ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
   ฉบับหลวง   บาลีอักษรไทย   PaliRoman 
แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหัวข้อถัดไปอ่านหัวข้อสุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ ภาษาบาลี อักษรไทย พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๗ สุตฺต. ขุ. ขุทฺทกปาฐ-ธมฺมปทคาถา-อุทานํ-อิติวุตฺตก-สุตฺตนิปาตา
                 สุตฺตนฺตปิฏเก ขุทฺทกนิกายสฺส
                           ขุทฺทกปาโ
                             ---------
    นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
                    ขุทฺทกปาเ สรณคมนํ
     [๑]   พุทฺธํ   สรณํ   คจฺฉามิ   ธมฺมํ   สรณํ   คจฺฉามิ   สงฺฆํ
สรณํ   คจฺฉามิ   ฯ   ทุติยมฺปิ   พุทฺธํ   สรณํ   คจฺฉามิ  ทุติยมฺปิ  ธมฺมํ
สรณํ   คจฺฉามิ   ทุติยมฺปิ   สงฺฆํ   สรณํ   คจฺฉามิ   ฯ  ตติยมฺปิ  พุทฺธํ
สรณํ    คจฺฉามิ    ตติยมฺปิ   ธมฺมํ   สรณํ   คจฺฉามิ   ตติยมฺปิ   สงฺฆํ
สรณํ คจฺฉามิ ฯ
                    สรณคมนํ ๑- นิฏฺิตํ ฯ
                              --------
                   ขุทฺทกปาเ ทสสิกฺขาปทํ
     [๒]   ปาณาติปาตา    เวรมณี    สิกฺขาปทํ    สมาทิยามิ   ฯ
อทินฺนาทานา    เวรมณี    สิกฺขาปทํ    สมาทิยามิ   ฯ   อพฺรหฺมจริยา
เวรมณี   สิกฺขาปทํ   สมาทิยามิ   ฯ   มุสาวาทา   เวรมณี   สิกฺขาปทํ
สมาทิยามิ     ฯ    สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา    เวรมณี    สิกฺขาปทํ
@เชิงอรรถ:  สี. ม. สรณตฺตยํ ฯ
สมาทิยามิ    ฯ   วิกาลโภชนา   เวรมณี   สิกฺขาปทํ   สมาทิยามิ   ฯ
นจฺจคีตวาทิตวิสูกทสฺสนา     เวรมณี     สิกฺขาปทํ     สมาทิยามิ    ฯ
มาลาคนฺธวิเลปนธารณมณฺฑนวิภูสนฏฺานา        เวรมณี       สิกฺขาปทํ
สมาทิยามิ   ฯ   อุจฺจาสยนมหาสยนา  เวรมณี  สิกฺขาปทํ  สมาทิยามิ  ฯ
ชาตรูปรชฏปฏิคฺคหณา เวรมณี สิกฺขาปทํ สมาทิยามิ ฯ
                    ทสสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ฯ
                              ---------
                   ขุทฺทกปาเ ทฺวตฺตึสากาโร
     [๓]   อตฺถิ   อิมสฺมึ  กาเย  เกสา  โลมา  นขา  ทนฺตา  ตโจ
มํสํ   นฺหารู   อฏฺี   อฏฺิมิญฺชํ   วกฺกํ   หทยํ   ยกนํ   กิโลมกํ  ปิหกํ
ปปฺผาสํ   อนฺตํ   อนฺตคุณํ   อุทริยํ   กรีสํ  [๑]-  ปิตฺตํ  เสมฺหํ  ปุพฺโพ
โลหิตํ   เสโท   เมโท   อสฺสุ   วสา  เขโล  สึฆานิกา  ลสิกา  มุตฺตํ
มตฺถเก มตฺถลุงฺคนฺติ ฯ
                   ทฺวตฺตึสากาโร นิฏฺิโต ฯ
                             -----------
                   ขุทฺทกปาเ สามเณรปญฺหา
     [๔]   เอกนฺนาม   กึ   สพฺเพ  สตฺตา  อาหารฏฺิติกา  ฯ  เทฺว
นาม   กึ   นามญฺจ   รูปญฺจ   ฯ   ตีณิ  นาม  กึ  ติสฺโส  เวทนา  ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. มตฺถลุงฺคํ ฯ
จตฺตาริ    นาม   กึ   จตฺตาริ   อริยสจฺจานิ   ฯ   ปญฺจ   นาม   กึ
ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา   ฯ   ฉ   นาม  กึ  ฉ  อชฺฌตฺติกานิ  อายตนานิ  ฯ
สตฺต   นาม   กึ   สตฺต   โพชฺฌงฺคา   ฯ   อฏฺ   นาม   กึ  อริโย
อฏฺงฺคิโก   มคฺโค   ฯ   นว   นาม   กึ   นว  สตฺตาวาสา  ฯ  ทส
นาม กึ ทสหงฺเคหิ สมนฺนาคโต อรหาติ วุจฺจตีติ ฯ
                   สามเณรปญฺหา ๑- นิฏฺิตา ฯ
                              -----------
                    ขุทฺทกปาเ มงฺคลสุตฺตํ
     [๕]   เอวมฺเม   สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ  อถ  โข  อญฺตรา  เทวตา
อภิกฺกนฺตาย     รตฺติยา     อภิกฺกนฺตวณฺณา     เกวลกปฺปํ     เชตวนํ
โอภาเสตฺวา    เยน    ภควา   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ
อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   อฏฺาสิ   เอกมนฺตํ  ิตา  โข  สา  เทวตา
ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ ฯ
     [๖]   |๖.๑| พหู เทวา มนุสฺสา จ         มงฺคลานิ อจินฺตยุํ
                      อากงฺขมานา โสตฺถานํ    พฺรูหิ มงฺคลมุตฺตมํ ฯ
     |๖.๒|         อเสวนา จ พาลานํ           ปณฺฑิตานญฺจ เสวนา
                      ปูชา จ ปูชนียานํ ๒-         เอตมฺมงฺคลมุตฺตมํ ฯ
     |๖.๓|         ปฏิรูปเทสวาโส จ             ปุพฺเพ จ กตปุญฺตา
@เชิงอรรถ:  ม. กุมารปญฺหา ฯ     ม. ปูชเนยฺยานํ ฯ
                      อตฺตสมฺมาปณิธิ จ           เอตมฺมงฺคลมุตฺตมํ ฯ
     |๖.๔|         พาหุสจฺจญฺจ สิปฺปญฺจ      วินโย จ สุสิกฺขิโต
                      สุภาสิตา จ ยา วาจา        เอตมฺมงฺคลมุตฺตมํ ฯ
     |๖.๕|         มาตาปิตุอุปฏฺานํ            ปุตฺตทารสฺส สงฺคโห
                      อนากุลา จ กมฺมนฺตา       เอตมฺมงฺคลมุตฺตมํ ฯ
     |๖.๖|         ทานญฺจ ธมฺมจริยา จ       าตกานญฺจ สงฺคโห
                      อนวชฺชานิ กมฺมานิ          เอตมฺมงฺคลมุตฺตมํ ฯ
     |๖.๗|         อารตี วิรตี ปาปา              มชฺชปานา จ สญฺโม
                      อปฺปมาโท จ ธมฺเมสุ        เอตมฺมงฺคลมุตฺตมํ ฯ
     |๖.๘|         คารโว จ นิวาโต จ            สนฺตุฏฺี จ กตญฺุตา
                      กาเลน ธมฺมสฺสวนํ            เอตมฺมงฺคลมุตฺตมํ ฯ
     |๖.๙|         ขนฺตี จ โสวจสฺสตา           สมณานญฺจ ทสฺสนํ
                      กาเลน ธมฺมสากจฺฉา        เอตมฺมงฺคลมุตฺตมํ ฯ
     |๖.๑๐|       ตโป จ พฺรหฺมจริยญฺจ       อริยสจฺจานทสฺสนํ
                      นิพฺพานสจฺฉิกิริยา จ         เอตมฺมงฺคลมุตฺตมํ ฯ
     |๖.๑๑|       ผุฏฺสฺส โลกธมฺเมหิ         จิตฺตํ ยสฺส น กมฺปติ
                      อโสกํ วิรชํ เขมํ                 เอตมฺมงฺคลมุตฺตมํ ฯ
     |๖.๑๒|       เอตาทิสานิ กตฺวาน          สพฺพตฺถมปราชิตา
                      สพฺพตฺถ โสตฺถึ คจฺฉนฺติ     ตนฺเตสํ มงฺคลมุตฺตมนฺติ ฯ
                             มงฺคลสุตฺตํ นิฏฺิตํ ฯ
                             ขุทฺทกปาเ รตนสุตฺตํ
     [๗]   |๗.๑| ยานีธ ภูตานิ สมาคตานิ
                      ภุมฺมานิ วา ยานิ ว อนฺตลิกฺเข ฯ
                      สพฺเพว ภูตา สุมนา ภวนฺตุ
                      อโถปิ สกฺกจฺจ สุณนฺตุ ภาสิตํ
     |๗.๒|         ตสฺมา หิ ภูตา นิสาเมถ สพฺเพ
                      เมตฺตํ กโรถ มานุสิยา ปชาย ฯ
                      ทิวา จ รตฺโต จ หรนฺติ เย พลึ
                      ตสฺมา หิ เน รกฺขถ อปฺปมตฺตา ฯ
     |๗.๓|         ยํ กิญฺจิ วิตฺตํ อิธ วา หุรํ วา
                      สคฺเคสุ วา ยํ รตนํ ปณีตํ
                      น โน สมํ อตฺถิ ตถาคเตน
                      อิทมฺปิ พุทฺเธ รตนํ ปณีตํ ฯ
                      เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ
     |๗.๔|         ขยํ วิราคํ อมตํ ปณีตํ
                      ยทชฺฌคา สกฺยมุนี สมาหิโต
                      น เตน ธมฺเมน สมตฺถิ กิญฺจิ
                      อิทมฺปิ ธมฺเม รตนํ ปณีตํ ฯ
                      เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ
     |๗.๕|         ยมฺพุทฺธเสฏฺโ ปริวณฺณยี สุจึ
                      สมาธิมานนฺตริกญฺมาหุ
                      สมาธินา เตน สโม น วิชฺชติ
                      อิทมฺปิ ธมฺเม รตนํ ปณีตํ ฯ
                      เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ
     |๗.๖|         เย ปุคฺคลา อฏฺ สตํ ปสฏฺ
                      จตฺตาริ เอตานิ ยุคานิ โหนฺติ
                      เต ทกฺขิเณยฺยา สุคตสฺส สาวกา
                      เอเตสุ ทินฺนานิ มหปฺผลานิ
                      อิทมฺปิ สงฺเฆ รตนํ ปณีตํ ฯ
                      เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ
     |๗.๗|         เย สุปฺปยุตฺตา มนสา ทฬฺเหน
                      นิกฺกามิโน โคตมสาสนมฺหิ
                      เต ปตฺติปตฺตา อมตํ วิคยฺห
                      ลทฺธา มุธา นิพฺพุตึ ภุญฺชมานา
                      อิทมฺปิ สงฺเฆ รตนํ ปณีตํ ฯ
                      เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ
     |๗.๘|         ยถินฺทขีโล ปวึ สิโต สิยา
                      จตุพฺภิ วาเตภิ อสมฺปกมฺปิโย
                      ตถูปมํ สปฺปุริสํ วทามิ
                      โย อริยสจฺจานิ อเวจฺจ ปสฺสติ
                      อิทมฺปิ สงฺเฆ รตนํ ปณีตํ ฯ
                      เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ
     |๗.๙|         เยรียสจฺจานิ ๑- วิภาวยนฺติ
                      คมฺภีรปญฺเน สุเทสิตานิ
                      กิญฺจาปิ เต โหนฺติ ภุสปฺปมตฺตา
                      น เต ภวํ อฏฺมมาทิยนฺติ
                      อิทมฺปิ สงฺเฆ รตนํ ปณีตํ ฯ
                      เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ
     |๗.๑๐|       สหาวสฺส ทสฺสนสมฺปทาย
                      ตยสฺสุ ธมฺมา ชหิตา ภวนฺติ
                      สกฺกายทิฏฺิ วิจิกิจฺฉิตญฺจ
                      สีลพฺพตํ วาปิ ยทตฺถิ กิญฺจิ
     |๗.๑๑|       จตูหปาเยหิ จ วิปฺปมุตฺโต
                      ฉ จาภิานานิ อภพฺโพ กาตุํ
                      อิทมฺปิ สงฺเฆ รตนํ ปณีตํ ฯ
                      เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ
     |๗.๑๒|       กิญฺจาปิ โส กมฺมํ กโรติ ปาปกํ
                      กาเยน วาจายุท เจตสา วา
                      อภพฺโพ โส ตสฺส ปฏิจฺฉทาย
@เชิงอรรถ:  อิทานิ ปายโต ปนฺติ "เย อริยสจฺจานิ วิภาวยนฺตีติ ฯ"
                      อภพฺพตา ทิฏฺปทสฺส วุตฺตา
                      อิทมฺปิ สงฺเฆ รตนํ ปณีตํ ฯ
                      เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ
     |๗.๑๓|       วนปฺปคุมฺเพ ยถา ผุสฺสิตคฺเค
                      คิมฺหานมาเส ปมสฺมึ คิมฺเห
                      ตถูปมํ ธมฺมวรํ อเทสยิ
                      นิพฺพานคามึ ปรมํ หิตาย
                      อิทมฺปิ พุทฺเธ รตนํ ปณีตํ ฯ
                      เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ
     |๗.๑๔|       วโร วรญฺู วรโท วราหโร
                      อนุตฺตโร ธมฺมวรํ อเทสยิ
                      อิทมฺปิ พุทฺเธ รตนํ ปณีตํ ฯ
                      เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ
     |๗.๑๕|       ขีณํ ปุราณํ นวํ นตฺถิ สมฺภวํ
                      วิรตฺตจิตฺตายติเก ภวสฺมึ
                      เต ขีณพีชา อวิรุฬฺหิฉนฺทา
                      นิพฺพนฺติ ธีรา ยถายมฺปทีโป
                      อิทมฺปิ สงฺเฆ รตนํ ปณีตํ ฯ
                      เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ
     |๗.๑๖|       ยานีธ ภูตานิ สมาคตานิ
                      ภุมฺมานิ วา ยานิว อนฺตลิกฺเข
                      ตถาคตํ เทวมนุสฺสปูชิตํ
                      พุทฺธํ นมสฺสาม สุวตฺถิ โหตุ ฯ
     |๗.๑๗|       ยานีธ ภูตานิ สมาคตานิ
                      ภุมฺมานิ วา ยานิว อนฺตลิกฺเข
                      ตถาคตํ เทวมนุสฺสปูชิตํ
                      ธมฺมํ นมสฺสาม สุวตฺถิ โหตุ ฯ
     |๗.๑๘|       ยานีธ ภูตานิ สมาคตานิ
                      ภุมฺมานิ วา ยานิว อนฺตลิกฺเข
                      ตถาคตํ เทวมนุสฺสปูชิตํ
                      สงฺฆํ นมสฺสาม สุวตฺถิ โหตุ ฯ
                                  รตนสุตฺตํ นิฏฺิตํ ฯ
                                  -------
                     ขุทฺทกปาเ ติโรกุฑฺฑกณฺฑํ
     [๘]   |๘.๑| (มตฺตาสุขปริจฺจาคา        ปสฺเส เจ วิปุลํ สุขํ
                      จเช มตฺตาสุขํ ธีโร           สมฺปสฺสํ วิปุลํ สุขํ ฯ)
     |๘.๒|         ติโรกุฑฺเฑสุ ติฏฺนฺติ      สนฺธิสิงฺฆาฏเกสุ จ
                      ทฺวารพาหาสุ ติฏฺนฺติ     อาคนฺตฺวาน สกํ ฆรํ ฯ
     |๘.๓|         ปหุเต ๑- อนฺนปานมฺหิ   ขชฺชโภชฺเช อุปฏฺิเต
@เชิงอรรถ:  ม. ปหูเต ฯ
                      น เตสํ โกจิ สรติ             สตฺตานํ กมฺมปจฺจยา ฯ
     |๘.๔|         เอวํ ททนฺติ าตีนํ          เย โหนฺติ อนุกมฺปกา
                      สุจึ ปณีตํ กาเลน            กปฺปิยํ ปานโภชนํ
                      อิทํ โว าตีนํ โหตุ         สุขิตา โหนฺตุ าตโย ฯ
     |๘.๕|         เต จ ตตฺถ สมาคนฺตฺวา    าติเปตา สมาคตา
                      ปหุเต ๑- อนฺนปานมฺหิ    สกฺกจฺจํ อนุโมทเร
     |๘.๖|         จิรํ ชีวนฺตุ โน าตี          เยสํ เหตุ ลภามฺหเส ฯ
                      อมฺหากญฺจ กตา ปูชา     ทายกา จ อนิปฺผลา ฯ
     |๘.๗|         น หิ ตตฺถ กสิ อตฺถิ         โครกฺเขตฺถ น วิชฺชติ
                      วณิชฺชา ตาทิสี นตฺถิ       หิรญฺเน กยากยํ ฯ
                      อิโต ทินฺเนน ยาเปนฺติ     เปตา กาลกตา ตหึ
     |๘.๘|         อุนฺนเต ๒- อุทกํ วุฏฺ      ยถา นินฺนํ ปวตฺตติ
                      เอวเมว อิโต ทินฺนํ          เปตานํ อุปกปฺปติ ฯ
     |๘.๙|         ยถา วาริวหา ปูรา          ปริปูเรนฺติ สาครํ
                      เอวเมว อิโต ทินฺนํ          เปตานํ อุปกปฺปติ ฯ
     |๘.๑๐|       อทาสิ เม อกาสิ เม         าติมิตฺตา สขา จ เม
                      เปตานํ ทกฺขิณํ ทชฺชา     ปุพฺเพ กตมนุสฺสรํ ฯ
     |๘.๑๑|       น หิ รุณฺณํ วา โสโก วา    ยาวญฺา ปริเทวนา
                      น ตํ เปตานมตฺถาย        เอวํ ติฏฺนฺติ าตโย ฯ
     |๘.๑๒|       อยญฺจ โข ทกฺขิณา ทินฺนา สงฺฆมฺหิ สุปติฏฺิตา
@เชิงอรรถ:  ม. ปหูเต ฯ     ม. อุนฺนเม ฯ
                      ทีฆรตฺตํ หิตายสฺส           านโส อุปกปฺปติ ฯ
     |๘.๑๓|       โส าติธมฺโม จ อยํ นิทสฺสิโต
                      เปตานปูชา จ กตา อุฬารา
                      พลญฺจ ภิกฺขูนมนุปฺปทินฺนํ
                      ตุมฺเหหิ ปุญฺ ปสุตํ อนปฺปกนฺติ ฯ
                      ติโรกุฑฺฑกณฺฑํ นิฏฺิตํ ฯ
                             ----------
                    ขุทฺทกปาเ นิธิกณฺฑํ
     [๙]   |๙.๑| นิธึ นิเธติ ปุริโส              คมฺภีเร อุทกนฺติเก
                      อตฺเถ กิจฺเจ สมุปฺปนฺเน   อตฺถาย เม ภวิสฺสติ
     |๙.๒|         ราชโต วา ทุรุตฺตสฺส        โจรโต ปีฬิตสฺส วา
                      อิณสฺส วา ปโมกฺขาย     ทุพฺภิกฺเข อาปทาสุ วา
                      เอตทตฺถาย โลกสฺมึ        นิธิ นาม นิธิยฺยติ ฯ
     |๙.๓|         ตาวสฺสุนิหิโต สนฺโต        คมฺภีเร อุทกนฺติเก
                      น สพฺโพ สพฺพทา เยว     ตสฺส ตํ อุปกปฺปติ
     |๙.๔|         นิธิ วา านา จวติ           สญฺา วาสฺส วิมุยฺหติ
                      นาคา วา อปนาเมนฺติ     ยกฺขา วาปิ หรนฺติ นํ
     |๙.๕|         อปฺปิยา วาปิ ทายาทา    อุทฺธรนฺติ อปสฺสโต
                      ยทา ปุญฺกฺขโย โหติ     สพฺพเมตํ วินสฺสติ ฯ
     |๙.๖|         ยสฺส ทาเนน สีเลน         สญฺเมน ทเมน จ
                      นิธิ สุนิหิโต โหติ            อิตฺถิยา ปุริสสฺส วา
     |๙.๗|         เจติยมฺหิ จ สงฺเฆ วา       ปุคฺคเล อติถีสุ วา
                      มาตริ ปิตริ วาปิ             อโถ เชฏฺมฺหิ ภาตริ
     |๙.๘|         เอโส นิธิ สุนิหิโต            อเชยฺโย อนุคามิโก
                      ปหาย คมนีเยสุ             เอตํ อาทาย คจฺฉติ ฯ
     |๙.๙|         อสาธารณมญฺเสํ         อโจรหรโณ นิธิ ฯ
                      กยิราถ ธีโร ปุญฺานิ      โย นิธิ อนุคามิโก
     |๙.๑๐|       เอส เทวมนุสฺสานํ           สพฺพกามทโท นิธิ
                      ยํ ยํ เทวาภิปตฺเถนฺติ       สพฺพเมเตน ลพฺภติ
     |๙.๑๑|       สุวณฺณตา สุสรตา          สุสณฺานํ ๑- สุรูปตา
                      อาธิปจฺจํ ปริวาโร           สพฺพเมเตน ลพฺภติ ฯ
     |๙.๑๒|       ปเทสรชฺชํ อิสฺสริยํ          จกฺกวตฺติสุขํ ปิยํ
                      เทวรชฺชมฺปิ ทิพฺเพสุ       สพฺพเมเตน ลพฺภติ ฯ
     |๙.๑๓|       มานุสฺสิกา จ สมฺปตฺติ     เทวโลเก จ ยา รติ
                      ยา จ นิพฺพานสมฺปตฺติ    สพฺพเมเตน ลพฺภติ ฯ
     |๙.๑๔|       มิตฺตสมฺปทมาคมฺม         โยนิโส เจ ปยุญฺชโต
                      วิชฺชาวิมุตฺติวสีภาโว       สพฺพเมเตน ลพฺภติ ฯ
     |๙.๑๕|       ปฏิสมฺภิทา วิโมกฺขา จ    ยา จ สาวกปารมี
                      ปจฺเจกโพธิ พุทฺธภูมิ      สพฺพเมเตน ลพฺภติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. สุสณฺานา ฯ
     |๙.๑๖|       เอวํ มหตฺถิกา เอสา        ยทิทํ ปุญฺสมฺปทา
                      ตสฺมา ธีรา ปสํสนฺติ        ปณฺฑิตา กตปุญฺตนฺติ ฯ
                      นิธิกณฺฑํ นิฏฺิตํ ฯ
                              -------
                 ขุทฺทกปาเ กรณียเมตฺตสุตฺตํ
     [๑๐]   |๑๐.๑| กรณียมตฺถกุสเลน         ยนฺตํ สนฺตํ ปทํ อภิสเมจฺจ
                      สกฺโก อุชู จ สุหุชู จ           สุวโจ จสฺส มุทุ อนติมานี
     |๑๐.๒|       สนฺตุสฺสโก จ สุภโร จ         อปฺปกิจฺโจ จ สลฺลหุกวุตฺติ
                      สนฺตินฺทฺริโย จ นิปโก จ      อปฺปคพฺโภ กุเลสุ อนนุคิทฺโธ ฯ
     |๑๐.๓|       น จ ขุทฺทํ สมาจเร กิญฺจิ     เยน วิญฺู ปเร อุปวเทยฺยุํ ฯ
                      สุขิโน วา เขมิโน โหนฺตุ      สพฺเพ สตฺตา ภวนฺตุ สุขิตตฺตา
     |๑๐.๔|       เยเกจิ ปาณภูตตฺถิ             ตสา วา ถาวรา วา อนวเสสา
                      ทีฆา วา เย มหนฺตา วา      มชฺฌิมา รสฺสกา อณุกถูลา
     |๑๐.๕|       ทิฏฺา วา เย ๑- จ อทิฏฺา เย ๑-     จ ทูเร วสนฺติ อวิทูเร
                      ภูตา วา สมฺภเวสี วา         สพฺเพ สตฺตา ภวนฺตุ สุขิตตฺตา
     |๑๐.๖|       น ปโร ปรํ นิกุพฺเพถ           นาติมญฺเถ กตฺถจิ นํ ๒- กิญฺจิ
                      พฺยาโรสนา ปฏีฆสญฺา    นาญฺมญฺสฺส ทุกฺขมิจฺเฉยฺย ฯ
     |๑๐.๗|       มาตา ยถา นิยํ ปุตฺตํ          อายุสา เอกปุตฺตมนุรกฺเข
                      เอวมฺปิ สพฺพภูเตสุ             มานสมฺภาวเย อปริมาณํ
@เชิงอรรถ:  ม. เย ว ฯ  ม. น กิญฺจิ ฯ
     |๑๐.๘|       เมตฺตญฺจ สพฺพโลกสฺมึ   มานสมฺภาวเย อปริมาณํ
                      อุทฺธํ อโธ จ ติริยญฺจ       อสมฺพาธํ อเวรํ อสปตฺตํ
     |๑๐.๙|       ติฏฺญฺจรํ นิสินฺโน วา     สยาโน วา ยาว ตสฺส วิคตมิทฺโธ
                       เอตํ สตึ อธิฏฺเยฺย         พฺรหฺมเมตํ วิหารํ อิธมาหุ ๑- ฯ
     |๑๐.๑๐|     ทิฏฺิญฺจ อนุปคมฺม      สีลวา ทสฺสเนน สมฺปนฺโน
                       กาเมสุ วิเนยฺย ๒- เคธํ  น หิ ชาตุ คพฺภเสยฺยํ ปุนเรตีติ ฯ
                                    เมตฺตสุตฺตํ นิฏฺิตํ ฯ
                                   ขุทฺทกปาโ สมตฺโต ฯ
                                            -------
@เชิงอรรถ:  ม. วิหารมิธมาหุ ฯ     ม. วินย ฯ
                          สุตฺตนฺตปิฏเก ขุทฺทกนิกายสฺส
                                    ธมฺมปทคาถา
                                         ---------
            นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
                ธมฺมปทคาถาย ปโม ยมกวคฺโค
     [๑๑]   /ขุ.ธ./ |๑๑.๑| ๑ มโนปุพฺพงฺคมา ธมฺมา  มโนเสฏฺา มโนมยา
                      มนสา เจ ปทุฏฺเน           ภาสติ วา กโรติ วา
                      ตโต นํ ทุกฺขมเนฺวติ           จกฺกํว วหโต ปทํ ฯ
     |๑๑.๒|       มโนปุพฺพงฺคมา ธมฺมา       มโนเสฏฺา มโนมยา
                      มนสา เจ ปสนฺเนน           ภาสติ วา กโรติ วา
                      ตโต นํ สุขมเนฺวติ             ฉายาว อนุปายินี ฯ
     |๑๑.๓|       อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ            อชินิ มํ อหาสิ เม
                      เย จ ตํ อุปนยฺหนฺติ          เวรํ เตสํ น สมฺมติ ฯ
     |๑๑.๔|       อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ            อชินิ มํ อหาสิ เม
                      เย จ ตํ นูปนยฺหนฺติ          เวรํ เตสูปสมฺมติ ฯ
     |๑๑.๕|       น หิ เวเรน เวรานิ              สมฺมนฺตีธ กุทาจนํ
                      อเวเรน จ สมฺมนฺติ            เอส ธมฺโม สนนฺตโน ฯ
     |๑๑.๖|       ปเร จ น วิชานนฺติ             มยเมตฺถ ยมามฺหเส
                      เย จ ตตฺถ วิชานนฺติ          ตโต สมฺมนฺติ เมธคา ฯ
     |๑๑.๗|       สุภานุปสฺสึ วิหรนฺตํ          อินฺทฺริเยสุ อสํวุตํ
                      โภชนมฺหิ อมตฺตญฺุํ ๑-   กุสีตํ หีนวีริยํ
                      ตํ เว ปสหติ มาโร             วาโต รุกฺขํว ทุพฺพลํ ฯ
     |๑๑.๘|       อสุภานุปสฺสึ วิหรนฺตํ        อินฺทฺริเยสุ สุสํวุตํ
                      โภชนมฺหิ จ มตฺตญฺุํ       สทฺธํ อารทฺธวีริยํ
                      ตํ เว นปฺปสหติ มาโร        วาโต เสลํว ปพฺพตํ ฯ
     |๑๑.๙|       อนิกฺกสาโว กาสาวํ           โย วตฺถํ ปริทเหสฺสติ
                      อเปโต ทมสจฺเจน             น โส กาสาวมรหติ ฯ
     |๑๑.๑๐|     โย จ วนฺตกสาวสฺส           สีเลสุ สุสมาหิโต
                       อุเปโต ทมสจฺเจน             ส เว กาสาวมรหติ ฯ
     |๑๑.๑๑|     อสาเร สารมติโน             สาเร จาสารทสฺสิโน
                      เต สารํ นาธิคจฺฉนฺติ         มิจฺฉาสงฺกปฺปโคจรา ฯ
     |๑๑.๑๒|     สารญฺจ สารโต ตฺวา      อสารญฺจ อสารโต
                      เต สารํ อธิคจฺฉนฺติ           สมฺมาสงฺกปฺปโคจรา ฯ
     |๑๑.๑๓|     ยถา อคารํ ทุจฺฉนฺนํ          วุฏฺี สมติวิชฺฌติ
                      เอวํ อภาวิตํ จิตฺตํ              ราโค สมติวิชฺฌติ ฯ
     |๑๑.๑๔|     ยถา อคารํ สุจฺฉนฺนํ          วุฏฺี น สมติวิชฺฌติ
                      เอวํ สุภาวิตํ จิตฺตํ              ราโค น สมติวิชฺฌติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. จามตฺตญฺุํ ฯ
     |๑๑.๑๕|     อิธ โสจติ เปจฺจ โสจติ       ปาปการี อุภยตฺถ โสจติ
                      โส โสจติ โส วิหญฺติ      ทิสฺวา กมฺมกิลิฏฺมตฺตโน ฯ
     |๑๑.๑๖|     อิธ โมทติ เปจฺจ โมทติ      กตปุญฺโ อุภยตฺถ โมทติ
                      โส โมทติ โส ปโมทติ        ทิสฺวา กมฺมวิสุทฺธิมตฺตโน ฯ
     |๑๑.๑๗|     อิธ ตปฺปติ เปจฺจ ตปฺปติ    ปาปการี อุภยตฺถ ตปฺปติ
                      ปาปํ เม กตนฺติ ตปฺปติ      ภิยฺโย ตปฺปติ ทุคฺคตึ คโต ฯ
     |๑๑.๑๘|     อิธ นนฺทติ เปจฺจ นนฺทติ    กตปุญฺโ อุภยตฺถ นนฺทติ
                      ปุญฺ เม กตนฺติ นนฺทติ    ภิยฺโย นนฺทติ สุคตึ คโต ฯ
     |๑๑.๑๙|     พหุมฺปิ เจ สหิตํ ๑- ภาสมาโน
                      น ตกฺกโร โหติ นโร ปมตฺโต
                      โคโปว คาโว คณยํ ปเรสํ
                      น ภาควา สามญฺสฺส โหติ ฯ
     |๑๑.๒๐|     อปฺปมฺปิ เจ สหิตํ ภาสมาโน
                      ธมฺมสฺส โหติ อนุธมฺมจารี
                      ราคญฺจ โทสญฺจ ปหาย โมหํ
                      สมฺมปฺปชาโน สุวิมุตฺตจิตฺโต
                      อนุปาทิยาโน อิธ วา หุรํ วา
                      ส ภาควา สามญฺสฺส โหติ ฯ
                                  ยมกวคฺโค ปโม ฯ
                                  --------------
@เชิงอรรถ:  ม. สํหิต. ฯ
                      ธมฺมปทคาถาย ทุติโย อปฺปมาทวคฺโค
     [๑๒]   |๑๒.๒๑| ๒ อปฺปมาโท อมตํ ปทํ      ปมาโท มจฺจุโน ปทํ
                       อปฺปมตฺตา น มียนฺติ         เย ปมตฺตา ยถา มตา
     |๑๒.๒๒|     เอตํ ๑- วิเสสโต ตฺวา      อปฺปมาทมฺหิ ปณฺฑิตา
                       อปฺปมาเท ปโมทนฺติ         อริยานํ โคจเร รตา
     |๑๒.๒๓|     เต ฌายิโน สาตติกา          นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกมา
                       ผุสนฺติ ธีรา นิพฺพานํ          โยคกฺเขมํ อนุตฺตรํ ฯ
     |๑๒.๒๔|     อุฏฺานวโต สติมโต           สุจิกมฺมสฺส นิสมฺมการิโน
                       สญฺตสฺส จ ธมฺมชีวิโน    อปฺปมตฺตสฺส ยโสภิวฑฺฒติ ฯ
     |๑๒.๒๕|     อุฏฺาเนนปฺปมาเทน          สญฺเมน ทเมน จ
                       ทีปํ กยิราถ เมธาวี            ยํ โอโฆ นาภิกีรติ ฯ
     |๑๒.๒๖|     ปมาทมนุยุญฺชนฺติ             พาลา ทุมฺเมธิโน ชนา
                       อปฺปมาทญฺจ เมธาวี         ธนํ เสฏฺว รกฺขติ ฯ
     |๑๒.๒๗|     มา ปมาทมนุยุญฺเชถ          มา กามรติสนฺถวํ
                       อปฺปมตฺโต หิ ฌายนฺโต     ปปฺโปติ วิปุลํ สุขํ ฯ
     |๑๒.๒๘|     ปมาทํ อปฺปมาเทน            ยทา นุทติ ปณฺฑิโต
                       ปญฺาปาสาทมารุยฺห      อโสโก โสกินึ ปชํ
                       ปพฺพตฏฺโว ภุมฺมฏฺเ        ธีโร พาเล อเวกฺขติ ฯ
     |๑๒.๒๙|     อปฺปมตฺโต ปมตฺเตสุ          สุตฺเตสุ พหุชาคโร
@เชิงอรรถ:  ม. เอวํ ฯ
                       อพลสฺสํว สีฆสฺโส           หิตฺวา ยาติ สุเมธโส ฯ
     |๑๒.๓๐|     อปฺปาเทน มฆวา           เทวานํ เสฏฺตํ คโต
                       อปฺปมาทํ ปสํสนฺติ         ปมาโท ครหิโต สทา ฯ
     |๑๒.๓๑|     อปฺปมาทรโต ภิกฺขุ         ปมาเท ภยทสฺสิ วา
                       สญฺโชนํ อณุํ ถูลํ          ฑหํ อคฺคีว คจฺฉติ ฯ
     |๑๒.๓๒|     อปฺปมาทรโต ภิกฺขุ         ปมาเท ภยทสฺสิ วา
                       อภพฺโพ ปริหานาย          นิพฺพานสฺเสว สนฺติเก ฯ
                                   อปฺปมาทวคฺโค ทุติโย ฯ
                                          --------
                        ธมฺมปทคาถาย ตติโย จิตฺตวคฺโค
     [๑๓]   |๑๓.๓๓| ๓ ผนฺทนํ จปลํ จิตฺตํ        ทุรกฺขํ ทุนฺนิวารยํ
                       อุชุํ กโรติ เมธาวี              อุสุกาโรว เตชนํ
     |๑๓.๓๔|     วาริโชว ถเล ขิตฺโต          โอกโมกตอุพฺภโต
                       ปริผนฺทติทํ จิตฺตํ             มารเธยฺยํ ปหาตเว ฯ
     |๑๓.๓๕|     ทุนฺนิคฺคหสฺส ลหุโน         ยตฺถ กามนิปาติโน
                       จิตฺตสฺส ทมโถ สาธุ         จิตฺตํ ทนฺตํ สุขาวหํ ฯ
     |๑๓.๓๖|     สุทุทฺทสํ สุนิปุณํ             ยตฺถ กามนิปาตินํ
                       จิตฺตํ รกฺเขถ เมธาวี         จิตฺตํ คุตฺตํ สุขาวหํ ฯ
     |๑๓.๓๗|     ทูรงฺคมํ เอกจรํ                อสรีรํ คุหาสยํ
                       เย จิตฺตํ สญฺเมสฺสนฺติ   โมกฺขนฺติ มารพนฺธนา ฯ
     |๑๓.๓๘|     อนวฏฺิตจิตฺตสฺส            สทฺธมฺมํ อวิชานโต
                       ปริปฺลวปสาทสฺส             ปญฺา น ปริปูรติ
     |๑๓.๓๙|     อนวสฺสุตจิตฺตสฺส            อนนฺวาหตเจตโส
                       ปุญฺปาปปหีนสฺส         นตฺถิ ชาครโต ภยํ ฯ
     |๑๓.๔๐|     กุมฺภูปมํ กายมิทํ วิทิตฺวา
                       นครูปมํ จิตฺตมิทํ ถเกตฺวา
                       โยเธถ ๑- มารํ ปญฺาวุเธน
                       ชิตญฺจ รกฺเข อนิเวสิโน ๒- สิยา ฯ
     |๑๓.๔๑|     อจิรํ วตยํ กาโย                 ปวึ อธิเสสฺสติ
                      ฉุฑฺโฑ ๓- อเปตวิญฺาโณ     นิรตฺถํว กลิงฺครํ ฯ
     |๑๓.๔๒|     ทิโส ทิสํ ยนฺตํ กยิรา          เวรี วา ปน เวรินํ
                       มิจฺฉาปณิหิตํ จิตฺตํ            ปาปิโย นํ ตโต กเร ฯ
     |๑๓.๔๓|     น ตํ มาตา ปิตา กยิรา       อญฺเ วาปิ จ าตกา
                       สมฺมาปณิหิตํ จิตฺตํ            เสยฺยโส นํ ตโต กเร ฯ
                                  จิตฺตวคฺโค ตติโย ฯ
                                              ---------
@เชิงอรรถ:  สี. โยเชถ ฯ   สพฺพโปตฺถเกสุ อนิเวสโนติ ทิสฺสติ ฯ   ม. ยุ. ฉุทฺโธ ฯ
                        ธมฺมปทคาถาย จตุตฺโถ ปุปฺผวคฺโค
     [๑๔]   |๑๔.๔๔| ๔ โก อิมํ ปวึ วิเชสฺสติ   ยมโลกญฺจ อิมํ สเทวกํ
                       โก ธมฺมปทํ สุเทสิตํ        กุสโล ปุปฺผมิว ปเจสฺสติ ฯ
     |๑๔.๔๕|     เสโข ปวึ วิเชสฺสติ         ยมโลกญฺจ อิมํ สเทวกํ
                       เสโข ธมฺมปทํ สุเทสิตํ     กุสโล ปุปฺผมิว ปเจสฺสติ ฯ
     |๑๔.๔๖|     เผณูปมํ กายมิมํ วิทิตฺวา
                       มรีจิธมฺมํ อภิสมฺพุธาโน
                       เฉตฺวาน มารสฺส ปปุปฺผกานิ
                       อทสฺสนํ มจฺจุราชสฺส คจฺเฉ ฯ
     |๑๔.๔๗|     ปุปฺผานิ เหว ปจินนฺตํ     พฺยาสตฺตมนสํ นรํ
                       สุตฺตํ คามํ มโหโฆว        มจฺจุ อาทาย คจฺฉติ ฯ
     |๑๔.๔๘|     ปุปฺผานิ เหว ปจินนฺตํ     พฺยาสตฺตมนสํ นรํ
                       อติตฺตํ เยว กาเมสุ          อนฺตโก กุรุเต วสํ ฯ
     |๑๔.๔๙|     ยถาปิ ภมโร ปุปฺผํ          วณฺณวนฺตํ ๑- อเหยํ
                       ปเลติ รสมาทาย            เอวํ คาเม มุนี จเร ฯ
     |๑๔.๕๐|     น ปเรสํ วิโลมานิ            น ปเรสํ กตากตํ
                       อตฺตโน ว อเวกฺเขยฺย      กตานิ อกตานิ จ ฯ
     |๑๔.๕๑|     ยถาปิ รุจิรํ ปุปฺผํ            วณฺณวนฺตํ อคนฺธกํ
                       เอวํ สุภาสิตา วาจา        อผลา โหติ อกุพฺพโต ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. วณฺณคนฺธํ ฯ
     |๑๔.๕๒|     ยถาปิ รุจิรํ ปุปฺผํ            วณฺณวนฺตํ สคนฺธกํ ๑-
                       เอวํ สุภาสิตา วาจา        สผลา โหติ สุกุพฺพโต ฯ
     |๑๔.๕๓|     ยถาปิ ปุปฺผราสิมฺหา      กยิรา มาลาคุเฬ ๒- พหู
                       เอวํ ชาเตน มจฺเจน         กตฺตพฺพํ กุสลํ พหุํ ฯ
     |๑๔.๕๔|     น ปุปฺผคนฺโธ ปฏิวาตเมติ
                       น จนฺทนํ ตครมลฺลิกา วา
                       สตญฺจ คนฺโธ ปฏิวาตเมติ
                       สพฺพา ทิสา สปฺปุริโส ปวายติ ฯ
     |๑๔.๕๕|     จนฺทนํ ตครํ วาปิ             อุปฺปลํ อถ วสฺสิกี
                       เอเตสํ คนฺธชาตานํ          สีลคนฺโธ อนุตฺตโร ฯ
     |๑๔.๕๖|     อปฺปมตฺโต อยํ คนฺโธ       ยฺวายํ ตครจนฺทนี
                       โย จ สีลวตํ คนฺโธ           วาติ เทเวสุ อุตฺตโม ฯ
     |๑๔.๕๗|     เตสํ สมฺปนฺนสีลานํ         อปฺปมาทวิหารินํ
                       สมฺมทญฺา วิมุตฺตานํ     มาโร มคฺคํ น วินฺทติ ฯ
     |๑๔.๕๘|     ยถา สงฺการธานสฺมึ         อุชฺฌิตสฺมึ มหาปเถ
                       ปทุมํ ตตฺถ ชาเยถ           สุจิคนฺธํ มโนรมํ
     |๑๔.๕๙|     เอวํ สงฺการภูเตสุ             อนฺธภูเต ปุถุชฺชเน
                       อติโรจติ ปญฺาย           สมฺมาสมฺพุทฺธสาวโก ฯ
                                  ปุปฺผวคฺโค จตุตฺโถ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. สุคนฺธกํ ฯ      โป. ม. ยุ. มาลาคุเณ ฯ
                      ธมฺมปทคาถาย ปญฺจโม พาลวคฺโค
     [๑๕]   |๑๕.๖๐| ๕ ทีฆา ชาครโต รตฺติ       ทีฆํ สนฺตสฺส โยชนํ
                       ทีโฆ พาลาน สํสาโร        สทฺธมฺมํ อวิชานตํ ฯ
     |๑๕.๖๑|     จรญฺเจ นาธิคจฺเฉยฺย       เสยฺยํ สทิสมตฺตโน
                       เอกจริยํ ทฬฺหํ กยิรา        นตฺถิ พาเล สหายตา ฯ
     |๑๕.๖๒|     ปุตฺตา มตฺถิ ธนมตฺถิ        อิติ พาโล วิหญฺติ
                       อตฺตา หิ อตฺตโน นตฺถิ      กุโต ปุตฺตา กุโต ธนํ ฯ
     |๑๕.๖๓|     โย พาโล มญฺตี พาลฺยํ  ปณฺฑิโต วาปิ เตน โส
                       พาโล จ ปณฺฑิตมานี        ส เว พาโลติ วุจฺจติ ฯ
     |๑๕.๖๔|     ยาวชีวมฺปิ เจ พาโล         ปณฺฑิตํ ปยิรุปาสติ
                       น โส ธมฺมํ วิชานาติ        ทพฺพี สูปรสํ ยถา ฯ
     |๑๕.๖๕|     มุหุตฺตมปิ เจ วิญฺู         ปณฺฑิตํ ปยิรุปาสติ
                       ขิปฺปํ ธมฺมํ วิชานาติ         ชิวฺหา สูปรสํ ยถา ฯ
     |๑๕.๖๖|     จรนฺติ พาลา ทุมฺเมธา      อมิตฺเตเนว อตฺตนา
                       กโรนฺตา ปาปกํ กมฺมํ        ยํ โหติ กฏุกปฺผลํ ฯ
