ จ ชิยฺยติ จ มิยฺยติ จ จวติ จ อุปปชฺชติ จ อถ จ ปนิมสฺส
ทุกฺขสฺส นิสฺสรณํ นปฺปชานาติ ชรามรณสฺส กุทสฺสุ นาม
อิมสฺส ทุกฺขสฺส นิสฺสรณํ ปญฺญายิสฺสติ ชรามรณสฺสาติ ฯ
{๒๖.๑} ตสฺส มยฺหํ ภิกฺขเว เอตทโหสิ กิมฺหิ
นุ โข สติ ชรามรณํ โหติ กึปจฺจยา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อิติสทฺโท ทิสฺสติ ฯ ๒ ยุ. เปยฺยาโล ฯ
ชรามรณนฺติ ฯ ตสฺส มยฺหํ ภิกฺขเว โยนิโสมนสิการา อหุ ปญฺญาย
อภิสมโย ชาติยา โข สติ ชรามรณํ โหติ ชาติปจฺจยา
ชรามรณนฺติ ฯ ตสฺส มยฺหํ ภิกฺขเว เอตทโหสิ กิมฺหิ นุ โข
สติ ชาติ โหติ ฯเปฯ ภโว ... อุปาทานํ ... ตณฺหา ... เวทนา ...
ผสฺโส ... สฬายตนํ ... นามรูปํ ... วิญฺญาณํ ... สงฺขารา โหนฺติ
กึปจฺจยา สงฺขาราติ ฯ ตสฺส มยฺหํ ภิกฺขเว โยนิโสมนสิการา
อหุ ปญฺญาย อภิสมโย อวิชฺชาย โข สติ สงฺขารา โหนฺติ
อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติ ฯ
{๒๖.๒} อิติ หิทํ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ
ฯเปฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ ฯ สมุทโย
สมุทโยติ โข เม ภิกฺขเว ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ
ญาณํ อุทปาทิ ปญฺญา อุทปาทิ วิชฺชา อุทปาทิ อาโลโก อุทปาทิ ฯ
[๒๗] ตสฺส มยฺหํ ภิกฺขเว เอตทโหสิ กิมฺหิ นุ โข อสติ
ชรามรณํ น โหติ กิสฺส นิโรธา ชรามรณนิโรโธติ ฯ ตสฺส
มยฺหํ ภิกฺขเว โยนิโสมนสิการา อหุ ปญฺญาย อภิสมโย ชาติยา
โข อสติ ชรามรณํ น โหติ ชาตินิโรธา ชรามรณนิโรโธติ ฯ
ตสฺส มยฺหํ ภิกฺขเว เอตทโหสิ กิมฺหิ นุ โข อสติ ชาติ น
โหติ ฯเปฯ ภโว ... อุปาทานํ ... ตณฺหา ... เวทนา ... ผสฺโส ...
สฬายตนํ ... นามรูปํ ... วิญฺญาณํ ... สงฺขารา น โหนฺติ กิสฺส
นิโรธา สงฺขารนิโรโธติ ฯ ตสฺส มยฺหํ ภิกฺขเว โยนิโสมนสิการา
อหุ ปญฺญาย อภิสมโย อวิชฺชาย โข อสติ สงฺขารา น โหนฺติ
อวิชฺชานิโรธา สงฺขารนิโรโธติ ฯ
{๒๗.๑} อิติ หิทํ อวิชฺชานิโรธา สงฺขารนิโรโธ สงฺขารนิโรธา
วิญฺญาณนิโรโธ ฯเปฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ
โหติ ฯ นิโรโธ นิโรโธติ โข เม ภิกฺขเว ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ
จกฺขุํ อุทปาทิ ญาณํ อุทปาทิ ปญฺญา อุทปาทิ วิชฺชา อุทปาทิ
อาโลโก อุทปาทีติ ฯ ทสมํ ฯ
พุทฺธวคฺโค ปฐโม ฯ
ตสฺส อุทฺทานํ ภวติ
เทสนาวิภงฺคํ ปฏิปทญฺจ ๑-
วิปสฺสี สิขี จ เวสฺสภู
กกุสนฺโธ โกนาคมโน จ ๒- กสฺสโป
มหาสกฺยมุนี ๓- จ โคตโมติ ๔- ฯ
------------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เทสนาวิภงฺคปฏิปทา จ ฯ ยุ. ... ปฏิปทา จ ฯ ๒ ม. ยุ. จสทฺโท นตฺถิ ฯ
@๓ ม. ยุ. มหาสกฺยมุนิ ฯ ๔ ยุ. โคตมนฺติ ฯ
อาหารวคฺโค ทุติโย
[๒๘] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อาหารา
ภูตานํ วา สตฺตานํ ฐิติยา สมฺภเวสีนํ วา อนุคฺคหาย ฯ กตเม
จตฺตาโร ฯ กวฬีกาโร ๑- อาหาโร โอฬาริโก วา สุขุโม วา
ผสฺโส ทุติโย มโนสญฺเจตนา ตติยา วิญฺญาณํ จตุตฺถํ ฯ
อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร อาหารา ภูตานํ วา สตฺตานํ ฐิติยา
สมฺภเวสีนํ วา อนุคฺคหาย ฯ
[๒๙] อิเม จ ๒- ภิกฺขเว จตฺตาโร อาหารา กึนิทานา กึสมุทยา
กึชาติกา กึปภวา ฯ อิเม จตฺตาโร อาหารา ตณฺหานิทานา
ตณฺหาสมุทยา ตณฺหาชาติกา ตณฺหาปภวา ฯ ตณฺหา จายํ ภิกฺขเว
กึนิทานา กึสมุทยา กึชาติกา กึปภวา ฯ ตณฺหา เวทนานิทานา
เวทนาสมุทยา เวทนาชาติกา เวทนาปภวา ฯ เวทนา จายํ ภิกฺขเว
กึนิทานา กึสมุทยา กึชาติกา กึปภวา ฯ เวทนา ผสฺสนิทานา
ผสฺสสมุทยา ผสฺสชาติกา ผสฺสปภวา ฯ ผสฺโส จายํ ภิกฺขเว
กึนิทาโน กึสมุทโย กึชาติโก กึปภโว ฯ ผสฺโส สฬายตนนิทาโน
สฬายตนสมุทโย สฬายตนชาติโก สฬายตนปภโว ฯ สฬายตนญฺจิทํ
ภิกฺขเว กึนิทานํ กึสมุทยํ กึชาติกํ กึปภวํ ฯ สฬายตนํ นามรูปนิทานํ
นามรูปสมุทยํ นามรูปชาติกํ นามรูปปภวํ ฯ นามรูปญฺจิทํ ภิกฺขเว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. กพฬีกาโร ฯ ยุ. กพฬึกาโร ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. จสทฺโท นตฺถิ ฯ
กึนิทานํ กึสมุทยํ กึชาติกํ กึปภวํ ฯ นามรูปํ วิญฺญาณนิทานํ
วิญฺญาณสมุทยํ วิญฺญาณชาติกํ วิญฺญาณเปภวํ ฯ วิญฺญาณญฺจิทํ
ภิกฺขเว กึนิทานํ กึสมุทยํ กึชาติกํ กึปภวํ ฯ วิญฺญาณํ สงฺขารนิทานํ