     |๑๕.๖๗|     น ตํ กมฺมํ กตํ สาธุ          ยํ กตฺวา อนุตปฺปติ
                       ยสฺส อสฺสุมุโข โรทํ          วิปากํ ปฏิเสวติ ฯ
     |๑๕.๖๘|     ตญฺจ กมฺมํ กตํ สาธุ        ยํ กตฺวา นานุตปฺปติ
                       ยสฺส ปตีโต สุมโน           วิปากํ ปฏิเสวติ ฯ
     |๑๕.๖๙|     มธุวา มญฺตี พาโล       ยาว ปาปํ น ปจฺจติ
                       ยทา จ ปจฺจติ ปาปํ          อถ (พาโล) ทุกฺขํ นิคจฺฉติ ฯ
     |๑๕.๗๐|     มาเส มาเส กุสคฺเคน       พาโล ภุญฺเชถ โภชนํ
                       น โส สงฺขาตธมฺมานํ       กลํ อคฺฆติ โสฬสึ ฯ
     |๑๕.๗๑|     น หิ ปาปํ กตํ กมฺมํ         สชฺชุขีรํว มุจฺจติ
                       ฑหนฺตํ พาลมเนฺวติ         ภสฺมาจฺฉนฺโนว ปาวโก ฯ
     |๑๕.๗๒|     ยาวเทว อนตฺถาย           ตฺตํ พาลสฺส ชายติ
                       หนฺติ พาลสฺส สุกฺกํสํ       มุทฺธํ อสฺส วิปาตยํ ฯ
     |๑๕.๗๓|     อสนฺตํ ภาวมิจฺเฉยฺย ๑-   ปุเรกฺขารญฺจ ภิกฺขุสุ
                       อาวาเสสุ จ อิสฺสริยํ         ปูชา ปรกุเลสุ จ
     |๑๕.๗๔|     มเมว กตมญฺนฺตุ          คิหี ปพฺพชิตา อุโภ
                       มเมว อติวสา อสฺสุ          กิจฺจากิจฺเจสุ กิสฺมิจิ
                       อิติ พาลสฺส สงฺกปฺโป       อิสฺสา มาโน จ วฑฺฒติ ฯ
     |๑๕.๗๕|     อญฺา หิ ลาภูปนิสา      อญฺา นิพฺพานคามินี
                       เอวเมตํ อภิญฺาย         ภิกฺขุ พุทฺธสฺส สาวโก
                       สกฺการํ นาภินนฺเทยฺย      วิเวกมนุพฺรูหเย ฯ
                                  พาลวคฺโค ปญฺจโม ฯ
                                           ---------
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. ภาวนมิจฺเฉยฺย ฯ
                          ธมฺมปทคาถาย ฉฏฺโ ปณฺฑิตวคฺโค
     [๑๖]   |๑๖.๗๖| ๖ นิธีนํว ปวตฺตารํ           ยํ ปสฺเส วชฺชทสฺสินํ
                      นิคฺคยฺหวาทึ เมธาวึ            ตาทิสํ ปณฺฑิตํ ภเช
                      ตาทิสํ ภชมานสฺส              เสยฺโย โหติ น ปาปิโย ฯ
     |๑๖.๗๗|     โอวเทยฺยานุสาเสยฺย           อสพฺภา จ นิวารเย
                       สตํ หิ โส ปิโย โหติ             อสตํ โหติ อปฺปิโย ฯ
     |๑๖.๗๘|     น ภเช ปาปเก มิตฺเต            น ภเช ปุริสาธเม
                       ภเชถ มิตฺเต กลฺยาเณ         ภเชถ ปุริสุตฺตเม ฯ
     |๑๖.๗๙|     ธมฺมปีติ สุขํ เสติ                 วิปฺปสนฺเนน เจตสา
                       อริยปฺปเวทิเต ธมฺเม           สทา รมติ ปณฺฑิโต ฯ
     |๑๖.๘๐|     อุทกญฺหิ นยนฺติ เนตฺติกา
                       อุสุการา นมยนฺติ เตชนํ
                       ทารุํ นมยนฺติ ตจฺฉกา
                       อตฺตานํ ทมยนฺติ ปณฺฑิตา ฯ
     |๑๖.๘๑|     เสโล ยถา เอกฆโน         วาเตน น สมีรติ
                       เอวํ นินฺทาปสํสาสุ           น สมฺมิญฺชนฺติ ๑- ปณฺฑิตา ฯ
     |๑๖.๘๒|     ยถาปิ รหโท คมฺภีโร        วิปฺปสนฺโน อนาวิโล
                       เอวํ ธมฺมานิ สุตฺวาน        วิปฺปสีทนฺติ ปณฺฑิตา ฯ
     |๑๖.๘๓|     สพฺพตฺถ เว สปฺปุริสา วชนฺติ ๒-
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สมิญฺชนฺติ ฯ      ม. ยุ. จชนฺติ ฯ
                       น กามกามา ลปยนฺติ สนฺโต
                       สุเขน ผุฏฺา อถวา ทุกฺเขน
                       น อุจฺจาวจํ ปณฺฑิตา ทสฺสยนฺติ ฯ
     |๑๖.๘๔|     น อตฺตเหตุ น ปรสฺส เหตุ
                       น ปุตฺตมิจฺเฉ น ธนํ น รฏฺ
                       น อิจฺเฉยฺย อธมฺเมน สมิทฺธิมตฺตโน
                       ส สีลวา ปญฺวา ธมฺมิโก สิยา ฯ
     |๑๖.๘๕|     อปฺปกา เต มนุสฺเสสุ        เย ชนา ปารคามิโน
                       อถายํ อิตรา ปชา            ตีรเมวานุธาวติ ฯ
     |๑๖.๘๖|     เย จ โข สมฺมทกฺขาเต      ธมฺเม ธมฺมานุวตฺติโน
                       เต ชนา ปารเมสฺสนฺติ       มจฺจุเธยฺยํ สุทุตฺตรํ ฯ
     |๑๖.๘๗|     กณฺหํ ธมฺมํ วิปฺปหาย       สุกฺกํ ภาเวถ ปณฺฑิโต
                       โอกา อโนกมาคมฺม         วิเวเก ยตฺถ ทูรมํ
     |๑๖.๘๘|     ตตฺราภิรติมิจฺเฉยฺย          หิตฺวา กาเม อกิญฺจโน
                       ปริโยทเปยฺย อตฺตานํ       จิตฺตเกฺลเสหิ ปณฺฑิโต ฯ
     |๑๖.๘๙|     เยสํ สมฺโพธิยงฺเคสุ          สมฺมา จิตฺตํ สุภาวิตํ
                       อาทานปฏินิสฺสคฺเค         อนุปาทาย เย รตา
                       ขีณาสวา ชุติมนฺโต          เต โลเก ปรินิพฺพุตา ฯ
                                   ปณฺฑิตวคฺโค ฉฏฺโ ฯ
                                                 -----------
                           ธมฺมปทคาถาย สตฺตโม อรหนฺตวคฺโค
     [๑๗]   |๑๗.๙๐| ๗ คตทฺธิโน วิโสกสฺส       วิปฺปมุตฺตสฺส สพฺพธิ
                       สพฺพคนฺถปฺปหีนสฺส        ปริฬาโห น วิชฺชติ ฯ
     |๑๗.๙๑|     อุยฺยุญฺชนฺติ สตีมนฺโต      น นิเกเต รมนฺติ เต
                       หํสาว ปลฺลลํ หิตฺวา         โอกโมกํ ชหนฺติ เต ฯ
     |๑๗.๙๒|     เยสํ สนฺนิจฺจโย ๑- นตฺถิ   เย ปริญฺาตโภชนา
                       สุญฺโต อนิมิตฺโต จ        วิโมกฺโข เยส โคจโร
                       อากาเสว สกุนฺตานํ         คติ เตสํ ทุรนฺนยา ฯ
     |๑๗.๙๓|     ยสฺสาสวา ปริกฺขีณา        อาหาเร จ อนิสฺสิโต
                       สุญฺโต อนิมิตฺโต จ       วิโมกฺโข ยสฺส โคจโร
                       อากาเสว สกุนฺตานํ         ปทนฺตสฺส ทุรนฺนยํ ฯ
     |๑๗.๙๔|     ยสฺสินฺทฺริยานิ สมถงฺคตานิ
                       อสฺสา ยถา สารถินา สุทนฺตา
                       ปหีนมานสฺส อนาสวสฺส
                       เทวาปิ ตสฺส ปิหยนฺติ ตาทิโน ฯ
     |๑๗.๙๕|     ปวีสโม โน วิรุชฺฌติ
                       อินฺทขีลูปโม ตาทิ สุพฺพโต
                       รหโทว อเปตกทฺทโม
                       สํสารา น ภวนฺติ ตาทิโน ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สนฺนิจโย ฯ
     |๑๗.๙๖|     สนฺตํ ตสฺส มนํ โหติ         สนฺตา วาจา จ กมฺม จ
                       สมฺมทญฺา วิมุตฺตสฺส     อุปสนฺตสฺส ตาทิโน ฯ
     |๑๗.๙๗|     อสฺสทฺโธ อกตญฺู จ       สนฺธิจฺเฉโท จ โย นโร
                       หตาวกาโส วนฺตาโส        ส เว อุตฺตมโปริโส ฯ
     |๑๗.๙๘|     คาเม วา ยทิ วา รญฺเ     นินฺเน วา ยทิ วา ถเล
                       ยตฺถ อรหนฺโต วิหรนฺติ     ตํ ภูมิรามเณยฺยกํ ฯ
     |๑๗.๙๙|     รมณียานิ อรญฺานิ       ยตฺถ น รมตี ชโน
                       วีตราคา รเมสฺสนฺติ          น เต กามคเวสิโน ฯ
                                  อรหนฺตวคฺโค สตฺตโม ฯ
                                           ----------
                       ธมฺมปทคาถาย อฏฺโม สหสฺสวคฺโค
     [๑๘]   |๑๘.๑๐๐| ๘ สหสฺสมปิ เจ วาจา     อนตฺถปทสญฺหิตา
                        เอกํ อตฺถปทํ เสยฺโย      ยํ สุตฺวา อุปสมฺมติ ฯ
     |๑๘.๑๐๑|    สหสฺสมปิ เจ คาถา       อนตฺถปทสญฺหิตา
                        เอกํ คาถาปทํ เสยฺโย    ยํ สุตฺวา อุปสมฺมติ ฯ
     |๑๘.๑๐๒|    โย จ คาถาสตํ ภาเส     อนตฺถปทสญฺหิตา
                        เอกํ ธมฺมปทํ เสยฺโย     ยํ สุตฺวา อุปสมฺมติ ฯ
     |๑๘.๑๐๓|    โย สหสฺสํ สหสฺเสน       สงฺคาเม มานุเส ชิเน
                        เอกญฺจ เชยฺยมตฺตานํ    ส เว สงฺคามชุตฺตโม ฯ
     |๑๘.๑๐๔|    อตฺตา หเว ชิตํ เสยฺโย    ยา จายํ อิตรา ปชา
                        อตฺตทนฺตสฺส โปสสฺส    นิจฺจํ สญฺตจาริโน
     |๑๘.๑๐๕|    เนว เทโว น คนฺธพฺโพ    น มาโร สห พฺรหฺมุนา
                        ชิตํ อปชิตํ กยิรา           ตถารูปสฺส ชนฺตุโน ฯ
     |๑๘.๑๐๖|    มาเส มาเส สหสฺเสน     โย ยเชถ สตํ สมํ
                        เอกญฺจ ภาวิตตฺตานํ     มุหุตฺตมปิ ปูชเย
                        สา เยว ปูชนา เสยฺโย    ยญฺเจ วสฺสสตํ หุตํ ฯ
     |๑๘.๑๐๗|    โย จ วสฺสสตํ ชนฺตุ        อคฺคึ ปริจเร วเน
                        เอกญฺจ ภาวิตตฺตานํ     มุหุตฺตมปิ ปูชเย
                            สา เยว ปูชนา เสยฺโย    ยญฺเจ วสฺสสตํ หุตํ ฯ
     |๑๘.๑๐๘|    ยงฺกิญฺจิ ยิฏฺ ว หุตํ ว โลเก
                        สํวจฺฉรํ ยเชถ ปุญฺเปกฺโข
                        สพฺพํปิ ตํ น จตุภาคเมติ
                        อภิวาทนา อุชุคเตสุ เสยฺโย ฯ
     |๑๘.๑๐๙|    อภิวาทนสีลิสฺส              นิจฺจํ วุฑฺฒาปจายิโน
                        จตฺตาโร ธมฺมา วฑฺฒนฺติ อายุ วณฺโณ สุขํ พลํ ฯ
     |๑๘.๑๑๐|    โย จ วสฺสสตํ ชีเว            ทุสฺสีโล อสมาหิโต
                        เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย         สีลวนฺตสฺส ฌายิโน ฯ
     |๑๘.๑๑๑|    โย จ วสฺสสตํ ชีเว            ทุปฺปญฺโ อสมาหิโต
                        เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย         ปญฺวนฺตสฺส ฌายิโน ฯ
     |๑๘.๑๑๒|    โย จ วสฺสสตํ ชีเว                กุสีโต หีนวีริโย
                        เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย             วิริยํ อารภโต ทฬฺหํ ฯ
     |๑๘.๑๑๓|    โย จ วสฺสสตํ ชีเว                อปสฺสํ อุทยพฺพยํ
                        เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย             ปสฺสโต อุทยพฺพยํ ฯ
     |๑๘.๑๑๔|    โย จ วสฺสสตํ ชีเว                อปสฺสํ อมตํ ปทํ
                        เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย             ปสฺสโต อมตํ ปทํ ฯ
     |๑๘.๑๑๕|    โย จ วสฺสสตํ ชีเว                อปสฺสํ ธมฺมมุตฺตมํ
                        เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย             ปสฺสโต ธมฺมมุตฺตมํ ฯ
                               สหสฺสวคฺโค อฏฺโม ฯ
                                       ----------
                       ธมฺมปทคาถาย นวโม ปาปวคฺโค
     [๑๙]   |๑๙.๑๑๖| ๙ อภิตฺถเรถ กลฺยาเณ   ปาปา จิตฺตํ นิวารเย
                        ทนฺธญฺหิ กโรโต ปุญฺ         ปาปสฺมึ รมตี มโน ฯ
     |๑๙.๑๑๗|    ปาปญฺเจ ปุริโส กยิรา        น นํ กยิรา ปุนปฺปุนํ
                        น ตมฺหิ ฉนฺทํ กยิราถ        ทุกฺโข ปาปสฺส อุจฺจโย ฯ
     |๑๙.๑๑๘|    ปุญฺญฺเจ ปุริโส กยิรา     กยิราเถนํ ปุนปฺปุนํ
                        ตมฺหิ ฉนฺทํ กยิราถ           สุโข ปุญฺสฺส อุจฺจโย ฯ
     |๑๙.๑๑๙|    ปาโปปิ ปสฺสติ ภทฺรํ          ยาว ปาปํ น ปจฺจติ
                        ยทา จ ปจฺจติ ปาปํ           อถ (ปาโป) ปาปานิ ปสฺสติ ฯ
     |๑๙.๑๒๐|    ภโทฺรปิ ปสฺสติ ปาปํ       ยาว ภทฺรํ น ปจฺจติ
                        ยทา จ ปจฺจติ ภทฺรํ        อถ (ภโทฺร) ภทฺรานิ ปสฺสติ ฯ
     |๑๙.๑๒๑|    มาวมญฺเถ ปาปสฺส        น มตฺตํ ๑- อาคมิสฺสติ
                        อุทพินฺทุนิปาเตน             อุทกุมฺโภปิ ปูรติ
                        อาปูรติ พาโล ปาปสฺส      โถกํ โถกํปิ อาจินํ ฯ
     |๑๙.๑๒๒|    มาวมญฺเถ ปุญฺสฺส      น มตฺตํ อาคมิสฺสติ
                        อุทพินฺทุนิปาเตน             อุทกุมฺโภปิ ปูรติ
                        อาปูรติ ธีโร ปุญฺสฺส       โถกํ โถกํปิ อาจินํ ฯ
     |๑๙.๑๒๓|    วาณิโชว ภยํ มคฺคํ            อปฺปสตฺโถ มหทฺธโน
                        วิสํ ชีวิตุกาโมว                ปาปานิ ปริวชฺชเย ฯ
     |๑๙.๑๒๔|    ปาณิมฺหิ เจ วโณ นาสฺส    หเรยฺย ปาณินา วิสํ
                        นาพฺพณํ วิสมเนฺวติ          นตฺถิ ปาปํ อกุพฺพโต ฯ
     |๑๙.๑๒๕|    โย อปฺปทุฏฺสฺส นรสฺส ทุสฺสติ
                        สุทฺธสฺส โปสสฺส อนงฺคณสฺส
                        ตเมว พาลํ ปจฺเจติ ปาปํ
                        สุขุโม รโช ปฏิวาตํว ขิตฺโต ฯ
     |๑๙.๑๒๖|    คพฺภเมเก อุปฺปชฺชนฺติ       นิรยํ ปาปกมฺมิโน
                        สคฺคํ สุคติโน ยนฺติ           ปรินิพฺพนฺติ อนาสวา ฯ
     |๑๙.๑๒๗|    น อนฺตลิกฺเข น สมุทฺทมชฺเฌ
                        น ปพฺพตานํ วิวรํ ปวีสํ ๒-
@เชิงอรรถ:  ยุ. น มนฺตํ ฯ ม. น มนฺทํ ฯ      ม. ยุ. ปวิสฺส ฯ
                        น วิชฺชตี โส ชคติปฺปเทโส
                        ยตฺรฏฺิโต มุญฺเจยฺย ปาปกมฺมา ฯ
     |๑๙.๑๒๘|    น อนฺตลิกฺเข น สมุทฺทมชฺเฌ
                        น ปพฺพตานํ วิวรํ ปวีสํ
                        น วิชฺชตี โส ชคติปฺปเทโส
                             ยตฺรฏฺิตํ นปฺปสเหยฺย มจฺจุ ฯ
                                 ปาปวคฺโค นวโม ฯ
                                         --------
                       ธมฺมปทคาถาย ทสโม ทณฺฑวคฺโค
     [๒๐]    |๒๐.๑๒๙| ๑๐ สพฺเพ ตสนฺติ ทณฺฑสฺส  สพฺเพ ภายนฺติ มจฺจุโน
                        อตฺตานํ อุปมํ กตฺวา          น หเนยฺย น ฆาตเย ฯ
     |๒๐.๑๓๐|    สพฺเพ ตสนฺติ ทณฺฑสฺส     สพฺเพสํ ชีวิตํ ปิยํ
                        อตฺตานํ อุปมํ กตฺวา          น หเนยฺย น ฆาตเย ฯ
     |๒๐.๑๓๑|    สุขกามานิ ภูตานิ             โย ทณฺเฑน วิหึสติ
                        อตฺตโน สุขเมสาโน           เปจฺจ โส น ลภเต สุขํ ฯ
     |๒๐.๑๓๒|    สุขกามานิ ภูตานิ             โย ทณฺเฑน น หึสติ
                        อตฺตโน สุขเมสาโน           เปจฺจ โส ลภเต สุขํ ฯ
     |๒๐.๑๓๓|    มาโวจ ผรุสํ กญฺจิ             วุตฺตา ปฏิวเทยฺยุ ตํ
                        ทุกฺขา หิ สารมฺภกถา        ปฏิทณฺฑา ผุเสยฺยุ ตํ ฯ
     |๒๐.๑๓๔|    สเจ เนเรสิ อตฺตานํ            กํโส อุปหโต ยถา
                        เอส ปตฺโตสิ นิพฺพานํ        สารมฺโภ เต น วิชฺชติ ฯ
     |๒๐.๑๓๕|    ยถา ทณฺเฑน โคปาโล      คาโว ปาเชติ โคจรํ
                        เอวํ ชรา จ มจฺจุ จ            อายุํ ปาเชนฺติ ปาณินํ ฯ
     |๒๐.๑๓๖|    อถ ปาปานิ กมฺมานิ         กรํ พาโล น พุชฺฌติ
                        เสหิ กมฺเมหิ ทุมฺเมโธ        อคฺคิทฑฺโฒว ตปฺปติ ฯ
     |๒๐.๑๓๗|    โย ทณฺเฑน อทณฺเฑสุ      อปฺปทุฏฺเสุ ทุสฺสติ
                        ทสนฺนมญฺตรํ านํ        ขิปฺปเมว นิคจฺฉติ
     |๒๐.๑๓๘|    เวทนํ ผรุสํ ชานึ                สรีรสฺส จ เภทนํ
                        ครุกํ วาปิ อาพาธํ             จิตฺตกฺเขปํ ว ปาปุเณ
     |๒๐.๑๓๙|    ราชโต วา อุปสคฺคํ            อพฺภกฺขานํ ว ทารุณํ
                        ปริกฺขยํ ว าตีนํ              โภคานํ ว ปภงฺคุณํ
     |๒๐.๑๔๐|    อถ วาสฺส อคารานิ            อคฺคิ ฑหติ ปาวโก
                        กายสฺส เภทา ทุปฺปญฺโ   นิรยํ โส อุปปชฺชติ ฯ
     |๒๐.๑๔๑|    น นคฺคจริยา น ชฏา น ปงฺกา
                        นานาสกา ตณฺฑิลสายิกา วา
                        รโชชลฺลํ อุกฺกุฏิกปฺปธานํ
                        โสเธนฺติ มจฺจํ อวิติณฺณกงฺขํ ฯ
     |๒๐.๑๔๒|    อลงฺกโต เจปิ สมํ จเรยฺย
                        สนฺโต ทนฺโต นิยโต พฺรหฺมจารี
                        สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ
                        โส พฺราหฺมโณ โส สมโณ ส ภิกฺขุ ฯ
     |๒๐.๑๔๓|    หิรินิเสโธ ปุริโส                โกจิ โลกสฺมิ วิชฺชติ
                        โย นิทฺทํ อปโพเธติ          อสฺโส ภโทฺร กสามิว
     |๒๐.๑๔๔|    อสฺโส ยถา ภโทฺร กสานิวิฏฺโ
                        อาตาปิโน สํเวคิโน ภวาถ
                        สทฺธาย สีเลน จ วิริเยน จ
                        สมาธินา ธมฺมวินิจฺฉเยน จ
                        สมฺปนฺนวิชฺชาจรณา ปติสฺสตา
                        ปหสฺสถ ทุกฺขมิทํ อนปฺปกํ ฯ
     |๒๐.๑๔๕|    อุทกํ หิ นยนฺติ เนตฺติกา
                        อุสุการา นมยนฺติ เตชนํ
                        ทารุํ นมยนฺติ ตจฺฉกา
                                อตฺตานํ ทมยนฺติ สุพฺพตา ฯ
                                ทณฺฑวคฺโค ทสโม ฯ
                                          ----------
                       ธมฺมปทคาถาย เอกาทสโม ชราวคฺโค
     [๒๑]   |๒๑.๑๔๖| ๑๑ โก นุ หาโส กิมานนฺโท     นิจฺจํ ปชฺชลิเต สติ
                        อนฺธกาเรน โอนทฺธา        ปทีปํ น คเวสถ ฯ
     |๒๑.๑๔๗|    ปสฺส จิตฺตกตํ ๑- พิมฺพํ      อรุกายํ สมุสฺสิตํ
                        อาตุรํ พหุสงฺกปฺปํ             ยสฺส นตฺถิ ธุวณฺิติ ฯ
     |๒๑.๑๔๘|    ปริชิณฺณมิทํ รูปํ               โรคนิทฺธํ ปภงฺคุณํ
                        ภิชฺชติ ปูติ สนฺเทโห          มรณนฺตํ หิ ชีวิตํ ฯ
     |๒๑.๑๔๙|    ยานิมานิ อปตฺถานิ          อลาปูเนว ๒- สารเท
                        กาโปตกานิ อฏฺีนิ           ตานิ ทิสฺวาน กา รติ ฯ
     |๒๑.๑๕๐|    อฏฺีนํ นครํ กตํ                มํสโลหิตเลปนํ
                        ยตฺถ ชรา จ มจฺจุ จ           มาโน มกฺโข จ โอหิโต ฯ
     |๒๑.๑๕๑|    ชีรนฺติ เว ราชรถา สุจิตฺตา
                        อโถ สรีรมฺปิ ชรํ อุเปติ
                        สตญฺจ ธมฺโม น ชรํ อุเปติ
                        สนฺโต หเว สพฺภิ ปเวทยนฺติ ฯ
     |๒๑.๑๕๒|    อปฺปสฺสุตายํ ปุริโส           พลิวทฺโทว ชีรติ
                        มํสานิ ตสฺส วฑฺฒนฺติ       ปญฺา ตสฺส น วฑฺฒติ ฯ
     |๒๑.๑๕๓|    อเนกชาติสํสารํ                สนฺธาวิสฺสํ อนิพฺพิสํ
                        คหการกํ คเวสนฺโต           ทุกฺขา ชาติ ปุนปฺปุนํ
     |๒๑.๑๕๔|    คหการก ทิฏฺโสิ              ปุน เคหํ น กาหสิ
@เชิงอรรถ:  โป. จิตฺตีกตํ ฯ        ม. อลาพูเนว ฯ
                        สพฺพา เต ผาสุกา ภคฺคา   คหกูฏํ วิสงฺขตํ
                        วิสงฺขารคตํ จิตฺตํ              ตณฺหานํ ขยมชฺฌคา ฯ
     |๒๑.๑๕๕|    อจริตฺวา พฺรหฺมจริยํ          อลทฺธา โยพฺพเน ธนํ
                        ชิณฺณโกญฺจาว ฌายนฺติ   ขีณมจฺเฉว ปลฺลเล
     |๒๑.๑๕๖|    อจริตฺวา พฺรหฺมจริยํ          อลทฺธา โยพฺพเน ธนํ
                        เสนฺติ จาปาติขีณาว         ปุราณานิ อนุตฺถุนํ ฯ
                                ชราวคฺโค เอกาทสโม ฯ
                                        ------------
                     ธมฺมปทคาถาย ทฺวาทสโม อตฺตวคฺโค
     [๒๒]   |๒๒.๑๕๗| ๑๒ อตฺตานญฺเจ ปิยํ ชญฺา      รกฺเขยฺย นํ สุรกฺขิตํ
                        ติณฺณํ อญฺตรํ ยามํ       ปฏิชคฺเคยฺย ปณฺฑิโต ฯ
     |๒๒.๑๕๘|    อตฺตานเมว ปมํ             ปฏิรูเป นิเวสเย
                        อถญฺมนุสาเสยฺย          น กิลิสฺเสยฺย ปณฺฑิโต ฯ
     |๒๒.๑๕๙|    อตฺตานญฺเจ ตถา กยิรา    ยถญฺมนุสาสติ
                        สุทนฺโต วต ทเมถ            อตฺตา หิ กิร ทุทฺทโม ฯ
     |๒๒.๑๖๐|    อตฺตา หิ อตฺตโน นาโถ     โก หิ นาโถ ปโร สิยา
                        อตฺตนา หิ สุทนฺเตน         นาถํ ลภติ ทุลฺลภํ ฯ
     |๒๒.๑๖๑|    อตฺตนา ว กตํ ปาปํ          อตฺตชํ อตฺตสมฺภวํ
                        อภิมตฺถติ ทุมฺเมธํ            วชิรํวมฺหยํ มณึ ฯ
     |๒๒.๑๖๒|    ยสฺส อจฺจนฺตทุสฺสีลฺยํ        มาลุวา สาลมิโวตฺถตํ
                        กโรติ โส ตถตฺตานํ           ยถา นํ อิจฺฉตี ทิโส ฯ
     |๒๒.๑๖๓|    สุกรานิ อสาธูนิ               อตฺตโน อหิตานิ จ
                        ยํ เว หิตญฺจ สาธุญฺจ        ตํ เว ปรมทุกฺกรํ ฯ
     |๒๒.๑๖๔|    โย สาสนํ อรหตํ               อริยานํ ธมฺมชีวินํ
                        ปฏิกฺโกสติ ทุมฺเมโธ         ทิฏฺึ นิสฺสาย ปาปิกํ
                        ผลานิ กณฺฏกสฺเสว          อตฺตฆญฺาย ๑- ผลฺลติ ฯ
     |๒๒.๑๖๕|    อตฺตนา ว ๒- กตํ ปาปํ      อตฺตนา สงฺกิลิสฺสติ
                        อตฺตนา อกตํ ปาปํ           อตฺตนา ว วิสุชฺฌติ
                        สุทฺธิ อสุทฺธิ ปจฺจตฺตํ         นาญฺโ อญฺ วิโสธเย ฯ
     |๒๒.๑๖๖|    อตฺตทตฺถํ ปรตฺเถน           พหุนาปิ น หาปเย
                        อตฺตทตฺถมภิญฺาย        สทตฺถปสุโต สิยา ฯ
                                    อตฺตวคฺโค ทฺวาทสโม ฯ
                                             ------------
                            ธมฺมปทคาถาย เตรสโม โลกวคฺโค
     [๒๓]   |๒๓.๑๖๗| ๑๓ หีนํ ธมฺมํ น เสเวยฺย ปมาเทน น สํวเส
                        มิจฺฉาทิฏฺึ น เสเวยฺย       น สิยา โลกวฑฺฒโน ฯ
     |๒๓.๑๖๘|    อุตฺติฏฺเ นปฺปมชฺเชยฺย     ธมฺมํ สุจริตํ จเร
                        ธมฺมจารี สุขํ เสติ             อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อตฺตฆาตาย ฯ       ม. หิ ฯ
     |๒๓.๑๖๙|    ธมฺมํ จเร สุจริตํ                น นํ ทุจฺจริตํ จเร
                        ธมฺมจารี สุขํ เสติ             อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ ฯ
     |๒๓.๑๗๐|    ยถา ปุพฺพุฬกํ ปสฺเส         ยถา ปสฺเส มรีจิกํ
                        เอวํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ           มจฺจุราชา น ปสฺสติ ฯ
     |๒๓.๑๗๑|    เอถ ปสฺสถิมํ โลกํ             จิตฺตํ ราชรถูปมํ
                        ยตฺถ พาลา วิสีทนฺติ         นตฺถิ สงฺโค วิชานตํ ฯ
     |๒๓.๑๗๒|    โย จ ปุพฺเพ ปมชฺชิตฺวา     ปจฺฉา โส นปฺปมชฺชติ
                        โส ๑- อิมํ โลกํ ปภาเสติ   อพฺภา มุตฺโตว จนฺทิมา ฯ
     |๒๓.๑๗๓|    ยสฺส ปาปํ กตํ กมฺมํ          กุสเลน ปิถียติ ๒-
                        โส อิมํ โลกํ ปภาเสติ        อพฺภา มุตฺโตว จนฺทิมา ฯ
     |๒๓.๑๗๔|    อนฺธภูโต อยํ โลโก           ตนุเกตฺถ วิปสฺสติ
                        สกุนฺโต ๓- ชาลมุตฺโตว     อปฺโป สคฺคาย คจฺฉติ ฯ
     |๒๓.๑๗๕|    หํสา ๔- อาทิจฺจปเถ ยนฺติ  อากาเส ยนฺติ อิทฺธิยา
                        นียนฺติ ธีรา โลกมฺหา        เชตฺวา มารํ สวาหนํ ฯ
     |๒๓.๑๗๖|    เอกํ ธมฺมํ อตีตสฺส            มุสาวาทิสฺส ชนฺตุโน
                        วิติณฺณปรโลกสฺส             นตฺถิ ปาปํ อการิยํ ฯ
     |๒๓.๑๗๗|    น เว กทริยา เทวโลกํ วชนฺติ
                        พาลา หเว นปฺปสํสนฺติ ทานํ
                        ธีโร จ ทานํ อนุโมทมาโน
@เชิงอรรถ:  โป. ม. โสมํ ฯ     ปหียตีติปิ ฯ      ม. สกุโณ ฯ      ม. ยุ. หํสาทิจฺจปเถ
@ยนฺติ ฯ
                         เตเนว โส โหติ สุขี ปรตฺถ ฯ
     |๒๓.๑๗๘|    ปวฺยา เอกรชฺเชน          สคฺคสฺส คมเนน วา
                        สพฺพโลกาธิปจฺเจน         โสตาปตฺติผลํ วรํ ฯ
                                โลกวคฺโค เตรสโม ฯ
                                        ---------
                      ธมฺมปทคาถาย จุทฺทสโม พุทฺธวคฺโค
     [๒๔]   |๒๔.๑๗๙| ๑๔ ยสฺส ชิตํ นาวชียติ
                        ชิตมสฺส โน ยาติ โกจิ โลเก
                        ตํ พุทฺธํ อนนฺตโคจรํ
                        อปทํ เกน ปเทน เนสฺสถ ฯ
     |๒๔.๑๘๐|    ยสฺส ชาลินี วิสตฺติกา
                        ตณฺหา นตฺถิ กุหิญฺจิ เนตเว
                        ตํ พุทฺธํ อนนฺตโคจรํ
                        อปทํ เกน ปเทน เนสฺสถ ฯ
     |๒๔.๑๘๑|    เย ฌานปสุตา ธีรา           เนกฺขมฺมูปสเม รตา
                        เทวาปิ เตสํ ปิหยนฺติ        สมฺพุทฺธานํ สตีมตํ ฯ
     |๒๔.๑๘๒|    กิจฺโฉ มนุสฺสปฏิลาโภ       กิจฺฉํ มจฺจาน ชีวิตํ
                        กิจฺฉํ สทฺธมฺมสฺสวนํ         กิจฺโฉ พุทฺธานมุปฺปโท ๑- ฯ
     |๒๔.๑๘๓|    สพฺพปาปสฺส อกรณํ         กุสลสฺสูปสมฺปทา ๒-
@เชิงอรรถ:  ม. พุทฺธานมุปฺปาโท ฯ ยุ. พุทฺธานํ อุปฺปาโท ฯ
@ ม. ยุ. กุสลสฺส อุปฺสมฺปทา ฯ
                        สจิตฺตปริโยทปนํ              เอตํ พุทฺธาน สาสนํ ฯ
     |๒๔.๑๘๔|    ขนฺตี ปรมํ ตโป ตีติกฺขา
                        นิพฺพานํ ปรมํ วทนฺติ พุทฺธา
                        น หิ ปพฺพชิโต ปรูปฆาตี
                        สมโณ โหติ ปรํ วิเหยนฺโต ฯ
     |๒๔.๑๘๕|    อนูปวาโท อนูปฆาโต       ปาติโมกฺเข จ สํวโร
                        มตฺตญฺุตา จ ภตฺตสฺมึ   ปนฺตญฺจ สยนาสนํ
                        อธิจิตฺเต จ อาโยโค         เอตํ พุทฺธาน สาสนํ ฯ
     |๒๔.๑๘๖|    น กหาปณวสฺเสน             ติตฺติ กาเมสุ วิชฺชติ
                        อปฺปสฺสาทา ทุกฺขา กามา อิติ วิญฺาย ปณฺฑิโต
     |๒๔.๑๘๗|    อปิ ทิพฺเพสุ กาเมสุ          รตึ โส นาธิคจฺฉติ
                        ตณฺหกฺขยรโต โหติ          สมฺมาสมฺพุทฺธสาวโก ฯ
     |๒๔.๑๘๘|    พหุํ เว สรณํ ยนฺติ             ปพฺพตานิ วนานิ จ
                        อารามรุกฺขเจตฺยานิ         มนุสฺสา ภยตชฺชิตา
     |๒๔.๑๘๙|    เนตํ โข สรณํ เขมํ             เนตํ สรณมุตฺตมํ
                        เนตํ สรณมาคมฺม            สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจติ ฯ
     |๒๔.๑๙๐|    โย จ พุทฺธญฺจ ธมฺมญฺจ     สงฺฆญฺจ สรณํ คโต
                        จตฺตาริ อริยสจฺจานิ         สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสติ
     |๒๔.๑๙๑|    ทุกฺขํ ทุกฺขสมุปฺปาทํ          ทุกฺขสฺส จ อติกฺกมํ
                        อริยญฺจฏฺงฺคิกํ มคฺคํ       ทุกฺขูปสมคามินํ
     |๒๔.๑๙๒|    เอตํ โข สรณํ เขมํ             เอตํ สรณมุตฺตมํ
                        เอตํ สรณมาคมฺม           สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจติ ฯ
     |๒๔.๑๙๓|    ทุลฺลโภ ปุริสาชญฺโ        น โส สพฺพตฺถ ชายติ
                        ยตฺถ โส ชายตี ธีโร          ตํ กุลํ สุขเมธติ ฯ
     |๒๔.๑๙๔|    สุโข พุทฺธานํ อุปฺปาโท      สุขา สทฺธมฺมเทสนา
                        สุขา สงฺฆสฺส สามคฺคี      สมคฺคานํ ตโป สุโข ฯ
     |๒๔.๑๙๕|    ปูชารเห ปูชยโต               พุทฺเธ ยทิ จ สาวเก
                        ปปญฺจสมติกฺกนฺเต         ติณฺณโสกปริทฺทเว
     |๒๔.๑๙๖|    เต ตาทิเส ปูชยโต            นิพฺพุเต อกุโตภเย
                        น สกฺกา ปุญฺ สงฺขาตุํ    อิเมตฺตมปิ เกนจิ ฯ
                                  พุทฺธวคฺโค จุทฺทสโม ฯ
                                   ปมกภาณวารํ ฯ
                                            ---------
                        ธมฺมปทคาถาย ปณฺณรสโม สุขวคฺโค
     [๒๕]   |๒๕.๑๙๗| ๑๕ สุสุขํ วต ชีวาม       เวริเนสุ อเวริโน
                        เวริเนสุ มนุสฺเสสุ              วิหราม อเวริโน ฯ
     |๒๕.๑๙๘|    สุสุขํ วต ชีวาม                  อาตุเรสุ อนาตุรา
                        อาตุเรสุ มนุสฺเสสุ             วิหราม อนาตุรา ฯ
     |๒๕.๑๙๙|    สุสุขํ วต ชีวาม                  อุสฺสุเกสุ อนุสฺสุกา
                        อุสฺสุเกสุ มนุสฺเสสุ            วิหราม อนุสฺสุกา ฯ
     |๒๕.๒๐๐|    สุสุขํ วต ชีวาม                  เยสนฺโน นตฺถิ กิญฺจนํ
                        ปีติภกฺขา ภวิสฺสาม          เทวา อาภสฺสรา ยถา ฯ
     |๒๕.๒๐๑|    ชยํ เวรํ ปสวติ                   ทุกฺขํ เสติ ปราชิโต
                        อุปสนฺโต สุขํ เสติ             หิตฺวา ชยปราชยํ ฯ
     |๒๕.๒๐๒|    นตฺถิ ราคสโม อคฺคิ            นตฺถิ โทสสโม กลิ
                        นตฺถิ ขนฺธาทิสา ๑- ทุกฺขา  นตฺถิ สนฺติปรํ สุขํ ฯ
     |๒๕.๒๐๓|    ชิฆจฺฉา ปรมา โรคา           สงฺขารา ปรมา ทุกฺขา
                        เอตํ ตฺวา ยถาภูตํ          นิพฺพานํ ปรมํ สุขํ ฯ
     |๒๕.๒๐๔|    อาโรคฺยปรมา ลาภา          สนฺตุฏฺีปรมํ ธนํ
                        วิสฺสาสปรมา าติ           นิพฺพานํ ปรมํ สุขํ ฯ
     |๒๕.๒๐๕|    ปวิเวกรสํ ปิตฺวา                รสํ อุปสมสฺส จ
                        นิทฺทโร โหติ นิปฺปาโป      ธมฺมปีติรสํ ปิวํ ฯ
     |๒๕.๒๐๖|    สาหุ ทสฺสนมริยานํ            สนฺนิวาโส สทา สุโข
                        อทสฺสเนน พาลานํ           นิจฺจเมว สุขี สิยา ฯ
     |๒๕.๒๐๗|    พาลสงฺคตจารี หิ               ทีฆมทฺธาน โสจติ
                        ทุกฺโข พาเลหิ สํวาโส        อมิตฺเตเนว สพฺพทา ฯ
                        ธีโร จ สุขสํวาโส               าตีนํว สมาคโม
     |๒๕.๒๐๘|    ตสฺมา หิ
                              ธีรญฺจ ปญฺญฺจ พหุสฺสุตญฺจ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ขนฺธสมา ฯ
                        โธรยฺหสีลํ วตวนฺตมริยํ
                        ตํ ตาทิสํ สปฺปุริสํ สุเมธํ
                        ภเชถ นกฺขตฺตปถํว จนฺทิมา ฯ
                        สุขวคฺโค ปณฺณรสโม ฯ
                                             ------------
                           ธมฺมปทคาถาย โสฬสโม ปิยวคฺโค
     [๒๖]   |๒๖.๒๐๙| ๑๖ อโยเค ยุญฺชมตฺตานํ  โยคสฺมิญฺจ อโยชยํ
                        อตฺถํ หิตฺวา ปิยคฺคาหี          ปิเหตตฺตานุโยคินํ ฯ
     |๒๖.๒๑๐|    มา ปิเยหิ สมาคญฺฉิ             อปฺปิเยหิ กุทาจนํ
                        ปิยานํ อทสฺสนํ ทุกฺขํ           อปฺปิยานญฺจ ทสฺสนํ
     |๒๖.๒๑๑|    ตสฺมา ปิยํ น กยิราถ             ปิยาปาโย หิ ปาปโก
                        คนฺถา เตสํ น วิชฺชนฺติ          เยสํ นตฺถิ ปิยาปฺปิยํ ฯ
     |๒๖.๒๑๒|    ปิยโต ชายตี โสโก                ปิยโต ชายตี ภยํ
                        ปิยโต วิปฺปมุตฺตสฺส             นตฺถิ โสโก กุโต ภยํ ฯ
     |๒๖.๒๑๓|    เปมโต ชายตี โสโก              เปมโต ชายตี ภยํ
                        เปมโต วิปฺปมุตฺตสฺส            นตฺถิ โสโก กุโต ภยํ ฯ
     |๒๖.๒๑๔|    รติยา ชายตี โสโก                รติยา ชายตี ภยํ
                        รติยา วิปฺปมุตฺตสฺส             นตฺถิ โสโก กุโต ภยํ ฯ
     |๒๖.๒๑๕|    กามโต ชายตี โสโก              กามโต ชายตี ภยํ
                        กามโต วิปฺปมุตฺตสฺส           นตฺถิ โสโก กุโต ภยํ ฯ
     |๒๖.๒๑๖|    ตณฺหาย ชายตี โสโก            ตณฺหาย ชายตี ภยํ
                        ตณฺหาย วิปฺปมุตฺตสฺส         นตฺถิ โสโก กุโต ภยํ ฯ
     |๒๖.๒๑๗|    สีลทสฺสนสมฺปนฺนํ                ธมฺมฏฺ สจฺจวาทินํ ๑-
                        อตฺตโน กมฺมกุพฺพานํ          ตญฺชโน กุรุเต ปิยํ ฯ
     |๒๖.๒๑๘|    ฉนฺทชาโต อนกฺขาเต            มนสา จ ผุโ ๒- สิยา
                        กาเม ๓- จ อปฏิพทฺธจิตฺโต  อุทฺธํโสโตติ วุจฺจติ ฯ
     |๒๖.๒๑๙|    จิรปฺปวาสึ ปุริสํ                    ทูรโต โสตฺถิมาคตํ
                        าตี มิตฺตา สุหชฺชา จ        อภินนฺทนฺติ อาคตํ
     |๒๖.๒๒๐|    ตเถว กตปุญฺมฺปิ               อสฺมา โลกา ปรํ คตํ
                        ปุญฺานิ ปฏิคณฺหนฺติ         ปิยํ าตีว อาคตํ ฯ
                                   ปิยวคฺโค โสฬสโม ฯ
                                           ---------
                         ธมฺมปทคาถาย สตฺตรสโม โกธวคฺโค
     [๒๗]   |๒๗.๒๒๑| ๑๗ โกธํ ชเห วิปฺปชเหยฺย มานํ
                        สญฺโชนํ สพฺพมติกฺกเมยฺย
                        ตนฺนามรูปสฺมึ อสชฺชมานํ
                        อกิญฺจนํ นานุปตนฺติ ทุกฺขา ฯ
     |๒๗.๒๒๒|    โย เว อุปฺปติตํ โกธํ             รถํ ภนฺตํว ธารเย ๔-
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สจฺจเวทินํ ฯ     ม. ยุ. ผุโฏ ฯ     ม. ยุ. กาเมสุ จ ฯ
@ ม. วารเย ฯ
                        ตมหํ สารถึ พฺรูมิ              รสฺมิคฺคาโห อิตโร ชโน ฯ
     |๒๗.๒๒๓|    อกฺโกเธน ชิเน โกธํ            อสาธุํ สาธุนา ชิเน
                        ชิเน กทริยํ ทาเนน            สจฺเจนาลิกวาทินํ ฯ
     |๒๗.๒๒๔|    สจฺจํ ภเณ น กุชฺเฌยฺย        ทชฺชา อปฺปสฺมิ ๑- ยาจิโต
                        เอเตหิ ตีหิ าเนหิ             คจฺเฉ เทวาน สนฺติเก ฯ
     |๒๗.๒๒๕|    อหึสกา เย มุนโย               นิจฺจํ กาเยน สํวุตา
                        เต ยนฺติ อจฺจุตํ านํ          ยตฺถ คนฺตฺวา น โสจเร ฯ
     |๒๗.๒๒๖|    สทา ชาครมานานํ             อโหรตฺตานุสิกฺขินํ
                        นิพฺพานํ อธิมุตฺตานํ         อตฺถํ คจฺฉนฺติ อาสวา ฯ
     |๒๗.๒๒๗|    โปราณเมตํ อตุล               เนตํ อชฺชตนามิว
                        นินฺทนฺติ ตุณฺหิมาสีนํ        นินฺทนฺติ พหุภาณินํ
                        มิตภาณิมฺปิ นินฺทนฺติ        นตฺถิ โลเก อนินฺทิโต ฯ
     |๒๗.๒๒๘|    น จาหุ น จ ภวิสฺสติ           น เจตรหิ วิชฺชติ
                        เอกนฺตํ นินฺทิโต โปโส       เอกนฺตํ วา ปสํสิโต
     |๒๗.๒๒๙|    ยญฺเจ วิญฺู ปสํสนฺติ         อนุวิจฺจ สุเว สุเว
                        อจฺฉิทฺทวุตฺตึ เมธาวึ          ปญฺาสีลสมาหิตํ
     |๒๗.๒๓๐|    เนกฺขํ ชมฺโพนทสฺเสว          โก ตํ นินฺทิตุมรหติ
                        เทวาปิ นํ ปสํสนฺติ            พฺรหฺมุนาปิ ปสํสิโต ฯ
     |๒๗.๒๓๑|    กายปฺปโกปํ รกฺเขยฺย          กาเยน สํวุโต สิยา
                        กายทุจฺจริตํ หิตฺวา            กาเยน สุจริตํ จเร
@เชิงอรรถ:  ม. อปฺปมฺปิ
     |๒๗.๒๓๒|    วจีปโกปํ รกฺเขยฺย               วาจาย สํวุโต สิยา
                        วจีทุจฺจริตํ หิตฺวา              วาจาย สุจริตํ จเร
     |๒๗.๒๓๓|    มโนปโกปํ รกฺเขยฺย            มนสา สํวุโต สิยา
                        มโนทุจฺจริตํ หิตฺวา            มนสา สุจริตํ จเร
     |๒๗.๒๓๔|    กาเยน สํวุตา ธีรา              อโถ วาจาย สํวุตา
                        มนสา สํวุตา ธีรา             เต เว สุปริสํวุตา ฯ
                                    โกธวคฺโค สตฺตรสโม ฯ
                                             ----------
                      ธมฺมปทคาถาย อฏฺารสโม มลวคฺโค
     [๒๘]   |๒๘.๒๓๕| ๑๘ ปณฺฑุปลาโสวทานิสิ
                        ยมปุริสาปิ จ ตํ ๑- อุปฏฺิตา
                        อุยฺโยคมุเข จ ติฏฺสิ
                        ปาเถยฺยมฺปิ จ เต น วิชฺชติ ฯ
     |๒๘.๒๓๖|    โส กโรหิ ทีปมตฺตโน
                        ขิปฺปํ วายม ปณฺฑิโต ภว
                        นิทฺธนฺตมโล อนงฺคโณ
                        ทิพฺพํ อริยภูมิเมหิสิ ๒- ฯ
     |๒๘.๒๓๗|    อุปนีตวโย ว ทานิสิ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. เต. ฯ      ม. อริยภูมึ อุเปหิสิ ฯ
                        สมฺปยาโตสิ ยมสฺส สนฺติกํ
                        วาโสปิ จ เต นตฺถิ อนฺตรา
                        ปาเถยฺยมฺปิ จ เต น วิชฺชติ ฯ
     |๒๘.๒๓๘|    โส กโรหิ ทีปมตฺตโน
                        ขิปฺปํ วายม ปณฺฑิโต ภว
                        นิทฺธนฺตมโล อนงฺคโณ
                        น ปุน ชาติชรํ อุเปหิสิ ฯ
     |๒๘.๒๓๙|    อนุปุพฺเพน เมธาวี             โถกํ โถกํ ขเณ ขเณ
                        กมฺมาโร รชตสฺเสว            นิทฺธเม มลมตฺตโน ฯ
     |๒๘.๒๔๐|    อยสา ว มลํ สมุฏฺิตํ ๑-
                        ตทุฏฺาย ตเมว ขาทติ
                        เอวํ อติโธนจารินํ
                        สานิ กมฺมานิ นยนฺติ ทุคฺคตึ ฯ
     |๒๘.๒๔๑|    อสชฺฌายมลา มนฺตา         อนุฏฺานมลา ฆรา
                        มลํ วณฺณสฺส โกสชฺชํ         ปมาโท รกฺขโต มลํ ฯ
     |๒๘.๒๔๒|    มลิตฺถิยา ทุจฺจริตํ               มจฺเฉรํ ททโต มลํ
                        มลา เว ปาปกา ธมฺมา      อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ
     |๒๘.๒๔๓|    ตโต มลา มลตรํ                อวิชฺชา ปรมํ มลํ
                        เอตํ มลํ ปหตฺวาน             นิมฺมลา โหถ ภิกฺขโว ฯ
@เชิงอรรถ:  สมุฏฺายาติปิ ฯ
     |๒๘.๒๔๔|    สุชีวํ อหิริเกน                    กากสูเรน ธํสินา
                        ปกฺขนฺทินา ปคพฺเภน        สงฺกิลิฏฺเน ชีวิตํ ฯ
     |๒๘.๒๔๕|    หิรีมตา จ ทุชฺชีวํ                นิจฺจํ สุจิคเวสินา
                        อลีเนนาปคพฺเภน             สุทฺธาชีเวน ปสฺสตา ฯ
     |๒๘.๒๔๖|    โย ปาณมติมาเปติ             มุสาวาทญฺจ ภาสติ
                        โลเก อทินฺนํ อาทิยติ         ปรทารญฺจ คจฺฉติ
     |๒๘.๒๔๗|    สุราเมรยปานญฺจ              โย นโร อนุยุญฺชติ
                        อิเธวเมโส โลกสฺมึ            มูลํ ขนติ อตฺตโน ฯ
     |๒๘.๒๔๘|    เอวํ โภ ปุริส ชานาหิ          ปาปธมฺมา อสญฺตา
                        มา ตํ โลโภ อธมฺโม จ       จิรํ ทุกฺขาย รนฺธยุํ ฯ
     |๒๘.๒๔๙|    ททาติ เว ยถาสทฺธํ            ยถาปสาทนํ ชโน
                        ตตฺถ โย มงฺกุโต โหติ         ปเรสํ ปานโภชเน
                        น โส ทิวา วา รตฺตึ วา       สมาธึ อธิคจฺฉติ ฯ
     |๒๘.๒๕๐|    ยสฺสเจตํ สมุจฺฉินฺนํ            มุลฆจฺจํ ๑- สมูหตํ
                        ส เว ทิวา วา รตฺตึ วา        สมาธึ อธิคจฺฉติ ฯ
     |๒๘.๒๕๑|    นตฺถิ ราคสโม อคฺคิ            นตฺถิ โทสสโม คโห
                        นตฺถิ โมหสมํ ชาลํ            นตฺถิ ตณฺหาสมา นที ฯ
     |๒๘.๒๕๒|    สุทสฺสํ วชฺชมญฺเสํ           อตฺตโน ปน ทุทฺทสํ
                        ปเรสํ หิ โส วชฺชานิ            โอปุนาติ ยถาภุสํ
                        อตฺตโน ปน ฉาเทติ           กลึว กิตวา สโ@เชิงอรรถ:  โป. มูลฆจฺฉํ ฯ
     |๒๘.๒๕๓|    ปรวชฺชานุปสฺสิสฺส              นิจฺจํ อุชฺฌานสญฺิโน
                        อาสวา ตสฺส วฑฺฒนฺติ       อารา โส อาสวกฺขยา ฯ
     |๒๘.๒๕๔|    อากาเสว ปทํ นตฺถิ            สมโณ นตฺถิ พาหิโร ๑-
                        ปปญฺจาภิรตา ปชา           นิปฺปปญฺจา ตถาคตา ฯ
     |๒๘.๒๕๕|    อากาเสว ปทํ นตฺถิ             สมโณ นตฺถิ พาหิโร ๒-
                        สงฺขารา สสฺสตา นตฺถิ        นตฺถิ พุทฺธานมิญฺชิตํ ฯ
                                  มลวคฺโค อฏฺารสโม ฯ
                                             -----------
                  ธมฺมปทคาถาย เอกูนวีสติโม ธมฺมฏฺวคฺโค
     [๒๙]   |๒๙.๒๕๖| ๑๙ น เตน โหติ ธมฺมฏฺโ      เยนตฺถํ สหสา นเย
                        โย จ อตฺถํ อนตฺถญฺจ       อุโภ นิจฺเฉยฺย ปณฺฑิโต
     |๒๙.๒๕๗|    อสาหเสน ธมฺเมน             สเมน นยตี ปเร
                        ธมฺมสฺส คุตฺโต เมธาวี      ธมฺมฏฺโติ ปวุจฺจติ ฯ
     |๒๙.๒๕๘|    น เตน ปณฺฑิโต โหติ         ยาวตา พหุ ภาสติ
                        เขมี อเวรี อภโย              ปณฺฑิโตติ ปวุจฺจติ ฯ
     |๒๙.๒๕๙|    น ตาวตา ธมฺมธโร            ยาวตา พหุ ภาสติ
                        โย จ อปฺปมฺปิ สุตฺวาน      ธมฺมํ กาเยน ปสฺสติ
                        ส เว ธมฺมธโร โหติ           โย ธมฺมํ นปฺปมชฺชติ ฯ
     |๒๙.๒๖๐|    น เตน เถโร โหติ              เยนสฺส ปลิตํสิโร ฯ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. ยุ. พาหิเร ฯ
                       ปริปกฺโก วโย ตสฺส          โมฆชิณฺโณติ วุจฺจติ ฯ
     |๒๙.๒๖๑|    ยมฺหิ สจฺจญฺจ ธมฺโม จ      อหึสา สญฺโม ทโม
                        ส เว วนฺตมโล ธีโร           โส เถโรติ ปวุจฺจติ ฯ
     |๒๙.๒๖๒|    น วากฺกรณมตฺเตน            วณฺณโปกฺขรตาย วา
                        สาธุรูโป นโร โหติ            อิสฺสุกี มจฺฉรี สโ ฯ
     |๒๙.๒๖๓|    ยสฺส เจตํ สมุจฺฉินฺนํ           มูลฆจฺจํ สมูหตํ
                        ส วนฺตโทโส เมธาวี         สาธุรูโปติ วุจฺจติ ฯ
     |๒๙.๒๖๔|    น มุณฺฑเกน สมโณ          อพฺพโต อลิกํ ภณํ
                        อิจฺฉาโลภสมาปนฺโน       สมโณ กึ ภวิสฺสติ ฯ
     |๒๙.๒๖๕|    โย จ สเมติ ปาปานิ           อณุํถูลานิ สพฺพโส
                        สมิตตฺตา หิ ปาปานํ        สมโณติ ปวุจฺจติ ฯ
     |๒๙.๒๖๖|    น เตน ภิกฺขุ โส โหติ          ยาวตา ภิกฺขเต ปเร
                        วิสฺสํ ธมฺมํ สมาทาย         ภิกฺขุ โหติ น ตาวตา ฯ
     |๒๙.๒๖๗|    โยธ ปุญฺญฺจ ปาปญฺจ    พาเหตฺวา พฺรหฺมจริยวา
                        สงฺขาย โลเก จรติ            ส เว ภิกฺขูติ วุจฺจติ ฯ
     |๒๙.๒๖๘|    น โมเนน มุนิ โหติ            มูฬฺหรูโป อวิทฺทสุ
                        โย จ ตุลํว ปคฺคยฺห          วรมาทาย ปณฺฑิโต
     |๒๙.๒๖๙|    ปาปานิ ปริวชฺเชติ             ส มุนิ เตน โส มุนิ
                        โย มุนาติ อุโภ โลเก        มุนิ เตน ปวุจฺจติ ฯ
     |๒๙.๒๗๐|    น เตน อริโย โหติ             เยน ปาณานิ หึสติ ฯ
                        อหึสา สพฺพปาณานํ        อริโยติ ปวุจฺจติ ฯ
     |๒๙.๒๗๑|    น สีลพฺพตมตฺเตน            พาหุสจฺเจน วา ปน
                        อถวา สมาธิลาเภน         วิวิตฺตสยเนน วา
     |๒๙.๒๗๒|    ผุสามิ เนกฺขมฺมสุขํ            อปุถุชฺชนเสวิตํ
                        ภิกฺขุ วิสฺสาสมาปาทิ        อปฺปตฺโต อาสวกฺขยํ ฯ
                            ธมฺมฏฺวคฺโค เอกูนวีสติโม ฯ
                                        -------------
                      ธมฺมปทคาถาย วีสติโม มคฺควคฺโค
     [๓๐]   |๓๐.๒๗๓| ๒๐ มคฺคานฏฺงฺคิโก เสฏฺโ     สจฺจานํ จตุโร ปทา
                        วิราโค เสฏฺโ ธมฺมานํ        ทิปทานญฺจ จกฺขุมา
     |๓๐.๒๗๔|    เอเสว มคฺโค นตฺถญฺโ       ทสฺสนสฺส วิสุทฺธิยา ฯ
                        เอตญฺหิ ตุเมฺห ปฏิปชฺชถ    มารสฺเสตํ ๑- ปโมหนํ
     |๓๐.๒๗๕|    เอตญฺหิ ตุเมฺห ปฏิปนฺนา     ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสถ ฯ
                        อกฺขาโต โว มยา มคฺโค      อญฺาย สลฺลสตฺถนํ ๒-
     |๓๐.๒๗๖|    ตุเมฺหหิ กิจฺจํ อาตปฺปํ          อกฺขาตาโร ตถาคตา
                        ปฏิปนฺนา ปโมกฺขนฺติ         ฌายิโน มารพนฺธนา ฯ
     |๓๐.๒๗๗|    สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ      ยทา ปญฺาย ปสฺสติ
                        อถ นิพฺพินฺทติ ทุกฺเข          เอส มคฺโค วิสุทฺธิยา ฯ
     |๓๐.๒๗๘|    สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขาติ        ยทา ปญฺาย ปสฺสติ
@เชิงอรรถ:  โป. มารเสนปฺปโมหนํ ฯ      ม. สลฺลกนฺตนํ ฯ ยุ. สลฺลสนฺถนํ ฯ
                        อถ นิพฺพินฺทติ ทุกฺเข          เอส มคฺโค วิสุทฺธิยา ฯ
     |๓๐.๒๗๙|    สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ        ยทา ปญฺาย ปสฺสติ
                        อถ นิพฺพินฺทติ ทุกฺเข          เอส มคฺโค วิสุทฺธิยา ฯ
     |๓๐.๒๘๐|    อุฏฺานกาลมฺหิ อนุฏฺหาโน
                        ยุวา พลี อาลสิยํ อุเปโต
                        สํสนฺนสงฺกปฺปมโน กุสีโต
                        ปญฺาย มคฺคํ อลโส น วินฺทติ ฯ
     |๓๐.๒๘๑|    วาจานุรกฺขี มนสา สุสํวุโต
                        กาเยน จ อกุสลํ น กยิรา
                        เอเต ตโย กมฺมปเถ วิโสธเย
                        อาราธเย มคฺคํ อิสิปฺปเวทิตํ ฯ
     |๓๐.๒๘๒|    โยคา เว ชายตี ๑- ภูริ ๒- อโยคา ภูริสงฺขโย
                        เอตํ เทฺวธา ปถํ ตฺวา        ภวาย วิภวาย จ
                        ตถตฺตานํ นิเวเสยฺย           ยถา ภูริ ปวฑฺฒติ ฯ
     |๓๐.๒๘๓|    วนํ ฉินฺทถ มา รุกฺขํ              วนโต ชายตี ภยํ
                        เฉตฺวา วนญฺจ วนถญฺจ       นิพฺพนา โหถ ภิกฺขโว ฯ
     |๓๐.๒๘๔|    ยาวํ หิ วนโถ น ฉิชฺชติ
                        อณุมตฺโตปิ นรสฺส นาริสุ
                        ปฏิพทฺธมโน ว ตาว โส
                        วจฺโฉ ขีรปโกว มาตริ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ชายเต ฯ      ยุ. ภูรี ฯ
     |๓๐.๒๘๕|    อุจฺฉินฺท สิเนหมตฺตโน
                        กุมุทํ สารทิกํว ปาณินา
                        สนฺติมคฺคเมว พฺรูหย
                        นิพฺพานํ สุคเตน เทสิตํ ฯ
     |๓๐.๒๘๖|    อิธ วสฺสํ วสิสฺสามิ               อิธ เหมนฺตคิมฺหิสุ
                        อิติ พาโล วิจินฺเตติ              อนฺตรายํ น พุชฺฌติ ฯ
     |๓๐.๒๘๗|    ตํ ปุตฺตปสุสมฺมตฺตํ              พฺยาสตฺตมนสํ นรํ
                       สุตฺตํ คามํ มโหโฆว             มจฺจุ อาทาย คจฺฉติ ฯ
     |๓๐.๒๘๘|    น สนฺติ ปุตฺตา ตาณาย        น ปิตา นปิ พนฺธวา
                        อนฺตเกนาธิปนฺนสฺส            นตฺถิ าตีสุ ตาณตา
     |๓๐.๒๘๙|    เอตมตฺถวสํ ตฺวา              ปณฺฑิโต สีลสํวุโต
                        นิพฺพานคมนํ มคฺคํ             ขิปฺปเมว วิโสธเย ฯ
                                 มคฺควคฺโค วีสติโม ฯ
                                          -----------
             ธมฺมปทคาถาย เอกวีสติโม ปกิณฺณกวคฺโค
     [๓๑]   |๓๑.๒๙๐| ๒๑ มตฺตาสุขปริจฺจาคา  ปสฺเส เจ วิปุลํ สุขํ
                        จเช มตฺตาสุขํ ธีโร           สมฺปสฺสํ วิปุลํ สุขํ ฯ
     |๓๑.๒๙๑|    ปรทุกฺขูปธาเนน              โย ๑- อตฺตโน สุขมิจฺฉติ
                        เวรสํสคฺคสํสฏฺโ             เวรา โส น ปริมุจฺจติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ ฯ
     |๓๑.๒๙๒|    ยญฺหิ กิจฺจํ ตทปวิทฺธํ       อกิจฺจํ ปน กยิรติ ๑-
                        อุนฺนฬานํ ปมตฺตานํ        เตสํ วฑฺฒนฺติ อาสวา ฯ
     |๓๑.๒๙๓|    เยสญฺจ สุสมารทฺธา         นิจฺจํ กายคตา สติ
                        อกิจฺจนฺเต น เสวนฺติ        กิจฺเจ สาตจฺจการิโน
                        สตานํ สมฺปชานานํ         อตฺถํ คจฺฉนฺติ อาสวา ฯ
     |๓๑.๒๙๔|    มาตรํ ปิตรํ หนฺตฺวา          ราชาโน เทฺว จ ขตฺติเย
                        รฏฺ สานุจรํ หนฺตฺวา        อนีโฆ ยาติ พฺราหฺมโณ ฯ
     |๓๑.๒๙๕|    มาตรํ ปิตรํ หนฺตฺวา          ราชาโน เทฺว จ โสตฺถิเย
                        เวยฺยคฺฆปญฺจมํ หนฺตฺวา  อนีโฆ ยาติ พฺราหฺมโณ ฯ
     |๓๑.๒๙๖|    สุปฺปพุทฺธํ ปพุชฺฌนฺติ       สทา โคตมสาวกา
                        เยสํ ทิวา จ รตฺโต จ         นิจฺจํ พุทฺธคตา สติ ฯ
     |๓๑.๒๙๗|    สุปฺปพุทฺธํ ปพุชฺฌนฺติ      สทา โคตมสาวกา
                        เยสํ ทิวา จ รตฺโต จ         นิจฺจํ ธมฺมคตา สติ ฯ
     |๓๑.๒๙๘|    สุปฺปพุทฺธํ ปพุชฺฌนฺติ      สทา โคตมสาวกา
                        เยสํ ทิวา จ รตฺโต จ         นิจฺจํ สงฺฆคตา สติ ฯ
     |๓๑.๒๙๙|    สุปฺปพุทฺธํ ปพุชฺฌนฺติ      สทา โคตมสาวกา
                        เยสํ ทิวา จ รตฺโต จ         นิจฺจํ กายคตา สติ ฯ
     |๓๑.๓๐๐|    สุปฺปพุทฺธํ ปพุชฺฌนฺติ       สทา โคตมสาวกา
                        เยสํ ทิวา จ รตฺโต จ         อหึสาย รโต มโน ฯ
     |๓๑.๓๐๑|    สุปฺปพุทฺธํ ปพุชฺฌนฺติ       สทา โคตมสาวกา
@เชิงอรรถ:  ม. กรียติ ฯ
                        เยสํ ทิวา จ รตฺโต จ         ภาวนาย รโต มโน ฯ
     |๓๑.๓๐๒|    ทุปฺปพฺพชฺชํ ทุรภิรมํ        ทุราวาสา ฆรา ทุกฺขา
                        ทุกฺโข สมานสํวาโส         ทุกฺขานุปติตทฺธคู
                        ตสฺมา น จทฺธคู สิยา       น จ ทุกฺขานุปติโต สิยา ฯ
     |๓๑.๓๐๓|    สทฺโธ สีเลน สมฺปนฺโน     ยโสโภคสมปฺปิโต
                        ยํ ยํ ปเทสํ ภชติ              ตตฺถ ตตฺเถว ปูชิโต ฯ
     |๓๑.๓๐๔|    ทูเร สนฺโต ปกาเสนฺติ       หิมวนฺโตว ปพฺพโต
                        อสนฺเตตฺถ น ทิสฺสนฺติ      รตฺติขิตฺตา ๑- ยถา สรา ฯ
     |๓๑.๓๐๕|    เอกาสนํ เอกเสยฺยํ           เอโก จรมตนฺทิโต
                        เอโก ทมยมตฺตานํ          วนนฺเต รมิโต สิยา ฯ
                                    ปกิณฺณกวคฺโค เอกวีสติโม ฯ
                                            -----------
              ธมฺมปทคาถาย ทฺวาวีสติโม นิรยวคฺโค
     [๓๒]   |๓๒.๓๐๖| ๒๒ อภูตวาที นิรยํ อุเปติ
                        โย วาปิ กตฺวา น กโรมีติ จาห
                        อุโภปิ เต เปจฺจ สมา ภวนฺติ
                        นิหีนกมฺมา มนุชา ปรตฺถ ฯ
     |๓๒.๓๐๗|    กาสาวกณฺา พหโว        ปาปธมฺมา อสญฺตา
                        ปาปา ปาเปหิ กมฺเมหิ     นิรยนฺเต อุปปชฺชเร ฯ
@เชิงอรรถ:  อญฺตฺถ รตฺตึ ขิตฺตาติปิ ทิสฺสติ ฯ
     |๓๒.๓๐๘|    เสยฺโย อโยคุโฬ ภุตฺโต     ตตฺโต อคฺคิสิขูปโม
                        ยญฺเจ ภุญฺเชยฺย ทุสฺสีโล  รฏฺปิณฺฑํ อสญฺโต ฯ
     |๓๒.๓๐๙|    จตฺตาริ านานิ นโร ปมตฺโต
                        อาปชฺชตี ปรทารูปเสวี
                        อปุญฺลาภํ นนิกามเสยฺยํ
                        นินฺทํ ตติยํ นิรยํ จตุตฺถํ ฯ
     |๓๒.๓๑๐|    อปุญฺลาโภ จ คตี จ ปาปิกา
                        ภีตสฺส ภีตาย รตี จ โถกิกา
                        ราชา จ ทณฺฑํ ครุกํ ปเณติ
                        ตสฺมา นโร ปรทารํ น เสเว ฯ
     |๓๒.๓๑๑|    กุโส ยถา ทุคฺคหิโต          หตฺถเมวานุกนฺตติ
                        สามญฺ ทุปฺปรามฏฺ     นิรยายูปกฑฺฒติ ฯ
     |๓๒.๓๑๒|    ยํ กิญฺจิ สิถิลํ กมฺมํ          สงฺกิลิฏฺญฺจ ยํ วตํ
                        สงฺกสฺสรํ พฺรหฺมจริยํ        น ตํ โหติ มหปฺผลํ ฯ
     |๓๒.๓๑๓|    กยิรญฺเจ ๑- กยิรเถนํ       ทฬฺหเมนํ ปรกฺกเม
                        สิถิโล หิ ปริพฺพาโช          ภิยฺโย อากิรเต รชํ ฯ
     |๓๒.๓๑๔|    อกตํ ทุกฺกตํ เสยฺโย          ปจฺฉา ตปฺปติ ทุกฺกตํ
                        กตญฺจ สุกตํ เสยฺโย         ยํ กตฺวา นานุตปฺปติ ฯ
     |๓๒.๓๑๕|    นครํ ยถา ปจฺจนฺตํ           คุตฺตํ สนฺตรพาหิรํ
@เชิงอรรถ:  กยิรา เจ กยิราเถนนฺติปิ ฯ
                       เอวํ โคเปถ อตฺตานํ         ขโณ โว ๑- มา อุปจฺจคา
                       ขณาตีตา หิ โสจนฺติ         นิรยมฺหิ สมปฺปิตา ฯ
     |๓๒.๓๑๖|    อลชฺชิตาเย ลชฺชนฺติ         ลชฺชิตาเย น ลชฺชเร
                        มิจฺฉาทิฏฺิสมาทานา      สตฺตา คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ ฯ
     |๓๒.๓๑๗|    อภเย ภยทสฺสิโน            ภเย จ อภยทสฺสิโน
                        มิจฺฉาทิฏฺิสมาทานา      สตฺตา คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ ฯ
     |๓๒.๓๑๘|    อวชฺเช วชฺชมติโน            วชฺเช จ อวชฺชทสฺสิโน
                        มิจฺฉาทิฏฺิสมาทานา      สตฺตา คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ ฯ
     |๓๒.๓๑๙|    วชฺชญฺจ วชฺชโต ตฺวา     อวชฺชญฺจ อวชฺชโต
                        สมฺมาทิฏฺิสมาทานา      สตฺตา คจฺฉนฺติ สุคฺคตึ ฯ
                                    นิรยวคฺโค ทฺวาวีสติโม ฯ
                                             --------
              ธมฺมปทคาถาย เตวีสติโม นาควคฺโค
     [๓๓]   |๓๓.๓๒๐| ๒๓ อหํ นาโคว สงฺคาเม  จาปโต ปติตํ สรํ
                        อติวากฺยนฺติติกฺขิสฺสํ        ทุสฺสีโล หิ พหุชฺชโน ฯ
     |๓๓.๓๒๑|    ทนฺตํ นยนฺติ สมิตึ           ทนฺตํ ราชาภิรูหติ
                        ทนฺโต เสฏฺโ มนุสฺเสสุ    โยติวากฺยนฺติติกฺขติ ฯ
     |๓๓.๓๒๒|    วรมสฺสตรา ทนฺตา           อาชานียา จ สินฺธวา
                        กุญฺชรา จ มหานาคา      อตฺตทนฺโต ตโต วรํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. เว ฯ
     |๓๓.๓๒๓|    น หิ เอเตหิ ยาเนหิ          คจฺเฉยฺย อคตํ ทิสํ
                        ยถาตฺตนา สุทนฺเตน       ทนฺโต ทนฺเตน คจฺฉติ ฯ
     |๓๓.๓๒๔|    ธนปาลโก นาม กุญฺชโร
                        กฏุกปฺปเภทโน ทุนฺนิวารโย
                        พทฺโธ กพลํ น ภุญฺชติ
                        สุมรติ นาควนสฺส กุญฺชโร ฯ
     |๓๓.๓๒๕|    มิทฺธี ยทา โหติ มหคฺฆโส จ
                        นิทฺทายิตา สมฺปริวตฺตสายี
                        มหาวราโหว นิวาปปุฏฺโ
                        ปุนปฺปุนํ คพฺภมุเปติ มนฺโท ฯ
     |๓๓.๓๒๖|    อิทํ ปุเร จิตฺตมจาริ จาริกํ ๑-
                        เยนิจฺฉกํ ยตฺถกามํ ยถาสุขํ
                        ตทชฺชหํ นิคฺคเหสฺสามิ โยนิโส
                        หตฺถิปฺปภินฺนํ วิย อํกุสคฺคโห ฯ
     |๓๓.๓๒๗|    อปฺปมาทรตา โหถ          สจิตฺตมนุรกฺขถ
                        ทุคฺคา อุทฺธรถตฺตานํ       ปงฺเก สนฺโนว ๒- กุญฺชโร ฯ
     |๓๓.๓๒๘|    สเจ ลเภถ นิปกํ สหายํ
                        สทฺธึจรํ สาธุวิหาริธีรํ
                        อภิภุยฺย สพฺพานิ ปริสฺสยานิ
                        จเรยฺย เตนตฺตมโน สตีมา ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. จาริตํ ฯ      ยุ. สตฺโตว ฯ
     |๓๓.๓๒๙|    โน เจ ลเภถ นิปกํ สหายํ
                        สทฺธึจรํ สาธุวิหาริธีรํ
                        ราชาว รฏฺ วิชิตํ ปหาย
                        เอโก จเร มาตงฺครญฺเว นาโค ฯ
     |๓๓.๓๓๐|    เอกสฺส จริตํ เสยฺโย          นตฺถิ พาเล สหายตา
                        เอโก จเร น จ ปาปานิ กยิรา
                        อปฺโปสฺสุกฺโก มาตงฺครญฺเว นาโค ฯ
     |๓๓.๓๓๑|    อตฺถมฺหิ ชาตมฺหิ สุขา สหายา
                        ตุฏฺี สุขา ยา อิตรีตเรน
                        ปุญฺ สุขํ ชีวิตสงฺขยมฺหิ
                        สพฺพสฺส ทุกฺขสฺส สุขํ ปหานํ ฯ
     |๓๓.๓๓๒|    สุขา มตฺเตยฺยตา โลเก     อโถ เปตฺเตยฺยตา สุขา
                        สุขา สามญฺตา โลเก    อโถ พฺรหฺมญฺตา สุขา ฯ
     |๓๓.๓๓๓|    สุขํ ยาว ชรา สีลํ              สุขา สทฺธา ปติฏฺิตา
                        สุโข ปญฺาย ปฏิลาโภ    ปาปานํ อกรณํ สุขํ ฯ
                                    นาควคฺโค เตวีสติโม ฯ
                                         ---------
                 ธมฺมปทคาถาย จตุวีสติโม ตณฺหาวคฺโค
     [๓๔]   |๓๔.๓๓๔| ๒๔ มนุชสฺส ปมตฺตจาริโน
                        ตณฺหา วฑฺฒติ มาลุวา วิย
                        โส ปลวตี ๑- หุราหุรํ
                        ผลมิจฺฉํว วนสฺมึ วานโร ฯ
     |๓๔.๓๓๕|    ยํ เอสา สหตี ชมฺมี          ตณฺหา โลเก วิสตฺติกา
                        โสกา ตสฺส ปวฑฺฒนฺติ     อภิวฑฺฒํว พีรณํ ฯ
     |๓๔.๓๓๖|    โย เจ ตํ สหตี ชมฺมึ          ตณฺหํ โลเก ทุรจฺจยํ
                        โสกา ตมฺหา ปปตนฺติ      อุทพินฺทุว โปกฺขรา ฯ
     |๓๔.๓๓๗|    ตํ โว วทามิ ภทฺทํ โว        ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา
                        ตณฺหาย มูลํ ขณถ          อุสีรตฺโถว พีรณํ ฯ
                        มา โว นฬํ ว โสโตว         มาโร ภญฺชิ ปุนปฺปุนํ ฯ
     |๓๔.๓๓๘|    ยถาปิ มูเล อนุปทฺทเว ทเฬฺห
                        ฉินฺโนปิ รุกฺโข ปุนเรว รูหติ
                        เอวมฺปิ ตณฺหานุสเย อนูหเต
                        นิพฺพตฺตติ ทุกฺขมิทํ ปุนปฺปุนํ ฯ
     |๓๔.๓๓๙|    ยสฺส ฉตฺตึสตีโสตา            มนาปสฺสวนา ภุสา
                        มหา ๒- วหนฺติ ทุทฺทิฏฺึ     สงฺกปฺปา ราคนิสฺสิตา ฯ
@เชิงอรรถ:  ปริปฺลวตีติปิ ฯ        ยุ. วาหาวหนฺติ ฯ
     |๓๔.๓๔๐|    สวนฺติ สพฺพธี โสตา         ลตา อุพฺภิชฺช ติฏฺติ
                        ตญฺจ ทิสฺวา ลตํ ชาตํ       มูลํ ปญฺาย ฉินฺทถ ฯ
     |๓๔.๓๔๑|    สริตานิ สิเนหิตานิ จ
                        โสมนสฺสานิ ภวนฺติ ชนฺตุโน
                        เต สาตสิตา สุเขสิโน
                        เต เว ชาติชรูปคา นรา ฯ
     |๓๔.๓๔๒|    ตสิณาย ปุรกฺขตา ปชา
                        ปริสปฺปนฺติ สโสว พาธิโต ๑-
                        สญฺโชนสงฺคสตฺตา ๒-
                        ทุกฺขมุเปนฺติ ปุนปฺปุนํ จิราย ฯ
     |๓๔.๓๔๓|    ตสิณาย ปุรกฺขตา ปชา
                        ปริสปฺปนฺติ สโสว พาธิโต ๓-
                        ตสฺมา ตสิณํ วิโนทเย
                        ภิกฺขุ อากงฺขํ ๔- วิราคมตฺตโน ฯ
     |๓๔.๓๔๔|    โย นิพฺพนโ วนาธิมุตฺโต
                        วนมุตฺโต วนเมว ธาวติ
                        ตํ ปุคฺคลเมว ปสฺสถ
                        มุตฺโต พนฺธนเมว ธาวติ ฯ
     |๓๔.๓๔๕|    น ตํ ทฬฺหํ พนฺธนมาหุ ธีรา
                        ยทายสํ ทารุชํ ปพฺพชญฺจ
@เชิงอรรถ: ๑-๓ ม. พนุธิโต. ฯ     ม. ยุ. สญฺโชนสงฺคสตฺตกา ฯ     ยุ. อากงฺขี ฯ
                        สารตฺตรตฺตา มณิกุณฺฑเลสุ
                        ปุตฺเตสุ ทาเรสุ จ ยา อเปกฺขา ฯ
     |๓๔.๓๔๖|    เอตํ ทฬฺหํ พนฺธนมาหุ ธีรา
                        โอหารินํ สิถิลํ ทุปฺปมุญฺจํ
                        เอตํปิ เฉตฺวาน ปริพฺพชนฺติ
                        อนเปกฺขิโน กามสุขํ ปหาย ฯ
     |๓๔.๓๔๗|    เย ราครตฺตานุปตนฺติ โสตํ
                        สยํ กตํ มกฺกฏโกว ชาลํ
                        เอตมฺปิ เฉตฺวาน วชนฺติ ธีรา
                        อนเปกฺขิโน สพฺพทุกฺขํ ปหาย ฯ
     |๓๔.๓๔๘|    มุญฺจ ปุเร มุญฺจ ปจฺฉโต
                        มชฺเฌ มุญฺจ ภวสฺส ปารคู
                        สพฺพตฺถ วิมุตฺตมานโส
                        น ปุน ชาติชรํ อุเปหิสิ ฯ
     |๓๔.๓๔๙|    วิตกฺกมถิตสฺส ชนฺตุโน
                        ติพฺพราคสฺส สุภานุปสฺสิโน
                        ภิยฺโย ตณฺหา ปวฑฺฒติ
                        เอส โข ทฬฺหํ กโรติ พนฺธนํ ฯ
     |๓๔.๓๕๐|    วิตกฺกูปสเม จ โย รโต
                        อสุภํ ภาวยตี สทา สโต
                        เอส โข วฺยนฺติกาหติ
                        เอสจฺเฉจฺฉติ ๑- มารพนฺธนํ ฯ
     |๓๔.๓๕๑|    นิฏฺ คโต อสนฺตาสี     วีตตโณฺห อนงฺคโณ
                        อจฺฉินฺทิ ภวสลฺลานิ     อนฺติโมยํ สมุสฺสโย ฯ
     |๓๔.๓๕๒|    วีตตโณฺห อนาทาโน     นิรุตฺติปทโกวิโท
                        อกฺขรานํ สนฺนิปาตํ      ชญฺา ปุพฺพปรานิ จ
                        ส เว อนฺติมสารีโร        มหาปญฺโ มหาปุริโสติ วุจฺจติ ฯ
     |๓๔.๓๕๓|    สพฺพาภิภู สพฺพวิทูหมสฺมิ
                        สพฺเพสุ ธมฺเมสุ อนูปลิตฺโต
                        สพฺพญฺชโห ตณฺหกฺขเย วิมุตฺโต
                        สยํ อภิญฺาย กมุทฺทิเสยฺยํ ฯ
     |๓๔.๓๕๔|    สพฺพทานํ ธมฺมทานํ ชินาติ
                        สพฺพํ รสํ ธมฺมรโส ชินาติ
                        สพฺพํ รตึ ธมฺมรตี ชินาติ
                        ตณฺหกฺขโย สพฺพทุกฺขํ ชินาติ ฯ
     |๓๔.๓๕๕|    หนนฺติ โภคา ทุมฺเมธํ      โน ๑- เจ ปารคเวสิโน
                        โภคตณฺหาย ทุมฺเมโธ    หนฺติ อญฺเว อตฺตนํ ฯ
     |๓๔.๓๕๖|    ติณโทสานิ เขตฺตานิ       ราคโทสา อยํ ปชา
                        ตสฺมา หิ วีตราเคสุ         ทินฺนํ โหติ มหปฺผลํ ฯ
@เชิงอรรถ:  เอสจฺฉินฺทตีติปิ ฯ       โน จ อิติปิ ฯ
     |๓๔.๓๕๗|    ติณโทสานิ เขตฺตานิ        โทสโทสา อยํ ปชา
                        ตสฺมา หิ วีตโทเสสุ         ทินฺนํ โหติ มหปฺผลํ ฯ
     |๓๔.๓๕๘|    ติณโทสานิ เขตฺตานิ        โมหโทสา อยํ ปชา
                        ตสฺมา หิ วีตโมเหสุ         ทินฺนํ โหติ มหปฺผลํ ฯ
     |๓๔.๓๕๙|    ติณโทสานิ เขตฺตานิ       อิจฺฉาโทสา อยํ ปชา
                        ตสฺมา หิ วิคติจฺเฉสุ         ทินฺนํ โหติ มหปฺผลํ ฯ
                                    ตณฺหาวคฺโค จตุวีสติโม ฯ
                                          ------------
                       ธมฺมปทคาถาย ปญฺจวีสติโม ภิกฺขุวคฺโค
     [๓๕]   |๓๕.๓๖๐| ๒๕ จกฺขุนา สํวโร สาธุ  สาธุ โสเตน สํวโร
                        ฆาเนน สํวโร สาธุ             สาธุ ชิวฺหาย สํวโร
     |๓๕.๓๖๑|    กาเยน สํวโร สาธุ              สาธุ วาจาย สํวโร
                        มนสา สํวโร สาธุ              สาธุ สพฺพตฺถ สํวโร
                        สพฺพตฺถ สํวุโต ภิกฺขุ          สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจติ ฯ
     |๓๕.๓๖๒|    หตฺถสญฺโต ปาทสญฺโต
                        วาจาย สญฺโต สญฺตตฺตโม
                        อชฺฌตฺตรโต สมาหิโต
                        เอโก สนฺตุสิโต ตมาหุ ภิกฺขุ ๑- ฯ
     |๓๕.๓๖๓|    โย มุขสญฺโต ภิกฺขุ        มนฺตภาณี อนุทฺธโต
                        อตฺถํ ธมฺมญฺจ ทีเปติ         มธุรํ ตสฺส ภาสิตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ภิกฺขุํ ฯ
     |๓๕.๓๖๔|    ธมฺมาราโม ธมฺมรโต         ธมฺมํ อนุวิจินฺตยํ
                        ธมฺมํ อนุสฺสรํ ภิกฺขุ            สทฺธมฺมา น ปริหายติ ฯ
     |๓๕.๓๖๕|    สลาภํ นาติมญฺเยฺย        นาญฺเสํ ปิหยญฺจเร
                        อญฺเสํ ปิหยํ ภิกฺขุ          สมาธึ นาธิคจฺฉติ ฯ
     |๓๕.๓๖๖|    อปฺปลาโภปิ เจ ภิกฺขุ         สลาภํ นาติมญฺติ
                        ตํ เว เทวา ปสํสนฺติ           สุทฺธาชีวึ อตนฺทิตํ ฯ
     |๓๕.๓๖๗|    สพฺพโส นามรูปสฺมึ           ยสฺส นตฺถิ มมายิตํ
                        อสตา จ น โสจติ              ส เว ภิกฺขูติ วุจฺจติ ฯ
     |๓๕.๓๖๘|    เมตฺตาวิหารี โย ภิกฺขุ         ปสนฺโน พุทฺธสาสเน
                        อธิคจฺเฉ ปทํ สนฺตํ             สงฺขารูปสมํ สุขํ ฯ
     |๓๕.๓๖๙|    สิญฺจ ภิกฺขุ อิมํ นาวํ           สิตฺตา เต ลหุเมสฺสติ
                        เฉตฺวา ราคญฺจ โทสญฺจ     ตโต นิพฺพานเมหิสิ ฯ
     |๓๕.๓๗๐|    ปญฺจ ฉินฺเท ปญฺจ ชเห       ปญฺจ อุตฺตริ ภาวเย
                       ปญฺจสงฺคาติโค ภิกฺขุ          โอฆติณฺโณติ วุจฺจติ ฯ
     |๓๕.๓๗๑|    ฌาย ภิกฺขุ มา จ ปมาโท
                        มา เต กามคุเณ ภมสฺสุ จิตฺตํ
                        มา โลหคุฬํ คิลี ปมตฺโต
                        มา กนฺทิ ทุกฺขมิทนฺติ ฑยฺหมาโน ฯ
     |๓๕.๓๗๒|    นตฺถิ ฌานํ อปญฺสฺส      ปญฺา นตฺถิ อฌายโต ๓-
                        ยมฺหิ ฌานญฺจ ปญฺา จ  ส เว นิพฺพานสนฺติเก ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. อฌายิโน ฯ
     |๓๕.๓๗๓|    สุญฺาคารํ ปวิฏฺสฺส        สนฺตจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน
                        อมานุสี รตี โหติ               สมฺมา ธมฺมํ วิปสฺสโต ฯ
     |๓๕.๓๗๔|    ยโต ยโต สมฺมสติ             ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ
                        ลภตี ปีติปาโมชฺชํ             อมตํ ตํ วิชานตํ ฯ
     |๓๕.๓๗๕|    ตตฺรายมาทิ ภวติ              อิธ ปญฺสฺส ภิกฺขุโน
                        อินฺทฺริยคุตฺติ ๑- สนฺตุฏฺี   ปาติโมกฺเข จ สํวโร
     |๓๕.๓๗๖|    มิตฺเต ภชสฺสุ กลฺยาเณ       สุทฺธาชีเว อตนฺทิเต ฯ
                        ปฏิสนฺถารวุตฺตฺยสฺส          อาจารกุสโล สิยา
                        ตโต ปาโมชฺชพหุโล          ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสติ ๒- ฯ
     |๓๕.๓๗๗|    วสฺสิกา วิย ปุปฺผานิ           มทฺทวานิ ปมุญฺจติ
                        เอวํ ราคญฺจ โทสญฺจ         วิปฺปมุญฺเจถ ภิกฺขโว ฯ
     |๓๕.๓๗๘|    สนฺตกาโย สนฺตวาโจ         สนฺตมโน สุสมาหิโต
                        วนฺตโลกามิโส ภิกฺขุ          อุปสนฺโตติ วุจฺจติ ฯ
     |๓๕.๓๗๙|    อตฺตนา โจทยตฺตานํ          ปฏิมํเสตมตฺตนา
                        โส อตฺตคุตฺโต สติมา         สุขํ ภิกฺขุ วิหาหิสิ ฯ
     |๓๕.๓๘๐|    อตฺตา หิ อตฺตโน นาโถ      อตฺตา หิ อตฺตโน คติ
                        ตสฺมา สญฺม อตฺตานํ     อสฺสํ ภทฺรํว วาณิโช ฯ
     |๓๕.๓๘๑|    ปาโมชฺชพหุโล ภิกฺขุ          ปสนฺโน พุทฺธสาสเน
                        อธิคจฺเฉ ปทํ สนฺตํ             สงฺขารูปสมํ สุขํ ฯ
     |๓๕.๓๘๒|    โย หเว ทหโร ภิกฺขุ            ยุญฺชติ พุทฺธสาสเน
@เชิงอรรถ:  ยุ. อินฺทฺริยคุตฺโต ฯ   โป. กริสฺสสิ ฯ
                        โส อิมํ โลกํ ปภาเสติ         อพฺภา มุตฺโตว จนฺทิมา ฯ