สงฺขารสมุทยํ สงฺขารชาติกํ สงฺขารปภวํ ฯ สงฺขารา จิเม
ภิกฺขเว กึนิทานา กึสมุทยา กึชาติกา กึปภวา ฯ สงฺขารา
อวิชฺชานิทานา อวิชฺชาสมุทยา อวิชฺชาชาติกา อวิชฺชาปภวา ฯ
{๒๙.๑} อิติ โข ภิกฺขเว อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา สงฺขารปจฺจยา
วิญฺญาณํ ฯเปฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ ฯ
[๓๐] อวิชฺชาย เตฺวว อเสสวิราคนิโรธา สงฺขารนิโรโธ
สงฺขารนิโรธา วิญฺญาณนิโรโธ ฯเปฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส
ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตีติ ฯ ปฐมํ ฯ
[๓๑] สาวตฺถิยํ วิหรติ ... จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อาหารา ภูตานํ
วา สตฺตานํ ฐิติยา สมฺภเวสีนํ วา อนุคฺคหาย ฯ กตเม จตฺตาโร ฯ
กวฬีกาโร อาหาโร โอฬาริโก วา สุขุโม วา ผสฺโส ทุติโย
มโนสญฺเจตนา ตติยา วิญฺญาณํ จตุตฺถํ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร อาหารา ภูตานํ วา สตฺตานํ ฐิติยา สมฺภเวสีนํ วา
อนุคฺคหายาติ ฯ
[๓๒] เอวํ วุตฺเต อายสฺมา โมลิยผคฺคุโน ภควนฺตํ เอตทโวจ
โก นุ โข ภนฺเต วิญฺญาณาหารํ อาหาเรตีติ ฯ โน กลฺโล
ปโญฺหติ ภควา อโวจ อาหาเรตีติ อหํ น วทามิ อาหาเรตีติ
จาหํ วเทยฺยํ ตตฺรสฺส กลฺโล ปโญฺห โก นุ โข ภนฺเต
อาหาเรตีติ เอวญฺจาหํ น วทามิ เอวํ มํ อวทนฺตํ โย
เอวํ ปุจฺเฉยฺย กิสฺส นุ โข ภนฺเต วิญฺญาณาหาโรติ เอส
กลฺโล ปโญฺห ตตฺร กลฺลํ เวยฺยากรณํ วิญฺญาณาหาโร
อายตึ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติยา [๑]- ตสฺมึ ภูเต สติ สฬายตนํ สฬายตนปจฺจยา
ผสฺโสติ ฯ
[๓๓] โก นุ โข ภนฺเต ผุสตีติ ฯ โน กลฺโล ปโญฺหติ
ภควา อโวจ ผุสตีติ อหํ น วทามิ ผุสตีติ จาหํ วเทยฺยํ
ตตฺรสฺส กลฺโล ปโญฺห โก นุ โข ภนฺเต ผุสตีติ เอวญฺจาหํ
น วทามิ เอวํ มํ อวทนฺตํ โย เอวํ ปุจฺเฉยฺย กึปจฺจยา
นุ โข ภนฺเต ผสฺโสติ เอส กลฺโล ปโญฺห ตตฺร กลฺลํ
เวยฺยากรณํ สฬายตนปจฺจยา ผสฺโส ผสฺสปจฺจยา เวทนาติ ฯ
[๓๔] โก นุ โข ภนฺเต เวทยตีติ ๒- ฯ โน กลฺโล ปญฺโหติ
ภควา อโวจ เวทยตีติ อหํ น วทามิ เวทยตีติ จาหํ วเทยฺยํ
ตตฺรสฺส กลฺโล ปโญฺห โก นุ โข ภนฺเต เวทยตีติ เอวญฺจาหํ
น วทามิ เอวํ มํ อวทนฺตํ โย เอวํ ปุจฺเฉยฺย กึปจฺจยา
นุ โข ภนฺเต เวทนาติ เอส กลฺโล ปโญฺห ตตฺร กลฺลํ
เวยฺยากรณํ ผสฺสปจฺจยา เวทนา เวทนาปจฺจยา ตณฺหาติ ฯ
[๓๕] โก นุ โข ภนฺเต ตณฺหียตีติ ๓- ฯ โน กลฺโล ปโญฺหติ
ภควา อโวจ ตณฺหียตีติ อหํ น วทามิ ตณฺหียตีติ จาหํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ปจฺจโย ฯ ๒ ยุ. เวทิยตีติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@๓ ม. ยุ. ตสฺสตีติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
วเทยฺยํ ตตฺรสฺส กลฺโล ปโญฺห โก นุ โข ภนฺเต ตณฺหียตีติ
เอวญฺจาหํ น วทามิ เอวํ มํ อวทนฺตํ โย เอวํ ปุจฺเฉยฺย
กึ ปจฺจยา นุ โข ภนฺเต ตณฺหาติ เอส กลฺโล ปโญฺห
ตตฺร กลฺลํ เวยฺยากรณํ เวทนาปจฺจยา ตณฺหา ตณฺหาปจฺจยา
อุปาทานนฺติ ฯ
[๓๖] โก นุ โข ภนฺเต อุปาทิยตีติ ฯ โน กลฺโล ปโญฺหติ
ภควา อโวจ อุปาทิยตีติ อหํ น วทามิ อุปาทิยตีติ จาหํ
วเทยฺยํ ตตฺรสฺส กลฺโล ปโญฺห โก นุ โข ภนฺเต อุปาทิยตีติ
เอวญฺจาหํ น วทามิ เอวํ มํ อวทนฺตํ โย เอวํ ปุจฺเฉยฺย
กึปจฺจยา นุ โข ภนฺเต อุปาทานนฺติ เอส กลฺโล ปโญฺห
ตตฺร กลฺลํ เวยฺยากรณํ ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ อุปาทานปจฺจยา
ภโวติ ฯเปฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส
สมุทโย โหติ ฯ
[๓๗] ฉนฺนํ เตฺวว ผคฺคุน ผสฺสายตนานํ อเสสวิราคนิโรธา
ผสฺสนิโรโธ ผสฺสนิโรธา เวทนานิโรโธ เวทนานิโรธา ตณฺหานิโรโธ
ตณฺหานิโรธา อุปาทานนิโรโธ อุปาทานนิโรธา ภวนิโรโธ
ภวนิโรธา ชาตินิโรโธ ชาตินิโรธา ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺข-
โทมนสฺสุปายาสา นิรุชฺฌนฺติ ฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส
ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตีติ ฯ ทุติยํ ฯ
[๓๘] สาวตฺถิยํ วิหรติ ... เย หิ เกจิ ภิกฺขเว สมณา วา
พฺราหฺมณา วา ชรามรณํ นปฺปชานนฺติ ชรามรณสมุทยํ นปฺปชานนฺติ
ชรามรณนิโรธํ นปฺปชานนฺติ ชรามรณนิโรธคามินีปฏิปทํ
นปฺปชานนฺติ ฯ ชาตึ ฯเปฯ ภวํ ... อุปาทานํ ... ตณฺหํ ...