                                    ภิกฺขุวคฺโค ปญฺจวีสติโม ฯ
                                             -----------
                     ธมฺมปทคาถาย ฉพฺพีสติโม พฺราหฺมณวคฺโค
     [๓๖]   |๓๖.๓๘๓| ๒๖ ฉินฺท โสตํ ปรกฺกมฺม        กาเม ปนูท พฺราหฺมณ
                        สงฺขารานํ ขยํ ตฺวา         อกตญฺูสิ พฺราหฺมณ ฯ
     |๓๖.๓๘๔|    ยทา ทฺวเยสุ ธมฺเมสุ          ปารคู โหติ พฺราหฺมโณ
                        อถสฺส สพฺเพ สํโยคา         อตฺถํ คจฺฉนฺติ ชานโต ฯ
     |๓๖.๓๘๕|    ยสฺส ปารํ อปารํ วา           ปาราปารํ น วิชฺชติ
                        วีตทฺทรํ วิสญฺุตฺตํ            ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๓๘๖|    ฌายึ วิรชมาสีนํ                กตกิจฺจํ อนาสวํ
                        อุตฺตมตฺถํ อนุปฺปตฺตํ          ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๓๘๗|    ทิวา ตปติ อาทิจฺโจ            รตฺติมาภาติ จนฺทิมา
                        สนฺนทฺโธ ขตฺติโย ตปติ      ฌายี ตปติ พฺราหฺมโณ
                        อถ สพฺพมโหรตฺตึ             พุทฺโธ ตปติ เตชสา ฯ
     |๓๖.๓๘๘|    พาหิตปาโป หิ พฺราหฺมโณ
                        สมจริยา สมโณติ วุจฺจติ
                        ปพฺพาชยมตฺตโน มลํ
                        ตสฺมา ปพฺพชิโตติ วุจฺจติ ฯ
     |๓๖.๓๘๙|    น พฺราหฺมณสฺส ปหเรยฺย   นาสฺส มุญฺเจถ พฺราหฺมโณ
                        ธิ พฺราหฺมณสฺส หนฺตารํ     ตโต ธิ ยสฺส มุญฺจติ ฯ
     |๓๖.๓๙๐|    น พฺราหฺมณสฺเสตทกิญฺจิ เสยฺโย
                        ยทานิเสโธ มนโส ปิเยหิ
                        ยโต ยโต หึสมโน นิวตฺตติ
                        ตโต ตโต สมฺมติเมว ทุกฺขํ ฯ
     |๓๖.๓๙๑|    ยสฺส กาเยน วาจาย          มนสา นตฺถิ ทุกฺกตํ
                        สํวุตํ ตีหิ าเนหิ               ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๓๙๒|    ยมฺหา ธมฺมํ วิชาเนยฺย       สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิตํ
                        สกฺกจฺจํ นํ นมสฺเสยฺย        อคฺคิหุตฺตํว พฺราหฺมโณ ฯ
     |๓๖.๓๙๓|    น ชฏาหิ น โคตฺเตหิ ๑-     น ชจฺจา โหติ พฺราหฺมโณ
                        ยมฺหิ สจฺจญฺจ ธมฺโม จ     โส สุจี ๒- โส จ พฺราหฺมโณ ฯ
     |๓๖.๓๙๔|    กินฺเต ชฏาหิ ทุมฺเมธ         กินฺเต อชินสาฏิยา
                        อพฺภนฺตรนฺเต คหณํ         พาหิรํ ปริมชฺชสิ ฯ
     |๓๖.๓๙๕|    ปํสุกูลธรํ ชนฺตุํ                 กิสนฺธมนิสนฺถตํ
                        เอกํ วนสฺมึ ฌายนฺตํ         ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๓๙๖|    น จาหํ พฺราหฺมณํ พฺรูมิ     โยนิชํ มตฺติสมฺภวํ
                        โภวาที นาม โส โหติ        ส เว โหติ สกิญฺจโน
                        อกิญฺจนํ อนาทานํ           ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๓๙๗|    สพฺพสํโยชนํ เฉตฺวา          โย เว น ปริตสฺสติ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. โคตุเตน ฯ    ยุ. สุขี ฯ
                        สงฺคาติคํ วิสํยุตฺตํ             ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๓๙๘|    เฉตฺวา นทฺธึ ๑- วรตฺตญฺจ  สนฺทานํ ๒- สหนุกฺกมํ
                        อุกฺขิตฺตปลิฆํ พุทฺธํ           ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๓๙๙|    อกฺโกสํ วธพนฺธญฺจ          อทุฏฺโ โย ติติกฺขติ
                        ขนฺตีพลํ พลาณีกํ             ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๐๐|    อกฺโกธนํ วตวนฺตํ              สีลวนฺตํ อนุสฺสทํ
                        ทนฺตํ อนฺติมสารีรํ             ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๐๑|    วาริ โปกฺขรปตฺเตว            อารคฺเคริว สาสโป
                        โย น ลิมฺปติ กาเมสุ         ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๐๒|    โย ทุกฺขสฺส ปชานาติ        อิเธว ขยมตฺตโน
                        ปนฺนภารํ วิสญฺุตฺตํ        ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๐๓|    คมฺภีรปญฺ เมธาวึ          มคฺคามคฺคสฺส โกวิทํ
                        อุตฺตมตฺถํ อนุปฺปตฺตํ         ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๐๔|    อสํสฏฺ คหฏฺเหิ             อนาคาเรหิ จูภยํ
                        อโนกสารึ อปฺปิจฺฉํ           ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๐๕|    นิธาย ทณฺฑํ ภูเตสุ           ตเสสุ ถาวเรสุ จ
                        โย น หนฺติ น ฆาเตติ        ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๐๖|    อวิรุทฺธํ วิรุทฺเธสุ               อตฺตทณฺเฑสุ นิพฺพุตํ
                        สาทาเนสุ อนาทานํ         ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๐๗|    ยสฺส ราโค จ โทโส จ        มาโน มกฺโข จ ปาติโต
@เชิงอรรถ:  ยุ. นนฺที ฯ   ยุ. สนฺทามํ ฯ ม. โป. สนฺธานํ ฯ
                        สาสโปริว อารคฺคา          ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๐๘|    อกกฺกสํ วิญฺาปนึ          คิรํ สจฺจํ อุทีรเย
                        ยาย นาภิสเช กญฺจิ         ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๐๙|    โยธ ทีฆํ วา รสฺสํ วา         อณุํ ถูลํ สุภาสุภํ
                        โลเก อทินฺนํ นาทิยติ        ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๑๐|    อาสา ยสฺส น วิชฺชนฺติ       อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ
                        นิราสยํ ๑- วิสํยุตฺตํ          ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๑๑|    ยสฺสาลยา น วิชฺชนฺติ        อญฺาย อกถงฺกถี
                        อมโตคธํ อนุปฺปตฺตํ          ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๑๒|    โยธ ปุญฺญฺจ ปาปญฺจ อุโภ สงฺคํ อุปจฺจคา
                        อโสกํ วิรชํ สุทฺธํ               ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๑๓|    จนฺทํว วิมลํ สุทฺธํ              วิปฺปสนฺนมนาวิลํ
                        นนฺทิภวปริกฺขีณํ              ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๑๔|    โย อิมํ ปลิปถํ ทุคฺคํ          สํสารํ โมหมจฺจคา
                        ติณฺโณ ปารคโต ฌายี      อเนโช อกถงฺกถี
                        อนุปาทาย นิพฺพุโต          ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๑๕|    โยธ กาเม ปหนฺตฺวาน       อนาคาโร ปริพฺพเช
                        กามภวปริกฺขีณํ               ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๑๖|    โยธ ตณฺหํ ปหนฺตฺวาน      อนาคาโร ปริพฺพเช
@เชิงอรรถ:  นิราสาสนฺติปิ ฯ
                        ตณฺหาภวปริกฺขีณํ            ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๑๗|    หิตฺวา มานุสกํ โยคํ          ทิพฺพํ โยคํ อุปจฺจคา
                        สพฺพโยควิสํยุตฺตํ             ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๑๘|    หิตฺวา รติญฺจ อรติญฺจ       สีติภูตํ นิรูปธึ
                        สพฺพโลกาภิภุํ วีรํ             ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๑๙|    จุตึ โย เวทิ สตฺตานํ          อุปปตฺติญฺจ สพฺพโส
                        อสตฺตํ สุคตํ พุทฺธํ            ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๒๐|    ยสฺส คตึ น ชานนฺติ          เทวา คนฺธพฺพมานุสา
                        ขีณาสวํ อรหนฺตํ              ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๒๑|    ยสฺส ปุเร จ ปจฺฉา จ         มชฺเฌ จ นตฺถิ กิญฺจนํ
                        อกิญฺจนํ อนาทานํ           ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๒๒|    อุสภํ ปวรํ วีรํ                   มเหสึ วิชิตาวินํ
                        อเนชํ นฺหาตกํ พุทฺธํ         ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
     |๓๖.๔๒๓|    ปุพฺเพนิวาสํ โย เวทิ         สคฺคาปายญฺจ ปสฺสติ
                        อโถ ชาติกฺขยํ ปตฺโต        อภิญฺา โวสิโต มุนิ
                        สพฺพโวสิตโวสานํ            ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ
                               พฺราหฺมณวคฺโค ฉพฺพีสติโม ฯ
                                 ธมฺมปทคาถาย อุทฺทานํ
     [๓๗]      ๒๗ ยมกํ อปฺปมทํ จิตฺตํ               ปุปฺผํ พาเลน ปณฺฑิตํ
                  อรหนฺตํ สหสฺเสน                 ปาปํ ทณฺเฑน เต ทส ฯ
                  ชรา อตฺตา จ โลโก จ            พุทฺธํ สุขํ ปิเยน จ
                  โกธํ มลญฺจ ธมฺมฏฺ            มคฺควคฺเคน วีสติ ฯ
                  ปกิณฺณํ นิรยํ นาโค              ตณฺหํ ภิกฺขุ จ พฺราหฺมโณ
                  เอเต ฉพฺพีสตี วคฺคา             เทสิตาทิจฺจพนฺธุนา ฯ
                  ยมเก วีสตี คาถา                 อปฺปมาทมฺหิ ทฺวาทส
                  เอกาทสา จิตฺตวคฺเค             ปุปฺผวคฺคมฺหิ โสฬส
                  พาเล สตฺตรสา คาถา           ปณฺฑิตมฺหิ จตุทฺทส
                  อรหนฺเต ทสา คาถา             สหสฺเส โหนฺติ โสฬส
                  เตรสา ปาปวคฺคมฺหิ             ทณฺฑมฺหิ ทส สตฺต จ
                  เอกาทสา ชราวคฺเค              อตฺตวคฺคมฺหิ ทฺวาทส
                  ทฺวาทสา โลกวคฺคมฺหิ           พุทฺธวคฺคมฺหิ โสฬส
                  สุเข จ ปิยวคฺเค จ                 คาถาโย โหนฺติ ทฺวาทส
                  จุทฺทสา โกธวคฺคมฺหิ             มลวคฺเคกวีสติ
                  สตฺตรสา จ ธมฺมฏฺเ             มคฺควคฺคมฺหิ ๑- โสฬส
                  ปกิณฺเณ โสฬส คาถา           นิรเย นาเค จุทฺทส
                  ทฺวาวีส ๒- ตณฺหาวคฺคมฺหิ    เตวีสา ภิกฺขุวคฺคกา
                  จตฺตาฬีส จ คาถาโย            พฺราหฺมเณ วคฺคมุตฺตเม
                  คาถาสตานิ จตฺตาริ              เตวีสา จ ปุนาปเร
                  ธมฺมปเท นิปาตมฺหิ              เทสิตาทิจฺจพนฺธุนา ฯ
                                    ธมฺมปทํ นิฏฺิตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  มคฺควคฺเค อฑฺฒอฏฺารส คาถาติ ทิสฺสติ ฯ   ตณฺหาวคฺเค สตฺตวีสติ คาถาติ
@ทิสฺสติ ฯ
                        สุตฺตนฺตปิฏเก ขุทฺทกนิกายสฺส
                                         อุทานํ
                                          -----
               นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
                                   ปโม โพธิวคฺโค
     [๓๘]   /ขุ.อุ./  ๑  เอวมฺเม  สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา อุรุเวลายํ
วิหรติ   นชฺชา   เนรญฺชราย   ตีเร  โพธิรุกฺขมูเล  ปมาภิสมฺพุทฺโธ  ฯ
เตน   โข   ปน   สมเยน   ภควา   สตฺตาหํ  เอกปลฺลงฺเกน  นิสินฺโน
โหติ   วิมุตฺติสุขํ   ปฏิสํเวที   ฯ   อถ   โข  ภควา  ตสฺส  สตฺตาหสฺส
อจฺจเยน    ตมฺหา    สมาธิมฺหา   วุฏฺหิตฺวา   รตฺติยา   ปมํ   ยามํ
ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ อนุโลมํ สาธุกํ มนสากาสิ
     {๓๘.๑}   อิติ  อิมสฺมึ  สติ  อิทํ  โหติ อิมสฺสุปฺปาทา อิทํ อุปฺปชฺชติ
ยทิทํ      อวิชฺชาปจฺจยา     สงฺขารา     สงฺขารปจฺจยา     วิญฺาณํ
วิญฺาณปจฺจยา    นามรูปํ   นามรูปปจฺจยา   สฬายตนํ   สฬายตนปจฺจยา
ผสฺโส   ผสฺสปจฺจยา   เวทนา   เวทนาปจฺจยา   ตณฺหา   ตณฺหาปจฺจยา
อุปาทานํ    อุปาทานปจฺจยา    ภโว   ภวปจฺจยา   ชาติ   ชาติปจฺจยา
ชรามรณํ    โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา    สมฺภวนฺติ    เอวเมตสฺส
เกวลสฺส   ๑-   ทุกฺขกฺขนฺธสฺส   สมุทโย   โหตีติ  ฯ  อถ  โข  ภควา
เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ
               ยทา หเว ปาตุภวนฺติ ธมฺมา
               อาตาปิโน ฌายโต พฺราหฺมณสฺส
               อถสฺส กงฺขา วปยนฺติ สพฺพา
               ยโต ปชานาติ สเหตุธมฺมนฺติ ฯ สุตฺตํ ปมํ ฯ
     [๓๙]   ๒  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา อุรุเวลายํ วิหรติ
นชฺชา   เนรญฺชราย   ตีเร   โพธิรุกฺขมูเล   ปมาภิสมฺพุทฺโธ  ฯ  เตน
โข   ปน   สมเยน   ภควา   สตฺตาหํ   เอกปลฺลงฺเกน  นิสินฺโน  โหติ
วิมุตฺติสุขํ   ปฏิสํเวที   ฯ  อถ  โข  ภควา  ตสฺส  สตฺตาหสฺส  อจฺจเยน
ตมฺหา   สมาธิมฺหา   วุฏฺหิตฺวา   รตฺติยา  มชฺฌิมํ  ยามํ  ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ
ปฏิโลมํ สาธุกํ มนสากาสิ
     {๓๙.๑}   อิติ  อิมสฺมึ อสติ อิทํ น โหติ อิมสฺส นิโรธา อิทํ นิรุชฺฌติ
ยทิทํ   อวิชฺชานิโรธา   สงฺขารนิโรโธ   สงฺขารนิโรธา   วิญฺาณนิโรโธ
วิญฺาณนิโรธา     นามรูปนิโรโธ     นามรูปนิโรธา    สฬายตนนิโรโธ
สฬายตนนิโรธา  ผสฺสนิโรโธ  ผสฺสนิโรธา  เวทนานิโรโธ  เวทนานิโรธา
ตณฺหานิโรโธ     ตณฺหานิโรธา     อุปาทานนิโรโธ     อุปาทานนิโรธา
ภวนิโรโธ     ภวนิโรธา     ชาตินิโรโธ     ชาตินิโรธา    ชรามรณํ
โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา         นิรุชฺฌนฺติ         เอวเมตสฺส
เกวลสฺส    ทุกฺขกฺขนฺธสฺส   นิโรโธ   โหตีติ   ฯ   อถ   โข   ภควา
เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               ยทา หเว ปาตุภวนฺติ ธมฺมา
               อาตาปิโน ฌายโต พฺราหฺมณสฺส
               อถสฺส กงฺขา วปยนฺติ สพฺพา
               ยโต ขยํ ปจฺจยานํ อเวทีติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๔๐]   ๓   เอวมฺเม   สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  อุรุเวลายํ
วิหรติ   นชฺชา   เนรญฺชราย   ตีเร  โพธิรุกฺขมูเล  ปมาภิสมฺพุทฺโธ  ฯ
เตน   โข   ปน   สมเยน   ภควา   สตฺตาหํ  เอกปลฺลงฺเกน  นิสินฺโน
โหติ   วิมุตฺติสุขํ   ปฏิสํเวที   ฯ   อถ   โข  ภควา  ตสฺส  สตฺตาหสฺส
อจฺจเยน    ตมฺหา   สมาธิมฺหา   วุฏฺหิตฺวา   รตฺติยา   ปจฺฉิมํ   ยามํ
ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ อนุโลมปฏิโลมํ สาธุกํ มนสากาสิ
     {๔๐.๑}   อิติ  อิมสฺมึ  สติ  อิทํ  โหติ อิมสฺสุปฺปาทา อิทํ อุปฺปชฺชติ
อิมสฺมึ  อสติ  อิทํ  น โหติ อิมสฺส นิโรธา อิทํ นิรุชฺฌติ ยทิทํ อวิชฺชาปจฺจยา
สงฺขารา     สงฺขารปจฺจยา     วิญฺาณํ     วิญฺาณปจฺจยา    นามรูปํ
นามรูปปจฺจยา    สฬายตนํ    สฬายตนปจฺจยา    ผสฺโส    ผสฺสปจฺจยา
เวทนา      เวทนาปจฺจยา     ตณฺหา     ตณฺหาปจฺจยา     อุปาทานํ
อุปาทานปจฺจยา    ภโว    ภวปจฺจยา   ชาติ   ชาติปจฺจยา   ชรามรณํ
โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา    สมฺภวนฺติ    เอวเมตสฺส    เกวลสฺส
ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ ฯ
     {๔๐.๒}   อวิชฺชาย   เตฺวว  อเสสวิราคนิโรธา  สงฺขารนิโรโธ
สงฺขารนิโรธา     วิญฺาณนิโรโธ     วิญฺาณนิโรธา     นามรูปนิโรโธ
นามรูปนิโรธา     สฬายตนนิโรโธ     สฬายตนนิโรธา     ผสฺสนิโรโธ
ผสฺสนิโรธา      เวทนานิโรโธ      เวทนานิโรธา      ตณฺหานิโรโธ
ตณฺหานิโรธา      อุปาทานนิโรโธ      อุปาทานนิโรธา     ภวนิโรโธ
ภวนิโรธา    ชาตินิโรโธ    ชาตินิโรธา   ชรามรณํ   โสกปริเทวทุกฺข-
โทมนสฺสุปายาสา        นิรุชฺฌนฺติ       เอวเมตสฺส       เกวลสฺส
ทุกฺขกฺขนฺธสฺส    นิโรโธ   โหตีติ   ฯ   อถ   โข   ภควา   เอตมตฺถํ
วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               ยทา หเว ปาตุภวนฺติ ธมฺมา
               อาตาปิโน ฌายโต พฺราหฺมณสฺส
               วิธูปยํ ติฏฺติ มารเสนํ
               สุริโยว โอภาสยมนฺตลิกฺขนฺติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๔๑]   ๔   เอวมฺเม   สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  อุรุเวลายํ
วิหรติ   นชฺชา  เนรญฺชราย  ตีเร  อชปาลนิโคฺรเธ  ปมาภิสมฺพุทฺโธ  ฯ
เตน   โข   ปน   สมเยน   ภควา   สตฺตาหํ  เอกปลฺลงฺเกน  นิสินฺโน
โหติ   วิมุตฺติสุขํ   ปฏิสํเวที   ฯ   อถ   โข  ภควา  ตสฺส  สตฺตาหสฺส
อจฺจเยน    ตมฺหา   สมาธิมฺหา   วุฏฺาสิ   ฯ   อถ   โข   อญฺตโร
หุหุํกชาติโก   ๑-   พฺราหฺมโณ  เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา
ภควตา   สทฺธึ   สมฺโมทิ   สมฺโมทนียํ   กถํ   สาราณียํ   วีติสาเรตฺวา
เอกมนฺตํ   อฏฺาสิ   ฯ  เอกมนฺตํ  ิโต  โข  โส  พฺราหฺมโณ  ภควนฺตํ
เอตทโวจ   กิตฺตาวตา   นุโข   โภ   โคตม  พฺราหฺมโณ  โหติ  กตเม
จ   ปน   พฺราหฺมณกรณา   ธมฺมาติ   ฯ   อถ   โข  ภควา  เอตมตฺถํ
@เชิงอรรถ:  หุํหุํกชาติโกติปิ ฯ
วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               โย พฺราหฺมโณ พาหิตปาปธมฺโม
               นิหุหุํโก นิกฺกสาโว ยตตฺโต
               เวทนฺตคู วุสิตพฺรหฺมจริโย
               ธมฺเมน โส พฺราหฺมโณ ๑- พฺรหฺมวาทํ วเทยฺย
               ยสฺสุสฺสทา นตฺถิ กุหิญฺจิ โลเกติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๔๒]   ๕   เอวมฺเม   สุตํ   ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ   เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน
สมเยน   อายสฺมา   จ   สารีปุตฺโต   อายสฺมา   จ  มหาโมคฺคลฺลาโน
อายสฺมา   จ   มหากสฺสโป   อายสฺมา   จ   มหากจฺจาโน   อายสฺมา
จ   มหาโกฏฺิโต   อายสฺมา  จ  มหากปฺปิโน  อายสฺมา  จ  มหาจุนฺโท
อายสฺมา  จ  อนุรุทฺโธ  อายสฺมา  ๒-  จ  เรวโต  อายสฺมา  จ นนฺโท
เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ ฯ
     {๔๒.๑}   อทฺทสา   โข   ภควา   อายสฺมนฺเต   ทูรโต   ว
อาคจฺฉนฺเต    ทิสฺวาน    ภิกฺขู    อามนฺเตสิ   เอเต   ๓-   ภิกฺขเว
พฺราหฺมณา   อาคจฺฉนฺติ   เอเต   ภิกฺขเว   พฺราหฺมณา  อาคจฺฉนฺตีติ  ฯ
เอวํ   วุตฺเต   อญฺตโร   พฺราหฺมณชาติโก   ภิกฺขุ  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
กิตฺตาวตา    นุโข    ภนฺเต    พฺราหฺมโณ   โหติ   กตเม   จ   ปน
พฺราหฺมณกรณา   ธมฺมาติ   ฯ   อถ   โข   ภควา   เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา
ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
     พาหิตฺวา    ปาปเก    ธมฺเม    เย    จรนฺติ    สทา   สตา
@เชิงอรรถ:  ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ   ยุ. ฯเปฯ อายสฺมา จ เรวโต อายสฺมา จ เทวทตฺโต
@อายสฺมา จ อานนฺโท ฯเปฯ อิติ ทิสฺสติ ฯ   ม. ยุ. เต ฯ
ขีณสญฺโชนา พุทฺธา เต เว โลกสฺมิ พฺราหฺมณาติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๔๓]   ๖   เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ
เวฬุวเน   กลนฺทกนิวาเป   ฯ   เตน   โข   ปน   สมเยน  อายสฺมา
มหากสฺสโป    ปิปฺผลิคุหายํ    วิหรติ    อาพาธิโก    โหติ    ทุกฺขิโต
พาฬฺหคิลาโน   ฯ   อถ   โข  อายสฺมา  มหากสฺสโป  อปเรน  สมเยน
ตมฺหา   อาพาธา   วุฏฺาสิ   ฯ   อถ   โข  อายสฺมโต  มหากสฺสปสฺส
ตมฺหา   อาพาธา   วุฏฺิตสฺส   เอตทโหสิ   ยนฺนูนาหํ  ราชคหํ  ปิณฺฑาย
ปาวิเสยฺยนฺติ ฯ
     {๔๓.๑}   เตน  โข  ปน สมเยน ปญฺจมตฺตานิ เทวตาสตานิ อุสฺสุกํ
อาปนฺนานิ   โหนฺติ   อายสฺมโต   มหากสฺสปสฺส   ปิณฺฑปาตปฏิลาภาย  ฯ
อถโข    อายสฺมา    มหากสฺสโป   ตานิ   ปญฺจมตฺตานิ   เทวตาสตานิ
ปฏิกฺขิปิตฺวา       ปุพฺพณฺหสมยํ       นิวาเสตฺวา      ปตฺตจีวรมาทาย
ราชคหํ     ปิณฺฑาย     ปาวิสิ     เยน    ทลิทฺทวิสิขา    กปณวิสิขา
เปสการวิสิขา    ฯ   อทฺทสา   โข   ภควา   อายสฺมนฺตํ   มหากสฺสปํ
ราชคเห     ปิณฺฑาย     จรนฺตํ    เยน    ทลิทฺทวิสิขา    กปณวิสิขา
เปสการวิสิขา   ฯ  อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา  ตายํ  เวลายํ
อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
          อนญฺโปสิมญฺาตํ       ทนฺตํ สาเร ปติฏฺิตํ
          ขีณาสวํ วนฺตโทสํ             ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺติ ฯ ฉฏฺ ฯ
     [๔๔]   ๗  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ สมยํ ภควา ปาวายํ ๑- วิหรติ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ปาฏลิยํ ฯ
อชกลาปเก   เจติเย   อชกลาปกสฺส   ยกฺขสฺส   ภวเน  ฯ  เตน  โข
ปน   สมเยน   ภควา   รตฺตนฺธการติมิสายํ  อพฺโภกาเส  นิสินฺโน  โหติ
เทโว  จ  เอกเมกํ  ผุสายติ  ฯ  อถ  โข  อชกลาปโก  ยกฺโข ภควโต
ภยํ   ฉมฺภิตตฺตํ   โลมหํสํ   อุปฺปาเทตุกาโม   เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา    ภควโต   อวิทูเร   ติกฺขตฺตุํ   อกฺกุโล   ปกฺกุโล   ๑-
อกฺกุลปกฺกุลิกํ อกาสิ เอโส เต สมณ ปิสาโจติ ฯ
     {๔๔.๑}   อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา  ตายํ เวลายํ อิมํ
อุทานํ อุทาเนสิ
            ยทา สเกสุ ธมฺเมสุ      ปารคู โหติ พฺราหฺมโณ
          อถ เอวํ ๒- ปิสาจญฺจ    ปกฺกุลญฺจาติวตฺตตีติ ๓- ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๔๕]   ๘  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  เตน  โข  ปน สมเยน อายสฺมา
สงฺคามชิ   สาวตฺถึ   อนุปฺปตฺโต   โหติ  ภควนฺตํ  ทสฺสนาย  ฯ  อสฺโสสิ
โข   อายสฺมโต   สงฺคามชิสฺส   ปุราณทุติยิกา   อยฺโย   กิร  สงฺคามชิ
สาวตฺถึ อนุปฺปตฺโตติ ฯ สา ทารกํ อาทาย เชตวนํ อคมาสิ ฯ
     {๔๕.๑}   เตน  โข  ปน  สมเยน  อายสฺมา สงฺคามชิ อญฺตรสฺมึ
รุกฺขมูเล   ทิวาวิหาเร   ๔-   นิสินฺโน   โหติ   อถ   โข  อายสฺมโต
สงฺคามชิสฺส    ปุราณทุติยิกา    เยนายสฺมา    สงฺคามชิ    เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา    อายสฺมนฺตํ    สงฺคามชึ    เอตทโวจ    ขุทฺทปุตฺตํ   หิ
สมณ   โปส   มนฺติ   ฯ   เอวํ   วุตฺเต   อายสฺมา   สงฺคามชิ  ตุณฺหี
อโหสิ    ฯ   ทุติยมฺปิ   โข   อายสฺมโต   สงฺคามชิสฺส   ปุราณทุติยิกา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปกฺกูโลติ ฯ   ม. ยุ. เอตํ ฯ   ยุ. พกฺกุลญฺจ .. ฯ
@ ม. ยุ. ทิวาวิหารํ
อายสฺมนฺตํ   สงฺคามชึ   เอตทโวจ  ขุทฺทปุตฺตํ  หิ  สมณ  โปส  มนฺติ  ฯ
ทุติยมฺปิ   โข   อายสฺมา   สงฺคามชิ   ตุณฺหี   อโหสิ  ฯ  ตติยมฺปิ  โข
อายสฺมโต     สงฺคามชิสฺส     ปุราณทุติยิกา    อายสฺมนฺตํ    สงฺคามชึ
เอตทโวจ   ขุทฺทปุตฺตํ   หิ   สมณ   โปส   มนฺติ   ฯ   ตติยมฺปิ   โข
อายสฺมา    สงฺคามชิ    ตุณฺหี    อโหสิ   ฯ   อถ   โข   อายสฺมโต
สงฺคามชิสฺส   ปุราณทุติยิกา  ตํ  ทารกํ  อาทาย  อายสฺมโต  สงฺคามชิสฺส
ปุรโต นิกฺขิปิตฺวา ปกฺกามิ เอโส เต สมณ ปุตฺโต โปส นนฺติ ฯ
     {๔๕.๒}   อถ  โข  อายสฺมา  สงฺคามชิ ตํ ทารกํ เนว โอโลเกสิ
นาปิ   อาลปิ   ฯ   อถ   โข   อายสฺมโต  สงฺคามชิสฺส  ปุราณทุติยิกา
อวิทูเร   ๑-  คนฺตฺวา  อปโลเกตี  อทฺทสายสฺมนฺตํ  สงฺคามชึ  ตํ  ทารกํ
เนว   โอโลเกนฺตํ   นาปิ  อาลปนฺตํ  ทิสฺวานสฺสา  เอตทโหสิ  น  จายํ
สมโณ   ปุตฺเตนปิ  อปโลเกนฺตี  ฯ  ตโต  ปฏินิวตฺติตฺวา  ทารกํ  อาทาย
ปกฺกามิ    ฯ   อทฺทสา   โข   ภควา   ทิพฺเพน   จกฺขุนา   วิสุทฺเธน
อติกฺกนฺตมานุสเกน      อายสฺมโต      สงฺคามชิสฺส     ปุราณทุติยิกาย
เอวรูปมฺปิ   วิปฺปการํ   ฯ   อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา  ตายํ
เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
          อายนฺตึ นาภินนฺทติ       ปกฺกามนฺตึ น โสจติ
          สงฺคา สงฺคามชึ มุตฺตํ      ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺติ ฯ อฏฺมํ ฯ
     [๔๖]   ๙  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  คยายํ  วิหรติ
คยาสีเส   ฯ   เตน   โข   ปน   สมเยน   สมฺพหุลา  ชฏิลา  สีตาสุ
@เชิงอรรถ:  ม. อวิทูรํ ฯ
เหมนฺติกาสุ   รตฺตีสุ   อนฺตรฏฺเก   หิมปาตสมเย   คยายํ  อุมฺมุชฺชนฺติปิ
นิมฺมุชฺชนฺติปิ    อุมฺมุชฺชนิมฺมุชฺชมฺปิ    กโรนฺติ    โอสิญฺจนฺติปิ   อคฺคึปิ
ชุหนฺติ   อิมินา  สุทฺธีติ  ฯ  อทฺทสา  โข  ภควา  เต  สมฺพหุเล  ชฏิเล
สีตาสุ    เหมนฺติกาสุ    รตฺตีสุ    อนฺตรฏฺเก   หิมปาตสมเย   คยายํ
อุมฺมุชฺชนฺเตปิ     นิมฺมุชฺชนฺเตปิ    อุมฺมุชฺชนิมฺมุชฺชมฺปิ    ๑-    กโรนฺเต
โอสิญฺจนฺเตปิ   อคฺคึปิ   ชุหนฺเต   อิมินา   สุทฺธีติ  ฯ  อถ  โข  ภควา
เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
        น อุทเกน สุจิ ๒- โหติ      พเหฺวตฺถ นฺหายตี ชโน
        ยมฺหิ สจฺจญฺจ ธมฺโม จ     โส ๓- สุจี โส จ พฺราหฺมโณติ ฯ นวมํ ฯ
     [๔๗]   ๑๐  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน
พาหิโย   ทารุจีริโย   สุปฺปารเก   ปฏิวสติ   สมุทฺทตีเร  สกฺกโต  โหติ
ครุกโต   มานิโต   ปูชิโต   อปจิโต  ๔-  ลาภี  จีวรปิณฺฑปาตเสนาสน-
คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ ฯ
     {๔๗.๑}   อถ  โข  พาหิยสฺส  ทารุจีริยสฺส รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส
เอวํ  เจตโส  ปริวิตกฺโก  อุทปาทิ  เย  ๕-  โข  เกจิ โลเก อรหนฺโต
วา    อรหตฺตมคฺคํ    วา   สมาปนฺนา   อหํ   เตสํ   อญฺตโรติ   ฯ
อถ       โข       พาหิยสฺส      ทารุจีริยสฺส      ปุราณสาโลหิตา
เทวตา    อนุกมฺปิกา    ๖-    อตฺถกามา    พาหิยสฺส    ทารุจีริยสฺส
เจตสา     เจโตปริวิตกฺกมญฺาย     เยน     พาหิโย     ทารุจีริโย
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   พาหิยํ   ทารุจีริยํ   เอตทโวจ  เนว  โข
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. อุมฺมุชฺชนิมฺมุชฺชํ กโรนฺเตปิ ฯ ม. ปิสทฺโท นตฺถิ ฯ   ม. สุจี ฯ
@ โป. โส สุจิ เจว พฺราหฺมโณติ ฯ   โป. อสญฺิโต ฯ   ยุ. เย นุ ฯ
@ โป. อนุกมฺปกามา ฯ
ตฺวํ    พาหิย   อรหา   นาปิ   อรหตฺตมคฺคํ   วา   สมาปนฺโน   สาปิ
เต   ปฏิปทา   นตฺถิ  ยาย  ตฺวํ  อรหา  วา  อสฺสสิ  ๑-  อรหตฺตมคฺคํ
วา  สมาปนฺโนติ  ฯ  อถ  ๒-  เก  จรหิ  สเทวเก โลเก อรหนฺโต วา
อรหตฺตมคฺคํ   วา   สมาปนฺนาติ   ฯ  อตฺถิ  พาหิย  อุตฺตเรสุ  ชนปเทสุ
สาวตฺถี   นาม   นครํ   ตตฺถ   โส   ภควา   เอตรหิ   วิหรติ  อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ   ฯ   โส   หิ  พาหิย  ภควา  อรหา  เจว  อรหตฺตาย
จ   ธมฺมํ  เทเสตีติ  ฯ  อถ  โข  พาหิโย  ทารุจีริโย  ตาย  เทวตาย
สํเวชิโต    ตาวเทว    สุปฺปารกมฺหา   ปกฺกามิ   สพฺพตฺถ   เอกรตฺติ-
ปริวาเสน    ๓-    เยน    ภควา    สาวตฺถิยํ   วิหรติ   เชตวเน
อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม เตนุปสงฺกมิ ฯ
     [๔๘]   เตน   โข   ปน  สมเยน  สมฺพหุลา  ภิกฺขู  อพฺโภกาเส
จงฺกมนฺติ   ฯ   อถ   โข   พาหิโย   ทารุจีริโย   เยน   ๔-   ภิกฺขู
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   เต   ภิกฺขู  เอตทโวจ  กหํ  นุโข  ภนฺเต
เอตรหิ    ภควา    วิหรติ    อรหํ    สมฺมาสมฺพุทฺโธ   ทสฺสนกามมฺหา
มยํ   ตํ   ภควนฺตํ   อรหนฺตํ   สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ   ฯ  อนฺตรฆรํ  ปวิฏฺโ
โข พาหิย ภควา ปิณฺฑายาติ ฯ
     {๔๘.๑}   อถ  โข  พาหิโย  ทารุจีริโย  ตรมานรูโป  เชตวนา
นิกฺขมิตฺวา     สาวตฺถึ     ปวิสิตฺวา    อทฺทส    ภควนฺตํ    สาวตฺถิยํ
ปิณฺฑาย     จรนฺตํ     ปาสาทิกํ     ปาสาทนียํ     ๕-    สนฺตินฺทฺริยํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อสฺส ฯ   ยุ. โข ฯ   ม. เยน สาวตฺถี เชตวนํ อนาถปิณฺฑิกสฺส
@อาราโม เตนุปสงฺกมิ ฯ   ม. ยุ. เยน เต ฯ   โป. ปาสาทิยํ ฯ
@ม. ปาสาทนียํ ฯ ยุ. ทสฺสนิยํ ฯ
สนฺตมานสํ   อุตฺตมทมถสมถํ   อนุปฺปตฺตํ   ทนฺตํ   คุตฺตํ   ยตินฺทฺริยํ   ๑-
นาคํ     ทิสฺวาน     เยน     ภควา    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา
ภควโต   ปาเท   สิรสา   นิปติตฺวา  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  เทเสตุ  เม
ภนฺเต   ภควา   ธมฺมํ   เทเสตุ   สุคโต   ธมฺมํ   ยํ  มมสฺส  ทีฆรตฺตํ
หิตาย สุขายาติ ฯ
     [๔๙]   เอวํ  วุตฺเต  ภควา  พาหิยํ  ทารุจีริยํ  เอตทโวจ อกาโล
โข   ตาว   พาหิย  อนฺตรฆรํ  ๒-  ปวิฏฺมฺหา  ปิณฺฑายาติ  ฯ  ทุติยมฺปิ
โข   พาหิโย   ทารุจีริโย   ภควนฺตํ   เอตทโวจ  ทุชฺชานํ  โข  ปเนตํ
ภนฺเต    ภควโต   วา   ชีวิตนฺตรายานํ   มยฺหํ   วา   ชีวิตนฺตรายานํ
เทเสตุ   เม   ภนฺเต   ภควา   ธมฺมํ   เทเสตุ   สุคโต   ธมฺมํ   ยํ
มมสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายาติ ฯ
     {๔๙.๑}   ทุติยมฺปิ   โข   ภควา  พาหิยํ  ทารุจีริยํ  เอตทโวจ
อกาโล   โข   ตาว   พาหิย   อนฺตรฆรํ   ปวิฏฺมฺหา   ปิณฺฑายาติ  ฯ
ตติยมฺปิ   โข   พาหิโย   ทารุจีริโย  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  ทุชฺชานํ  โข
ปเนตํ   ภนฺเต  ภควโต  วา  ชีวิตนฺตรายานํ  มยฺหํ  วา  ชีวิตนฺตรายานํ
เทเสตุ   เม   ภนฺเต  ภควา  ธมฺมํ  เทเสตุ  สุคโต  ธมฺมํ  ยํ  มมสฺส
ทีฆรตฺตํ   หิตาย   สุขายาติ   ฯ   ตสฺมา   ติห   เต   พาหิย   เอวํ
สิกฺขิตพฺพํ      ทิฏฺเ     ทิฏฺมตฺตํ     ภวิสฺสติ     สุเต     สุตมตฺตํ
ภวิสฺสติ     มุเต     มุตมตฺตํ     ภวิสฺสติ    วิญฺาเต    วิญฺาตมตฺตํ
ภวิสฺสตีติ   เอวญฺหิ   เต   พาหิย   สิกฺขิตพฺพํ   ฯ    ยโต   ๓-  โข
เต   พาหิย   ทิฏฺเ   ทิฏฺมตฺตํ   ภวิสฺสติ   สุเต   สุตมตฺตํ   ภวิสฺสติ
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. สนฺตินฺทฺริยํ ฯ   ยุ. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ   โป. ตสฺส ฯ
มุเต     มุตมตฺตํ     ภวิสฺสติ     วิญฺาเต    วิญฺาตมตฺตํ    ภวิสฺสติ
ตโต  ตฺวํ  พาหิย  นตฺถิ  ๑-  ยโต  ตฺวํ  พาหิย เนวตฺถิ ๒- [๓]- ตโต
ตฺวํ  พาหิย  เนวิธ  น  หุรํ  น อุภยมนฺตเร ๔- เอเสวนฺโต ทุกฺขสฺสาติ ฯ
อถ    โข    พาหิยสฺส    ทารุจีริยสฺส   ภควโต   อิมาย   สงฺขิตฺตาย
ธมฺมเทสนาย    ตาวเทว   อนุปาทาย   อาสเวหิ   จิตฺตํ   วิมุจฺจิ   ฯ
อถ   โข   ภควา   พาหิยํ   ทารุจีริยํ   อิมินา  สงฺขิตฺเตน  โอวาเทน
โอวทิตฺวา ปกฺกามิ ฯ
     [๕๐]   อถ   โข   อจิรปกฺกนฺตสฺส   ภควโต   พาหิยํ  ทารุจีริยํ
คาวี   ตรุณวจฺฉา   อธิปาเตตฺวา  ๕-  ชีวิตา  โวโรเปสิ  ฯ  อถ  โข
ภควา   สาวตฺถิยํ   ปิณฺฑาย   จริตฺวา   ปจฺฉาภตฺตํ   ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต
สมฺพหุเลหิ    ภิกฺขูหิ    สทฺธึ   นครมฺหา   นิกฺขมิตฺวา   อทฺทส   พาหิยํ
ทารุจีริยํ    กาลกตํ   ทิสฺวาน   ภิกฺขู   อามนฺเตสิ   คณฺหาถ   ภิกฺขเว
พาหิยสฺส    ทารุจีริยสฺส    สรีรกํ    มญฺจกํ   อาโรเปตฺวา   นีหริตฺวา
ฌาเปถ ถูปญฺจสฺส กโรถ สพฺรหฺมจารี โว ภิกฺขเว กาลกโตติ ฯ
     {๕๐.๑}   เอวํ ภนฺเตติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา ๖- พาหิยสฺส
ทารุจีริยสฺส    สรีรกํ    มญฺจกํ   อาโรเปตฺวา   นีหริตฺวา   ฌาเปตฺวา
ถูปญฺจสฺส    กริตฺวา    เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา
[๗]-   เอกมนฺตํ   นิสีทึสุ  เอกมนฺตํ  นิสินฺนา  โข  เต  ภิกฺขู  ภควนฺตํ
เอตทโวจุํ    ทฑฺฒํ    ภนฺเต    พาหิยสฺส   ทารุจีริยสฺส   สรีรํ   ถูโป
@เชิงอรรถ:  ม. น เตน ยุ. น ตตฺถ ฯ   ม. น เตน ยุ. เนวตฺถ ฯ
@ ตโต ตฺวํ พาหิย น ตตฺถ ฯ ยโต ตฺวํ พาหิย น ตตฺถ ฯ
@ ม. ยุ. น อุภยมนฺตเรน ฯ  ม. อธิปติตฺวา ฯ   ยุ. ปฏิสุณิตฺวา ฯ
@ ม. ยุ. ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ฯ
จสฺส   กโต  ตสฺส  กา  คติ  โก  อภิสมฺปราโยติ  ฯ  ปณฺฑิโต  ภิกฺขเว
พาหิโย   ทารุจีริโย   ปจฺจปาทิ   ๑-   ธมฺมสฺสานุธมฺมํ   น  จ  [๒]-
ธมฺมาธิกรณํ วิเหเสติ ๓- ปรินิพฺพุโต ภิกฺขเว พาหิโย ทารุจีริโยติ ฯ
     {๕๐.๒}   อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา  ตายํ เวลายํ อิมํ
อุทานํ อุทาเนสิ
          ยตฺถ อาโป จ ปวี          เตโช วาโย น คาธติ
          น ตตฺถ สุกฺกา โชตนฺติ     อาทิจฺโจ นปฺปกาสติ
          น ตตฺถ จนฺทิมา ภาติ       ตโม ตตฺถ น วิชฺชติ ฯ
          ยทา จ อตฺตนาเวทิ         มุนิ โมเนน พฺราหฺมโณ
          อถ รูปา อรูปา จ            สุขทุกฺขา ปมุจฺจตีติ ฯ ทสมํ ฯ
          [๔]- ... ... ... ...              ... ... ... ... ... ... ...
                                 โพธิวคฺโค ปโม ฯ
                                    ตสฺสุทฺทานํ
          ตโย ๕- จ โพธิ นิโคฺรโธ   เต เถรา กสฺสเปน จ
          ปาวาย ๖- สงฺคามชิ        ชฏิลา พาหิเยน เต รสาติ ฯ
                      อุทาเน ทุติโย มุจฺจลินฺทวคฺโค
     [๕๑]   ๑   เอวมฺเม   สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  อุรุเวลายํ
วิหรติ   นชฺชา   เนรญฺชราย   ตีเร  มุจฺจลินฺทมูเล  ปมาภิสมฺพุทฺโธ  ฯ
เตน   โข   ปน   สมเยน   ภควา   สตฺตาหํ  เอกปลฺลงฺเกน  นิสินฺโน
โหติ  วิมุตฺติสุขํ  ปฏิสํเวที  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน  มหาอกาลเมโฆ
@เชิงอรรถ:  โป. ปจฺจุปฺปาทิ ฯ   ม. ยุ. มํ ฯ   โป. วิเหสติ ฯ ม. วิเหเสสิ ฯ
@ โป. ม. ยุ. อยมฺปิ อุทาโน วุตฺโต ภควตา อิติ เม สุตนฺติ ฯ   ม. ตโย
@โพธี จ หุํหุงฺโก พฺราหฺมณา กสฺสเปน จ อชสงฺคามชฏิลา พาหิเยนาติ เตรสาติ ฯ
@ ยุ. ปาเตฬี ฯ
อุทปาทิ   ฯ   สตฺตาหวทฺทลิกา   สีตวาตา   ทุทฺทนี   ๑-  ฯ  อถ  โข
มุจฺจลินฺโท    นาคราชา    สกภวนา    นิกฺขมิตฺวา    ภควโต    กายํ
สตฺตกฺขตฺตุํ    โภเคหิ    ปริกฺขิปิตฺวา    อุปริ    มุทฺธนิ   มหนฺตํ   ผณํ
วิหจฺจ    อฏฺาสิ   มา   ภควนฺตํ   สีตํ   มา   ภควนฺตํ   อุณฺหํ   มา
ภควนฺตํ   ฑํสมกสวาตาตปสิรึสปสมฺผสฺสาติ   ๒-   ฯ   อถ   โข  ภควา
ตสฺส   สตฺตาหสฺส   อจฺจเยน   ตมฺหา   สมาธิมฺหา   วุฏฺาสิ   ฯ  อถ
โข    มุจฺจลินฺโท    นาคราชา   วิทฺธํ   วิคตพลาหกํ   เทวํ   วิทิตฺวา
ภควโต  กายํ  ๓-  โภเคหิ  นิเวเตฺวา  สกวณฺณํ  อภินิมฺมิตฺวา  ภควโต
ปุรโต ว อฏฺาสิ ปญฺชลิโก ภควนฺตํ นมสฺสมาโน ฯ
     {๕๑.๑}   อถ โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
          สุโข วิเวโก ตุฏฺสฺส          สุตธมฺมสฺส ปสฺสโต
          อพฺยาปชฺชํ สุขํ โลเก         ปาณภูเตสุ สญฺโม ๔-
          สุขา วิราคตา โลเก           กามานํ สมติกฺกโม
          อสฺมิมานสฺส [๕]- วินโย   เอตํ เว ปรมํ สุขนฺติ ฯ ปมํ ฯ
     [๕๒]   ๒   เอวมฺเม   สุตํ   ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ   เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน
สมเยน     สมฺพหุลานํ     ภิกฺขูนํ    ปจฺฉาภตฺตํ    ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตานํ
อุปฏฺานสาลายํ    สนฺนิสินฺนานํ   สนฺนิปติตานํ   อยมนฺตรากถา   อุทปาทิ
โก  นุโข  อาวุโส  อิเมสํ  ทฺวินฺนํ  ราชูนํ  มหทฺธนตโร วา มหาโภคตโร
วา     มหาโกสตโร    วา    มหาวิชิตตโร    วา    มหาวาหนตโร
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ทุทฺทินี ฯ   ม. ... สรีสปสมฺผสฺโสติ ฯ   ม. ยุ. กายา
@โภเค วินิเวเตฺวา สกวณฺณํ ปฏิสํหริตฺวา มาณวกวณฺณํ อภินิมฺมินิตฺวา ฯ   ม.
@ ม. ยุ. สํยโม ฯ   ม. ยุ. โย ฯ
วา   มหพฺพลตโร   วา   มหิทฺธิกตโร  วา  มหานุภาวตโร  วา  ราชา
วา   มาคโธ   เสนิโย  พิมฺพิสาโร  ราชา  วา  ปเสนทิ  โกสโลติ  ฯ
อยญฺจรหิ  เตสํ  ภิกฺขูนํ  อนฺตรากถา  ๑-  วิปฺปกตา  ฯ  อถ  โข ภควา
สายณฺหสมยํ      ปฏิสลฺลานา     วุฏฺิโต     เยน     อุปฏฺานสาลา
เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา   ปญฺตฺเต   อาสเน   นิสีทิ   ฯ   นิสชฺช
โข   ภควา   ภิกฺขู   อามนฺเตสิ  กาย  นุตฺถ  ภิกฺขเว  เอตรหิ  กถาย
สนฺนิสินฺนา สนฺนิปติตา กา จ ปน โว อนฺตรากถา วิปฺปกตาติ ฯ
     {๕๒.๑}   อิธ  ภนฺเต  อมฺหากมฺปิ  ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตานํ
อุปฏฺานสาลายํ      สนฺนิสินฺนานํ      สนฺนิปติตานํ      อยมนฺตรากถา
อุทปาทิ  โก  นุ  โข  อาวุโส  อิเมสํ  ทฺวินฺนํ  ราชูนํ  มหทฺธนตโร  วา
มหาโภคตโร  วา  มหาโกสตโร  วา  มหาวิชิตตโร  วา  มหาวาหนตโร
วา   มหพฺพลตโร   วา   มหิทฺธิกตโร  วา  มหานุภาวตโร  วา  ราชา
วา   มาคโธ   เสนิโย   พิมฺพิสาโร   ราชา   วา  ปเสนทิ  โกสโลติ
อยํ  โข  โน  ภนฺเต  อนฺตรากถา  วิปฺปกตา  อถ  ภควา อนุปฺปตฺโตติ ฯ
น  เขฺวตํ  ภิกฺขเว  ตุมฺหากํ  ปฏิรูปํ  กุลปุตฺตานํ  สทฺธา  ๒-  อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชิตานํ   ยํ   ตุเมฺห   เอวรูปํ   ๓-   กถํ   กเถยฺยาถ
สนฺนิปติตานํ   โว  ภิกฺขเว  ทฺวยํ  กรณียํ  ธมฺมี  ๔-  วา  กถา  อริโย
วา   ตุณฺหีภาโวติ   ฯ   อถ   โข   ภควา   เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา  ตายํ
เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
          ยญฺจ กามสุขํ โลเก           ยญฺจิทํ ทิวิยํ สุขํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. โหติ ฯ   โป. ยุ สทฺธาย ฯ   ม. ยุ. เอวรูปึ ฯ
@ โป. ยุ. ธมฺมิกถา วา ฯ
          ตณฺหกฺขยสุขสฺส ๑- เต      กลํ นคฺฆนฺติ โสฬสินฺติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๕๓]   ๓  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน
สมฺพหุลา  กุมารกา  อนฺตรา  จ  สาวตฺถึ  ๒-  อนฺตรา  จ  เชตวนํ อหึ
ทณฺเฑน   หนนฺติ   ฯ   อถ   โข   ภควา   ปุพฺพณฺหสมยํ   นิวาเสตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย   สาวตฺถึ   ปิณฺฑาย   ปาวิสิ   ฯ  อทฺทสา  โข  ภควา
เต  ๓-  สมฺพหุเล  กุมารเก  อนฺตรา  จ  สาวตฺถึ  อนฺตรา  จ เชตวนํ
อหึ   ทณฺเฑน   หนนฺเต  ฯ  อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา  ตายํ
เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
          สุขกามานิ ภูตานิ          โย ทณฺเฑน วิหึสติ
          อตฺตโน สุขเมสาโน        เปจฺจ โส น ลภเต สุขํ ฯ
          สุขกามานิ ภูตานิ          โย ทณฺเฑน น หึสติ
          อตฺตโน สุขเมสาโน        เปจฺจ โส ลภเต สุขนฺติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๕๔]   ๔   เอวมฺเม   สุตํ   ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ   เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน
สมเยน   ภควา   สกฺกโต   โหติ   ครุกโต   มานิโต  ปูชิโต  อปจิโต
ลาภี        จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ       ฯ
ภิกฺขุสงฺโฆปิ   สกฺกโต   โหติ   ครุกโต  มานิโต  ปูชิโต  อปจิโต  ลาภี
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ ฯ
อญฺติตฺถิยา   ปน   ปริพฺพาชกา   อสกฺกตา  โหนฺติ  อครุกตา  อมานิตา
@เชิงอรรถ:  ม. ตณฺหกฺขยสุขสฺเสเต กลํ นาคฺฆนฺติ ฯ   โป. สาวตฺถิยํ อนฺตรา จ เชตวเน
@อหึ ทณฺเฑหิ ฯ   ม. ยุ. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ
อปูชิตา  น  ๑-  อปจิตา  น  ลาภิโน  จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจย-
เภสชฺชปริกฺขารานํ  ฯ  อถ  โข  เต  อญฺติตฺถิยา  ปริพฺพาชกา ภควโต
สกฺการํ    อสหมานา    ภิกฺขุสงฺฆสฺส   จ   คาเม   จ   อรญฺเ   จ
ภิกฺขู   ทิสฺวา   อสพฺภาหิ   ผรุสาหิ   วาจาหิ   อกฺโกสนฺติ   ปริภาสนฺติ
โรเสนฺติ   วิเหสนฺติ   ๒-  ฯ  อถ  โข  สมฺพหุลา  ภิกฺขู  เยน  ภควา
เตนุสปงฺกมึสุ     อุปสงฺกมิตฺวา    ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา    เอกมนฺตํ
นิสีทึสุ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺนา   โข  เต  ภิกฺขู  ภควนฺตํ  เอตทโวจุํ
เอตรหิ   ภนฺเต   ภควา  สกฺกโต  โหติ  ๓-  ครุกโต  มานิโต  ปูชิโต
อปจิโต ลาภี จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ ฯ
     {๕๔.๑}   ภิกฺขุสงฺโฆปิ สกฺกโต โหติ ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต
ลาภี        จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ       ฯ
อญฺติตฺถิยา   ปน   ปริพฺพาชกา   อสกฺกตา  โหนฺติ  อครุกตา  อมานิตา
อปูชิตา   น   อปจิตา   น   ลาภิโน  จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจย-
เภสชฺชปริกฺขารานํ  ฯ  อถ  โข  เต  ภนฺเต  อญฺติตฺถิยา  ปริพฺพาชกา
ภควโต   สกฺการํ   อสหมานา   ภิกฺขุสงฺฆสฺส   จ   คาเม  จ  อรญฺเ
จ   ภิกฺขุสงฺฆํ   ๔-   ทิสฺวา   อสพฺภาหิ   ผรุสาหิ  วาจาหิ  อกฺโกสนฺติ
ปริภาสนฺติ   โรเสนฺติ   วิเหสนฺติ   ๕-  ฯ  อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ
วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               คาเม อรญฺเ สุขทุกฺขผุฏฺ๖-
               เนวตฺตโต โน ปรโต ทเหถ
@เชิงอรรถ:  ม. อนปจิตา ฯ   ม. วิเหเสนฺติ ฯ   โป. ม. ยุ. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ
@ ม. ภิกฺขู ฯ   ม. ยุ วิเหเสนฺตีติ ฯ   ม. ยุ. ผุฏฺโ
               ผุสนฺติ ผสฺสา อุปธึ ปฏิจฺจ
               นิรูปธึ เกน ผุเสยฺยุ ๑- ผสฺสาติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๕๕]   ๕   เอวมฺเม   สุตํ   ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ   เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน
สมเยน    อญฺตโร   อิจฺฉานงฺคลโก   อุปาสโก   สาวตฺถึ   อนุปฺปตฺโต
โหติ   เกนจิเทว   กรณีเยน   ฯ   อถ  โข  โส  อุปาสโก  สาวตฺถิยํ
ตํ    กรณียํ    ตีเรตฺวา   เยน   ภควา   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
     {๕๕.๑}   เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข ตํ อุปาสกํ ภควา เอตทโวจ จิรสฺสํ โข
ตฺวํ  อุปาสก  อิมํ  ปริยายมกาสิ  ยทิทํ อิธาคมนายาติ ฯ จิรปฏิกาหํ ภนฺเต
ภควนฺตํ   ทสฺสนาย  อุปสงฺกมิตุกาโม  อปิจาหํ  เกหิจิ  ๒-  กิจฺจกรณีเยหิ
พฺยาวโฏ  เอวาหํ  นาสกฺขึ  ภควนฺตํ  ทสฺสนาย  อุปสงฺกมิตุนฺติ  ฯ อถ โข
ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               สุขํ วต ตสฺส น โหติ กิญฺจิ
               สงฺขาตธมฺมสฺส พหุสฺสุตสฺส
               สกิญฺจนํ ปสฺส วิหญฺมานํ
               ชโน ชนมฺหิ ๓- ปฏิพนฺธรูโปติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๕๖]   ๖   เอวมฺเม   สุตํ   ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ  เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน
อญฺตรสฺส     ปริพฺพาชกสฺส    ทหรา    มาณวิกา    ปชาปตี    โหติ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ผุเสยฺยุํ ฯ   ม. อาเมณฺฑิตํ ฯ   โป. ม. ชนสฺมึ ฯ
คพฺภินี  อุปวิชญฺ๑-  ฯ  อถ  โข  สา  ปริพฺพาชิกา [๒]- ปริพฺพาชกํ
เอตทโวจ   คจฺฉ   ตฺวํ   พฺราหฺมณ   เตลํ   อาหร  ยํ  เม  วิชาตาย
ภวิสฺสตีติ   ฯ   เอวํ   วุตฺเต  โส  ปริพฺพาชโก  ปริพฺพาชิกํ  เอตทโวจ
กุโต   ปนาหํ   โภติยา   ๓-  เตลํ  อาหรามีติ  ฯ  ทุติยมฺปิ  โข  สา
ปริพฺพาชิกา    ตํ    ปริพฺพาชกํ    เอตทโวจ   คจฺฉ   ตฺวํ   พฺราหฺมณ
เตลํ   อาหร   ยํ   เม   วิชาตาย   ภวิสฺสตีติ  ฯ  ทุติยมฺปิ  โข  โส
ปริพฺพาชโก   ตํ   ปริพฺพาชิกํ   เอตทโวจ  กุโต  ปนาหํ  โภติยา  เตลํ
อาหรามีติ    ฯ   ตติยมฺปิ   โข   สา   ปริพฺพาชิกา   ตํ   ปริพฺพาชกํ
เอตทโวจ   คจฺฉ   ตฺวํ   พฺราหฺมณ   เตลํ   อาหร  ยํ  เม  วิชาตาย
ภวิสฺสตีติ
     [๕๗]   เตน โข ปน สมเยน รญฺโ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส โกฏฺาคาเร
สมณสฺส   วา   พฺราหฺมณสฺส  วา  สปฺปิสฺส  วา  เตลสฺส  วา  ยาวทตฺถํ
ปาตุํ   ทียติ  โน  นีหริตุํ  ฯ  อถ  โข  ตสฺส  ปริพฺพาชกสฺส  เอตทโหสิ
รญฺโ    โข    ปน   ปเสนทิสฺส   โกสลสฺส   โกฏฺาคาเร   สมณสฺส
วา   พฺราหฺมณสฺส   วา   สปฺปิสฺส   วา  เตลสฺส  วา  ยาวทตฺถํ  ปาตุํ
ทียติ   โน   นีหริตุํ   ยนฺนูนาหํ   ๔-   รญฺโ   ปเสนทิสฺส   โกสลสฺส
โกฏฺาคารํ   คนฺตฺวา   เตลสฺส   ยาวทตฺถํ   ปิวิตฺวา   ฆรํ  อาคนฺตฺวา
อุคฺคิริตฺวาน   ๕-   ทเทยฺยํ   ยํ   อิมิสฺสา   วิชาตาย   ภวิสฺสตีติ   ฯ
อถ    โข    โส    ปริพฺพาชโก    รญฺโ    ปเสนทิสฺส    โกสลสฺส
โกฏฺาคารํ   คนฺตฺวา   เตลสฺส   ยาวทตฺถํ   ปิวิตฺวา   ฆรํ  อาคนฺตฺวา
@เชิงอรรถ:  โป. อุปชฺช วิชญฺา ฯ   ม. ยุ. ตํ ฯ   ม. โภติ ฯ   โป. กิสฺส นุโข ฯ
@ โป. อุจฺฉิทิตฺวาน ฯ ม. อุจฺฉทฺทิตฺวาน ฯ
เนว  สกฺโกติ  อุทฺธํ  กาตุํ  น  ปน  อโธ  ฯ  โส  ทุกฺขาหิ ติปฺปาหิ ๑-
กฏุกาหิ   เวทนาหิ   ผุฏฺโ   อาวฏฺฏติ   ปริวฏฺฏติ   จ   ฯ  อถ  โข
ภควา     ปุพฺพณฺหสมยํ     นิวาเสตฺวา     ปตฺตจีวรมาทาย    สาวตฺถึ
ปิณฺฑาย   ปาวิสิ   ฯ   อทฺทสา   โข   ภควา  ตํ  ปริพฺพาชกํ  ทุกฺขาหิ
ติปฺปาหิ กฏุกาหิ เวทนาหิ ผุฏฺ อาวฏฺฏมานํ ปริวฏฺฏมานํ ฯ
     {๕๗.๑}   อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา  ตายํ เวลายํ อิมํ
อุทานํ อุทาเนสิ
               สุขิโน วต เย อกิญฺจนา
               เวทคุโน หิ ชนา อกิญฺจนา
               สกิญฺจนํ ปสฺส วิหญฺมานํ
               ชโน ชนสฺมึ ๒- ปฏิพทฺธจิตฺโตติ ๓- ฯ ฉฏฺ ฯ
     [๕๘]   ๗   เอวมฺเม   สุตํ   ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ  เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน
อญฺตรสฺส   อุปาสกสฺส   เอกปุตฺตโก   ปิโย   มนาโป   กาลกโต  ๔-
โหติ   ฯ   อถ   โข   สมฺพหุลา   อุปาสกา   อลฺลวตฺถา   อลฺลเกสา
ทิวาทิวสฺส    เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ
อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทึสุ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺเน   โข  เต
อุปาสเก   ภควา   เอตทโวจ   กินฺนุ   ตุเมฺห   อุปาสกา   อลฺลวตฺถา
อลฺลเกสา   อิธูปสงฺกมิตฺวา   ๕-   ทิวาทิวสฺสาติ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต  โส
อุปาสโก  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  มยฺหํ  โข  ภควา  ๖-  เอกปุตฺตโก ปิโย
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. ติพฺพาหิ ขราหิ ฯ   ยุ. ชนมฺหิ ฯ   ม. ยุ. ปฏิพนฺธจิตฺโต ฯ
@ ม. ยุ. กาลงฺกโต ฯ   ม. ยุ. อิธูปสงฺกมนฺตา ฯ   ม. ยุ. ภนฺเต ฯ
มนาโป   กาลกโต   [๑]-  มยํ  อลฺลวตฺถา  อลฺลเกสา  อิธูปสงฺกมนฺตา
ทิวาทิวสฺสาติ   ฯ   อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา  ตายํ  เวลายํ
อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               ปิยรูปสฺสาทคทฺธิตา ๒- เส
               เทวกายา ปุถุมานุสา ๓- จ
               อฆาวิโน ๔- ปริชุนฺนา
               มจฺจุราชสฺส วสํ คจฺฉนฺติ ฯ
               เย เว ทิวา จ รตฺโต จ
               อปฺปมตฺตา ชหนฺติ ปิยรูปํ
               เต เว ขณนฺติ อฆมูลํ
               มจฺจุโน อามิสํ ทุรติวตฺตนฺติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๕๙]   ๘  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  กุณฺฑิยายํ  ๕-
วิหรติ   กุณฺฑิฏฺานวเน   ๖-   ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน  สุปฺปวาสา
โกลิยธีตา   สตฺต   วสฺสานิ   คพฺภํ   ธาเรติ   สตฺตาหํ  มูฬฺหคพฺภา  ฯ
สา   ทุกฺขาหิ   ติปฺปาหิ   กฏุกาหิ   เวทนาหิ   ผุฏฺา   ตีหิ  วิตกฺเกหิ
อธิวาเสติ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  วต  โส  ๗-  ภควา  โย  อิมสฺส เอวรูปสฺส
ทุกฺขสฺส   ปหานาย   ธมฺมํ   เทเสติ   สุปฏิปนฺโน   วต  ตสฺส  ภควโต
สาวกสงฺโฆ   โย   อิมสฺส   เอวรูปสฺส   ทุกฺขสฺส   ปหานาย  ปฏิปนฺโน
สุสุขํ วต [๘]- นิพฺพานํ ยตฺถิทํ ๙- เอวรูปํ ทุกฺขํ น สํวิชฺชตีติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เตน ฯ   โป. ปิยรูปสาตรูปคธิตา เย ฯ ม. ปิยรูปสฺสาทคธิตาเส ฯ ยุ.
@ปิยรูปาสาตคธิตา เว ฯ   โป. ปุถุมนุสา จ ฯ ม. ปุถุมนุสฺสา ฯ   โป. อฌาวิโน
@ปริสชฺชนา ฯ   ม. กุณฺฑิกายํ ฯ   ม. กุณฺฑธานวเน ฯ   ยุ. โภ ฯ
@ ม. ตํ ฯ   โป. ยุ. ยทิทํ ฯ
     [๖๐]   อถ   โข   สุปฺปวาสา   โกลิยธีตา   สามิกํ  อามนฺเตสิ
เอหิ    ตฺวํ    อยฺยปุตฺต   เยน   ภควา   เตนุปสงฺกม   อุปสงฺกมิตฺวา
มม   วจเนน   ภควโต  ปาเท  สิรสา  วนฺทาหิ  อปฺปาพาธํ  อปฺปาตงฺกํ
ลหุฏฺานํ    พลํ   ผาสุวิหารํ   ปุจฺฉ   สุปฺปวาสา   ภนฺเต   โกลิยธีตา
ภควโต   ปาเท   สิรสา   วนฺทติ   อปฺปาพาธํ   อปฺปาตงฺกํ   ลหุฏฺานํ
พลํ    ผาสุวิหารํ    ปุจฺฉตีติ    เอวญฺจ   วเทหิ   สุปฺปวาสา   ภนฺเต
โกลิยธีตา   สตฺต   วสฺสานิ   คพฺภํ   ธาเรติ  สตฺตาหํ  มูฬฺหคพฺภา  สา
ทุกฺขาหิ    ติปฺปาหิ    กฏุกาหิ    เวทนาหิ    ผุฏฺา   ตีหิ   วิตกฺเกหิ
อธิวาเสติ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   วต   โส  ภควา  โย  อิมสฺส  เอวรูปสฺส
ทุกฺขสฺส   ปหานาย   ธมฺมํ   เทเสติ   สุปฏิปนฺโน   วต  ตสฺส  ภควโต
สาวกสงฺโฆ   โย   อิมสฺส   เอวรูปสฺส   ทุกฺขสฺส   ปหานาย  ปฏิปนฺโน
สุสุขํ วต นิพฺพานํ ยตฺถิทํ เอวรูปํ ทุกฺขํ น สํวิชฺชตีติ ฯ
     {๖๐.๑}   ปรมนฺติ โข ๑- โส โกลิยปุตฺโต สุปฺปวาสาย โกลิยธีตาย
ปฏิสฺสุตฺวา  ๒- เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ๓-  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน  ๔- โข โกลิยปุตฺโต ภควนฺตํ
เอตทโวจ   สุปฺปวาสา   ภนฺเต   โกลิยธีตา   ภควโต   ปาเท  สิรสา
วนฺทติ   อปฺปาพาธํ   อปฺปาตงฺกํ   ลหุฏฺานํ   พลํ   ผาสุวิหารํ   ปุจฺฉติ
เอวญฺจ   วเทติ   สุปฺปวาสา  โกลิยธีตา  สตฺต  วสฺสานิ  คพฺภํ  ธาเรติ
สตฺตาหํ    มูฬฺหคพฺภา    สา   ทุกฺขาหิ   ติปฺปาหิ   กฏุกาหิ   เวทนาหิ
ผุฏฺา   ตีหิ   วิตกฺเกหิ   อธิวาเสติ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ  วต  โส  ภควา
@เชิงอรรถ:  ยุ. โขสทฺโท นตฺถิ ฯ   โป. ปฏิสุณิตฺวา ฯ   โป. ยุ. อฏฺาสิ ฯ
@ โป. ยุ. ิโต ฯ
โย   อิมสฺส   เอวรูปสฺส  ทุกฺขสฺส  ปหานาย  ธมฺมํ  เทเสติ  สุปฏิปนฺโน
วต   ตสฺส   ภควโต   สาวกสงฺโฆ   โย   อิมสฺส  เอวรูปสฺส  ทุกฺขสฺส
ปหานาย   ปฏิปนฺโน   สุสุขํ   วต   นิพฺพานํ   ยตฺถิทํ   เอวรูปํ   ทุกฺขํ
น    สํวิชฺชตีติ   ฯ   สุขินี   โหตุ   สุปฺปวาสา   โกลิยธีตา   อโรคา
อโรคํ   ปุตฺตํ   วิชายตูติ  ฯ  สห  วจนา  จ  ปน  ภควโต  สุปฺปวาสา
โกลิยธีตา   สุขินี   อโรคา   อโรคํ   ปุตฺตํ  วิชายิ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ
โข   โส   โกลิยปุตฺโต   ภควโต   ภาสิตํ   อภินนฺทิตฺวา   อนุโมทิตฺวา
อุฏฺายาสนา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   ปทกฺขิณํ   กตฺวา   เยน   สกํ
ฆรํ เตน ปจฺจายาสิ ฯ
     {๖๐.๒}   อทฺทสา  โข  โส  โกลิยปุตฺโต  สุปฺปวาสํ  โกลิยธีตรํ
สุขินึ   อโรคํ   อโรคํ   ปุตฺตํ   วิชาตํ  ทิสฺวานสฺส  เอตทโหสิ  อจฺฉริยํ
วต   โภ   อพฺภูตํ   วต   โภ   ตถาคตสฺส   มหิทฺธิกตา  มหานุภาวตา
ยตฺร   หิ   นามายํ   สุปฺปวาสา   โกลิยธีตา   สห   วจนา   จ  ปน
ภควโต   สุขินี   อโรคา   อโรคํ   ปุตฺตํ   วิชายิสฺสตีติ  ๑-  อตฺตมโน
ปมุทิโต ปิติโสมนสฺสชาโต อโหสิ ฯ
     [๖๑]   อถ  โข  สุปฺปวาสา  โกลิยธีตา  สามิกํ  อามนฺเตสิ  เอหิ
ตฺวํ    อยฺยปุตฺต    เยน    ภควา   เตนุปสงฺกม   อุปสงฺกมิตฺวา   มม
วจเนน  ภควโต  ปาเท  สิรสา  วนฺทาหิ  สุปฺปวาสา  ภนฺเต  โกลิยธีตา
ภควโต   ปาเท   สิรสา   วนฺทตีติ  เอวญฺจ  วเทหิ  สุปฺปวาสา  ภนฺเต
โกลิยธีตา   สตฺต   วสฺสานิ   คพฺภํ   ธาเรติ  ๒-  สตฺตาหํ  มูฬฺหคพฺภา
สา   เอตรหิ   สุขินี   อโรคา   อโรคํ   ปุตฺตํ  วิชาตา  สา  สตฺตาหํ
@เชิงอรรถ:  ยุ. วิชายติ ฯ   ยุ. ธาเรสิ ฯ
พุทฺธปฺปมุขํ   ภิกฺขุสงฺฆํ   ภตฺเตน   นิมนฺเตติ   อธิวาเสตุ   กิร   ภนฺเต
ภควา  สุปฺปวาสาย  โกลิยธีตาย  สตฺต  ภตฺตานิ  สทฺธึ  ภิกฺขุสงฺเฆนาติ ฯ
ปรมนฺติ     โข     โส    โกลิยปุตฺโต    สุปฺปวาสาย    โกลิยธีตาย
ปฏิสฺสุตฺวา    เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ
อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   โส
โกลิยปุตฺโต    ภควนฺตํ    เอตทโวจ   สุปฺปวาสา   ภนฺเต   โกลิยธีตา
ภควโต   ปาเท   สิรสา   วนฺทติ   เอวญฺจ  วเทติ  สุปฺปวาสา  ภนฺเต
โกลิยธีตา    สตฺต    วสฺสานิ   คพฺภํ   ธาเรสิ   สตฺตาหํ   มูฬฺหคพฺภา
สา   เอตรหิ   สุขินี   อโรคา   อโรคํ   ปุตฺตํ  วิชาตา  สา  สตฺตาหํ
พุทฺธปฺปมุขํ   ภิกฺขุสงฺฆํ   ภตฺเตน   นิมนฺเตติ   อธิวาเสตุ   กิร   ภนฺเต
ภควา สุปฺปวาสาย โกลิยธีตาย สตฺต ภตฺตานิ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆนาติ ฯ
     [๖๒]   เตน  โข  ปน  สมเยน  อญฺตเรน อุปาสเกน พุทฺธปฺปมุโข
ภิกฺขุสงฺโฆ    สฺวาตนาย    ภตฺเตน   นิมนฺติโต   โหติ   ฯ   โส   จ
อุปาสโก    อายสฺมโต    มหาโมคฺคลฺลานสฺส   อุปฏฺาโก    โหติ   ฯ
อถ   โข   ภควา   อายสฺมนฺตํ  มหาโมคฺคลฺลานํ  อามนฺเตสิ  เอหิ  ตฺวํ
โมคฺคลฺลาน    เยน    โส    อุปาสโก    เตนุปสงฺกม   อุปสงฺกมิตฺวา
ตํ   อุปาสกํ   เอวํ   วเทหิ   สุปฺปวาสา   อาวุโส   โกลิยธีตา  สตฺต
วสฺสานิ   คพฺภํ   ธาเรสิ   สตฺตาหํ   มูฬฺหคพฺภา   สา   เอตรหิ  สุขินี
อโรคา   อโรคํ   ปุตฺตํ   วิชาตา   สา  สตฺตาหํ  พุทฺธปฺปมุขํ  ภิกฺขุสงฺฆํ
ภตฺเตน   นิมนฺเตติ   ๑-  กโรตุ  สุปฺปวาสา  โกลิยธีตา  สตฺต  ภตฺตานิ
ปจฺฉา  ๒-  โส  กริสฺสติ  ตุยฺหํ  ๓- โส อุปฏฺาโกติ ฯ เอวํ ภนฺเตติ โข
อายสฺมา    มหาโมคฺคลฺลาโน    ภควโต    ปฏิสฺสุตฺวา    เยน    โส
อุปาสโก    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    ตํ    อุปาสกํ   เอตทโวจ
สุปฺปวาสา   อาวุโส  โกลิยธีตา  สตฺต  วสฺสานิ  คพฺภํ  ธาเรสิ  สตฺตาหํ
มูฬฺหคพฺภา   ฯ   สา   เอตรหิ   สุขินี  อโรคา  อโรคํ  ปุตฺตํ  วิชาตา
สา    สตฺตาหํ    พุทฺธปฺปมุขํ   ภิกฺขุสงฺฆํ   ภตฺเตน   นิมนฺเตติ   กโรตุ
สุปฺปวาสา โกลิยธีตา สตฺต ภตฺตานิ ปจฺฉา ตฺวํ กริสฺสสีติ ฯ
     {๖๒.๑}   สเจ  เม  ภนฺเต อยฺโย มหาโมคฺคลฺลาโน ติณฺณํ ธมฺมานํ
ปาฏิโภโค   โภคานญฺจ   ชีวิตสฺส   จ   สทฺธาย  จ  กโรตุ  สุปฺปวาสา
โกลิยธีตา  สตฺต  ภตฺตานิ  ปจฺฉา  ๔-  กริสฺสามีติ  ฯ ทฺวินฺนํ โข เต ๕-
อหํ   อาวุโส   ธมฺมานํ   ปาฏิโภโค   โภคานญฺจ  ชีวิตสฺส  จ  สทฺธาย
ปน  ตฺวํ  เยว  ปาฏิโภโคติ  ฯ  สเจ ๖- ภนฺเต อยฺโย มหาโมคฺคลฺลาโน
ทฺวินฺนํ    ธมฺมานํ    ปาฏิโภโค    โภคานญฺจ    ชีวิตสฺส   จ   กโรตุ
สุปฺปวาสา โกลิยธีตา สตฺต ภตฺตานิ ปจฺฉา กริสฺสามีติ ฯ
     {๖๒.๒}   อถ โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ตํ อุปาสกํ สญฺาเปตฺวา
เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา  ภควนฺตํ เอตทโวจ สญฺาโต ๗-
ภนฺเต  โส  อุปาสโก  [๘]-  กโรตุ  สุปฺปวาสา โกลิยธีตา สตฺต ภตฺตานิ
ปจฺฉา   โส   กริสฺสตีติ   ฯ  อถ  โข  สุปฺปวาสา  โกลิยธีตา  สตฺตาหํ
พุทฺธปฺปมุขํ    ภิกฺขุสงฺฆํ    ปณีเตน    ขาทนีเยน   โภชนีเยน   สหตฺถา
@เชิงอรรถ:  ยุ. นิมนฺเตสีติ ฯ   ม. ปจฺฉา ตฺวํ กริสฺสสีติ ฯ   ม. ยุ. ตุยฺเหโส ฯ
@ ม. ยุ. ปจฺฉาหํ ฯ   โป. เตนาหํ ฯ ยุ. เตสํ ฯ   ม. ยุ. สเจ เม ฯ
@ ม. ยุ. สญฺตฺโต ฯ   ม. ยุ. มยา ฯ
สนฺตปฺเปสิ     สมฺปวาเรสิ    ตญฺจ    ทารกํ    ภควนฺตํ    วนฺทาเปสิ
ภิกฺขุสงฺฆํ  ๑-  ฯ  อถ  โข  อายสฺมา  สารีปุตฺโต  ตํ  ทารกํ เอตทโวจ
กจฺจิ   โว   ๒-   ทารก   ขมนียํ   กจฺจิ   ยาปนียํ   กจฺจิ  น  กิญฺจิ
ทุกฺขนฺติ   ฯ   กุโต   เม   ภนฺเต   สารีปุตฺต   ขมนียํ  กุโต  ยาปนียํ
สตฺต เม วสฺสานิ โลหิตกุจฺฉิยา ๓- วุตฺถานีติ ฯ
     {๖๒.๓}   อถ โข สุปฺปวาสา โกลิยธีตา ปุตฺโต เม ธมฺมเสนาปตินา
สทฺธึ   มนฺเตตีติ   อตฺตมนา  ปมุทิตา  ปีติโสมนสฺสชาตา  อโหสิ  ฯ  อถ
โข   ภควา   สุปฺปวาสํ   โกลิยธีตรํ   อตฺตมนํ  ปมุทิตํ  ปีติโสมนสฺสชาตํ
วิทิตฺวา   สุปฺปวาสํ  โกลิยธีตรํ  เอตทโวจ  อิจฺเฉยฺยาสิ  ตฺวํ  สุปฺปวาเส
อญฺมฺปิ  เอวรูปํ  ปุตฺตนฺติ  ฯ  อิจฺเฉยฺยาหํ  ๔-  ภนฺเต  ภควา อญฺานิปิ
เอวรูปานิ   สตฺต   ปุตฺตานีติ   ฯ  อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา
ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
          อสาตํ สาตรูเปน           ปิยรูเปน อปฺปิยํ
          ทุกฺขํ สุขสฺส รูเปน         ปมตฺตมติวตฺตตีติ ฯ อฏฺมํ ฯ
     [๖๓]   ๙   เอวมฺเม   สุตํ   ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ   ปุพฺพาราเม  มิคารมาตุ  ปาสาเท  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน
วิสาขาย   มิคารมาตุยา   โกจิเทว  อตฺโถ  รญฺเ  ปเสนทิมฺหิ  โกสเล
ปฏิพทฺโธ   ๕-  โหติ  ฯ  ตํ  ราชา  ปเสนทิ  โกสโล  น  ยถาธิปฺปายํ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. สพฺพญฺจ ภิกฺขุสงฺฆํ ฯ   ม. ยุ. เต ฯ   อฏฺกถายํ
@โลหิตกุมฺภิยา อิติ ปาโ ฯ ม. โลหิตกุมฺภิยํ ฯ   ม. ยุ. อิจฺเฉยฺยามหํ ฯ
@ ปฏิพนฺโธติปิ ปาโ
ตีเรติ  ฯ  อถ  โข  วิสาขา  มิคารมาตา  ทิวาทิวสฺเสว ๑- เยน ภควา
เตนุปสงฺกมิ     อุปสงฺกมิตฺวา     ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา    เอกมนฺตํ
นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺนํ  โข  วิสาขํ  มิคารมาตรํ  ภควา  เอตทโวจ
หนฺท   กุโต   นุ   ตฺวํ  วิสาเข  อาคจฺฉสิ  ทิวาทิวสฺสาติ  ฯ  อิธ  เม
ภนฺเต    โกจิเทว   อตฺโถ   รญฺเ   ปเสนทิมฺหิ   โกสเล   ปฏิพทฺโธ
โหติ   ฯ   ตํ   ราชา  ปเสนทิ  โกสโล  น  ยถาธิปฺปายํ  ตีเรตีติ  ฯ
อถ   โข   ภควา   เอตมตฺถํ   วิทิตฺวา   ตายํ   เวลายํ  อิมํ  อุทานํ
อุทาเนสิ
          สพฺพํ ปรวสํ ทุกฺขํ              สพฺพํ อิสฺสริยํ สุขํ
          สาธารเณ วิหญฺนฺติ       โยคา หิ ทุรติกฺกมาติ ฯ นวมํ ฯ
     [๖๔]   ๑๐    เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  อนุปิยายํ
วิหรติ   อมฺพวเน   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน  อายสฺมา  ภทฺทิโย
กาฬิโคธาย    ปุตฺโต    อรญฺคโตปิ    รุกฺขมูลคโตปิ   สุญฺาคารคโตปิ
อภิกฺขณํ   อุทานํ   อุทาเนสิ   อโห   สุขํ   อโห   สุขนฺติ  ฯ  อสฺโสสุํ
โข   สมฺพหุลา   ภิกฺขู   อายสฺมโต   ภทฺทิยสฺส   กาฬิโคธาย   ปุตฺตสฺส
อรญฺคตสฺสปิ       รุกฺขมูลคตสฺสปิ      สุญฺาคารคตสฺสปิ      อภิกฺขณํ
อุทานํ   อุทาเนนฺตสฺส   อโห   สุขํ   อโห   สุขนฺติ  ฯ  สุตฺวาน  เตสํ
เอตทโหสิ   นิสฺสํสยํ   โข   อาวุโส   อายสฺมา   ภทฺทิโย  กาฬิโคธาย
ปุตฺโต  อนภิรโต  พฺรหฺมจริยํ  จรติ  ยํส  ๒-  ปุพฺเพ  อคาริกภูตสฺส  ๓-
รชฺชสุขํ      โส     ตมนุสฺสรมาโน     อรญฺคโตปิ     รุกฺขมูลคโตปิ
@เชิงอรรถ:  ม. ทิวาทิวสฺส ฯ ยุ. ทิวาทิวเสเยว ฯ   ยุ. ยสฺส ฯ   โป. ม. อคาริยภูตสฺส ฯ
สุญฺาคารคโตปิ    อภิกฺขณํ    อุทานํ    อุทาเนสิ   อโห   สุขํ   อโห
สุขนฺติ   ฯ   อถ   โข   สมฺพหุลา   ภิกฺขู  เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ  นิสีทึสุ  ฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺนา  โข  เต  ภิกฺขู  ภควนฺตํ  เอตทโวจุํ  อายสฺมา  ภนฺเต  ภทฺทิโย
กาฬิโคธาย    ปุตฺโต    อรญฺคโตปิ    รุกฺขมูลคโตปิ   สุญฺาคารคโตปิ
อภิกฺขณํ    อุทานํ    อุทาเนสิ   อโห   สุขํ   อโห   สุขนฺติ   นิสฺสํสยํ
โข ภทฺทิโย กาฬิโคธาย ปุตฺโต อนภิรโต ฯเปฯ อโห สุขนฺติ ฯ
     [๖๕]   อถ   โข   ภควา   อญฺตรํ   ภิกฺขุํ   อามนฺเตสิ  เอหิ
ตฺวํ   ภิกฺขุ   มม   วจเนน   ภทฺทิยํ   ภิกฺขุํ   อามนฺเตหิ   สตฺถา   ตํ
อาวุโส  ภทฺทิย  อามนฺเตตีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข  โส  ภิกฺขุ ภควโต
ปฏิสฺสุตฺวา   เยนายสฺมา   ภทฺทิโย   กาฬิโคธาย   ปุตฺโต   เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา    อายสฺมนฺตํ    ภทฺทิยํ   กาฬิโคธาย   ปุตฺตํ   เอตทโวจ
สตฺถา  ตํ  อาวุโส  ภทฺทิย  อามนฺเตตีติ  ฯ  เอวมาวุโสติ  โข อายสฺมา
ภทฺทิโย   กาฬิโคธาย   ปุตฺโต  ตสฺส  ภิกฺขุโน  ปฏิสฺสุตฺวา  เยน  ภควา
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
     {๖๕.๑}   เอกมนฺตํ  นิสินฺนํ  โข  อายสฺมนฺตํ  ภทฺทิยํ  กาฬิโคธาย
ปุตฺตํ    ภควา   เอตทโวจ   สจฺจํ   กิร   ตฺวํ   ภทฺทิย   อรญฺคโตปิ
รุกฺขมูลคโตปิ     สุญฺาคารคโตปิ     อภิกฺขณํ     อุทานํ     อุทาเนสิ
อโห   สุขํ   อโห   สุขนฺติ   ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  ฯ  กํ  ๑-  ปน  ตฺวํ
ภทฺทิย     อตฺถวสํ     สมฺปสฺสมาโน     อรญฺคโตปิ     รุกฺขมูลคโตปิ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. กึ ปน ฯ
สุญฺาคารคโตปิ    อภิกฺขณํ    อุทานํ    อุทาเนสิ   อโห   สุขํ   อโห
สุขนฺติ  ฯ  ปุพฺเพ  เม  ภนฺเต  อคาริกภูตสฺส  รชฺชสุขํ  ๑-  กาเรนฺตสฺส
อนฺโตปิ   อนฺเตปุเร   รกฺขา   สํวิทหิตา  ๒-  อโหสิ  พหิปิ  อนฺเตปุเร
รกฺขา    สํวิทหิตา    อโหสิ    อนฺโตปิ    นคเร   รกฺขา   สํวิทหิตา
อโหสิ   พหิปิ   นคเร   รกฺขา   สํวิทหิตา   อโหสิ   อนฺโตปิ  ชนปเท
รกฺขา สํวิทหิตา อโหสิ พหิปิ ชนปเท รกฺขา สํวิทหิตา อโหสิ ฯ
     {๖๕.๒}   โส  โข  อหํ  ภนฺเต เอวํ รกฺขิโต โคปิโต สนฺโต ภีโต
อุพฺพิคฺโค   อุสฺสงฺกี  อุตฺราสี  ๓-  วิหาสึ  เอตรหิ  โข  ปนาหํ  ภนฺเต
อรญฺคโตปิ   รุกฺขมูลคโตปิ   สุญฺาคารคโตปิ   เอกโก   ๔-   อภีโต
อนุพฺพิคฺโค    อนุสฺสงฺกี    อนุตฺราสี   ๕-   อปฺโปสฺสุกฺโก   ปนฺนโลโม
ปรทวุตฺโต  ๖-  มิคภูเตน  เจตสา วิหรามิ ฯ อิมํ โข อหํ ภนฺเต อตฺถวสํ
สมฺปสฺสมาโน      อรญฺคโตปิ      รุกฺขมูลคโตปิ     สุญฺาคารคโตปิ
อภิกฺขณํ  อุทานํ  อุทาเนสึ  อโห  สุขํ  อโห  สุขนฺติ  ฯ  อถ โข ภควา
เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               ยสฺสนฺตรโต น สนฺติ โกปา
               อิติ ภวาภวตญฺจ วีติวตฺโต
               ตํ วิคตภยํ สุขึ อโสกํ
               เทวา นานุภวนฺติ ทสฺสนายาติ ฯ ทสมํ ฯ
                           มุจฺจลินฺทวคฺโค ทุติโย ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. รชฺชํ ฯ ยุ. รชฺชสุขํ กโรนฺตสฺส ฯ   โป. ม. ยุ. สพฺพวาเรสุ
@สุสํวิหิตา ฯ  โป. อุตฺราโส ฯ ยุ. อุตฺรโสฺต ฯ   ม. เอโก ฯ   ยุ.