เวทนํ ... ผสฺสํ ... สฬายตนํ ... นามรูปํ ... วิญฺญาณํ ... สงฺขาเร
นปฺปชานนฺติ สงฺขารสมุทยํ นปฺปชานนฺติ สงฺขารนิโรธํ นปฺปชานนฺติ
สงฺขารนิโรธคามินีปฏิปทํ นปฺปชานนฺติ ฯ น เมเต ภิกฺขเว สมณา
วา พฺราหฺมณา วา สมเณสุ วา สมณสมฺมตา พฺราหฺมเณสุ วา
พฺราหฺมณสมฺมตา น จ ปน เต อายสฺมนฺโต สามญฺญตฺถํ วา
พฺราหฺมญฺญตฺถํ ๑- วา ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช วิหรนฺติ ฯ
[๓๙] เย จ โข เกจิ ภิกฺขเว สมณา วา พฺราหฺมณา วา
ชรามรณํ ปชานนฺติ ชรามรณสมุทยํ ปชานนฺติ ชรามรณนิโรธํ
ปชานนฺติ ชรามรณนิโรธคามินีปฏิปทํ ปชานนฺติ ฯ ชาตึ ฯเปฯ
ภวํ ... อุปาทานํ ... ตณฺหํ ... เวทนํ ... ผสฺสํ ... สฬายตนํ ... นามรูปํ
... วิญฺญาณํ ... สงฺขาเร ปชานนฺติ สงฺขารสมุทยํ ปชานนฺติ
สงฺขารนิโรธํ ปชานนฺติ สงฺขารนิโรธคามินีปฏิปทํ ปชานนฺติ ฯ
เต โขเม ภิกฺขเว สมณา วา พฺราหฺมณา วา สมเณสุ เจว สมณสมฺมตา
พฺราหฺมเณสุ จ พฺราหฺมณสมฺมตา เต จ ปนายสฺมนฺโต สามญฺญตฺถญฺจ
พฺราหฺมญฺญตฺถญฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช
วิหรนฺตีติ ฯ ตติยํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. พฺรหฺมญฺญตฺถํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
[๔๐] สาวตฺถิยํ วิหรติ ... เย หิ เกจิ ภิกฺขเว สมณา วา
พฺราหฺมณา วา อิเม ธมฺเม นปฺปชานนฺติ อิเมสํ ธมฺมานํ สมุทยํ
นปฺปชานนฺติ อิเมสํ ธมฺมานํ นิโรธํ นปฺปชานนฺติ อิเมสํ ธมฺมานํ
นิโรธคามินีปฏิปทํ นปฺปชานนฺติ ฯ กตเม ธมฺเม นปฺปชานนฺติ
กตเมสํ ธมฺมานํ สมุทยํ นปฺปชานนฺติ กตเมสํ ธมฺมานํ นิโรธํ
นปฺปชานนฺติ กตเมสํ ธมฺมานํ นิโรธคามินีปฏิปทํ นปฺปชานนฺติ ฯ
{๔๐.๑} ชรามรณํ นปฺปชานนฺติ ชรามรณสมุทยํ นปฺปชานนฺติ
ชรามรณนิโรธํ นปฺปชานนฺติ ชรามรณนิโรธคามินีปฏิปทํ
นปฺปชานนฺติ ฯ ชาตึ ฯเปฯ ภวํ ... อุปาทานํ ... ตณฺหํ ... เวทนํ ...
ผสฺสํ ... สฬายตนํ ... นามรูปํ ... วิญฺญาณํ ... สงฺขาเร นปฺปชานนฺติ
สงฺขารสมุทยํ นปฺปชานนฺติ สงฺขารนิโรธํ นปฺปชานนฺติ
สงฺขารนิโรธคามินีปฏิปทํ นปฺปชานนฺติ ฯ อิเม ธมฺเม นปฺปชานนฺติ
อิเมสํ ธมฺมานํ สมุทยํ นปฺปชานนฺติ อิเมสํ ธมฺมานํ นิโรธํ
นปฺปชานนฺติ อิเมสํ ธมฺมานํ นิโรธคามินีปฏิปทํ นปฺปชานนฺติ ฯ
น เมเต ภิกฺขเว สมณา วา พฺราหฺมณา วา สมเณสุ วา สมณสมฺมตา
พฺราหฺมเณสุ วา พฺราหฺมณสมฺมตา น จ ปน เต อายสฺมนฺโต
สามญฺญตฺถํ วา พฺราหฺมญฺญตฺถํ วา ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรนฺติ ฯ
[๔๑] เย จ โข เกจิ ภิกฺขเว สมณา วา พฺราหฺมณา วา
อิเม ธมฺเม ปชานนฺติ อิเมสํ ธมฺมานํ สมุทยํ ปชานนฺติ อิเมสํ
ธมฺมานํ นิโรธํ ปชานนฺติ อิเมสํ ธมฺมานํ นิโรธคามินีปฏิปทํ
ปชานนฺติ ฯ กตเม ธมฺเม ปชานนฺติ กตเมสํ ธมฺมานํ สมุทยํ
ปชานนฺติ กตเมสํ ธมฺมานํ นิโรธํ ปชานนฺติ กตเมสํ ธมฺมานํ
นิโรธคามินีปฏิปทํ ปชานนฺติ ฯ ชรามรณํ ปชานนฺติ ชรามรณสมุทยํ
ปชานนฺติ ชรามรณนิโรธํ ปชานนฺติ ชรามรณนิโรธคามินีปฏิปทํ
ปชานนฺติ ฯ ชาตึ ฯเปฯ ภวํ ... อุปาทานํ ... ตณฺหํ ... เวทนํ ...
ผสฺสํ ... สฬายตนํ ... นามรูปํ ... วิญฺญาณํ ... สงฺขาเร ปชานนฺติ
สงฺขารสมุทยํ ปชานนฺติ สงฺขารนิโรธํ ปชานนฺติ สงฺขารนิโรธ-
คามินีปฏิปทํ ปชานนฺติ ฯ อิเม ธมฺเม ปชานนฺติ อิเมสํ ธมฺมานํ
สมุทยํ ปชานนฺติ อิเมสํ ธมฺมานํ นิโรธํ ปชานนฺติ อิเมสํ ธมฺมานํ
นิโรธคามินีปฏิปทํ ปชานนฺติ ฯ เต โขเม ภิกฺขเว สมณา วา
พฺราหฺมณา วา สมเณสุ เจว สมณสมฺมตา พฺราหฺมเณสุ จ
พฺราหฺมณสมฺมตา เต จ ปนายสฺมนฺโต สามญฺญตฺถญฺจ
พฺราหฺมญฺญตฺถญฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช วิหรนฺตีติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
[๔๒] สาวตฺถิยํ วิหรติ ... อถ โข อายสฺมา กจฺจานโคตฺโต ๑-
เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา กจฺจานโคตฺโต
ภควนฺตํ เอตทโวจ สมฺมาทิฏฺฐิ สมฺมาทิฏฺฐีติ ภนฺเต วุจฺจติ
กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต สมฺมาทิฏฺฐิ โหตีติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. กจฺจายนโคตฺโต ฯ เอวมุปริปิ ฯ
[๔๓] ทฺวยนิสฺสิโต โขยํ กจฺจาน ๑- โลโก เยภุยฺเยน
อตฺถิตญฺเจว นตฺถิตญฺจ ฯ โลกสมุทยํ จ ๒- โข กจฺจาน ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสโต ยา โลเก นตฺถิตา สา น โหติ ฯ
โลกนิโรธํ โข กจฺจาน ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสโต ยา
โลเก อตฺถิตา สา น โหติ ฯ อุปายุปาทานาภินิเวสวินิพนฺโธ ๓-
ขฺวายํ กจฺจาน โลโก เยภุยฺเยน ตญฺจายํ อุปายุปาทานํ เจตโส
อธิฏฺฐานํ อภินิเวสานุสยํ น อุเปติ น อุปาทิยติ นาธิฏฺฐาติ อตฺตา
เมติ ฯ ทุกฺขเมว อุปฺปชฺชมานํ อุปฺปชฺชติ ทุกฺขํ นิรุชฺฌมานํ
นิรุชฺฌตีติ น กงฺขติ น วิจิกิจฺฉติ ฯ อปรปฺปจฺจยา ญาณเมวสฺส
เอตฺถ โหติ ฯ เอตฺตาวตา โข กจฺจาน สมฺมาทิฏฺฐิ โหติ ฯ
[๔๔] สพฺพมตฺถีติ โข กจฺจาน อยเมโก อนฺโต สพฺพํ นตฺถีติ
อยํ ทุติโย อนฺโต ฯ เอเต เต กจฺจาน อุโภ อนฺเต อนุปคมฺม
มชฺเฌน ตถาคโต ธมฺมํ เทเสติ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา
สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ ฯเปฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส
สมุทโย โหติ ฯ อวิชฺชาย เตฺวว อเสสวิราคนิโรธา สงฺขารนิโรโธ
สงฺขารนิโรธา วิญฺญาณนิโรโธ ฯเปฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส
ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตีติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
[๔๕] สาวตฺถิยํ วิหรติ ... อถ โข อญฺญตโร ภิกฺขุ เยน ภควา
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ
นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. กจฺจายน ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. ยุ. จสทฺโท นตฺถิ ฯ ๓ ม. อุปยุปา ... ฯ
ธมฺมกถิโก ธมฺมกถิโกติ ภนฺเต วุจฺจติ กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต
ธมฺมกถิโก โหตีติ ฯ
[๔๖] ชรามรณสฺส เจ ภิกฺขุ นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย
ธมฺมํ เทเสติ ธมฺมกถิโก ภิกฺขูติ อลํ วจนาย ฯ ชรามรณสฺส
เจ ภิกฺขุ นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย ปฏิปนฺโน โหติ
ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน ภิกฺขูติ อลํ วจนาย ฯ ชรามรณสฺส เจ ภิกฺขุ
นิพฺพิทา วิราคา นิโรธา อนุปาทา วิมุตฺโต โหติ ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานปฺปตฺโต
ภิกฺขูติ อลํ วจนาย ฯ
{๔๖.๑} ชาติยา เจ ภิกฺขุ ฯเปฯ ภวสฺส เจ ภิกฺขุ ... อุปาทานสฺส
เจ ภิกฺขุ ... ตณฺหาย เจ ภิกฺขุ ... เวทนาย เจ ภิกฺขุ ... ผสฺสสฺส เจ
ภิกฺขุ ... สฬายตนสฺส เจ ภิกฺขุ ... นามรูปสฺส เจ ภิกฺขุ ... วิญฺญาณสฺส
เจ ภิกฺขุ ... สงฺขารานญฺเจ ภิกฺขุ ... อวิชฺชาย เจ ภิกฺขุ นิพฺพิทาย
วิราคาย นิโรธาย ธมฺมํ เทเสติ ธมฺมกถิโก ภิกฺขูติ อลํ วจนาย ฯ
อวิชฺชาย เจ ภิกฺขุ นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย ปฏิปนฺโน โหติ
ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน ภิกฺขูติ อลํ วจนาย ฯ อวิชฺชาย เจ ภิกฺขุ นิพฺพิทา
วิราคา นิโรธา อนุปาทา วิมุตฺโต โหติ ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานปฺปตฺโต
ภิกฺขูติ อลํ วจนายาติ ฯ ฉฏฺฐํ ฯ