@อนุตฺรสฺโต ฯ   ม. ปรทตฺตวุตฺโต ฯ
                                 ตสฺสุทฺทานํ
       มุจฺจลินฺโท ราชา ทณฺเฑน    สกฺกาโร อุปาสเกน จ
       คพฺภินี เอกปุตฺโต จ             สุปฺปวาสา วิสาขา จ
                       กาฬิโคธาย ภทฺทิโยติ ฯ
                               -------------
                      อุทาเน ตติโย นนฺทวคฺโค
     [๖๖]   ๑   เอวมฺเม   สุตํ   ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ   เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน
สมเยน   อญฺตโร   ภิกฺขุ   ภควโต   อวิทูเร  นิสินฺโน  โหติ  ปลฺลงฺกํ
อาภุชิตฺวา   อุชุํ   กายํ   ปณิธาย   ปุราณกมฺมวิปากชํ  ทุกฺขํ  ติปฺปํ  ๑-
[๒]-   กฏุกํ  เวทนํ  อธิวาเสนฺโต  สโต  สมฺปชาโน  อวิหญฺมาโน  ฯ
อทฺทสา   โข   ภควา   ตํ  ภิกฺขุํ  อวิทูเร  นิสินฺนํ  ปลฺลงฺกํ  อาภุชิตฺวา
อุชุํ   กายํ   ปณิธาย   ปุราณกมฺมวิปากชํ   ทุกฺขํ   ติปฺปํ   กฏุกํ  เวทนํ
อธิวาเสนฺตํ    สตํ   สมฺปชานํ   อวิหญฺมานํ   ฯ   อถ   โข   ภควา
เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               สพฺพกมฺมชหสฺส ภิกฺขุโน
               ภูนมานสฺส ๓- ปุเรกฺขตํ รชํ
               อมมสฺส ิตสฺส ตาทิโน
               อตฺโถ นตฺถิ ชนํ ลเปตเวติ ฯ สุตฺตํ ปมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ติพฺพํ ฯ   โป. ม. ยุ. ขรํ ฯ   โป. ม. ยุ. ธุนมานสฺส ฯ
     [๖๗]   ๒   เอวมฺเม   สุตํ   ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ  เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน
อายสฺมา    นนฺโท    ภควโต    ภาตา    มาตุจฺฉาปุตฺโต   สมฺพหุลานํ
ภิกฺขูนํ   เอวํ   ๑-   อาโรเจสิ   อนภิรโต   อหํ  อาวุโส  พฺรหฺมจริยํ
จรามิ    น    สกฺโกมิ    พฺรหฺมจริยํ   สนฺธาเรตุํ   สิกฺขํ   ปจฺจกฺขาย
หีนายาวตฺติสฺสามีติ   ฯ   อถ   โข   อญฺตโร   ภิกฺขุ   เยน   ภควา
เตนุปสงฺกมิ     อุปสงฺกมิตฺวา     ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา    เอกมนฺตํ
นิสีทิ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   โส  ภิกฺขุ  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
อายสฺมา   ภนฺเต   นนฺโท   ภควโต  ภาตา  มาตุจฺฉาปุตฺโต  สมฺพหุลานํ
ภิกฺขูนํ   เอวํ   อาโรเจสิ   อนภิรโต  อหํ  อาวุโส  พฺรหฺมจริยํ  จรามิ
น สกฺโกมิ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติสฺสามีติ ฯ
     {๖๗.๑}   อถ  โข  ภควา อญฺตรํ ภิกฺขุํ อามนฺเตสิ เอหิ ตฺวํ ภิกฺขุ
มม   วจเนน   นนฺทํ   ภิกฺขุํ   อามนฺเตหิ   สตฺถา   ตํ  อาวุโส  นนฺท
อามนฺเตตีติ   ฯ   เอวํ   ภนฺเตติ  โข  โส  ภิกฺขุ  ภควโต  ปฏิสฺสุตฺวา
เยนายสฺมา    นนฺโท   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   อายสฺมนฺตํ   นนฺทํ
เอตทโวจ  สตฺถา  ตํ  อาวุโส  นนฺท  อามนฺเตตีติ  ฯ  เอวมาวุโสติ โข
อายสฺมา   นนฺโท  ตสฺส  ภิกฺขุโน  ปฏิสฺสุตฺวา  เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺนํ   โข   อายสฺมนฺตํ   นนฺทํ   ภควา   เอตทโวจ  สจฺจํ  กิร  ตฺวํ
นนฺท   สมฺพหุลานํ   ภิกฺขูนํ   เอวํ   อาโรเจสิ  อนภิรโต  อหํ  อาวุโส
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. สพฺพวาเรสุ เอวมาโรเจสิ ฯ
ฯเปฯ   หีนายาวตฺติสฺสามีติ   ฯ   เอวํ   ภนฺเตติ   ฯ  กิสฺส  ปน  ตฺวํ
นนฺท    อนภิรโต    พฺรหฺมจริยํ    จรสิ    น    สกฺโกสิ   พฺรหฺมจริยํ
สนฺธาเรตุํ   สิกฺขํ  ปจฺจกฺขาย  หีนายาวตฺติสฺสสีติ  ฯ  สากิยานี  มม  ๑-
ภนฺเต    ชนปทกลฺยาณี    ฆรา    นิกฺขมนฺตสฺส    ๒-   อุปฑฺฒุลฺลิขิเตหิ
เกเสหิ    อปโลเกตฺวา    มํ    เอตทโวจ    ตุวฏํ   โข   อยฺยปุตฺต
อาคจฺเฉยฺยาสีติ   โส   โข   อหํ   ภนฺเต  ตํ  อนุสฺสรมาโน  อนภิรโต
พฺรหฺมจริยํ  จรามิ  น  สกฺโกมิ  พฺรหฺมจริยํ  สนฺธาเรตุํ  สิกฺขํ  ปจฺจกฺขาย
หีนายาวตฺติสฺสามีติ   ฯ   อถ   โข   ภควา  อายสฺมนฺตํ  นนฺทํ  พาหาย
คเหตฺวา   เสยฺยถาปิ   นาม   พลวา   ปุริโส   สมฺมิญฺชิตํ   วา  พาหํ
ปสาเรยฺย   ปสาริตํ   วา   พาหํ   สมฺมิญฺเชยฺย   เอวเมวํ   เชตวเน
อนฺตรหิโต เทเวสุ ตาวตึเสสุ ปาตุรโหสิ ฯ
     [๖๘]   เตน   โข   ปน   สมเยน   ปญฺจมตฺตานิ  อจฺฉราสตานิ
สกฺกสฺส   เทวานมินฺทสฺส   อุปฏฺานํ   อาคตานิ   โหนฺติ  กกุฏปทานิ  ฯ
อถ   ๓-   โข  ภควา  อายสฺมนฺตํ  นนฺทํ  อามนฺเตสิ  ปสฺสสิ  โน  ตฺวํ
นนฺท   อิมานิ   ปญฺจ  อจฺฉราสตานิ  กกุฏปทานีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  ฯ
ตํ  ๔-  กึ  มญฺสิ  นนฺท  กตมา  นุ  โข  อภิรูปตรา  วา  ทสฺสนียตรา
วา   ปาสาทิกตรา   วา   สากิยานี   วา   ชนปทกลฺยาณี  อิมานิ  วา
ปญฺจ   อจฺฉราสตานิ   กกุฏปทานีติ   ฯ  เสยฺยถาปิ  ภนฺเต  ปลุฏฺมกฺกฏี
กณฺณนาสจฺฉินฺนา    เอวเมว    โข   ภนฺเต   สากิยานี   ชนปทกลฺยาณี
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. มํ ฯ   ยุ. นิกฺขมนฺตํ ฯ   ยุ. เตน โข ฯ   ยุ. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ
อิเมสํ    ปญฺจนฺนํ    อจฺฉราสตานํ    อุปนิธาย    สงฺขฺยมฺปิ   น   ๑-
อุเปติ   กลภาคมฺปิ   น   อุเปติ   อุปนิธิมฺปิ  น  อุเปติ  ๒-  อถ  โข
อิมานิ   ปญฺจ   อจฺฉราสตานิ   อภิรูปตรานิ   เจว   ทสฺสนียตรานิ   จ
ปาสาทิกตรานิ    จาติ   ฯ   อภิรม   นนฺท   อภิรม   นนฺท   อหนฺเต
ปาฏิโภโค    ปญฺจนฺนํ    อจฺฉราสตานํ   ปฏิลาภาย   กกุฏปทานนฺติ   ฯ
สเจ  เม  ภนฺเต  ภควา  ปาฏิโภโค  ปญฺจนฺนํ  อจฺฉราสตานํ  ปฏิลาภาย
กกุฏปทานํ อภิรมิสฺสามหํ ภนฺเต ภควา ๓- พฺรหฺมจริเยติ ๔- ฯ
     {๖๘.๑}   อถ  โข  ภควา  อายสฺมนฺตํ  นนฺทํ  พาหาย  คเหตฺวา
เสยฺยถาปิ  นาม  พลวา  ปุริโส  สมฺมิญฺชิตํ  วา  พาหํ ปสาเรยฺย ปสาริตํ
วา   พาหํ   สมฺมิญฺเชยฺย   เอวเมวํ   เทเวสุ   ตาวตึเสสุ  อนฺตรหิโต
เชตวเน   ปาตุรโหสิ   ฯ   อสฺโสสุํ  โข  ภิกฺขู  อายสฺมา  กิร  นนฺโท
ภควโต   ภาตา   มาตุจฺฉาปุตฺโต   อจฺฉรานํ   เหตุ   พฺรหฺมจริยํ  จรติ
ภควา    กิรสฺส    ปาฏิโภโค    ปญฺจนฺนํ    อจฺฉราสตานํ   ปฏิลาภาย
กกุฏปทานนฺติ ฯ
     [๖๙]   อถ  โข  อายสฺมโต  นนฺทสฺส  สหายกา  ภิกฺขู  อายสฺมนฺตํ
นนฺทํ   ภตกวาเทน   จ   อุปกฺกิตวาเทน   ๕-  จ  สมุทาจรนฺติ  ภตโก
กิรายสฺมา    นนฺโท    อุปกฺกิตโก    กิรายสฺมา    นนฺโท    อจฺฉรานํ
เหตุ    พฺรหฺมจริยํ    จรติ    ภควา    กิรสฺส   ปาฏิโภโค   ปญฺจนฺนํ
อจฺฉราสตานํ    ปฏิลาภาย   กกุฏปทานนฺติ   ฯ   อถ   โข   อายสฺมา
@เชิงอรรถ:  ม. สพฺพวาเรสุ โนติ ทิสฺสติ ฯ   สี. ยุ. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ   ม. ภควติ ฯ
@ โป. พฺรหฺมจริยนฺติ ฯ   โป. ม. ยุ. อุปกฺกิตกวาเทน ฯ
นนฺโท    สหายกานํ    ภิกฺขูนํ   ภตกวาเทน   จ   อุปกฺกิตวาเทน   จ
อฏฺฏิยมาโน   หรายมาโน   ชิคุจฺฉมาโน   เอโก   วูปกฏฺโ  อปฺปมตฺโต
อาตาปี   ปหิตตฺโต   วิหรนฺโต  ๑-  น  จิรสฺเสว  ยสฺสตฺถาย  กุลปุตฺตา
สมฺมเทว      อคารสฺมา      อนคาริยํ      ปพฺพชนฺติ      ตทนุตฺตรํ
พฺรหฺมจริยปริโยสานํ    ทิฏฺเว    ธมฺเม    สยํ   อภิญฺา   สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช   วิหาสิ   ขีณา  ชาติ  วุสิตํ  พฺรหฺมจริยํ  กตํ  กรณียํ  นาปรํ
อิตฺถตฺตายาติ    อพฺภญฺาสิ   ฯ   อญฺตโร   โข   ปนายสฺมา   นนฺโท
อรหตํ อโหสิ ฯ
     [๗๐]   อถ   โข  อญฺตรา  เทวตา  อภิกฺกนฺตาย  ๒-  รตฺติยา
อภิกฺกนฺตวณฺณา    เกวลกปฺปํ    เชตวนํ   โอภาเสตฺวา   เยน   ภควา
เตนุปสงฺกมิ     อุปสงฺกมิตฺวา     ภควนฺตํ    อวิวาเทตฺวา    เอกมนฺตํ
อฏฺาสิ   ฯ   เอกมนฺตํ   ิตา  โข  สา  เทวตา  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
อายสฺมา   ภนฺเต   นนฺโท   ภควโต   ภาตา  มาตุจฺฉาปุตฺโต  อาสวานํ
ขยา    อนาสวํ    เจโตวิมุตฺตึ   ปญฺาวิมุตฺตึ   ทิฏฺเว   ธมฺเม   สยํ
อภิญฺา    สจฺฉิกตฺวา    อุปสมฺปชฺช    วิหรตีติ   ฯ   ภควโตปิ   าณํ
อุทปาทิ   นนฺโท   อาสวานํ   ขยา   อนาสวํ  เจโตวิมุตฺตึ  ปญฺาวิมุตฺตึ
ทิฏฺเว   ธมฺเม   สยํ   อภิญฺา   สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช  วิหรตีติ  ฯ
อถ    โข    อายสฺมา   นนฺโท   ตสฺสา   รตฺติยา   อจฺจเยน   เยน
ภควา     เตนุปสงฺกมิ     อุปสงฺกมิตฺวา     ภควนฺตํ     อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ      นิสีทิ      เอกมนฺตํ     นิสินฺโน     โข     อายสฺมา
@เชิงอรรถ:  ยุ. วิสารโท ฯ   ยุ. อติกฺกนฺตาย ฯ
นนฺโท   ภควนฺตํ   เอตทโวจ   ยํ   เม   ภนฺเต   ภควา   ปาฏิโภโค
ปญฺจนฺนํ      อจฺฉราสตานํ     ปฏิลาภาย     กกุฏปทานํ     มุญฺจามหํ
ภนฺเต   ภควนฺตํ   เอตสฺมา   ปฏิสฺสวาติ   ฯ   มยาปิ  โข  เต  นนฺท
เจตสา   เจโต   ปริจฺจ   วิทิโต   นนฺโท   อาสวานํ   ขยา  อนาสวํ
เจโตวิมุตฺตึ     ปญฺาวิมุตฺตึ     ทิฏฺเว     ธมฺเม    สยํ    อภิญฺา
สจฺฉิกตฺวา     อุปสมฺปชฺช     วิหรตีติ    เทวตาปิ    เม    เอตมตฺถํ
อาโรเจสิ   อายสฺมา   ภนฺเต   นนฺโท  ภควโต  ภาตา  มาตุจฺฉาปุตฺโต
อาสวานํ    ขยา    อนาสวํ    เจโตวิมุตฺตึ    ปญฺาวิมุตฺตึ    ทิฏฺเว
ธมฺเม    สยํ    อภิญฺา    สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช   วิหรตีติ   ยเทว
โข   เต   นนฺท   อนุปาทาย   อาสเวหิ  จิตฺตํ  วิมุตฺตํ  อถาหํ  มุตฺโต
เอตสฺมา    ปฏิสฺสวาติ   ฯ   อถ   โข   ภควา   เอตมตฺถํ   วิทิตฺวา
ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
       ยสฺส ติณฺโณ ๑- กามปงฺโก  มทฺทิโต กามกณฺฏโก
       โมหกฺขยํ อนุปฺปตฺโต            สุขทุกฺเขสุ น เวธตี ส ภิกฺขูติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๗๑]   ๓  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน
ยโสชปฺปมุขานิ     ปญฺจมตฺตานิ    ภิกฺขุสตานิ    สาวตฺถึ    อนุปฺปตฺตานิ
โหนฺติ  ภควนฺตํ  ทสฺสนาย  ฯ  เต  ๒-  จ  อาคนฺตุกา ภิกฺขู เนวาสิเกหิ
ภิกฺขูหิ     สทฺธึ     ปฏิสมฺโมทมานา     เสนาสนานิ    ปญฺาปยมานา
ปตฺตจีวรานิ        ปฏิสามยมานา       อุจฺจาสทฺทา       มหาสทฺทา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. นิตฺติณฺโณ ปงฺโก ฯ   โป. ยโต จ ฯ ม. เตธ โข ฯ
อเหสุํ   ฯ   อถ   โข   ภควา   อายสฺมนฺตํ  อานนฺทํ  อามนฺเตสิ  เก
ปเนเต    อานนฺท    อุจฺจาสทฺทา    มหาสทฺทา    เกวฏฺฏา    มญฺเ
มจฺฉวิโลเปติ   ๑-   ฯ   เอตานิ   ภนฺเต  ยโสชปฺปมุขานิ  ปญฺจมตฺตานิ
ภิกฺขุสตานิ   สาวตฺถึ   อนุปฺปตฺตานิ   ภควนฺตํ   ทสฺสนาย   เต  ๒-  จ
อาคนฺตุกา    ภิกฺขู    เนวาสิเกหิ    ภิกฺขูหิ    สทฺธึ   ปฏิสมฺโมทมานา
เสนาสนานิ       ปญฺาปยมานา      ปตฺตจีวรานิ      ปฏิสามยมานา
อุจฺจาสทฺทา    มหาสทฺทาติ    ฯ    เตนหานนฺท   มม   วจเนน   เต
ภิกฺขู อามนฺเตหิ สตฺถา อายสฺมนฺเต อามนฺเตตีติ ฯ
     {๗๑.๑}   เอวํ  ภนฺเตติ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา
เยน  เต  ภิกฺขู  เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา  เต  ภิกฺขู เอตทโวจ สตฺถา
อายสฺมนฺเต   อามนฺเตตีติ  ฯ  เอวมาวุโสติ  โข  เต  ภิกฺขู  อายสฺมโต
อานนฺทสฺส    ปฏิสฺสุตฺวา   เยน   ภควา   เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทึสุ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺเน  โข
เต   ภิกฺขู   ภควา   เอตทโวจ   กินฺนุ   ตุเมฺห  ภิกฺขเว  อุจฺจาสทฺทา
มหาสทฺทา เกวฏฺฏา มญฺเ มจฺฉวิโลเปติ ฯ
     [๗๒]   เอวํ   วุตฺเต   อายสฺมา   ยโสโช  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
อิมานิ    ภนฺเต    ปญฺจมตฺตานิ    ภิกฺขุสตานิ    สาวตฺถึ   อนุปฺปตฺตานิ
ภควนฺตํ   ทสฺสนาย   เตเม   อาคนฺตุกา   ภิกฺขู   เนวาสิเกหิ   ภิกฺขูหิ
สทฺธึ    ปฏิสมฺโมทมานา    เสนาสนานิ    ปญฺาปยมานา   ปตฺตจีวรานิ
ปฏิสามยมานา    อุจฺจาสทฺทา    มหาสทฺทาติ    ฯ    คจฺฉถ   ภิกฺขเว
@เชิงอรรถ:  โป. มจฺฉํ วิโลเปนฺตีติ ฯ ยุ. มจฺฉํ วิโลปาติ ฯ
@ โป. เต อาคนฺตุกา ฯ ม. เตเต ฯ ยุ. เตเม ฯ
โว  ปณาเมมิ  ๑-  น  โว  มม  สนฺติเก  วตฺถพฺพนฺติ  ฯ  เอวํ ภนฺเตติ
โข    เต    ภิกฺขู    ภควโต    ปฏิสฺสุตฺวา   อุฏฺายาสนา   ภควนฺตํ
อภิวาเทตฺวา    ปทกฺขิณํ    กตฺวา    เสนาสนํ    ปฏิสาเมตฺวา    ๒-
ปตฺตจีวรมาทาย   เยน  วชฺชี  เตน  จาริกํ  ปกฺกมึสุ  วชฺชีสุ  อนุปุพฺเพน
จาริกญฺจรมานา    เยน    วคฺคุมุทานที    เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา
วคฺคุมุทานทีตีเร ปณฺณกุฏิโย กริตฺวา วสฺสํ อุปคจฺฉึสุ ฯ
     [๗๓]   อถ  โข  อายสฺมา  ยโสโช  วสฺสูปคโต  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ
ภควตา     มยํ     อาวุโส     ปณามิตา    อตฺถกาเมน    หิเตสินา
อนุกมฺปเกน   อนุกมฺปํ   อุปาทาย   หนฺท   มยํ   อาวุโส  ตถา  วิหารํ
กปฺเปม   ยถา   โน   วิหรตํ   ภควา   อตฺถกาโม   ๓-  อสฺสาติ  ฯ
เอวมาวุโสติ  โข  เต  ภิกฺขู  อายสฺมโต  ยโสชสฺส  ปจฺจสฺโสสุํ  ฯ  อถ
โข    เต    ภิกฺขู    วูปกฏฺา    อปฺปมตฺตา   อาตาปิโน   ปหิตตฺตา
วิหรนฺตา เตเนวนฺตรวสฺเสน สพฺเพเยว ติสฺโส วิชฺชา สจฺฉากํสุ ฯ
     [๗๔]   อถ   โข  ภควา  สาวตฺถิยํ  ยถาภิรนฺตํ  วิหริตฺวา  เยน
เวสาลี    เตน    จาริกํ    ปกฺกามิ    อนุปุพฺเพน    จาริกญฺจรมาโน
เยน  เวสาลี  ตทวสริ  ฯ  ตตฺร  สุทํ  ภควา  เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน
กูฏาคารสาลายํ    ฯ    อถ   โข   ภควา   วคฺคุมุทาตีริยานํ   ภิกฺขูนํ
เจตสา   เจโต   ปริจฺจ   มนสิกริตฺวา  อายสฺมนฺตํ  อานนฺทํ  อามนฺเตสิ
อาโลกชาตา    วิย    เม    อานนฺท   เอสา   ทิสา   โอภาสชาตา
วิย    เม   อานนฺท   เอสา   ทิสา   ยสฺสํ   ทิสายํ   วคฺคุมุทาตีริยา
@เชิงอรรถ:  ม. ปนาเมมิ โว ฯ   ม. สํสาเมตฺวา ฯ   โป. ม. ยุ. อตฺตมโน ฯ
ภิกฺขู    วิหรนฺติ   คนฺตุํ   อปฺปฏิกฺกูลาสิ   เม   มนสิกาตุํ   ปหิเณยฺยาสิ
ตฺวํ  อานนฺท  วคฺคุมุทาตีริยานํ  ภิกฺขูนํ  สนฺติเก  ทูตํ  สตฺถา  อายสฺมนฺเต
อามนฺเตติ   สตฺถา   อายสฺมนฺตานํ   ทสฺสนกาโมติ   ฯ   เอวํ  ภนฺเตติ
โข    อายสฺมา    อานนฺโท   ภควโต   ปฏิสฺสุตฺวา   เยน   อญฺตโร
ภิกฺขุ   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ตํ   ภิกฺขุํ   เอตทโวจ  เอหิ  ตฺวํ
อาวุโส    เยน    วคฺคุมุทาตีริยา   ภิกฺขู   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา
วคฺคุมุทาตีริเย   ภิกฺขู   เอวํ   วเทหิ   สตฺถา  อายสฺมนฺเต  อามนฺเตติ
สตฺถา อายสฺมนฺตานํ ทสฺสนกาโมติ ฯ
     {๗๔.๑}   เอวมาวุโสติ โข โส ภิกฺขุ อายสฺมโต อานนฺทสฺส ปฏิสฺสุตฺวา
เสยฺยถาปิ  นาม  พลวา  ปุริโส สมฺมิญฺชิตํ วา พาหํ ปสาเรยฺย ปสาริตํ วา
พาหํ  สมฺมิญฺเชยฺย  เอวเมวํ  ๑-  มหาวเน  กูฏาคารสาลายํ  อนฺตรหิโต
วคฺคุมุทาย   นทิยา   ตีเร   เตสํ   ภิกฺขูนํ  ปุรโต  ปาตุรโหสิ  ฯ  อถ
โข   โส   ภิกฺขุ  วคฺคุมุทาตีริเย  ภิกฺขู  เอตทโวจ  สตฺถา  อายสฺมนฺเต
อามนฺเตติ   ๒-   สตฺถา  อายสฺมนฺตานํ  ทสฺสนกาโมติ  ฯ  เอวมาวุโสติ
โข   เต   ภิกฺขู   ตสฺส   ภิกฺขุโน  ปฏิสฺสุตฺวา  เสนาสนํ  ปฏิสาเมตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย    เสยฺยถาปิ    นาม    พลวา    ปุริโส    สมฺมิญฺชิตํ
วา   พาหํ   ปสาเรยฺย   ปสาริตํ   วา   พาหํ  สมฺมิญฺเชยฺย  เอวเมวํ
วคฺคุมุทาย    นทิยา    ตีเร   อนฺตรหิตา   มหาวเน   กูฏาคารสาลายํ
ภควโต สมฺมุเข ปาตุรหํสุ ๓- ฯ
     [๗๕]   เตน   โข  ปน  สมเยน  ภควา  อาเนญฺเชน  สมาธินา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เอวเมว ฯ   ยุ. อามนฺเตสิ ฯ   โป. ม. ยุ. ปาตุรเหสุํ ฯ
นิสินฺโน   โหติ   ฯ   อถ   โข  เตสํ  ภิกฺขูนํ  เอตทโหสิ  กตเมน  นุ
โข   ภควา   วิหาเรน   เอตรหิ  วิหรตีติ  ฯ  อถ  โข  เตสํ  ภิกฺขูนํ
เอตทโหสิ   อาเนญฺเชน   โข   ภควา  วิหาเรน  เอตรหิ  วิหรตีติ  ฯ
สพฺเพว  อาเนญฺเชน  สมาธินา  นิสีทึสุ  ฯ  อถ  โข  อายสฺมา อานนฺโท
อภิกฺกนฺตาย   รตฺติยา   นิกฺขนฺเต   ปเม  ยาเม  อุฏฺายาสนา  เอกํสํ
อุตฺตราสงฺคํ   ๑-   กตฺวา  เยน  ภควา  เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา  ภควนฺตํ
เอตทโวจ    อภิกฺกนฺตา    ภนฺเต   รตฺติ   นิกฺขนฺโต   ปโม   ยาโม
จิรนิสินฺนา     อาคนฺตุกา     ภิกฺขู    ปฏิสมฺโมทตุ    ภนฺเต    ภควา
อาคนฺตุเกหิ ภิกฺขูหีติ ฯ เอวํ วุตฺเต ภควา ตุณฺหี อโหสิ ฯ
     {๗๕.๑}   ทุติยมฺปิ  โข  อายสฺมา  อานนฺโท  อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา
นิกฺขนฺเต  มชฺฌิเม  ยาเม  อุฏฺายาสนา  เอกํสํ  อุตฺตราสงฺคํ กตฺวา เยน
ภควา   เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา   ภควนฺตํ   เอตทโวจ  อภิกฺกนฺตา  ภนฺเต
รตฺติ    นิกฺขนฺโต    มชฺฌิโม   ยาโม   จิรนิสินฺนา   อาคนฺตุกา   ภิกฺขู
ปฏิสมฺโมทตุ   ภนฺเต   ภควา   อาคนฺตุเกหิ   ภิกฺขูหีติ  ฯ  ทุติยมฺปิ  โข
ภควา ตุณฺหี อโหสิ ฯ
     {๗๕.๒}   ตติยมฺปิ   โข   อายสฺมา   อานนฺโท   อภิกฺกนฺตาย
รตฺติยา   นิกฺขนฺเต   ปจฺฉิเม  ยาเม  อุทฺธเสฺต  ๒-  อรุเณ  นนฺทิมุขิยา
รตฺติยา   อุฏฺายาสนา   เอกํสํ   อุตฺตราสงฺคํ   กตฺวา   เยน   ภควา
เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา     ภควนฺตํ    เอตทโวจ    อภิกฺกนฺตา    ภนฺเต
รตฺติ    นิกฺขนฺโต    ปจฺฉิโม    ยาโม    อุทฺธโสฺต   อรุโณ   นนฺทิมุขี
รตฺติ    จิรนิสินฺนา   อาคนฺตุกา   ภิกฺขู   ปฏิสมฺโมทตุ   ภนฺเต   ภควา
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. จีวรํ ฯ   ยุ. อุทฺธเต ฯ   โป. ยุ. จุทฺธโต ฯ
อาคนฺตุเกหิ  ภิกฺขูหีติ  ฯ  อถ  โข  ภควา  ตมฺหา  สมาธิมฺหา วุฏฺหิตฺวา
อายสฺมนฺตํ   อานนฺทํ   อามนฺเตสิ  สเจ  โข  ตฺวํ  อานนฺท  ชาเนยฺยาสิ
เอตฺตกมฺปิ  เต  น  ปฏิภาเสยฺย  อหญฺจานนฺท  อิมานิ  จ  ปญฺจภิกฺขุสตานิ
สพฺเพว   อาเนญฺชสมาธินา   นิสินฺนาติ   ๑-   ฯ   อถ   โข   ภควา
เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               ยสฺส ชิโต กามกณฺฏโก
               อกฺโกโส จ วโธ จ พนฺธนญฺจ
               ปพฺพโต ๒- วิย โส ิโต อเนโช
               สุขทุกฺเขสุ น เวธตี ส ภิกฺขูติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๗๖]   ๔  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน
อายสฺมา    สารีปุตฺโต   ภควโต   อวิทูเร   นิสินฺโน   โหติ   ปลฺลงฺกํ
อาภุชิตฺวา   อุชุํ  กายํ  ปณิธาย  ปริมุขํ  สตึ  อุปฏฺเปตฺวา  ฯ  อทฺทสา
โข    ภควา    อายสฺมนฺตํ    สารีปุตฺตํ    อวิทูเร   นิสินฺนํ   ปลฺลงฺกํ
อาภุชิตฺวา   อุชุํ   กายํ   ปณิธาย   ปริมุขํ  สตึ  อุปฏฺเปตฺวา  ฯ  อถ
โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
          ยถาปิ ปพฺพโต เสโล       อจโล สุปติฏฺิโต
          เอวํ โมหกฺขยา ภิกฺขุ        ปพฺพโตว น เวธตีติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๗๗]   ๕  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. นิสีทิมฺหา ฯ   ม. ปพฺพโตว ฯ
อายสฺมา   มหาโมคฺคลฺลาโน   ภควโต  อวิทูเร  นิสินฺโน  โหติ  ปลฺลงฺกํ
อาภุชิตฺวา    อุชุํ    กายํ    ปณิธาย    กายคตาย   สติยา   อชฺฌตฺตํ
สุปติฏฺิตาย    อทฺทสา    โข    ภควา   อายสฺมนฺตํ   มหาโมคฺคลฺลานํ
อวิทูเร   นิสินฺนํ   ปลฺลงฺกํ   อาภุชิตฺวา  อุชุํ  กายํ  ปณิธาย  กายคตาย
สติยา   อชฺฌตฺตํ   สุปติฏฺิตาย  ฯ  อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา
ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               สติ กายคตา อุปฏฺิตา
               ฉสุ ผสฺสายตเนสุ สํวุโต
               สสตํ ภิกฺขุ สมาหิโต
               ชญฺา นิพฺพานมตฺตโนติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๗๘]   ๖  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา ราชคเห วิหรติ
เวฬุวเน  กลนฺทกนิวาเป  ฯ  เตน  โข ปน สมเยน อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ
ภิกฺขู   วสลวาเทน   สมุทาจรติ   ฯ   อถ  โข  สมฺพหุลา  ภิกฺขู  เยน
ภควา     เตนุปสงฺกมึสุ     อุปสงฺกมิตฺวา     ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ   นิสีทึสุ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺนา   โข  เต  ภิกฺขู  ภควนฺตํ
เอตทโวจุํ    อายสฺมา    ภนฺเต    ปิลินฺทวจฺโฉ    ภิกฺขู   วสลวาเทน
สมุทาจรตีติ  ฯ  อถ  โข  ภควา  อญฺตรํ  ภิกฺขุํ  อามนฺเตสิ  เอหิ  ตฺวํ
ภิกฺขุ   มม   วจเนน  ปิลินฺทวจฺฉํ  ภิกฺขุํ  อามนฺเตหิ  สตฺถา  ตํ  อาวุโส
วจฺฉ  ๑- อามนฺเตตีติ ฯ เอวํ ภนฺเตติ โข โส ภิกฺขุ ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา ๒-
เยนายสฺมา        ปิลินฺทวจฺโฉ       เตนุปสงฺกมิ       อุปสงฺกมิตฺวา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปิลินฺทวจฺฉ ฯ   โป. ปฏิสุณิตฺวา ฯ
อายสฺมนฺตํ  ปิลินฺทวจฺฉํ  เอตทโวจ  สตฺถา ตํ อาวุโส [๑]- อามนฺเตตีติ ฯ
เอวมาวุโสติ   โข   อายสฺมา   ปิลินฺทวจฺโฉ  ตสฺส  ภิกฺขุโน  ปฏิสฺสุตฺวา
เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺนํ   โข  อายสฺมนฺตํ  ปิลินฺทวจฺฉํ
ภควา   เอตทโวจ   สจฺจํ   กิร   ตฺวํ   ปิลินฺทวจฺฉ  ภิกฺขู  วสลวาเทน
สมุทาจรสีติ ฯ เอวํ ภนฺเตติ ฯ
     {๗๘.๑}   อถ  โข  ภควา  อายสฺมโต  ปิลินฺทวจฺฉสฺส ปุพฺเพนิวาสํ
มนสิกตฺวา   ภิกฺขู   อามนฺเตสิ   มา   โข   ตุเมฺห   ภิกฺขเว  วจฺฉสฺส
ภิกฺขุโน   อุชฺฌายิตฺถ  น  ภิกฺขเว  วจฺโฉ  โทสนฺตโร  ภิกฺขู  วสลวาเทน
สมุทาจรติ   วจฺฉสฺส   ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  ปญฺจ  ชาติสตานิ  อพฺโภกิณฺณานิ
พฺราหฺมณกุเล    ปจฺจาชาตานิ    โส    ตสฺส    วสลวาโท    ทีฆรตฺตํ
อชฺฌาจิณฺโณ   ๒-   เตนายํ  วจฺโฉ  ภิกฺขู  วสลวาเทน  สมุทาจรตีติ  ฯ
อถ โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               ยมฺหิ น มายา วตฺตติ ๓- น มาโน
               โย ขีณโลโภ อมโม นิราโส
               ปนุณฺณโกโธ อภินิพฺพุตตฺโต
               โส พฺรหฺมโณ โส สมโณ ส ภิกฺขูติ ฯ ฉฏฺ ฯ
     [๗๙]   ๗  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา ราชคเห วิหรติ
เวฬุวเน  กลนฺทกนิวาเป  ฯ  เตน  โข ปน สมเยน อายสฺมา มหากสฺสโป
ปิปฺผลิคุหายํ    วิหรติ    สตฺตาหํ    เอกปลฺลงฺเกน    นิสินฺโน   [๔]-
@เชิงอรรถ:  ม. ปิลินฺทวจฺฉ ฯ   ม. สมุทาจิณฺโณ ฯ   ม. วสตี ฯ   ม. ยุ. โหติ ฯ
อญฺตรํ   สมาธึ   สมาปชฺชิตฺวา   ฯ   อถ  โข  อายสฺมา  มหากสฺสโป
ตสฺส   สตฺตาหสฺส   อจฺจเยน  ตมฺหา  สมาธิมฺหา  วุฏฺาสิ  ฯ  อถ  โข
อายสฺมโต   มหากสฺสปสฺส   ตมฺหา   สมาธิมฺหา   วุฏฺิตสฺส   เอตทโหสิ
ยนฺนูนาหํ   ราชคหํ  ปิณฺฑาย  ปาวิเสยฺยนฺติ  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน
ปญฺจมตฺตานิ   เทวตาสตานิ   อุสฺสุกฺกํ   อาปนฺนานิ   โหนฺติ   อายสฺมโต
มหากสฺสปสฺส   ปิณฺฑปาตปฏิลาภาย   ฯ  อถ  โข  อายสฺมา  มหากสฺสโป
ตานิ     ปญฺจมตฺตานิ     เทวตาสตานิ     ปฏิกขิปิตฺวา    ปุพฺพณฺหสมยํ
นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ราชคหํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ ฯ
     [๘๐]   เตน  โข  ปน  สมเยน  สกฺโก  เทวานมินฺโท  อายสฺมโต
มหากสฺสปสฺส   ปิณฺฑปาตํ   ทาตุกาโม   โหติ   ฯ   เปสการกวณฺณํ  ๑-
อภินิมฺมินิตฺวา  ตนฺตํ  วินาติ  ฯ  สุชาตา ๒- อสุรกญฺา ตสรํ ๓- ปูเรติ ฯ
อถ    โข    อายสฺมา    มหากสฺสโป   ราชคเห   สปทานํ   ปิณฺฑาย
จรมาโน   เยน   สกฺกสฺส   เทวานมินฺทสฺส   นิเวสนํ   เตนุปสงฺกมิ  ฯ
อทฺทสา   โข   สกฺโก   เทวานมินฺโท   อายสฺมนฺตํ  มหากสฺสปํ  ทูรโตว
อาคจฺฉนฺตํ    ทิสฺวาน    ฆรา    นิกฺขมิตฺวา    ปจฺจุคฺคนฺตฺวา   หตฺถโต
ปตฺตํ   คเหตฺวา   ฆรํ   ปวิสิตฺวา   ฆฏิยา   โอทนํ   อุทฺธริตฺวา  ปตฺตํ
ปูเรตฺวา   อายสฺมโต   มหากสฺสปสฺส   อทาสิ   ๔-   ฯ   โส  อโหสิ
ปิณฺฑปาโต   อเนกสูโป  อเนกพฺยญฺชโน  [๕]-  ฯ  อถ  โข  อายสฺมโต
มหากสฺสปสฺส   เอตทโหสิ  โก  นุ  โข  อยํ  สตฺโต  ยสฺสายํ  เอวรูโป
อิทฺธานุภาโวติ  ฯ อถ โข อายสฺมโต มหากสฺสปสฺเสว ๖- เอตทโหสิ สกฺโก
@เชิงอรรถ:  ยุ. เปสการิวณฺณํ ฯ   ม. สุชา ฯ   ยุ. วาสรํ ฯ   ยุ. ปทาสิ ฯ
@ ม. อเนกรสพฺยญฺชโน ฯ ยุ. อเนกสูปรสพฺยญฺชโน ฯ   ม. ยุ. เอวสทฺโท นตฺถิ ฯ
นุ  ๑-  โข  เทวานมินฺโทติ  อิติ  วิทิตฺวา  สกฺกํ  เทวานมินฺทํ เอตทโวจ
กตํ   โข   เต  อิทํ  โกสิย  มา  ปุนปิ  เอวรูปมกาสีติ  ฯ  อมฺหากมฺปิ
ภนฺเต   กสฺสป   ปุญฺเน   อตฺโถ   อมฺหากมฺปิ   ปุญฺเน  กรณียนฺติ  ฯ
อถ     โข     สกฺโก     เทวานมินฺโท     อายสฺมนฺตํ    มหากสฺสปํ
อภิวาเทตฺวา    ปทกฺขิณํ    กตฺวา   เวหาสํ   อพฺภุคฺคนฺตฺวา   อากาเส
อนฺตลิกฺเข ติกฺขตฺตุํ อุทานํ อุทาเนสิ
          อโห ทานํ ปรมทานํ         กสฺสเป สุปติฏฺิตํ
          อโห ทานํ ปรมทานํ         กสฺสเป สุปติฏฺิตนฺติ ฯ
     [๘๑]   อสฺโสสิ   โข   ภควา   ทิพฺพาย  โสตธาตุยา  วิสุทฺธาย
อติกฺกนฺตมานุสิกาย    สกฺกสฺส   เทวานมินฺทสฺส   เวหาสํ   อพฺภุคฺคนฺตฺวา
อากาเส อนฺตลิกฺเข ติกฺขตฺตุํ อุทานํ อุทาเนนฺตสฺส
          อโห ทานํ ปรมทานํ         กสฺสเป สุปติฏฺิตํ
          อโห ทานํ ปรมทานํ         กสฺสเป สุปติฏฺิตนฺติ ฯ
     อถ   โข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา  ตายํ  เวลายํ  อิมํ  อุทานํ
อุทาเนสิ
          ปิณฺฑปาติกสฺส ภิกฺขุโน     อตฺตภรสฺส อนญฺโปสิโน
          เทวา ปิหยนฺติ ตาทิโน       อุปสนฺตสฺส สทา สตีมโตติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๘๒]   ๘ เอวมฺเม สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน
อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน  สมฺพหุลานํ
ภิกฺขูนํ      ปจฺฉาภตฺตํ      ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตานํ      กเรริมณฺฑลมาเฬ
@เชิงอรรถ:  ม. สกฺโก โข อยํ เทวานมินฺโท ฯ
สนฺนิสินฺนานํ    สนฺนิปติตานํ    อยมนฺตรากถา    อุทปาทิ    ปิณฺฑปาติโก
อาวุโส     ภิกฺขุ     ปิณฺฑาย    จรนฺโต    ลภติ    กาเลน    กาลํ
มนาปิเก  จกฺขุนา  รูเป  ปสฺสิตุํ  ลภติ  กาเลน  กาลํ  มนาปิเก โสเตน
สทฺเท   โสตุํ   ลภติ  กาเลน  กาลํ  มนาปิเก  ฆาเนน  คนฺเธ  ฆายิตุํ
ลภติ   กาเลน   กาลํ  มนาปิเก  ชิวฺหาย  รเส  สายิตุํ  ลภติ  กาเลน
กาลํ   มนาปิเก   กาเยน   โผฏฺพฺเพ   ผุสิตุํ   ปิณฺฑปาติโก   อาวุโส
ภิกฺขุ   สกฺกโต   ครุกโต   มานิโต   ปูชิโต   อปจิโต   ปิณฺฑาย  จรติ
หนฺท   ๑-   มยํ  อาวุโส  ปิณฺฑปาติกา  โหม  มยมฺปิ  ลจฺฉาม  กาเลน
กาลํ   มนาปิเก   จกฺขุนา   รูเป   ปสฺสิตุํ   มยมฺปิ   ลจฺฉาม  กาเลน
กาลํ   มนาปิเก   โสเตน   สทฺเท   โสตุํ   มยมฺปิ   ลจฺฉาม  กาเลน
กาลํ   มนาปิเก   ฆาเนน   คนฺเธ   ฆายิตุํ   มยมฺปิ  ลจฺฉาม  กาเลน
กาลํ   มนาปิเก   ชิวฺหาย   รเส   สายิตุํ   มยมฺปิ   ลจฺฉาม  กาเลน
กาลํ   มนาปิเก   กาเยน   โผฏฺพฺเพ  ผุสิตุํ  มยมฺปิ  สกฺกตา  ครุกตา
มานิตา   ปูชิตา   อปจิตา   ปิณฺฑาย   จริสฺสามาติ  ฯ  อยญฺจรหิ  เตสํ
ภิกฺขูนํ อนฺตรากถา โหติ วิปฺปกตา ฯ
     {๘๒.๑}   อถโข  ภควา  สายณฺหสมยํ  ปฏิสลฺลานา  วุฏฺิโต เยน
กเรริมณฺฑลมาโฬ    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    ปญฺตฺเต   อาสเน
นิสีทิ  ฯ  นิสชฺช  โข  ภควา  ภิกฺขู อามนฺเตสิ กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ
กถาย  สนฺนิสินฺนา  กา  จ  ปน  โว อนฺตรากถา วิปฺปกตาติ ฯ อิธ ภนฺเต
อมฺหากํ      ปจฺฉาภตฺตํ      ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตานํ     กเรริมณฺฑลมาเฬ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. หนฺท อาวุโส มยมฺปิ ฯ
สนฺนิสินฺนานํ    สนฺนิปติตานํ    อยมนฺตรากถา    อุทปาทิ    ปิณฺฑปาติโก
อาวุโส   ภิกฺขุ   ปิณฺฑาย   จรนฺโต   ลภติ   กาเลน   กาลํ  มนาปิเก
จกฺขุนา   รูเป  ปสฺสิตุํ  ลภติ  กาเลน  กาลํ  มนาปิเก  โสเตน  สทฺเท
โสตุํ   ลภติ   กาเลน   กาลํ  มนาปิเก  ฆาเนน  คนฺเธ  ฆายิตุํ  ลภติ
กาเลน   กาลํ   มนาปิเก  ชิวฺหาย  รเส  สายิตุํ  ลภติ  กาเลน  กาลํ
มนาปิเก   กาเยน   โผฏฺพฺเพ   ผุสิตุํ   ปิณฺฑปาติโก   อาวุโส   ภิกฺขุ
สกฺกโต   ครุกโต   มานิโต   ปูชิโต   อปจิโต   ปิณฺฑาย   จรติ  หนฺท
อาวุโส    มยมฺปิ    ปิณฺฑปาติกา    โหม   มยมฺปิ   ลจฺฉาม   กาเลน
กาลํ   มนาปิเก   จกฺขุนา   รูเป   ปสฺสิตุํ   มยมฺปิ   ลจฺฉาม  กาเลน