[๔๗] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน
กลนฺทกนิวาเป ฯ อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย ราชคเห ๑- ปิณฺฑาย ปาวิสิ ฯ อทฺทสา โข อเจโล
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ราชคหํ ฯ
กสฺสโป ภควนฺตํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวาน เยน ภควา
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ
กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ
[๔๘] เอกมนฺตํ ฐิโต โข อเจโล กสฺสโป ภควนฺตํ เอตทโวจ
ปุจฺเฉยฺยาม มยํ ภวนฺตํ โคตมํ กญฺจิเทว ๑- เทสํ สเจ โน ภวํ
โคตโม โอกาสํ กโรติ ปญฺหสฺส เวยฺยากรณายาติ ฯ อกาโล
โข ตาว กสฺสป ปญฺหสฺส อนฺตรฆรํ ปวิฏฺฐมฺหาติ ฯ ทุติยํปิ
โข อเจโล กสฺสโป ภควนฺตํ เอตทโวจ ปุจฺเฉยฺยาม มยํ
ภวนฺตํ โคตมํ กญฺจิเทว เทสํ สเจ โน ภวํ โคตโม โอกาสํ
กโรติ ปญฺหสฺส เวยฺยากรณายาติ ฯ อกาโล โข ตาว กสฺสป
ปญฺหสฺส อนฺตรฆรํ ปวิฏฺฐมฺหาติ ฯ ตติยํปิ โข ฯเปฯ
ปวิฏฺฐมฺหาติ ฯ
[๔๙] เอวํ วุตฺเต อเจโล กสฺสโป ภควนฺตํ เอตทโวจ น
โข ปน มยํ ภวนฺตํ โคตมํ พหุเทว ปุจฺฉิตุกามาติ ฯ ปุจฺฉ
กสฺสป ยทากงฺขสีติ ฯ กึ นุ โข โภ โคตม สยํกตํ ทุกฺขนฺติ ฯ
มา เหวํ กสฺสปาติ ภควา อโวจ ฯ กึ ปน โภ โคตม ปรกตํ
ทุกฺขนฺติ ฯ มา เหวํ กสฺสปาติ ภควา อโวจ ฯ กึ นุ โข
โภ โคตม สยํกตญฺจ ปรกตญฺจ ทุกฺขนฺติ ฯ มา เหวํ กสฺสปาติ
ภควา อโวจ ฯ กึ ปน โภ โคตม อสยํการํ อปรการํ อธิจฺจ
สมุปฺปนฺนํ ทุกฺขนฺติ ฯ มา เหวํ กสฺสปาติ ภควา อโวจ ฯ กึ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. กิญฺจิเทว ฯ เอวมุปริปิ ฯ
นุ โข โภ โคตม นตฺถิ ทุกฺขนฺติ ฯ น โข กสฺสป นตฺถิ ทุกฺขํ
อตฺถิ โข กสฺสป ทุกฺขนฺติ ฯ เตนหิ ภวํ โคตโม ทุกฺขํ น
ชานาติ น ปสฺสตีติ ฯ น ขฺวาหํ กสฺสป ทุกฺขํ น ชานามิ น
ปสฺสามิ ชานามิ ขฺวาหํ กสฺสป ทุกฺขํ ปสฺสามิ ขฺวาหํ กสฺสป
ทุกฺขนฺติ ฯ
{๔๙.๑} กึ นุ โข โภ โคตม สยํกตํ ทุกฺขนฺติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน
มา เหวํ กสฺสปาติ วเทสิ กึ ปน โภ โคตม ปรกตํ ทุกฺขนฺติ
อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน มา เหวํ กสฺสปาติ วเทสิ กึ นุ โข โภ
โคตม สยํกตญฺจ ปรกตญฺจ ทุกฺขนฺติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน มา
เหวํ กสฺสปาติ วเทสิ กึ ปน โภ โคตม อสยํการํ อปรการํ
อธิจฺจ สมุปฺปนฺนํ ทุกฺขนฺติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน มา เหวํ
กสฺสปาติ วเทสิ กึ นุ โข โภ โคตม นตฺถิ ทุกฺขนฺติ อิติ ปุฏฺโฐ
สมาโน น โข กสฺสป นตฺถิ ทุกฺขํ อตฺถิ โข กสฺสป ทุกฺขนฺติ
วเทสิ เตนหิ ภวํ โคตโม ทุกฺขํ น ชานาติ น ปสฺสตีติ อิติ
ปุฏฺโฐ สมาโน น ขฺวาหํ กสฺสป ทุกฺขํ น ชานามิ น ปสฺสามิ
ชานามิ ขฺวาหํ กสฺสป ทุกฺขํ ปสฺสามิ ขฺวาหํ กสฺสป ทุกฺขนฺติ
วเทสิ อาจิกฺขตุ จ เม ภนฺเต ภควา ทุกฺขํ เทเสตุ จ เม
ภนฺเต ภควา ทุกฺขนฺติ ฯ
[๕๐] โส กโรติ โส ปฏิสํเวทยตีติ โข กสฺสป อาทิโต สโต
สยํกตํ ทุกฺขนฺติ อิติ วทํ สสฺสตํ เอตํ ปเรติ ฯ อญฺโญ กโรติ
อญฺโญ ปฏิสํเวทยตีติ โข กสฺสป เวทนาภิตุนฺนสฺส สโต ปรกตํ
ทุกฺขนฺติ อิติ วทํ อุจฺเฉทํ เอตํ ปเรติ ฯ เอเต เต กสฺสป อุโภ
อนฺเต อนุปคมฺม มชฺเฌน ตถาคโต ธมฺมํ เทเสติ อวิชฺชาปจฺจยา
สงฺขารา สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ ฯเปฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส
ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ ฯ อวิชฺชาย เตฺวว อเสสวิราคนิโรธา
สงฺขารนิโรโธ สงฺขารนิโรธา วิญฺญาณนิโรโธ ฯเปฯ เอวเมตสฺส
เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตีติ ฯ
[๕๑] เอวํ วุตฺเต อเจโล กสฺสโป ภควนฺตํ เอตทโวจ
อภิกฺกนฺตํ ภนฺเต อภิกฺกนฺตํ ภนฺเต เสยฺยถาปิ ภนฺเต นิกฺกุชฺชิตํ
วา อุกฺกุชฺเชยฺย ฯเปฯ จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตีติ ๑- เอวเมว
ภควตา อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโต เอสาหํ ภนฺเต ภควนฺตํ
สรณํ คจฺฉามิ ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจ ลเภยฺยาหํ ภนฺเต ภควโต
สนฺติเก ปพฺพชฺชํ ลเภยฺยํ อุปสมฺปทนฺติ ฯ
{๕๑.๑} โย โข กสฺสป อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย
อากงฺขติ ปพฺพชฺชํ อากงฺขติ อุปสมฺปทํ โส จตฺตาโร มาเส ปริวสติ
จตุนฺนํ มาสานํ อจฺจเยน ปริวุตฺถปริวาสํ ๒- อารทฺธจิตฺตา ภิกฺขู
อากงฺขมานา ๓- ปพฺพาเชนฺติ อุปสมฺปาเทนฺติ ภิกฺขุภาวาย อปิจ
มยา ปุคฺคลเวมตฺตตา วินีตาติ ๔- ฯ
{๕๑.๒} สเจ ภนฺเต อญฺญติตฺถิยปุพฺพา อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อากงฺขนฺตา
ปพฺพชฺชํ อากงฺขนฺตา อุปสมฺปทํ จตฺตาโร มาเส ปริวสนฺติ จตุนฺนํ
มาสานํ อจฺจเยน ปริวุตฺถปริวาเส อารทฺธจิตฺตา ภิกฺขู อากงฺขมานา
ปพฺพาเชนฺติ อุปสมฺปาเทนฺติ ภิกฺขุภาวาย อหํ จตฺตาริ วสฺสานิ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ทกฺขินฺตีติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒-๓ ม. อิทํ ปาฐทฺวยํ นตฺถิ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@๔ ม. ยุ. วิทิตาติ ฯ
ปริวสิสฺสามิ จตุนฺนํ วสฺสานํ อจฺจเยน ปริวุตฺถปริวาสํ อารทฺธจิตฺตา
ภิกฺขู ปพฺพาเชนฺตุ อุปสมฺปาเทนฺตุ ภิกฺขุภาวายาติ ฯ
[๕๒] อลตฺถ โข อเจโล กสฺสโป ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ
อลตฺถ อุปสมฺปทํ ฯ อจิรูปสมฺปนฺโน จ ปนายสฺมา กสฺสโป
เอโก วูปกฏฺโฐ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต นจิรสฺเสว
ยสฺสตฺถาย กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ
ตทนุตฺตรํ พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหาสิ ขีณา ชาติ วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ กตํ
กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ อพฺภญฺญาสิ ฯ อญฺญตโร จ
ปนายสฺมา กสฺสโป อรหํ อโหสีติ ฯ สตฺตมํ ฯ
[๕๓] สาวตฺถิยํ วิหรติ ... อถ โข ติมฺพรุกฺโข ๑- ปริพฺพาชโก
เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ
สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
[๕๔] เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ติมฺพรุกฺโข ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ
เอตทโวจ กึ นุ โข โภ โคตม สยํกตํ สุขทุกฺขนฺติ ฯ มา
เหวํ ติมฺพรุกฺขาติ ภควา อโวจ ฯ กึ ปน โภ โคตม ปรกตํ
สุขทุกฺขนฺติ ฯ มา เหวํ ติมฺพรุกฺขาติ ภควา อโวจ ฯ กึ นุ โข
โภ โคตม สยํกตญฺจ ปรกตญฺจ สุขทุกฺขนฺติ ฯ มา เหวํ
ติมฺพรุกฺขาติ ภควา อโวจ ฯ กึ ปน โภ โคตม อสยํการํ อปรการํ
อธิจฺจ สมุปฺปนฺนํ สุขทุกฺขนฺติ ฯ มา เหวํ ติมฺพรุกฺขาติ ภควา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ติมฺพรุโก ฯ เอวมุปริปิ ฯ
อโวจ ฯ กึ นุ โข โภ โคตม นตฺถิ สุขทุกฺขนฺติ ฯ น โข
ติมฺพรุกฺข นตฺถิ สุขทุกฺขํ อตฺถิ โข ติมฺพรุกฺข สุขทุกฺขนฺติ ฯ
เตนหิ ภวํ โคตโม สุขทุกฺขํ น ชานาติ น ปสฺสตีติ ฯ น ขฺวาหํ
ติมฺพรุกฺข สุขทุกฺขํ น ชานามิ น ปสฺสามิ ชานามิ ขฺวาหํ ติมฺพรุกฺข
สุขทุกฺขํ ปสฺสามิ ขฺวาหํ ติมฺพรุกฺข สุขทุกฺขนฺติ ฯ
{๕๔.๑} กึ นุ โข โภ โคตม สยํกตํ สุขทุกฺขนฺติ อิติ ปุฏฺโฐ
สมาโน มา เหวํ ติมฺพรุกฺขาติ วเทสิ กึ ปน โภ โคตม ปรกตํ
สุขทุกฺขนฺติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน มา เหวํ ติมฺพรุกฺขาติ วเทสิ กึ นุ
โข โภ โคตม สยํกตญฺจ ปรกตญฺจ สุขทุกฺขนฺติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน
มา เหวํ ติมฺพรุกฺขาติ วเทสิ กึ ปน โภ โคตม อสยํการํ
อปรการํ อธิจฺจ สมุปฺปนฺนํ สุขทุกฺขนฺติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน มา
เหวํ ติมฺพรุกฺขาติ วเทสิ กึ นุ โข โภ โคตม นตฺถิ สุขทุกฺขนฺติ
อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน น โข ติมฺพรุกฺข นตฺถิ สุขทุกฺขํ อตฺถิ โข
ติมฺพรุกฺข สุขทุกฺขนฺติ วเทสิ เตนหิ ภวํ โคตโม สุขทุกฺขํ
น ชานาติ น ปสฺสตีติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน น ขฺวาหํ ติมฺพรุกฺข
สุขทุกฺขํ น ชานามิ น ปสฺสามิ ชานามิ ขฺวาหํ ติมฺพรุกฺข สุขทุกฺขํ
ปสฺสามิ ขฺวาหํ ติมฺพรุกฺข สุขทุกฺขนฺติ วเทสิ อาจิกฺขตุ จ เม ภวํ
โคตโม สุขทุกฺขํ เทเสตุ จ เม ภวํ โคตโม สุขทุกฺขนฺติ ฯ
[๕๕] สา เวทนา โส เวทยตีติ โข ติมฺพรุกฺข อาทิโต สโต
สยํกตํ สุขทุกฺขนฺติ เอวญฺจาหํ ๑- น วทามิ ฯ อญฺญา เวทนา อญฺโญ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เอวมฺปาหํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