กาลํ   มนาปิเก  โสเตน  สทฺเท  โสตุํ  มยมฺปิ  ลจฺฉาม  กาเลน  กาลํ
มนาปิเก   ฆาเนน   คนฺเธ   ฆายิตุํ   มยมฺปิ   ลจฺฉาม  กาเลน  กาลํ
มนาปิเก   ชิวฺหาย   รเส   สายิตุํ   มยมฺปิ   ลจฺฉาม   กาเลน  กาลํ
มนาปิเก    กาเยน    โผฏฺพฺเพ   ผุสิตุํ   มยมฺปิ   สกฺกตา   ครุกตา
มานิตา    ปูชิตา   อปจิตา   ปิณฺฑาย   จริสฺสามาติ   อยํ   โข   โน
ภนฺเต   อนฺตรากถา   วิปฺปกตา   อถ  ๑-  ภควา  อนุปฺปตฺโตติ  ฯ  น
เขฺวตํ   ภิกฺขเว   ตุมฺหากํ   ปฏิรูปํ  กุลปุตฺตานํ  สทฺธา  ๒-  อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชิตานํ   ยํ   ตุมฺเห   เอวรูปํ   ๓-   กถํ   กเถยฺยาถ
สนฺนิปติตานํ   ๔-   โว   ภิกฺขเว  ทฺวยํ  กรณียํ  ธมฺมี  ๕-  วา  กถา
อริโย วา ตุณฺหีภาโวติ ฯ
     {๘๒.๒}   อถโข   ภควา   เอตมตฺถํ   วิทิตฺวา  ตายํ  เวลายํ
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. อถโข ฯ   ยุ. สทฺธายา ฯ   ม. ยุ. เอวรูปึ ฯ   ยุ. สนฺนิสินฺนานํ
@สนฺนิปติตานํ ฯ  โป. ยุ. ธมฺมิยา ฯ
อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
       ปิณฺฑปาติกสฺส ภิกฺขุโน      อตฺตภรสฺส อนญฺโปสิโน
       เทวา ปิหยนฺติ ตาทิโน        โน เจ สทฺทสิโลกนิสฺสิโตติ ฯ อฏฺมํ ฯ
     [๘๓]   ๙  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน
สมฺพหุลานํ    ภิกฺขูนํ    ปจฺฉาภตฺตํ    ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตานํ   มณฺฑลมาเฬ
สนฺนิสินฺนานํ    สนฺนิปติตานํ   อยมนฺตรากถา   อุทปาทิ   โก   นุ   โข
อาวุโส สิปฺปํ ชานาติ โก กึ สิปฺปํ สิกฺขี กตรํ สิปฺปํ สิปฺปานํ อคฺคนฺติ ฯ
     {๘๓.๑}   ตตฺเถกจฺเจ  เอวมาหํสุ  หตฺถิสิปฺปํ  สิปฺปานํ  อคฺคนฺติ ฯ
เอกจฺเจ    เอวมาหํสุ   อสฺสสิปฺปํ   สิปฺปานํ   อคฺคนฺติ   ฯ   เอกจฺเจ
เอวมาหํสุ    รถสิปฺปํ   สิปฺปานํ   อคฺคนฺติ   ฯ   เอกจฺเจ   เอวมาหํสุ
ธนุสิปฺปํ   สิปฺปานํ   อคฺคนฺติ  ฯ  เอกจฺเจ  เอวมาหํสุ  ถรุสิปฺปํ  สิปฺปานํ
อคฺคนฺติ   ฯ   เอกจฺเจ   เอวมาหํสุ   มุทฺธาสิปฺปํ  สิปฺปานํ  อคฺคนฺติ  ฯ
เอกจฺเจ   เอวมาหํสุ   คณนาสิปฺปํ   สิปฺปานํ   อคฺคนฺติ   ฯ   เอกจฺเจ
เอวมาหํสุ   สงฺขานสิปฺปํ   สิปฺปานํ   อคฺคนฺติ   ฯ  เอกจฺเจ  เอวมาหํสุ
เลขาสิปฺปํ   สิปฺปานํ   อคฺคนฺติ   ฯ  เอกจฺเจ  เอวมาหํสุ  กาเวยฺยสิปฺปํ
สิปฺปานํ  อคฺคนฺติ  ฯ  เอกจฺเจ  เอวมาหํสุ  โลกายตนสิปฺปํ  ๑-  สิปฺปานํ
อคฺคนฺติ  ฯ  เอกจฺเจ  เอวมาหํสุ  เขตฺตวิชฺชาสิปฺปํ ๒- สิปฺปานํ อคฺคนฺติ ฯ
อยญฺจรหิ  เตสํ  ภิกฺขูนํ  อนฺตรากถา  โหติ  ๓-  วิปฺปกตา  ฯ  อถ  โข
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. โลกายตสิปฺปํ ฯ   ม. ขตฺตวิชฺชาสิปฺปํ ฯ   ยุ. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ
ภควา    สายณฺหสมยํ    ปฏิสลฺลานา    วุฏฺิโต    เยน   มณฺฑลมาโฬ
เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา   ปญฺตฺเต   อาสเน   นิสีทิ   ฯ   นิสชฺช
โข   ภควา   ภิกฺขู   อามนฺเตสิ  กาย  นุตฺถ  ภิกฺขเว  เอตรหิ  กถาย
สนฺนิสินฺนา กา จ ปน โว อนฺตรากถา วิปฺปกตาติ ฯ
     {๘๓.๒}   อิธ  ภนฺเต  อมฺหากํ  ปจฺฉาภตฺตํ  ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตานํ
มณฺฑลมาเฬ    สนฺนิสินฺนานํ   สนฺนิปติตานํ   อนฺตรากถา   อุทปาทิ   โก
นุ  โข  อาวุโส  สิปฺปํ  ชานาติ  โก  กึ  สิปฺปํ  สิกฺขี กตรํ สิปฺปํ สิปฺปานํ
อคฺคนฺติ    ตตฺเถกจฺเจ    เอวมาหํสุ    หตฺถิสิปฺปํ    สิปฺปานํ   อคฺคนฺติ
เอกจฺเจ    เอวมาหํสุ    อสฺสสิปฺปํ    สิปฺปานํ    อคฺคนฺติ    เอกจฺเจ
เอวมาหํสุ   รถสิปฺปํ   สิปฺปานํ   อคฺคนฺติ  เอกจฺเจ  เอวมาหํสุ  ธนุสิปฺปํ
สิปฺปานํ   อคฺคนฺติ   เอกจฺเจ   เอวมาหํสุ   ถรุสิปฺปํ   สิปฺปานํ  อคฺคนฺติ
เอกจฺเจ    เอวมาหํสุ    มุทฺธาสิปฺปํ    สิปฺปานํ    อคฺคนฺติ   เอกจฺเจ
เอวมาหํสุ    คณนาสิปฺปํ    สิปฺปานํ    อคฺคนฺติ   เอกจฺเจ   เอวมาหํสุ
สงฺขานสิปฺปํ    สิปฺปานํ    อคฺคนฺติ   เอกจฺเจ   เอวมาหํสุ   เลขาสิปฺปํ
สิปฺปานํ    อคฺคนฺติ    เอกจฺเจ    เอวมาหํสุ   กาเวยฺยสิปฺปํ   สิปฺปานํ
อคฺคนฺติ    เอกจฺเจ    เอวมาหํสุ   โลกายตนสิปฺปํ   สิปฺปานํ   อคฺคนฺติ
เอกจฺเจ   เอวมาหํสุ   เขตฺตวิชฺชาสิปฺปํ   สิปฺปานํ   อคฺคนฺติ   อยํ  โข
โน ภนฺเต อนฺตรากถา วิปฺปกตา อถ ภควา อนุปฺปตฺโตติ ฯ
     {๘๓.๓}   น  เขฺวตํ  ภิกฺขเว  ตุมฺหากํ  ปฏิรูปํ  กุลปุตฺตานํ สทฺธา
อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิตานํ  ยํ  ตุมฺเห  เอวรูปํ  กถํ  กเถยฺยาถ
สนฺนิปติตานํ   โว   ภิกฺขเว   ทฺวยํ   กรณียํ   ธมฺมี  วา  กถา  อริโย
วา   ตุณฺหีภาโวติ   ฯ   อถ   โข   ภควา   เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา  ตายํ
เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               อสิปฺปชีวี ลหุ อตฺถกาโม
               ยตินฺทฺริโย สพฺพธิ วิปฺปมุตฺโต
               อโนกสารี อมโม นิราโส
               หนฺตฺวา ๑- มารํ เอกจโร ส ภิกฺขูติ ฯ นวมํ ฯ
     [๘๔]   ๑๐   เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  อุรุเวลายํ
วิหรติ   นชฺชา   เนรญฺชราย   ตีเร  โพธิรุกฺขมูเล  ปมาภิสมฺพุทฺโธ  ฯ
เตน   โข   ปน   สมเยน   ภควา   สตฺตาหํ  เอกปลฺลงฺเกน  นิสินฺโน
โหติ   วิมุตฺติสุขํ   ปฏิสํเวที   ฯ   อถ   โข  ภควา  ตสฺส  สตฺตาหสฺส
อจฺจเยน    ตมฺหา    สมาธิมฺหา    วุฏฺหิตฺวา    พุทฺธจกฺขุนา    โลกํ
โวโลเกสิ   ฯ  อทฺทสา  โข  ภควา  พุทฺธจกฺขุนา  [๒]-  โวโลเกนฺโต
สตฺเต   อเนเกหิ   สนฺตาเปหิ   สนฺตปฺปมาเน  อเนเกหิ  จ  ปริฬาเหหิ
ปริฑยฺหมาเน    ราคเชหิปิ   โทสเชหิปิ   โมหเชหิปีติ   ฯ   อถ   โข
ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
   อยํ โลโก สนฺตาปชาโต ผสฺสปเรโต โรคํ วทติ อตฺตโต
   เยน ๓- หิ มญฺติ ตโต ตํ โหติ อญฺถา
   อญฺถาภาวี ภวสตฺโต ๔- โลโก ภวปเรโต ภวเมวาภินนฺทติ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. หิตฺวา ฯ ยุ. หตฺวา ฯ   ยุ. โลกํ ฯ   ม. เยน เยน ฯ
@ ยุ. ภวปฺปตฺโต ฯ
   ยทาภินนฺทติ ตํ ภยํ ยสฺส ภายติ ตํ ทุกฺขํ
   ภววิปฺปหานาย โข ปนิทํ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ ๑- ฯ
   เย หิ เกจิ สมณา วา พฺราหฺมณา วา ภเวน ภวสฺส วิปฺปโมกฺขมาหํสุ
   สพฺเพเต อวิปฺปมุตฺตา ภวสฺมาติ วทามิ ฯ
   เย วา ปน เกจิ สมณา วา พฺราหฺมณา วา วิภเวน ภวสฺส นิสฺสรณมาหํสุ
   สพฺเพเต อนิสฺสฏา ภวสฺมาติ วทามิ ฯ
   สพฺพุปธึ ๒- หิ ปฏิจฺจ ทุกฺขมิทํ สมฺโภติ
   สพฺพุปาทานกฺขยา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโว ฯ
   โลกมิมํ ปสฺส ปุถุอวิชฺชาย ปเรตา ๓- ภูตา ภูตรตา วา อปริมุตฺตา ฯ
   เย หิ เกจิ ภวา สพฺพธิ สพฺพตฺถตาย
   สพฺเพเต ภวา อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมา ฯ
   เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสโต
   ภวตณฺหา ปหียติ วิภวตณฺหาภินนฺทติ ๕- ฯ
   สพฺพโส ตณฺหานํ ขยา อเสสวิราคนิโรโธ นิพฺพานํ
   ตสฺส นิพฺพุตสฺส ภิกฺขุโน อนุปาทา ปุนพฺภโว น โหติ ฯ
   อภิภูโต มาโร วิชิตสงฺคาโม อุปจฺจคา สพฺพภวานิ ตาทีติ ฯ ทสมํ ฯ
                       นนฺทวคฺโค ตติโย ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. วสฺสตีติ ฯ   โป. อุปธี หิ ฯ ม. อุปธึ หิ ฯ ยุ. น อุปธิ หิ ฯ
@ โป. ปเรตภูตา ภูตโตรตา ภวา ฯ   โป. ม. ยุ. วิปริณามธมฺมาติ ฯ
@ ม. วิภวํ นาภินนฺทตีติปิ ฯ
                                    ตสฺสุทฺทานํ
         กมฺมํ นนฺโท ยโสโช จ         สารีปุตฺโต จ โกลิโต
         ปิลินฺโท กสฺสโป ปิณฺโฑ      สิปฺปํ โลเกน เต ทสาติ ฯ
                                   ------------
                       อุทาเน จตุตฺโถ เมฆิยวคฺโค
     [๘๕]   ๑  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ เอกํ สมยํ ภควา จาลิกายํ ๑- วิหรติ
จาลิเก  ปพฺพเต  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน  อายสฺมา เมฆิโย ภควโต
อุปฏฺาโก   โหติ   ฯ   อถ   โข   อายสฺมา   เมฆิโย  เยน  ภควา
เตนุปสงฺกมิ     อุปสงฺกมิตฺวา     ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา    เอกมนฺตํ
อฏฺาสิ  ฯ  เอกมนฺตํ  ิโต  โข  อายสฺมา  เมฆิโย  ภควนฺตํ เอตทโวจ
อิจฺฉามหํ  ภนฺเต  ชนฺตุคาเม  ๒-  ปิณฺฑาย  ปวิสิตุนฺติ  ฯ  ยสฺสทานิ  ตฺวํ
เมฆิย กาลํ มญฺสีติ ฯ
     {๘๕.๑}   อถ  โข  อายสฺมา  เมฆิโย  ปุพฺพณฺหสมยํ  นิวาเสตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย     ชนฺตุคามํ    ปิณฺฑาย    ปาวิสิ    ฯ    ชนฺตุคาเม
ปิณฺฑาย   จริตฺวา   ปจฺฉาภตฺตํ   ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต   เยน   กิมิกาฬาย
นทิยา   ตีรํ   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   กิมิกาฬาย   นทิยา   ตีเร
ชงฺฆาวิหารํ    อนุจงฺกมมาโน   อนุวิจรมาโน   อทฺทสา   โข   อมฺพวนํ
ปาสาทิกํ   รมณียํ  ๓-  ทิสฺวานสฺส  เอตทโหสิ  ปาสาทิกํ  วติทํ  อมฺพวนํ
รมณียํ    อลํ    วติทํ    กุลปุตฺตสฺส   ปธานตฺถิกสฺส   ปธานาย   สเจ
มํ ภควา อนุชาเนยฺย อาคจฺเฉยฺยาหํ อิมํ อมฺพวนํ ปธานายาติ ฯ
     {๘๕.๒}   อถ  โข  อายสฺมา  เมฆิโย  เยน  ภควา เตนุปสงฺกมิ
@เชิงอรรถ:  โป. วาลิกายํ วิหรติ วาลิเก ฯ   ม. ยุ. ชนฺตุคามํ ฯ   ม. มนุญฺ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺโน   โข   อายสฺมา   เมฆิโย  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  อิธาหํ  ภนฺเต
ปุพฺพณฺหสมยํ     นิวาเสตฺวา    ปตฺตจีวรมาทาย    ชนฺตุคามํ    ปิณฺฑาย
ปาวิสึ   ชนฺตุคาเม   ปิณฺฑาย   จริตฺวา   ปจฺฉาภตฺตํ  ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต
เยน   กิมิกาฬาย   นทิยา   ตีรํ  เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา  กิมิกาฬาย
นทิยา    ตีเร    ชงฺฆาวิหารํ   อนุจงฺกมมาโน   อนุวิจรมาโน   อทฺทสํ
อมฺพวนํ    ปาสาทิกํ    รมณียํ   ทิสฺวาน   เม   เอตทโหสิ   ปาสาทิกํ
วติทํ    อมฺพวนํ    รมณียํ    อลํ    วติทํ   กุลปุตฺตสฺส   ปธานตฺถิกสฺส
ปธานาย    สเจ    มํ    ภควา   อนุชาเนยฺย   อาคจฺเฉยฺยาหํ   อิมํ
อมฺพวนํ    ปธานายาติ    สเจ    มํ    ภนฺเต    ภควา   อนุชานาติ
คจฺเฉยฺยาหํ [๑]- อมฺพวนํ ปธานายาติ ฯ
     [๘๖]   เอวํ  วุตฺเต  ภควา  อายสฺมนฺตํ เมฆิยํ เอตทโวจ อาคเมหิ
ตาว   เมฆิย   เอกโกมฺหิ   ๒-   ตาว   ยาว   อญฺโปิ  โกจิ  ภิกฺขุ
อาคจฺฉตีติ   ฯ   ทุติยมฺปิ   โข  อายสฺมา  เมฆิโย  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
ภควโต   ภนฺเต   นตฺถิ   กิญฺจิ  อุตฺตรึ  กรณียํ  ๓-  นตฺถิ  กตสฺส  วา
ปฏิจโย    มยฺหํ   โข   ปน   ภนฺเต   อตฺถิ   อุตฺตรึ   กรณียํ   อตฺถิ
กตสฺส   ปฏิจโย   สเจ   มํ   ภนฺเต   ภควา  อนุชานาติ  คจฺเฉยฺยาหํ
ตํ    อมฺพวนํ   ปธานายาติ   ฯ   ทุติยมฺปิ   โข   ภควา   อายสฺมนฺตํ
เมฆิยํ   เอตทโวจ   อาคเมหิ   ตาว   เมฆิย  เอกโกมฺหิ  ตาว  ยาว
อญฺโปิ   โกจิ   ภิกฺขุ  อาคจฺฉตีติ  ฯ  ตติยมฺปิ  โข  อายสฺมา  เมฆิโย
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ตํ ฯ   โป. ยุ. เอกกมฺหา ฯ ม. เอกกมฺหิ ฯ   ม. อุตฺตริกรณียํ ฯ
ภควนฺตํ   เอตทโวจ   ภควโต   ภนฺเต   นตฺถิ   กิญฺจิ   อุตฺตรึ  กรณียํ
นตฺถิกตสฺส   วา  ปฏิจโย  มยฺหํ  โข  ปน  ภนฺเต  อตฺถิ  อุตฺตรึ  กรณียํ
อตฺถิ   กตสฺส   วา  ปฏิจโย  สเจ  มํ  ภควา  อนุชานาติ  คจฺเฉยฺยาหํ
ตํ    อมฺพวนํ    ปธานายาติ   ฯ   ปธานนฺติ   โข   เมฆิย   วทมานํ
กินฺติวเทยฺยาม ยสฺสทานิ ตฺวํ เมฆิย กาลํ มญฺสีติ ฯ
     [๘๗]   อถ   โข   อายสฺมา   เมฆิโย   อุฏฺายาสนา  ภควนฺตํ
อภิวาเทตฺวา    ปทกฺขิณํ    กตฺวา   เยน   ตํ   อมฺพวนํ   เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ตํ   อมฺพวนํ   อชฺโฌคเหตฺวา  ๑-  อญฺตรสฺมึ  รุกฺขมูเล
ทิวาวิหารํ   นิสีทิ   ฯ  อถ  โข  อายสฺมโต  เมฆิยสฺส  ตสฺมึ  อมฺพวเน
วิหรนฺตสฺส   เยภุยฺเยน   ตโย   ปาปกา  อกุสลา  วิตกฺกา  สมุทาจรนฺติ
เสยฺยถีทํ    กามวิตกฺโก    พฺยาปาทวิตกฺโก    วิหึสาวิตกฺโก   ฯ   อถ
โข   อายสฺมโต   เมฆิยสฺส   เอตทโหสิ   อจฺฉริยํ   วต   โภ  อพฺภูตํ
วต  โภ  สทฺธา  จ  วตมฺหิ  อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชิโต อถ โข ๒-
ปนิเมหิ   ตีหิ  ปาปเกหิ  อกุสเลหิ  วิตกฺเกหิ  อนฺวาสโต  ๓-  เสยฺยถีทํ
กามวิตกฺเกน    พฺยาปาทวิตกฺเกน    วิหึสาวิตกฺเกนาติ   ฯ   อถ   โข
อายสฺมา   เมฆิโย   สายณฺหสมยํ   ปฏิสลฺลานา   วุฏฺิโต  เยน  ภควา
เตนุปสงฺกมิ     อุปสงฺกมิตฺวา     ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา    เอกมนฺตํ
นิสีทิ    ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   อายสฺมา   เมฆิโย   ภควนฺตํ
เอตทโวจ   อิธ  [๔]-  ภนฺเต  ตสฺมึ  อมฺพวเน  วิหรนฺตสฺส  เยภุยฺเยน
@เชิงอรรถ:  ม. อชฺโฌคาเหตฺวา ฯ   ม. ยุ. อถ จ ฯ   โป. อนุสนฺตา ฯ ม. อนฺวาสตฺตา ฯ
@ยุ. อนฺวาสนฺโน ฯ   ม. ยุ. มยฺหํ ฯ
ตโย   ปาปกา   อกุสลา   วิตกฺกา  สมุทาจรนฺติ  เสยฺยถีทํ  กามวิตกฺโก
พฺยาปาทวิตกฺโก    วิหึสาวิตกฺโก    ตสฺส    มยฺหํ   ภนฺเต   เอตทโหสิ
อจฺฉริยํ   วต   โภ   อพฺภูตํ   วต  โภ  สทฺธา  จ  วตมฺหิ  อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชิโต   อถ   โข   ปนิเมหิ   ตีหิ   ปาปเกหิ  อกุสเลหิ
วิตกฺเกหิ    อนฺวาสโต    เสยฺยถีทํ    กามวิตกฺเกน   พฺยาปาทวิตกฺเกน
วิหึสาวิตกฺเกนาติ ฯ
     [๘๘]   อปริปกฺกาย    เมฆิย    เจโตวิมุตฺติยา   ปญฺจ   ธมฺมา
ปริปากาย  สํวตฺตนฺติ  กตเม  ปญฺจ  ๑  อิธ  เมฆิย  ภิกฺขุ  กลฺยาณมิตฺโต
โหติ    กลฺยาณสมฺปวงฺโก   อปริปกฺกาย   เมฆิย   เจโตวิมุตฺติยา   อยํ
ปโม   ธมฺโม  ปริปากาย  สํวตฺตติ  ฯ  ๒  ปุน  จ  ปรํ  เมฆิย  ภิกฺขุ
สีลวา    โหติ    ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต    วิหรติ   อาจารโคจรสมฺปนฺโน
อณุมตฺเตสุ  วชฺเชสุ  ภยทสฺสาวี  สมาทาย  สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ อปริปกฺกาย
เมฆิย เจโตวิมุตฺติยา อยํ ทุติโย ธมฺโม ปริปากาย สํวตฺตติ ฯ
     {๘๘.๑}   ๓  ปุน  จ  ปรํ  เมฆิย  ภิกฺขุ ยายํ กถา อภิสลฺเลขิกา
เจโตวิวรณสปฺปายา   เอกนฺตนิพฺพิทาย   วิราคาย   นิโรธาย   อุปสมาย
อภิญฺาย    สมฺโพธาย   นิพฺพานาย   สํวตฺตติ   เสยฺยถีทํ   อปฺปิจฺฉกถา
สนฺตุฏฺิกถา    ปวิเวกกถา    อสํสคฺคกถา    วิริยารมฺภกถา    สีลกถา
สมาธิกถา    ปญฺากถา   วิมุตฺติกถา   วิมุตฺติาณทสฺสนกถา   เอวรูปิยา
กถาย   นิกามลาภี   โหติ   อกิจฺฉลาภี  อกสิรลาภี  อปริปกฺกาย  เมฆิย
เจโตวิมุตฺติยา อยํ ตติโย ธมฺโม ปริปากาย สํวตฺตติ ฯ
     {๘๘.๒}   ๔  ปุน จ ปรํ เมฆิย ภิกฺขุ อารทฺธวิริโย วิหรติ อกุสลานํ
ธมฺมานํ    ปหานาย    กุสลานํ   ธมฺมานํ   อุปฺปาทาย   ๑-   ถามวา
ทฬฺหปรกฺกโม   อนิกฺขิตฺตธุโร   กุสเลสุ   ธมฺเมสุ   อปริปกฺกาย   เมฆิย
เจโตวิมุตฺติยา อยํ จตุตฺโถ ธมฺโม ปริปากาย สํวตฺตติ ฯ
     {๘๘.๓}   ๕  ปุน จ ปรํ เมฆิย ภิกฺขุ ปญฺวา โหติ อุทยตฺถคามินิยา
ปญฺาย    สมนฺนาคโต   อริยาย   นิพฺเพธิกาย   สมฺมาทุกฺขกฺขยคามินิยา
อปริปกฺกาย   เมฆิย   เจโตวิมุตฺติยา   อยํ  ปญฺจโม  ธมฺโม  ปริปากาย
สํวตฺตติ    ฯ    อปริปกฺกาย    เมฆิย   เจโตวิมุตฺติยา   อิเม   ปญฺจ
ธมฺมา     ปริปากาย    สํวตฺตนฺติ    ฯ    กลฺยาณมิตฺตสฺเสตํ    เมฆิย
ภิกฺขุโน     ปาฏิกงฺขํ     กลฺยาณสหายสฺส     กลฺยาณสมฺปวงฺกสฺส    ยํ
สีลวา   ภวิสฺสติ   ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต   วิหริสฺสติ  อาจารโคจรสมฺปนฺโน
อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี สมาทาย สิกขิสฺสติ สิกฺขาปเทสุ ฯ
     {๘๘.๔}   กลฺยาณมิตฺตสฺเสตํ เมฆิย ภิกฺขุโน ปาฏิกงฺขํ กลฺยาณสหายสฺส
กลฺยาณสมฺปวงฺกสฺส   ยํ   ยายํ  กถา  อภิสลฺเลขิกา  เจโตวิวรณสปฺปายา
เอกนฺตนิพฺพิทาย   วิราคาย   นิโรธาย   อุปสมาย  อภิญฺาย  สมฺโพธาย
นิพฺพานาย   สํวตฺติสฺสติ  เสยฺยถีทํ  อปฺปิจฺฉกถา  สนฺตุฏฺิกถา  ปวิเวกกถา
อสํสคฺคกถา   วิริยารมฺภกถา  สีลกถา  สมาธิกถา  ปญฺากถา  วิมุตฺติกถา
วิมุตฺติาณทสฺสนกถา    เอวรูปิยา   กถาย   นิกามลาภี   ภวิสฺสติ   ๒-
อกิจฺฉลาภี    อกสิรลาภี    ฯ    กลฺยาณมิตฺตสฺเสตํ    เมฆิย   ภิกฺขุโน
ปาฏิกงฺขํ    กลฺยาณสหายสฺส    กลฺยาณสมฺปวงฺกสฺส    ยํ   อารทฺธวิริโย
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อุปสมฺปทาย ฯ   ยุ. โหติ ฯ
วิหริสฺสติ     อกุสลานํ     ธมฺมานํ    ปหานาย    กุสลานํ    ธมฺมานํ
อุปฺปาทาย   ถามวา   ทฬฺหปรกฺกโม  อนิกฺขิตฺตธุโร  กุสเลสุ  ธมฺเมสุ  ฯ
กลฺยาณมิตฺตสฺเสตํ     เมฆิย    ภิกฺขุโน    ปาฏิกงฺขํ    กลฺยาณสหายสฺส
กลฺยาณสมฺปวงฺกสฺส     ยํ     ปญฺวา     ภวิสฺสติ     อุทยตฺถคามินิยา
ปญฺาย สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมาทุกฺขกฺขยคามินิยา ฯ
     [๘๙]   เตน  จ  ปน  เมฆิย  ภิกฺขุนา  อิเมสุ ปญฺจสุ ๑- ปติฏฺาย
จตฺตาโร  ธมฺมา  อุตฺตรึ  ๒-  ภาเวตพฺพา  อสุภา  ภาเวตพฺพา  ราคสฺส
ปหานาย   เมตฺตา   ภาเวตพฺพา  พฺยาปาทสฺส  ปหานาย  อานาปานสฺสติ
ภาเวตพฺพา       วิตกฺกุปจฺเฉทาย       อนิจฺจสญฺา      ภาเวตพฺพา
อสฺมิมานสมุคฺฆาตาย    ฯ    อนิจฺจสญฺิโน    หิ   เมฆิย   อนตฺตสญฺา
สณฺาติ     อนตฺตสญฺี     อสฺมิมานสมุคฺฆาตํ     ปาปุณาติ     ทิฏฺเว
ธมฺเม นิพฺพานนฺติ ฯ
     {๘๙.๑}   อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา  ตายํ เวลายํ อิมํ
อุทานํ อุทาเนสิ
               ขุทฺทา ๓- วิตกฺกา สุขุมา วิตกฺกา
               อนุคตา มนโส อุพฺพิลาปา
               เอเต อวิทฺวา มนโส วิตกฺเก
               หุราหุรํ ธาวติ ภนฺตจิตฺโต ฯ
               เอเต จ วิทฺวา มนโส วิตกฺเก
               อาตาปิโย สํวรติ สติมา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปญฺจสุ ธมฺเมสุ ฯ   ม. ยุ. อุตฺตริ ฯ   โป. โอฬารา ฯ
               อนุคเต มนโส อุพฺพิลาเป
               อเสสเมเต ปชหาติ พุทฺโธติ ฯ สุตฺตํ ปมํ ฯ
     [๙๐]   ๒  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา กุสินารายํ วิหรติ
อุปวตฺตเน   มลฺลานํ   สาลวเน  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน  สมฺพหุลา
ภิกฺขู  ภควโต  อวิทูเร  อรญฺกุฏิกายํ  วิหรนฺติ  อุทฺธตา  [๑]-  อุนฺนฬา
จปลา    มุขรา   วิกิณฺณวาจา   มุฏฺสฺสติโน   อสมฺปชานา   อสมาหิตา
วิพฺภนฺตจิตฺตา   ปากตินฺทฺริยา   ฯ   อทฺทสา  โข  ภควา  เต  สมฺพหุเล
ภิกฺขู   อวิทูเร   อรญฺกุฏิกายํ   วิหรนฺเต   อุทฺธเต   อุนฺนเฬ   จปเล
มุขเร   วิกิณฺณวาเจ  มุฏฺสฺสติโน  อสมฺปชาเน  อสมาหิเต  วิพฺภนฺตจิตฺเต
ปากตินฺทฺริเย   ฯ   อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา  ตายํ  เวลายํ
อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
          อรกฺขิเตน กาเยน           มิจฺฉาทิฏฺิคเตน ๒- จ
          ถีนมิทฺธาภิภูเตน            วสํ มารสฺส คจฺฉติ ฯ
          ตสฺมา รกฺขิตจิตฺตสฺส       สมฺมาสงฺกปฺปโคจโร
          สมฺมาทิฏฺิปุเรกฺขาโร      ตฺวาน อุทยพฺพยํ
          ถีนมิทฺธาภิภู ภิกฺขุ          สพฺพา ทุคฺคติโย ชเหติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๙๑]   ๓  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา โกสเลสุ จาริกํ
จรติ  มหตา  ภิกฺขุสงฺเฆน  สทฺธึ  ฯ  อถ  โข  ภควา  มคฺคา  โอกฺกมฺม
เยน    อญฺตรํ    รุกฺขมูลํ    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา   ปญฺตฺเต
อาสเน   นิสีทิ   ฯ   อถ   โข   อญฺตโร   โคปาลโก  เยน  ภควา
@เชิงอรรถ:  ยุ. โหนฺติ ฯ   ม. มิจฺฉาทิฏฺิหเตน ฯ
เตนุปสงฺกมิ     อุปสงฺกมิตฺวา     ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา    เอกมนฺตํ
นิสีทิ   ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺนํ  โข  ตํ  โคปาลกํ  ภควา  ธมฺมิยา  กถาย
สนฺทสฺเสสิ   สมาทเปสิ   สมุตฺเตเชสิ   สมฺปหํเสสิ   ฯ   อถ  โข  โส
โคปาลโก    ภควโต    ธมฺมิยา    กถาย    สนฺทสฺสิโต    สมาทปิโต
สมุตฺเตชิโต   สมฺปหํสิโต   ภควนฺตํ   เอตทโวจ  อธิวาเสตุ  เม  ภนฺเต
ภควา   สฺวาตนาย   ภตฺตํ  สทฺธึ  ภิกฺขุสงฺเฆนาติ  ฯ  อธิวาเสสิ  ภควา
ตุณฺหีภาเวน   ฯ  อถ  โข  โส  โคปาลโก  ภควโต  อธิวาสนํ  วิทิตฺวา
อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ ฯ
     {๙๑.๑}   อถ  โข  โส  โคปาลโก ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน สเก
นิเวสเน  ปหุตํ  อปฺโปทกปายาสํ  ปฏิยาทาเปตฺวา  นวญฺจ  สปฺปึ  ภควโต
กาลํ   อาโรเจสิ  กาโล  ภนฺเต  นิฏฺิตํ  ภตฺตนฺติ  ฯ  อถ  โข  ภควา
ปุพฺพณฺหสมยํ   นิวาเสตฺวา   ปตฺตจีวรมาทาย   สทฺธึ   ภิกฺขุสงฺเฆน  เยน
ตสฺส    โคปาลกสฺส   นิเวสนํ   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ปญฺตฺเต
อาสเน   นิสีทิ   ฯ   อถ   โข  ๑-  โคปาลโก  พุทฺธปฺปมุขํ  ภิกฺขุสงฺฆํ
อปฺโปทกปายาเสน    จ   นเวน   จ   สปฺปินา   สหตฺถา   สนฺตปฺเปสิ
สมฺปวาเรสิ  ฯ  อถ  โข  โส  โคปาลโก ภควนฺตํ ภุตฺตาวึ โอนีตปตฺตปาณึ
อญฺตรํ    นีจํ   อาสนํ   คเหตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ   เอกมนฺตํ
นิสินฺนํ   โข   ตํ   โคปาลกํ   ภควา   ธมฺมิยา   กถาย  สนฺทสฺเสตฺวา
สมาทเปตฺวา สมุตฺเตเชตฺวา สมฺปหํเสตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกามิ ฯ
     [๙๒]   อถ    โข   อจิรปกฺกนฺตสฺส   ภควโต   ตํ   โคปาลกํ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. โข โส ฯ
อญฺตโร  ปุริโส  สีมนฺตริกาย  ชีวิตา  โวโรเปสิ  ฯ  อถ  โข สมฺพหุลา
ภิกฺขู     เยน     ภควา    เตนุปสงฺกมึสุ    อุปสงฺกมิตฺวา    ภควนฺตํ
อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ  นิสีทึสุ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺนา  โข  เต  ภิกฺขู
ภควนฺตํ   เอตทโวจุํ   เยน   ภนฺเต   โคปาลเกน   อชฺช  พุทฺธปฺปมุโข
ภิกฺขุสงฺโฆ    อปฺโปทกปายาเสน   จ   นเวน   จ   สปฺปินา   สหตฺถา
สนฺตปฺปิโต   สมฺปวาริโต   โส   กิร   ภนฺเต   โคปาลโก   อญฺตเรน
ปุริเสน  สีมนฺตริกาย  ชีวิตา  โวโรปิโตติ  ฯ  อถ  โข  ภควา เอตมตฺถํ
วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
          ทิโส ทิสํ ยนฺตํ กยิรา        เวรี วา ปน เวรินํ
          มิจฺฉาปณิหิตํ จิตฺตํ          ปาปิโย นํ ตโต กเรติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๙๓]   ๔  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา ราชคเห วิหรติ
เวฬุวเน   กลนฺทกนิวาเป   ฯ   เตน  โข  ปน  สมเยน  อายสฺมา  จ
สารีปุตฺโต     อายสฺมา     จ     มหาโมคฺคลฺลาโน    กโปตกนฺทรายํ
วิหรนฺติ   ฯ   เตน   โข  ปน  สมเยน  อายสฺมา  สารีปุตฺโต  ชุณฺหาย
รตฺติยา   นโวโรปิเตหิ   เกเสหิ   อพฺโภกาเส  นิสินฺโน  โหติ  อญฺตรํ
สมาธึ สมาปชฺชิตฺวา ฯ
     [๙๔]   เตน  โข  ปน  สมเยน  เทฺว  ยกฺขา  สหายกา อุตฺตราย
ทิสาย   ทกฺขิณทิสํ   คจฺฉนฺติ   เกนจิเทว   กรณีเยน   ฯ  อทฺทสํสุ  โข
เต   ยกฺขา   อายสฺมนฺตํ   สารีปุตฺตํ   ชุณฺหาย   รตฺติยา  นโวโรปิเตหิ
เกเสหิ   อพฺโภกาเส  นิสินฺนํ  ทิสฺวาน  เอโก  ยกฺโข  ทุติยํ  ๑-  ยกฺขํ
@เชิงอรรถ:  โป. ทุติยมฺปิ ฯ
เอตทโวจ  ปฏิภาติ  มํ  สมฺม  อิมสฺส  สมณสฺส  สีเส  ปหารํ  ทาตุนฺติ ฯ
เอวํ   วุตฺเต  โส  ยกฺโข  ตํ  ยกฺขํ  เอตทโวจ  อลํ  สมฺม  มา  สมณํ
อาสาเทสิ ๑- อุฬาโร โส สมฺม สมโณ มหิทฺธิโก มหานุภาโวติ ฯ
     {๙๔.๑}   ทุติยมฺปิ   โข   โส   ยกฺโข   ตํ  ยกฺขํ  เอตทโวจ
ปฏิภาติ   มํ  สมฺม  อิมสฺส  สมณสฺส  สีเส  ปหารํ  ทาตุนฺติ  ฯ  ทุติยมฺปิ
โข  โส  ยกฺโข  ตํ  ยกฺขํ  เอตทโวจ  อลํ  สมฺม  มา  สมณํ อาสาเทสิ
อุฬาโร   โส   สมฺม   สมโณ   มหิทฺธิโก   มหานุภาโวติ   ฯ  ตติยมฺปิ
โข   โส   ยกฺโข   ตํ   ยกฺขํ   เอตทโวจ  ปฏิภาติ  มํ  สมฺม  อิมสฺส
สมณสฺส สีเส ปหารํ ทาตุนฺติ ฯ
     {๙๔.๒}   ตติยมฺปิ  โข  โส  ยกฺโข  ตํ ยกฺขํ เอตทโวจ อลํ สมฺม
มา  สมณํ  อาสาเทสิ  อุฬาโร  โส สมฺม สมโณ มหิทฺธิโก มหานุภาโวติ ฯ
อถ  โข  โส  ยกฺโข  ตํ  ยกฺขํ  อนาทยิตฺวา อายสฺมโต สารีปุตฺตตฺเถรสฺส
สีเส  ปหารํ  อทาสิ  ฯ  [๒]- อปิ เตน ปหาเรน สตฺตรตนํ วา อฏฺรตนํ
วา   นาคํ  โอสาเทยฺย  มหนฺตํ  วา  ปพฺพตกูฏํ  ปทาเลยฺย  ฯ  อถ  จ
ปน โส ยกฺโข ฑยฺหามีติ วตฺวา ตตฺเถว มหานิรยํ อปตาสิ ๓- ฯ
     [๙๕]   อทฺทสา   โข   อายสฺมา   มหาโมคฺคลฺลาโน   ทิพฺเพน
จกฺขุนา    วิสุทฺเธน   อติกฺกนฺตมานุสเกน   เตน   ยกฺเขน   อายสฺมโต
สารีปุตฺตสฺส   สีเส   ปหารํ   ทิยมานํ  ทิสฺวาน  เยนายสฺมา  สารีปุตฺโต
เตนุปสงฺกมิ     อุปสงฺกมิตฺวา     อายสฺมนฺตํ    สารีปุตฺตํ    เอตทโวจ
กจฺจิ    เต    อาวุโส   ขมนียํ   กจฺจิ   ยาปนียํ   กจฺจิ   น   กิญฺจิ
@เชิงอรรถ:  โป. สพฺพวาเรสุ ปหาเรสีติ ทิสฺสติ ฯ   โป. ตาว ปหาโร อโหสีติ ฯ ม. ตาว
@มหาปหาโร อโหสิ ฯ   โป. อวฏฺาสิ ฯ
ทุกฺขนฺติ   ขมนียํ   เม   อาวุโส   โมคฺคลฺลาน   ยาปนียํ  เม  อาวุโส
โมคฺคลฺลาน อปิ จ เม สีเส โถกํ ทุกฺขนฺติ ฯ
     {๙๕.๑}   อจฺฉริยํ อาวุโส สารีปุตฺต อพฺภูตํ อาวุโส สารีปุตฺต ยํ ๑-
มหิทฺธิโก  อายสฺมา  สารีปุตฺโต  มหานุภาโว  อิธ  เต  อาวุโส สารีปุตฺต
อญฺตโร  ยกฺโข  สีเส  ปหารํ  อทาสิ  ตาว มหาปหาโร อโหสิ อปิ เตน
ปหาเรน   สตฺตรตนํ   วา   อฏฺรตนํ   วา  นาคํ  โอสาเทยฺย  มหนฺตํ
วา   ปพฺพตกูฏํ   วา   ปทาเลยฺยาติ   ฯ   อถ  ปนายสฺมา  สารีปุตฺโต
เอวมาห   ขมนียํ   เม   อาวุโส   โมคฺคลฺลาน  ยาปนียํ  เม  อาวุโส
โมคฺคลฺลาน   อปิ   จ   เม   สีเส   โถกํ  ทุกฺขนฺติ  อจฺฉริยํ  อาวุโส
โมคฺคลฺลาน    อพฺภูตํ    อาวุโส    โมคฺคลฺลาน   ยํ   ๒-   มหิทฺธิโก
อายสฺมา   มหาโมคฺคลฺลาโน   มหานุภาโว   ยตฺร   หิ   นาม  ยกฺขมฺปิ
ปสฺสิสฺสติ มยํ ปเนตรหิ ปํสุปิสาจกมฺปิ น ปสฺสามาติ ฯ
     [๙๖]   อสฺโสสิ   โข   ภควา   ทิพฺพาย  โสตธาตุยา  วิสุทฺธาย
อติกฺกนฺตมานุสิกาย    เตสํ    อุภินฺนํ    มหานาคานํ    เอวรูปํ    ๓-
กถาสลฺลาปํ   ฯ   อถ   โข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา  ตายํ  เวลายํ
อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
          ยสฺส เสลุปมํ จิตฺตํ       ิตํ นานุปกมฺปติ
          วิรตฺตํ รชนีเยสุ            โกปเนยฺเย น กุปฺปติ
          ยสฺเสวํ ภาวิตํ จิตฺตํ      กุโต ตํ ทุกฺขเมสฺสตีติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๙๗]   ๕  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา โกสมฺพิยํ วิหรติ
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. ยํ ตฺวํ ฯ ม. ยาว ฯ   โป. ม. ยุ. ยาว ฯ   โป. ม. ยุ. อิมํ เอวรูปํ ฯ
โฆสิตาราเม   ฯ   เตน   โข  ปน  สมเยน  ภควา  อากิณฺโณ  วิหรติ
ภิกฺขูหิ    ภิกฺขุนีหิ    อุปาสเกหิ   อุปาสิกาหิ   ราชูหิ   ราชมหามตฺเตหิ
ติตฺถิเยหิ   ติตฺถิยสาวเกหิ   อากิณฺโณ   ทุกฺขํ   น   ผาสุ   วิหรติ   ฯ
อถ   โข   ภควโต   เอตทโหสิ  อหํ  โข  เอตรหิ  อากิณฺโณ  วิหรามิ
ภิกฺขูหิ    ภิกฺขุนีหิ    อุปาสเกหิ   อุปาสิกาหิ   ราชูหิ   ราชมหามตฺเตหิ
ติตฺถิเยหิ    ติตฺถิยสาวเกหิ    อากิณฺโณ    ทุกฺขํ   น   ผาสุ   วิหรามิ
ยนฺนูนาหํ   เอโก  คณมฺหา  วูปกฏฺโ  วิหเรยฺยนฺติ  ฯ  อถ  โข  ภควา
ปุพฺพณฺหสมยํ     นิวาเสตฺวา     ปตฺตจีวรมาทาย    โกสมฺพึ    ปิณฺฑาย
ปาวิสิ   ฯ   โกสมฺพิยํ  ปิณฺฑาย  จริตฺวา  ปจฺฉาภตฺตํ  ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต
สามํ     เสนาสนํ    สํสาเมตฺวา    ปตฺตจีวรมาทาย    อนามนฺเตตฺวา
อุปฏฺากํ   อนปโลเกตฺวา  ภิกฺขุสงฺฆํ  เอโก  อทุติโย  เยน  ปาลิเลยฺยกํ
เตน   จาริกํ   ปกฺกามิ  อนุปุพฺเพน  จาริกญฺจรมาโน  เยน  ปาลิเลยฺยกํ
ตทวสริ ฯ
     [๙๘]   ตตฺร   สุทํ  ภควา  ปาลิเลยฺยเก  วิหรติ  รกฺขิตวนสณฺเฑ
ภทฺทสาลมูเล    ฯ   อญฺตโรปิ   โข   หตฺถินาโค   อากิณฺโณ   วิหรติ
หตฺถีหิ   หตฺถินีหิ   หตฺถิกุฬเภหิ   ๑-   หตฺถิจฺฉาเปหิ   ฉินฺนคฺคานิ  เจว
ติณานิ   ขาทติ   โอภคฺโคภคฺคญฺจสฺส   สาขาภงฺคํ  ขาทนฺติ  อาวิลานิ  จ
ปานียานิ    ปิวติ    โอคาหา    จสฺส   อุตฺติณฺณสฺส   หตฺถินิโย   กายํ
อุปนิฆํสนฺติโย    คจฺฉนฺติ    อากิณฺโณ   ทุกฺขํ   น   ผาสุ   วิหรติ   ฯ
อถ   โข   ตสฺส  หตฺถินาคสฺส  เอตทโหสิ  อหํ  โข  เอตรหิ  อากิณฺโณ