เวทยตีติ โข ติมฺพรุกฺข เวทนาภิตุนฺนสฺส สโต ปรกตํ สุขทุกฺขนฺติ
เอวญฺจาหํ น วทามิ ฯ เอเต เต ติมฺพรุกฺข อุโภ อนฺเต อนุปคมฺม
มชฺเฌน ตถาคโต ธมฺมํ เทเสติ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา สงฺขารปจฺจยา
วิญฺญาณํ ฯเปฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส
สมุทโย โหติ ฯ อวิชฺชาย เตฺวว อเสสวิราคนิโรธา สงฺขารนิโรโธ
สงฺขารนิโรธา วิญฺญาณนิโรโธ ฯเปฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส
ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตีติ ฯ
[๕๖] เอวํ วุตฺเต ติมฺพรุกฺโข ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ เอตทโวจ
อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม ฯเปฯ เอสาหํ
ภนฺเต ภวนฺตํ โคตมํ สรณํ คจฺฉามิ ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจ
อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ
สรณงฺคตนฺติ ฯ อฏฺฐมํ ฯ
[๕๗] สาวตฺถิยํ วิหรติ ... อวิชฺชานีวรณสฺส ภิกฺขเว พาลสฺส
ตณฺหาย สํยุตฺตสฺส ๑- เอวมยํ กาโย สมุทาคโต อิติ อยญฺเจว
กาโย พหิทฺธา จ นามรูปํ อิตฺเถตํ ทฺวยํ ทฺวยํ ปฏิจฺจ ผสฺโส
สเฬวายตนานิ เยหิ ผุฏฺโฐ พาโล สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวทยติ เอเตสํ
วา อญฺญตเรน ฯ อวิชฺชานีวรณสฺส ภิกฺขเว ปณฺฑิตสฺส ตณฺหาย
สํยุตฺตสฺส เอวมยํ กาโย สมุทาคโต อิติ อยญฺเจว กาโย พหิทฺธา
จ นามรูปํ อิตฺเถตํ ทฺวยํ ทฺวยํ ปฏิจฺจ ผสฺโส สเฬวายตนานิ เยหิ
ผุฏฺโฐ ปณฺฑิโต สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวทยติ เอเตสํ วา อญฺญตเรน ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สมฺปยุตฺตสฺส ฯ เอวมุปริปิ ฯ
[๕๘] ตตฺร ภิกฺขเว โก วิเสโส โก อธิปฺปายโส ๑- กินฺนานากรณํ
ปณฺฑิตสฺส พาเลนาติ ฯ ภควํมูลกา โน ภนฺเต ธมฺมา ภควํเนตฺติกา
ภควํปฏิสรณา สาธุ วต เม ภนฺเต ภควนฺตํเยว ปฏิภาตุ
เอตสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ ภควโต สุตฺวา ภิกฺขู ธาเรสฺสนฺตีติ ฯ
เตนหิ ภิกฺขเว สุณาถ สาธุกํ มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวํ
ภนฺเตติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
[๕๙] ภควา เอตทโวจ ยาย จ ภิกฺขเว อวิชฺชาย นิวุตสฺส
พาลสฺส ยาย จ ตณฺหาย สํยุตฺตสฺส อยํ กาโย สมุทาคโต สา
เจว อวิชฺชา พาลสฺส อปฺปหีนา สา จ ตณฺหา อปริกฺขีณา ตํ
กิสฺส เหตุ น หิ ภิกฺขเว พาโล อจริ พฺรหฺมจริยํ สมฺมา
ทุกฺขกฺขยาย ตสฺมา พาโล กายสฺส เภทา กายูปโค โหติ โส
กายูปโค สมาโน น ปริมุจฺจติ ชาติยา ชราย มรเณน โสเกหิ
ปริเทเวหิ ทุกฺเขหิ โทมนสฺเสหิ อุปายาเสหิ น ปริมุจฺจติ ทุกฺขสฺมาติ
วทามิ ฯ
{๕๙.๑} ยาย จ ภิกฺขเว อวิชฺชาย นิวุตสฺส ปณฺฑิตสฺส ยาย จ
ตณฺหาย สํยุตฺตสฺส อยํ กาโย สมุทาคโต สา เจว อวิชฺชา
ปณฺฑิตสฺส ปหีนา สา จ ตณฺหา ปริกฺขีณา ตํ กิสฺส เหตุ อจริ
ภิกฺขเว ปณฺฑิโต พฺรหฺมจริยํ สมฺมา ทุกฺขกฺขยาย ตสฺมา ปณฺฑิโต
กายสฺส เภทา น กายูปโค โหติ โส อกายูปโค สมาโน
ปริมุจฺจติ ชาติยา ชราย มรเณน โสเกหิ ปริเทเวหิ ทุกฺเขหิ
โทมนสฺเสหิ อุปายาเสหิ ปริมุจฺจติ ทุกฺขสฺมาติ วทามิ ฯ อยํ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. อธิปฺปาโย ฯ เอวมุปริปิ ฯ
โข ภิกฺขเว วิเสโส อยํ อธิปฺปายโส อิทนฺนานากรณํ ปณฺฑิตสฺส
พาเลน ยทิทํ พฺรหฺมจริยวาโสติ ฯ นวมํ ฯ
[๖๐] สาวตฺถิยํ วิหรติ ... ปฏิจฺจสมุปฺปาทญฺจ โว ภิกฺขเว
เทเสสฺสามิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเน จ ธมฺเม ตํ สุณาถ สาธุกํ
มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวํ ภนฺเตติ โข เต ภิกฺขู ภควโต
ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
[๖๑] ภควา เอตทโวจ กตโม จ ภิกฺขเว ปฏิจฺจสมุปฺปาโท
ชาติปจฺจยา ภิกฺขเว ชรามรณํ อุปฺปาทา วา ตถาคตานํ อนุปฺปาทา
วา ตถาคตานํ ฐิตาว สา ธาตุ ธมฺมฏฺฐิตตา ธมฺมนิยามตา
อิทปฺปจฺจยตา ตํ ตถาคโต อภิสมฺพุชฺฌติ อภิสเมติ อภิสมฺพุชฺฌิตฺวา
อภิสเมตฺวา อาจิกฺขติ เทเสติ ปญฺญเปติ ๑- ปฏฺฐเปติ วิวรติ วิภชติ
อุตฺตานีกโรติ ปสฺสถาติ จาห ฯ ชาติปจฺจยา ภิกฺขเว ชรามรณํ
ฯเปฯ ภวปจฺจยา ภิกฺขเว ชาติ ... อุปาทานปจฺจยา ภิกฺขเว ภโว ...
ตณฺหาปจฺจยา ภิกฺขเว อุปาทานํ ... เวทนาปจฺจยา ภิกฺขเว ตณฺหา ...
ผสฺสปจฺจยา ภิกฺขเว เวทนา ... สฬายตนปจฺจยา ภิกฺขเว ผสฺโส ...
นามรูปปจฺจยา ภิกฺขเว สฬายตนํ ... วิญฺญาณปจฺจยา ภิกฺขเว
นามรูปํ ... สงฺขารปจฺจยา ภิกฺขเว วิญฺญาณํ ... อวิชฺชาปจฺจยา ภิกฺขเว
สงฺขารา อุปฺปาทา วา ตถาคตานํ อนุปฺปาทา วา ตถาคตานํ
ฐิตาว สา ธาตุ ธมฺมฏฺฐิตตา ธมฺมนิยามตา อิทปฺปจฺจยตา ตํ
ตถาคโต อภิสมฺพุชฺฌติ อภิสเมติ อภิสมฺพุชฺฌิตฺวา อภิสเมตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ปญฺญาเปติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
อาจิกฺขติ เทเสติ ปญฺญเปติ ปฏฺฐเปติ วิวรติ วิภชติ อุตฺตานีกโรติ
ปสฺสถาติ จาห ฯ อวิชฺชาปจฺจยา ภิกฺขเว สงฺขารา ฯ อิติ โข
ภิกฺขเว ยา ตตฺร ตถตา อวิตถตา อนญฺญถตา อิทปฺปจฺจยตา
อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปฏิจฺจสมุปฺปาโท ฯ
[๖๒] กตเม จ ภิกฺขเว ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา ธมฺมา ชรามรณํ
ภิกฺขเว อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ
นิโรธธมฺมํ ฯ ชาติ ภิกฺขเว อนิจฺจา สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา
ขยธมฺมา วยธมฺมา วิราคธมฺมา นิโรธธมฺมา ฯ ภโว
ภิกฺขเว อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน ขยธมฺโม วยธมฺโม
วิราคธมฺโม นิโรธธมฺโม ฯ อุปาทานํ ภิกฺขเว ฯเปฯ ตณฺหา
ภิกฺขเว ... เวทนา ภิกฺขเว ... ผสฺโส ภิกฺขเว ... สฬายตนํ
ภิกฺขเว ... นามรูปํ ภิกฺขเว ... วิญฺญาณํ ภิกฺขเว ... สงฺขารา
ภิกฺขเว ... อวิชฺชา ภิกฺขเว อนิจฺจา สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา ขยธมฺมา
วยธมฺมา วิราคธมฺมา นิโรธธมฺมา ฯ อิเม วุจฺจนฺติ ภิกฺขเว
ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา ธมฺมา ฯ
[๖๓] ยโต โข ภิกฺขเว อริยสาวกสฺส อยญฺจ ปฏิจฺจสมุปฺปาโท
อิเม จ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา ธมฺมา ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย สุทิฏฺฐา
โหนฺติ โสว ๑- ปุพฺพนฺตํ วา อุปธาวิสฺสติ อโหสึ นุ ขฺวาหํ
อตีตมทฺธานํ นนุ โข อโหสึ อตีตมทฺธานํ กึ นุ โข อโหสึ
อตีตมทฺธานํ กถํ นุ โข อโหสึ อตีตมทฺธานํ กึ หุตฺวา กึ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. โส วต ฯ
อโหสึ นุ ขฺวาหํ อตีตมทฺธานนฺติ อปรนฺตํ วา อุปธาวิสฺสติ
ภวิสฺสามิ นุ ขฺวาหํ อนาคตมทฺธานํ นนุ โข ภวิสฺสามิ
อนาคตมทฺธานํ กึ นุ โข ภวิสฺสามิ อนาคตมทฺธานํ กถํ นุ โข
ภวิสฺสามิ อนาคตมทฺธานํ กึ หุตฺวา กึ ภวิสฺสามิ นุ ขฺวาหํ
อนาคตมทฺธานนฺติ เอตรหิ วา ปจฺจุปฺปนฺนํ อทฺธานํ อชฺฌตฺตํ
กถํกถี ภวิสฺสติ อหํ นุ โขสฺมิ โน นุ โขสฺมิ กึ นุ โขสฺมิ
กถํ นุ โขสฺมิ อยํ นุ โข สตฺโต กุโต อาคโต โส กุหึ คามี ๑-
ภวิสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ตํ กิสฺส เหตุ ตถา หิ ภิกฺขเว
อริยสาวกสฺส อยญฺจ ปฏิจฺจสมุปฺปาโท อิเม จ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา
ธมฺมา ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย สุทิฏฺฐาติ ฯ ทสมํ ฯ
อาหารวคฺโค ทุติโย ฯ
ตสฺส อุทฺทานํ
อาหารผคฺคุนญฺเจว ๒- เทฺว จ สมณพฺราหฺมณา
กจฺจานโคตฺตํ ๓- ธมฺมกถิกํ อเจลํ ติมฺพรุกฺเขน จ
พาลปณฺฑิตญฺเจว ๔- ทสโม ปจฺจเยน จาติ ฯ
------------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. คมิสฺสตีติ ฯ ๒ ม. ยุ. อาหารํ ผคฺคุโน เจว ฯ ๓ ยุ. กจฺจายนโคตฺโต ฯ
@๔ ม. พาลปณฺฑิตโต เจว ฯ ยุ. พาเลน ปณฺฑิโต เจว ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๖ หน้าที่ ๑-๓๒.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=16&item=1&items=63&modeTY=2
อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=16&item=1&items=63&modeTY=2&mode=bracket
อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_item_s.php?book=16&item=1&items=63&modeTY=2
อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/byitem_s.php?book=16&item=1&items=63&modeTY=2
ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=16&i=1
The Pali Atthakatha in Thai :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=12&A=1
The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=1
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_16
บันทึก ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]