@เชิงอรรถ:  ม. หตฺถิกฬเภหิ ฯ ยุ. หตฺถิกฬเรหิ ฯ
วิหรามิ    หตฺถีหิ    หตฺถินีหิ   หตฺถิกุฬเภหิ   หตฺถิจฺฉาเปหิ   ฉินฺนคฺคานิ
เจว   ติณานิ   ขาทามิ   โอภคฺโคภคฺคญฺจ   เม   สาขาภงฺคํ   ขาทนฺติ
อาวิลานิ    จ   ปานียานิ   ปิวามิ   โอคาหา   จ   เม   อุตฺติณฺณสฺส
หตฺถินิโย    กายํ    อุปนิฆํสนฺติโย    คจฺฉนฺติ    อากิณฺโณ   ทุกฺขํ   น
ผาสุ   วิหรามิ   ยนฺนูนาหํ   เอโก  คณมฺหา  วูปกฏฺโ  วิหเรยฺยนฺติ  ฯ
อถ    โข   โส   หตฺถินาโค   ยูถา   อปกฺกมฺม   เยน   ปาลิเลยฺยกํ
รกฺขิตวนสณฺโฑ      ภทฺทสาลมูลํ      เยน     ภควา     เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ตตฺร   สุทํ   โส   หตฺถินาโค   ยสฺมึ   ปเทเส  ภควา
วิหรติ    ตํ   ปเทสํ   อปหริตญฺจ   กโรติ   โสณฺฑาย   ๑-   ภควโต
ปานียํ ปริโภชนียํ อุปฏฺเปติ ๒- ฯ
     [๙๙]   อถ  โข  ภควโต  รโหคตสฺส  ปฏิสลฺลีนสฺส  เอวํ  เจตโส
ปริวิตกฺโก   อุทปาทิ   อหํ   โข   ปุพฺเพ   อากิณฺโณ   วิหาสึ   ภิกฺขูหิ
ภิกฺขุนีหิ   อุปาสเกหิ   อุปาสิกาหิ   ราชูหิ   ราชมหามตฺเตหิ   ติตฺถิเยหิ
ติตฺถิยสาวเกหิ    อากิณฺโณ    ทุกฺขํ    น    ผาสุ    วิหาสึ    โสมฺหิ
เอตรหิ   อนากิณฺโณ   วิหรามิ   ภิกฺขูหิ  ภิกฺขุนีหิ  อุปาสเกหิ  อุปาสิกาหิ
ราชูหิ     ราชมหามตฺเตหิ    ติตฺถิเยหิ    ติตฺถิยสาวเกหิ    อนากิณฺโณ
สุขํ   ผาสุ   วิหรามีติ  ฯ  ตสฺส  ๓-  โข  หตฺถินาคสฺส  เอวํ  เจตโส
ปริวิตกฺโก   อุทปาทิ   อหํ   โข   ปุพฺเพ   อากิณฺโณ   วิหาสึ   หตฺถีหิ
หตฺถินีหิ    หตฺถิกุฬเภหิ    หตฺถิจฺฉาเปหิ    ฉินฺนคฺคานิ    เจว   ติณานิ
ขาทึ   โอภคฺโคภคฺคญฺจ   เม  ขาทึสุ  อาวิลานิ  จ  ปานียานิ  ปิวึ  ๔-
@เชิงอรรถ:  ม. โสณฺฑาย จ ฯ   ม. อุปฏฺาเปติ ฯ   ม. ยุ. ตสฺสปิ โข ฯ
@ ม. อปาวึ ยุ. ปิวาสึ ฯ
โอคาหา    จ    เม    อุตฺติณฺณสฺส   หตฺถินิโย   กายํ   อุปนิฆํสนฺติโย
อคมํสุ   อากิณฺโณ   ทุกฺขํ  น  ผาสุ  วิหาสึ  โสมฺหิ  เอตรหิ  อนากิณฺโณ
วิหรามิ   หตฺถีหิ   หตฺถินีหิ   หตฺถิกุฬเภหิ   หตฺถิจฺฉาเปหิ   อจฺฉินฺนคฺคานิ
เจว   ติณานิ   ขาทามิ   โอภคฺโคภคฺคญฺจ  เม  สาขาภงฺคํ  น  ขาทนฺติ
อนาวิลานิ   จ   ปานิยานิ   ปิวามิ   โอคาหา  จ  เม  อุตฺติณฺณสฺส  น
หตฺถินิโย    กายํ    ๑-    อุปนิฆํสนฺติโย   คจฺฉนฺติ   อนากิณฺโณ   สุขํ
ผาสุ วิหรามีติ ฯ
     {๙๙.๑}   อถ  โข  ภควา  อตฺตโน  จ  ปวิเวกํ วิทิตฺวา ตสฺส จ
หตฺถินาคสฺส    เจตสา    เจโตปริวิตกฺกมญฺาย   ตายํ   เวลายํ   อิมํ
อุทานํ อุทาเนสิ
      เอตํ นาคสฺส นาเคน    อีสาทนฺตสฺส หตฺถิโน
      สเมติ จิตฺตํ จิตฺเตน      ยํ ๒- เอโก รมตี วเนติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๑๐๐]   ๖  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน
อายสฺมา    ปิณฺโฑลภารทฺวาโช    ภควโต    อวิทูเร   นิสินฺโน   โหติ
ปลฺลงฺกํ   อาภุชิตฺวา   อุชุํ  กายํ  ปณิธาย  อารญฺโก  ๓-  ปิณฺฑปาติโก
ปํสุกูลิโก    เตจีวริโก    อปฺปิจฺโฉ    สนฺตุฏฺโ   ปวิวิตฺโต   อสํสฏฺโ
อารทฺธวิริโย ธุตวาโท อธิจิตฺตมนุยุตฺโต ฯ
     {๑๐๐.๑}   อทฺทสา   โข  ภควา  อายสฺมนฺตํ  ปิณฺโฑลภารทฺวาชํ
อวิทูเร    นิสินฺนํ    ปลฺลงฺกํ    อาภุชิตฺวา    อุชุํ    กายํ    ปณิธาย
อารญฺกํ     ๔-      ปิณฺฑปาติกํ     ปํสุกูลิกํ    เตจีวริกํ    อปฺปิจฺฉํ
สนฺตุฏฺ       ปวิวิตฺตํ       อสํสฏฺ       อารทฺธวิริยํ      ธุตวาทํ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. น กายํ ฯ   ม. ยเทโก รมตี มโนติ ฯ   โป. ม. อรญฺิโก ฯ
@ โป. ม. อารญฺิกํ ฯ
อธิจิตฺตมนุยุตฺตํ ฯ
     {๑๐๐.๒}   อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ
อุทานํ อุทาเนสิ
      อนุปวาโท อนุปฆาโต          ปาติโมกฺเข จ สํวโร
      มตฺตญฺุตา จ ภตฺตสฺมึ        ปตฺถญฺจ ๑- สยนาสนํ
      อธิจิตฺเต จ อาโยโค              เอตํ พุทฺธานสาสนนฺติ ฯ ฉฏฺ ฯ
     [๑๐๑]   ๗   เอวมฺเม   สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ  เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน
อายสฺมา    สารีปุตฺโต   ภควโต   อวิทูเร   นิสินฺโน   โหติ   ปลฺลงฺกํ
อาภุชิตฺวา    อุชุํ    กายํ   ปณิธาย   อปฺปิจฺโฉ   สนฺตุฏฺโ   ปวิวิตฺโต
อสํสฏฺโ   อารทฺธวิริโย   อธิจิตฺตมนุยุตฺโต   ฯ   อทฺทสา   โข  ภควา
อายสฺมนฺตํ    สารีปุตฺตํ   อวิทูเร   นิสินฺนํ   ปลฺลงฺกํ   อาภุชิตฺวา   อุชุํ
กายํ    ปณิธาย   อปฺปิจฺฉํ   สนฺตุฏฺ   ปวิวิตฺตํ   อสํสฏฺ   อารทฺธวิริยํ
อธิจิตฺตมนุยุตฺตํ   ฯ  อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา  ตายํ  เวลายํ
อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
      อธิเจตโส อปฺปมชฺชโต    มุนิโน โมนปเถสุ สิกฺขโต
      โสกา น ภวนฺติ ตาทิโน   อุปสนฺตสฺส สทา สตีมโตติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๑๐๒]   ๘  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน
ภควา   สกฺกโต   โหติ   ครุกโต   มานิโต   ปูชิโต   อปจิโต   ลาภี
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ปนฺตญฺจ ฯ
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ ฯ
ภิกฺขุสงฺโฆปิ   สกฺกโต   โหติ   ครุกโต  มานิโต  ปูชิโต  อปจิโต  ลาภี
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ ฯ
อญฺติตฺถิยา     ปน    ปริพฺพาชกา    อสกฺกตา    โหนฺติ    อครุกตา
อมานิตา     อปูชิตา     อนปจิตา    น    ลาภิโน    จีวรปิณฺฑปาต-
เสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ ฯ
     [๑๐๓]   อถ  โข  ๑-  อญฺติตฺถิยา  ปริพฺพาชกา  ภควโต สกฺการํ
อสหมานา   ภิกฺขุสงฺฆสฺส   จ   เยน  สุนฺทรี  ปริพฺพาชิกา  เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา   สุนฺทรึ   ปริพฺพาชิกํ   เอตทโวจุํ   อุสฺสหสิ  ภคินิ  าตีนํ
อตฺถํ   กาตุนฺติ  ฯ  กฺยาหํ  อยฺยา  กโรมิ  กึ  มยา  สกฺกา  ๒-  กาตุํ
ชีวิตมฺปิ   เม   ปริจฺจตฺตํ   าตีนํ   อตฺถายาติ   ฯ   เตน   หิ  ภคินิ
อภิกฺขณํ  เชตวนํ  คจฺฉาหีติ  ฯ  เอวํ  อยฺยาติ  โข  สุนฺทรี  ปริพฺพาชิกา
เตสํ    อญฺติตฺถิยานํ    ปริพฺพาชกานํ   ปฏิสฺสุตฺวา   อภิกฺขณํ   เชตวนํ
อคฺคมาสิ ฯ
     {๑๐๓.๑}   ยทา  อญฺึสุ  เต  อญฺติตฺถิยา  ปริพฺพาชกา  เต ๓-
ทิฏฺา  โข  สุนฺทรี  ปริพฺพาชิกา  พหุชเนน  อภิกฺขณํ  เชตวนํ คจฺฉตีติ ๔-
อถ   นํ   ชีวิตา   โวโรเปตฺวา  ตตฺเถว  เชตวนสฺส  ปริกฺขากูเป  ๕-
นิกฺขณิตฺวา     เยน     ราชา    ปเสนทิ    โกสโล    เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา   ราชานํ  ปเสนทึ  โกสลํ  เอตทโวจุํ  ยา  สา  มหาราช
สุนฺทรี   ปริพฺพาชิกา   สา   โน   น   ทิสฺสตีติ  ฯ  กตฺถ  ปน  ตุเมฺห
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เต ฯ   ม. น สกฺกา ฯ   ม. โว ฯ อฏฺกถายํ โว ทิฏฺาติ ปาโ
@ทิสฺสติ วิเสสโต ทิฏฺา พหุลํ ทิฏฺาติ จ วณฺณิยเต ฯ   ยุ. อาคจฺฉตีติ ฯ
@ ม. ปริกฺขา กูเป นิกฺขิปิตฺวา ฯ ยุ. ปริขาย กูเป ฯ
อาสงฺกถาติ ฯ เชตวเน มหาราชาติ ฯ เตน หิ เชตวนํ วิจินถาติ ฯ
     {๑๐๓.๒}   อถ   โข   เต  อญฺติตฺถิยา  ปริพฺพาชกา  เชตวนํ
วิจินิตฺวา   ยถานิกฺขิตฺตํ   ปริกฺขากูปา   อุทฺธริตฺวา  มญฺจกํ  อาโรเปตฺวา
สาวตฺถึ  ๑-  ปเวเสตฺวา รถิยาย รถิยํ สิงฺฆาฏเกน สิงฺฆาฏกํ อุปสงฺกมิตฺวา
มนุสฺเส    อุชฺฌาเปสุํ    ปสฺสถยฺยา    สมณานํ    สกฺยปุตฺติยานํ   กมฺมํ
อลชฺชิโน   อิเม   สมณา  สกฺยปุตฺติยา  ทุสฺสีลา  ปาปธมฺมา  มุสาวาทิโน
อพฺรหฺมจาริโน   อิเม   หิ  นาม  ธมฺมจาริโน  สมจาริโน  พฺรหฺมจาริโน
สจฺจวาทิโน    สีลวนฺโต   กลฺยาณธมฺมา   ปฏิชานิสฺสนฺติ   นตฺถิ   อิเมสํ
สามญฺ    นตฺถิ   อิเมสํ   พฺรหฺมญฺ   นฏฺ   อิเมสํ   สามญฺ   นฏฺ
อิเมสํ   พฺรหฺมญฺ   กุโต   อิเมสํ   สามญฺ   กุโต   อิเมสํ  พฺรหฺมญฺ
อปคตา    อิเม    สามญฺา    อปคตา    อิเม   พฺรหฺมญฺา   กถญฺหิ
นาม ปุริโส ปุริสกิจฺจํ กริตฺวา อิตฺถึ ชีวิตา โวโรเปสฺสตีติ ฯ
     [๑๐๔]   เตน  โข  ปน  สมเยน  สาวตฺถิยํ  มนุสฺสา  ภิกฺขู ทิสฺวา
อสพฺภาหิ    ผรุสาหิ    วาจาหิ    อกฺโกสนฺติ    ปริภาสนฺติ    โรสนฺติ
วิเหสนฺติ   อลชฺชิโน   อิเม   สมณา   สกฺยปุตฺติยา  ทุสฺสีลา  ปาปธมฺมา
มุสาวาทิโน   อพฺรหฺมจาริโน   อิเม   หิ  นาม  ธมฺมจาริโน  สมจาริโน
พฺรหฺมจาริโน    สจฺจวาทิโน    สีลวนฺโต   กลฺยาณธมฺมา   ปฏิชานิสฺสนฺติ
นตฺถิ    อิเมสํ    สามญฺ   นตฺถิ   อิเมสํ   พฺรหฺมญฺ   นฏฺ   อิเมสํ
สามญฺ     นฏฺ    อิเมสํ    พฺรหฺมญฺ    กุโต    อิเมสํ    สามญฺ
กุโต    อิเมสํ    พฺรหฺมญฺ    อปคตา    อิเม    สามญฺา   อปคตา
@เชิงอรรถ:  โป. สาวตฺถิยํ ฯ
อิเม   พฺรหฺมญฺา   กถญฺหิ   นาม   ปุริโส   ปุริสกิจฺจํ   กริตฺวา  อิตฺถึ
ชีวิตา โวโรเปสฺสตีติ ฯ
     [๑๐๕]   อถ   โข   สมฺพหุลา   ภิกฺขู  ปุพฺพณฺหสมยํ  นิวาเสตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย   สาวตฺถึ   ปิณฺฑาย   ปวิสึสุ   ฯ   สาวตฺถิยํ   ปิณฺฑาย
จริตฺวา   ปจฺฉาภตฺตํ   ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา   เยน   ภควา  เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา     ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา    เอกมนฺตํ    นิสีทึสุ    ฯ
เอกมนฺตํ  นิสินฺนา  โข  เต  ภิกฺขู  ภควนฺตํ  เอตทโวจุํ  เอตรหิ  ภนฺเต
สาวตฺถิยํ    มนุสฺสา    ภิกฺขู    ทิสฺวา   อสพฺภาหิ   ผรุสาหิ   วาจาหิ
อกฺโกสนฺติ   ปริภาสนฺติ   โรสนฺติ   วิเหสนฺติ   อลชฺชิโน   อิเม  สมณา
สกฺยปุตฺติยา     ทุสฺสีลา    ปาปธมฺมา    มุสาวาทิโน    อพฺรหฺมจาริโน
อิเม   หิ   นาม   ธมฺมจาริโน   สมจาริโน  พฺรหฺมจาริโน  สจฺจวาทิโน
สีลวนฺโต    กลฺยาณธมฺมา    ปฏิชานิสฺสนฺติ    นตฺถิ    อิเมสํ   สามญฺ
นตฺถิ    อิเมสํ    พฺรหฺมญฺ   นฏฺ   อิเมสํ   สามญฺ   นฏฺ   อิเมสํ
พฺรหฺมญฺ    กุโต    อิเมสํ    สามญฺ    กุโต    อิเมสํ    พฺรหฺมญฺ
อปคตา    อิเม    สามญฺา    อปคตา    อิเม   พฺรหฺมญฺา   กถญฺหิ
นาม   ปุริโส   ปุริสกิจฺจํ   กริตฺวา   อิตฺถึ   ชีวิตา  โวโรเปสฺสตีติ  ฯ
เนโส   ภิกฺขเว  สทฺโท  จิรํ  ภวิสฺสติ  สตฺตาหเมว  ภวิสฺสติ  สตฺตาหสฺส
อจฺจเยน   อนฺตรธายิสฺสติ   เตน   หิ   ภิกฺขเว   เย   มนุสฺสา  ภิกฺขู
ทิสฺวา     อสพฺภาหิ    ผรุสาหิ    วาจาหิ    อกฺโกสนฺติ    ปริภาสนฺติ
โรสนฺติ วิเหสนฺติ เต ตุเมฺห อิมาย คาถาย ปฏิโจเทถ
               อภูตวาที นิรยํ อุเปติ
               โย วาปิ ๑- กตฺวา น กโรมีติ จาห
               อุโภปิ เต เปจฺจ สมา ภวนฺติ
               นิหีนกมฺมา มนุชา ปรตฺถาติ ฯ
     [๑๐๖]   อถ   โข   เต   ภิกฺขู   ภควโต  สนฺติเก  อิมํ  คาถํ
ปริยาปุณิตฺวา    เย    มนุสฺสา    ภิกฺขู   ทิสฺวา   อสพฺภาหิ   ผรุสาหิ
วาจาหิ    อกฺโกสนฺติ   ปริภาสนฺติ   โรสนฺติ   วิเหสนฺติ   เต   อิมาย
คาถาย ปฏิโจทนฺติ
               อภูตวาที นิรยํ อุเปติ
               โย วาปิ กตฺวา น กโรมีติ จาห
               อุโภปิ เต เปจฺจ สมา ภวนฺติ
               นิหีนกมฺมา มนุชา ปรตฺถาติ ฯ
     [๑๐๗]   มนุสฺสานํ    เอตทโหสิ    อการกา    อิเม   สมณา
สกฺยปุตฺติยา   น   อิเมหิ   กตํ   ปาปนฺติเม   สมณา  สกฺยปุตฺติยาติ  ฯ
เนว    โส    สทฺโท    จิรํ   อโหสิ   สตฺตาหเมว   สทฺโท   อโหสิ
สตฺตาหสฺส   อจฺจเยน   อนฺตรธายิ  ฯ  อถ  โข  สมฺพหุลา  ภิกฺขู  เยน
ภควา     เตนุปสงฺกมึสุ     อุปสงฺกมิตฺวา     ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ   นิสีทึสุ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺนา   โข  เต  ภิกฺขู  ภควโต
เอตทโวจุํ    อจฺฉริยํ    ภนฺเต   อพฺภูตํ   ภนฺเต   ยาว   สุภาสิตญฺจิทํ
ภนฺเต   ภควตา   เนโส   ภิกฺขเว   สทฺโท   จิรํ  ภวิสฺสติ  สตฺตาหสฺส
@เชิงอรรถ:  ยุ. จาปิ ฯ   ยุ. ยาว สุภาสิตํ โข จิทํ ฯ
อจฺจเยน    อนฺตรธายิสฺสตีติ   อนฺตรหิโต   ภนฺเต   โส   สทฺโทติ   ฯ
อถ โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               ตุทนฺติ วาจาย ชนา อสญฺตา
               ปเรหิ ๑- สงฺคามคตํว กุญฺชรํ
               สุตฺวาน วากฺยํ ผรุสํ อุทีริตํ
               อธิวาสเย ภิกฺขุ อทุฏฺจิตฺโตติ ฯ อฏฺมํ ฯ
     [๑๐๘]   ๙  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ
เวฬุวเน    กลนฺทกนิวาเป    ฯ   อถ   โข   อายสฺมโต   อุปเสนสฺส
วงฺคนฺตปุตฺตสฺส   รโหคตสฺส   ปฏิสลฺลีนสฺส   เอวํ   เจตโส   ปริวิตกฺโก
อุทปาทิ  ลาภา  วต  เม  สุลทฺธํ  วต  เม  สตฺถา  จ  เม ภควา อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ     สฺวากฺขาเต     จมฺหิ     ธมฺมวินเย     อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชิโต   สพฺรหฺมจาริโน   จ  เม  สีลวนฺโต  กลฺยาณธมฺมา
สีเลสุ   จมฺหิ   ปริปูริการี   สุสมาหิโต   จมฺหิ   เอกคฺคจิตฺโต   อรหา
จมฺหิ   ขีณาสโว   มหิทฺธิโก   จมฺหิ   มหานุภาโว   ภทฺทกํ   เม  ชีวิตํ
ภทฺทกํ    มรณนฺติ    ฯ   อถ   โข   ภควา   อายสฺมโต   อุปเสนสฺส
วงฺคนฺตปุตฺตสฺส   เจตโส   เจโตปริวิตกฺกมญฺาย   ตายํ   เวลายํ   อิมํ
อุทานํ อุทาเนสิ
          ยํ ชีวิตํ น ตปติ           มรณนฺเต น โสจติ
          สเจ ทิฏฺปโท ธีโร      โสกมชฺเฌ น โสจติ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. สเรหิ ฯ
          อุจฺฉินฺนภวตณฺหสฺส    สนฺตจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน
          วิกฺขีโณ ชาติสํสาโร     นตฺถิ ตสฺส ปุนพฺภโวติ ฯ นวมํ ฯ
     [๑๐๙]   ๑๐   เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ  เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน
อายสฺมา    สารีปุตฺโต   ภควโต   อวิทูเร   นิสินฺโน   โหติ   ปลฺลงฺกํ
อาภุชิตฺวา   อุชุํ   กายํ   ปณิธาย  อตฺตโน  อุปสมํ  ปจฺจเวกฺขมาโน  ฯ
อทฺทสา   โข   ภควา   อายสฺมนฺตํ  สารีปุตฺตํ  อวิทูเร  นิสินฺนํ  ปลฺลงฺกํ
อาภุชิตฺวา   อุชุํ   กายํ   ปณิธาย   อตฺตโน  อุปสมํ  ปจฺจเวกฺขมานํ  ฯ
อถ โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
          อุปสนฺตสนฺตจิตฺตสฺส      เนตฺติจฺฉินฺนสฺส ภิกฺขุโน
          วิกฺขีโณ ชาติสํสาโร        มุตฺโต โส มารพนฺธนาติ ฯ ทสมํ ฯ
                               เมฆิยวคฺโค จตุตฺโถ ฯ
                                    ตสฺสุทฺทานํ
          เมฆิโย ๑- อุทฺธตา โคปาโล ชุณฺหา ๒- นาเคน ปญฺจมํ
          ปิณฺโฑโล สารีปุตฺโต จ        สุนฺทรี ภวติ อฏฺมํ
          อุปเสโน วงฺคนฺตปุตฺโต         สารีปุตฺโต จ เต รสาติ ฯ
                                    -----------
@เชิงอรรถ:  โป. เมฆิย อุทฺธิกโต ปาณชุณฺหนาเคน ปญฺจมํ ฯ   ม. ยกฺโข ฯ
                   อุทาเน ปญฺจโม โสณตฺเถรวคฺโค
     [๑๑๐]   ๑  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน  ราชา
ปเสนทิ  โกสโล  มลฺลิกาย  เทวิยา  สทฺธึ  อุปริปาสาทวรคโต  โหติ  ฯ
อถ   โข  ราชา  ปเสนทิ  โกสโล  มลฺลิกํ  เทวึ  เอตทโวจ  อตฺถิ  นุ
โข   เต   มลฺลิเก   โกจญฺโ  อตฺตนา  ปิยตโรติ  ฯ  นตฺถิ  โข  เม
มหาราช    โกจญฺโ    อตฺตนา    ปิยตโร    ตุยฺหํ   ปน   มหาราช
อตฺถญฺโ   โกจิ   อตฺตนา   ปิยตโรติ   ฯ  มยฺหมฺปิ  มลฺลิเก  นตฺถญฺโ
โกจิ อตฺตนา ปิยตโรติ ฯ
     {๑๑๐.๑}   อถ  โข  ราชา ปเสนฺทิ โกสโล ปาสาทา โอโรหิตฺวา
เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน  โข  ราชา  ปเสนทิ  โกสโล
ภควนฺตํ    เอตทโวจ    อิธาหํ    ภนฺเต   มลฺลิกาย   เทวิยา   สทฺธึ
อุปริปาสาทวรคโต   มลฺลิกํ   เทวึ   เอตทโวจํ   อตฺถิ   นุ   โข  เต
มลฺลิเก    โกจญฺโ    อตฺตนา    ปิยตโรติ   เอวํ   วุตฺเต   มลฺลิกา
เทวี   ๑-   เอตทโวจ   นตฺถิ  โข  เม  มหาราช  โกจญฺโ  อตฺตนา
ปิยตโร   ตุยฺหํ   ปน   มหาราช   อตฺถญฺโ   โกจิ  อตฺตนา  ปิยตโรติ
เอวํ   วุตฺเตหํ  ภนฺเต  มลฺลิกํ  เทวึ  เอตทโวจํ  มยฺหมฺปิ  โข  มลฺลิเก
นตฺถญฺโ   โกจิ   อตฺตนา   ปิยตโรติ   ฯ  อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ
วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. มํ ฯ
               สพฺพา ทิสา อนุปริคมฺม เจตสา
               เนวชฺฌคา ปิยตรมตฺตนา กฺวจิ
               เอวมฺปิ ๑- โส ปุถุ อตฺตา ปเรสํ
               ตสฺมา น หึเส ปรํ อตฺตกาโมติ ฯ สุตฺตํ ปมํ ฯ
     [๑๑๑]   ๒  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม  ฯ  อถ  โข  อายสฺมา  อานนฺโท
สายณฺหสมยํ    ปฏิสลฺลานา    วุฏฺิโต    เยน    ภควา   เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺโน   โข  อายสฺมา  อานนฺโท  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  อจฺฉริยํ  ภนฺเต
อพฺภูตํ   ภนฺเต   ยาว   อปฺปายุกา  หิ  ภนฺเต  ภควโต  มาตา  อโหสิ
สตฺตาหชาเต    ภควติ    ภควโต   มาตา   กาลมกาสิ   ตุสิตํ   กายํ
อุปปชฺชตีติ   ฯ   เอวเมตํ  อานนฺท  เอวเมตํ  ๒-  อานนฺท  อปฺปายุกา
หิ    อานนฺท   โพธิสตฺตมาตโร   โหนฺติ   สตฺตาหชาเตสุ   โพธิสตฺเตสุ
โพธิสตฺตมาตโร   กาลํ   กโรนฺติ   ตุสิตํ   กายํ   อุปปชฺชนฺตีติ  ฯ  อถ
โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               เย เกจิ ภูตา ภวิสฺสนฺติ เย จาปิ ๓-
               สพฺเพ คมิสฺสนฺติ ปหาย เทหํ
               ตํ สพฺพชานึ กุสโล วิทิตฺวา
               อาตาปิโย พฺรหฺมจริยํ จเรยฺยาติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๑๑๒]   ๓  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. เอวํ ปิโย ฯ   โป. ม. ยุ. เอวเมตํ อานนฺทาติ ปาตฺตยํ นตฺถิ ฯ
@ โป. ม. เย วาปิ ฯ
เวฬุวเน   กลนฺทกนิวาเป   ฯ   เตน   โข   ปน   สมเยน  ราชคเห
สุปฺปพุทฺโธ     นาม    กุฏฺี    มนุสฺสทลิทฺโท    อโหสิ    มนุสฺสกปโณ
มนุสฺสวราโก   ฯ   เตน   โข  ปน  สมเยน  ภควา  มหติยา  ปริสาย
ปริวุโต   ธมฺมํ  เทเสนฺโต  นิสินฺโน  โหติ  ฯ  อทฺทสา  โข  สุปฺปพุทฺโธ
กุฏฺ[๑]-  มหาชนกายํ  ทูรโต  ว  สนฺนิปติตํ  ทิสฺวานสฺส  เอตทโหสิ
นิสฺสํสยํ  โข  เอตฺถ  กิญฺจิ  ขาทนียํ  วา  โภชนียํ  วา ภาชิยติ ยนฺนูนาหํ
เยน   โส   มหาชนกาโย   เตนุปสงฺกเมยฺยํ   อปฺเปว  นาเมตฺถ  กิญฺจิ
ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ลเภยฺยนฺติ ฯ
     {๑๑๒.๑}   อถ  โข  สุปฺปพุทฺโธ  กุฏฺี  เยน  โส  มหาชนกาโย
เตนุปสงฺกมิ  ฯ  อทฺทสา  โข  สุปฺปพุทฺโธ  กุฏฺี  ภควนฺตํ มหติยา ปริสาย
ปริวุตํ  ธมฺมํ  เทเสนฺตํ  นิสินฺนํ  ทิสฺวานสฺส  เอตทโหสิ น โข เอตฺถ กิญฺจิ
ขาทนียํ  วา  โภชนียํ  วา ภาชิยติ สมโณ อยํ โคตโม ปริสติ ธมฺมํ เทเสติ
ยนฺนูนาหมฺปิ    ธมฺมํ   สุเณยฺยนฺติ   ตตฺเถว   เอกมนฺตํ   นิสีทิ   อหมฺปิ
ธมฺมํ โสสฺสามีติ ฯ
     {๑๑๒.๒}   อถ  โข  ภควา  สพฺพาวนฺตํ  ปริสํ  เจตสา  เจโต
ปริจฺจ   มนสากาสิ   โก   นุ   โข  อิธ  ภพฺโพ  ธมฺมํ  วิญฺาตุนฺติ  ฯ
อทฺทสา    โข    ภควา   สุปฺปพุทฺธํ   กุฏฺึ   ตสฺสํ   ปริสายํ   นิสินฺนํ
ทิสฺวานสฺส   เอตทโหสิ   อยํ   โข   อิธ  ภพฺโพ  ธมฺมํ  วิญฺาตุนฺติ  ฯ
สุปฺปพุทฺธํ    กุฏฺึ   อารพฺภ   อนุปุพฺพิกถํ   กเถสิ   เสยฺยถีทํ   ทานกถํ
สีลกถํ   สคฺคกถํ   กามานํ  อาทีนวํ  โอการํ  สงฺกิเลสํ  เนกฺขมฺเม  ๒-
จ    อานิสํสํ    ปกาเสสิ    ฯ   ยทา   ภควา   อญฺาสิ   สุปฺปพุทฺธํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ตํ ฯ   โป. ยุ. นิกฺขเม จ ฯ ม. จสทฺโท นตฺถิ ฯ
กุฏฺึ    กลฺลจิตฺตํ    มุทุจิตฺตํ   วินีวรณจิตฺตํ   อุทคฺคจิตฺตํ   ปสนฺนจิตฺตํ
อถ   ยา   พุทฺธานํ   สามุกํสิกา   ธมฺมเทสนา   ตํ   ปกาเสสิ   ทุกฺขํ
สมุทยํ   นิโรธํ   มคฺคํ   ฯ  เสยฺยถาปิ  นาม  สุทฺธํ  วตฺถํ  อปคตกาฬกํ
สมฺมเทว    รชนํ    ปฏิคฺคเณฺหยฺย    เอวเมว   สุปฺปพุทฺธสฺส   กุฏฺิสฺส
ตสฺมึ   เยว   อาสเน   วิรชํ   วีตมลํ   ธมฺมจกฺขุ   อุทปาทิ  ยํ  กิญฺจิ
สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ ฯ
     [๑๑๓]   อถ   โข   สุปฺปพุทฺโธ   กุฏฺี   ทิฏฺธมฺโม  ปตฺตธมฺโม
วิทิตธมฺโม      ปริโยคาฬฺหธมฺโม      ติณฺณวิจิกิจฺโฉ      วิคตกถงฺกโถ
เวสารชฺชปฺปตฺโต   อปรปจฺจโย   สตฺถุ   สาสเน   อุฏฺายาสนา   เยน
ภควา     เตนุปสงฺกมิ     อุปสงฺกมิตฺวา     ภควนฺตํ     อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ   นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน  โข  สุปฺปพุทฺโธ  กุฏฺี  ภควนฺตํ
เอตทโวจ   อภิกฺกนฺตํ   ภนฺเต   อภิกฺกนฺตํ   ภนฺเต   เสยฺยถาปิ  ภนฺเต
นิกฺกุชฺชิตํ    วา    อุกฺกุชฺเชยฺย   ปฏิจฺฉนฺนํ   วา   วิวเรยฺย   มูฬฺหสฺส
วา  มคฺคํ  อาจิกฺเขยฺย  อนฺธกาเร  วา เตลปฺปชฺโชตํ ธาเรยฺย จกฺขุมนฺโต
รูปานิ   ทกฺขนฺตีติ   เอวเมวํ   ๑-   ภควตา   อเนกปริยาเยน  ธมฺโม
ปกาสิโต    เอสาหํ    ภนฺเต    ภควนฺตํ    สรณํ   คจฺฉามิ   ธมฺมญฺจ
ภิกฺขุสงฺฆญฺจ   อุปาสกํ   มํ  ภควา  ธาเรตุ  อชฺชตคฺเค  ปาณุเปตํ  สรณํ
คตนฺติ   ฯ   อถ   โข   สุปฺปพุทฺโธ   กุฏฺี   ภควตา  ธมฺมิยา  กถาย
สนฺทสฺสิโต    สมาทปิโต    สมุตฺเตชิโต   สมฺปหํสิโต   ภควโต   ภาสิตํ
อภินนฺทิตฺวา    อนุโมทิตฺวา    อุฏฺายาสนา    ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. เอวเมว ฯ
ปทกฺขิณํ   กตฺวา   ปกฺกามิ   ฯ   อถ  โข  อจิรปกฺกนฺตํ  ๑-  สุปฺปพุทฺธํ
กุฏฺึ  คาวี  ตรุณวจฺฉา  อธิปาเตตฺวา  ๒-  ชีวิตา  โวโรเปสิ ฯ อถ โข
สมฺพหุลา     ภิกฺขู    เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมึสุ    อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทึสุ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺนา  โข
เต   ภิกฺขู   ภควนฺตํ   เอตทโวจุํ   โย  โส  ภนฺเต  สุปฺปพุทฺโธ  นาม
กุฏฺี   ภควโต   ธมฺมิยา   กถาย   สนฺทสฺสิโต  สมาทปิโต  สมุตฺเตชิโต
สมฺปหํสิโต   โส   กาลกโต   ตสฺส   กา  คติ  โก  อภิสมฺปราโยติ  ฯ
ปณฺฑิโต    ภิกฺขเว    สุปฺปพุทฺโธ    กุฏฺี    ปจฺจปาทิ   ธมฺมสฺสานุธมฺมํ
น   จ   มํ   ธมฺมาธิกรณํ   วิเหเสสิ  สุปฺปพุทฺโธ  ภิกฺขเว  กุฏฺี  ติณฺณํ
สญฺโชนานํ     ปริกฺขยา     โสตาปนฺโน     อวินิปาตธมฺโม    นิยโต
สมฺโพธิปรายโนติ ฯ
     [๑๑๔]   เอวํ   วุตฺเต   อญฺตโร   ภิกฺขุ   ภควนฺตํ  เอตทโวจ
โก   นุ  โข  ภนฺเต  เหตุ  โก  ปจฺจโย  เยน  สุปฺปพุทฺโธ  กุฏฺ๓-
มนุสฺสทลิทฺโท    อโหสิ    มนุสฺสกปโณ    มนุสฺสวราโกติ   ฯ   ภูตปุพฺพํ
ภิกฺขเว    สุปฺปพุทฺโธ   กุฏฺี   อิมสฺมึ   เยว   ราชคเห   เสฏฺิปุตฺโต
อโหสิ   ฯ   โส   อุยฺยานภูมึ   นิยฺยนฺโต  อทฺทส  ตครสิขึ  ปจฺเจกพุทฺธํ
นคเร   ปิณฺฑาย   จรนฺตํ   ทิสฺวานสฺส   เอตทโหสิ   กฺวายํ  ๔-  กุฏฺี
วิจรตีติ   นิฏฺฐุหิตฺวา   ๕-  อปพฺยามโต  ๖-  กริตฺวา  ปกฺกามิ  ฯ  โส
ตสฺส   กมฺมสฺส   วิปาเกน   พหูนิ   วสฺสานิ   พหูนิ   วสฺสสตานิ  พหูนิ
วสฺสสหสฺสานิ   พหูนิ   วสฺสสตสหสฺสานิ  นิรเย  ปจิตฺถ  ตสฺเสว  กมฺมสฺส
@เชิงอรรถ:  ยุ. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ   ม. อธิปติตฺวา ฯ   ม. กุฏฺี อโหสิ มนุสสทลิทฺโท ฯ
@ โป. โกทานิ อยํ ฯ   โป. นิฏฺภิตฺวา ฯ ม. ยุ. นิฏฺฐุภิตฺวา ฯ
@ ม. อปสพฺยโต ฯ ยุ. อปสพฺยามโต ฯ
วิปากาวเสเสน    อิมสฺมึ    เยว    ราชคเห   มนุสฺสทลิทฺโท   อโหสิ
มนุสฺสกปโณ     มนุสฺสวราโก     โส     ตถาคตปฺปเวทิตํ    ธมฺมวินยํ
อาคมฺม   สทฺธํ   สมาทยิ   ๑-   สีลํ   สมาทยิ   สุตํ   สมาทยิ  จาคํ
สมาทยิ   ปญฺ   สมาทยิ   โส   ตถาคตปฺปเวทิตํ   ธมฺมวินยํ   อาคมฺม
สทฺธํ  สมาทยิตฺวา  สีลํ  สมาทยิตฺวา  สุตํ  สมาทยิตฺวา  จาคํ สมาทยิตฺวา
ปญฺ    สมาทยิตฺวา    กายสฺส    เภทา    ปรมฺมรณา   สุคตึ   สคฺคํ
โลกํ   อุปปนฺโน   เทวานํ   ตาวตึสานํ   สหพฺยตํ   โส   ตตฺถ  อญฺเ
เทเว   อติโรจติ   วณฺเณน   เจว  ยสสา  จาติ  ฯ  อถ  โข  ภควา
เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
          จกฺขุมา วิสมานีว          วิชฺชมาเน ปรกฺกเม
          ปณฺฑิโต ชีวโลกสฺมึ       ปาปานิ ปริวชฺชเยติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๑๑๕]   ๔  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน
สมฺพหุลา  กุมารกา  อนฺตรา  จ  สาวตฺถึ  อนฺตรา  จ  เชตวนํ  มจฺฉเก
พาเธนฺติ    ๒-   ฯ   อถ   โข   ภควา   ปุพฺพณฺหสมยํ   นิวาเสตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย   สาวตฺถึ   ปิณฺฑาย   ปาวิสิ   ฯ  อทฺทสา  โข  ภควา
เต  สมฺพหุเล  กุมารเก  อนฺตรา  จ  สาวตฺถึ อนฺตรา จ เชตวนํ มจฺฉเก
พาเธนฺเต    ทิสฺวาน    เยน   กุมารกา   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา
เต   กุมารเก   เอตทโวจ   ภายถ   โว   ตุเมฺห  กุมารกา  ทุกฺขสฺส
อปฺปิยํ    โว   ทุกฺขนฺติ   ฯ   เอวํ   ภนฺเต   ภายาม   มยํ   ภนฺเต
@เชิงอรรถ:  ม. สพฺพตฺถ สมาทิยีติ ทิสฺสติ ฯ   โป. โพเธนฺติ ฯ
ทุกฺขสฺส   อปฺปิยํ   โน   ทุกฺขนฺติ   ฯ   อถ   โข   ภควา   เอตมตฺถํ
วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
          สเจ ภายถ ทุกฺขสฺส         สเจ โว ทุกฺขมปฺปิยํ
          มากตฺถ ปาปกํ กมฺมํ       อาวี วา ยทิ วา รโห
          สเจ จ ๑- ปาปกํ กมฺมํ     กริสฺสถ กโรถ วา
          น โว ทุกฺขา มุตฺตฺยตฺถิ      อุเปจฺจาปิ ปลายตนฺติ ๒- ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๑๑๖]   ๕  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
ปุพฺพาราเม   มิคารมาตุ  ปาสาเท  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน  ภควา
ตทหุโปสเถ   ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต   นิสินฺโน   โหติ  ฯ  อถ  โข  อายสฺมา
อานนฺโท  อภิกฺกนฺตาย  รตฺติยา  นิกฺขนฺเต  ๓-เม ยาเม อุฏฺายาสนา
เอกํสํ    จีวรํ    ๔-   กตฺวา   เยน   ภควา   เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา
ภควนฺตํ     เอตทโวจ     อภิกฺกนฺตา     ภนฺเต    รตฺติ    นิกฺขนฺโต
ปโม    ยาโม    จิรนิสินฺโน   ภิกฺขุสงฺโฆ   อุทฺทิสตุ   ภนฺเต   ภควา
ภิกฺขูนํ ปาติโมกฺขนฺติ ฯ เอวํ วุตฺเต ภควา ตุณฺหี อโหสิ ฯ
     {๑๑๖.๑}   ทุติยมฺปิ  โข  อายสฺมา  อานนฺโท อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา
นิกฺขนฺเต  มชฺฌิเม  ยาเม  อุฏฺายาสนา  เอกํสํ  จีวรํ กตฺวา เยน ภควา
เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา   ภควนฺตํ   เอตทโวจ   อภิกฺกนฺตา   ภนฺเต  รตฺติ
นิกฺขนฺโต     มชฺฌิโม    ยาโม    จิรนิสินฺโน    ภิกฺขุสงฺโฆ    อุทฺทิสตุ
ภนฺเต   ภควา   ภิกฺขูนํ   ปาติโมกฺขนฺติ  ฯ  ทุติยมฺปิ  โข  ภควา  ตุณฺหี
อโหสิ   ฯ   ตติยมฺปิ   โข   อายสฺมา  อานนฺโท  อภิกฺกนฺตาย  รตฺติยา
@เชิงอรรถ:  ยุ. วา ฯ   โป. ปลายตนนฺติ ฯ   โป. นิกฺกมนฺเต ฯ   ม. อุตฺตราสงฺคํ ฯ
นิกฺขนฺเต   ปจฺฉิเม   ยาเม  อุทฺธเสฺต  ๑-  อรุเณ  นนฺทิมุขิยา  รตฺติยา
อุฏฺายาสนา   เอกํสํ  จีวรํ  กตฺวา  เยน  ภควา  เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา
ภควนฺตํ   เอตทโวจ   อภิกฺกนฺตา   ภนฺเต   รตฺติ   นิกฺขนฺโต   ปจฺฉิโม
ยาโม   อุทฺธโสฺต   ๒-   อรุโณ  นนฺทิมุขี  รตฺติ  จิรนิสินฺโน  ภิกฺขุสงฺโฆ
อุทฺทิสตุ    ภนฺเต    ภควา    ภิกฺขูนํ   ปาติโมกฺขนฺติ   ฯ   อปริสุทฺธา
อานนฺท    ปริสาติ    ฯ   อถ   โข   อายสฺมโต   มหาโมคฺคลฺลานสฺส
เอตทโหสิ   กนฺนุ   โข   ภควา  ปุคฺคลํ  สนฺธาย  เอวมาห  อปริสุทฺธา
อานนฺท ปริสาติ ฯ
     {๑๑๖.๒}   อถ   โข   อายสฺมา  มหาโมคฺคลฺลาโน  สพฺพาวนฺตํ
ภิกฺขุสงฺฆํ  เจตสา  เจโต  ปริจฺจ  มนสากาสิ  ฯ  อทฺทสา  โข อายสฺมา
มหาโมคฺคลฺลาโน   ตํ   ปุคฺคลํ   ทุสฺสีลํ  ปาปธมฺมํ  อสุจิสงฺกสฺสรสมาจารํ
ปฏิจฺฉนฺนกมฺมนฺตํ        อสฺสมณํ        สมณปฏิญฺ        อพฺรหฺมจารึ
พฺรหฺมจาริปฏิญฺ      อนฺโตปูตึ     อวสฺสุตํ     กสมฺพุกชาตํ     มชฺเฌ
ภิกฺขุสงฺฆสฺส    นิสินฺนํ   ทิสฺวาน   อุฏฺายาสนา   เยน   โส   ปุคฺคโล
เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    ตํ   ปุคฺคลํ   เอตทโวจ   อุฏฺเหาวุโส
ทิฏฺโสิ  ภควตา  นตฺถิ  เต  ภิกฺขูหิ  สทฺธึ  สํวาโสติ  ฯ  อถ  ๓-  โข
โส ปุคฺคโล ตุณฺหี อโหสิ ฯ
     {๑๑๖.๓}   ทุติยมฺปิ   โข  โส  อายสฺมา  มหาโมคฺคลฺลาโน  ตํ
ปุคฺคลํ  เอตทโวจ  อุฏฺเหาวุโส  ทิฏฺโสิ  ภควตา  นตฺถิ เต ภิกฺขูหิ สทฺธึ
สํวาโสติ  ฯ  ทุติยมฺปิ  โข  โส  ปุคฺคโล  ตุณฺหี  อโหสิ  ฯ  ตติยมฺปิ โข
อายสฺมา    มหาโมคฺคลฺลาโน   ตํ   ปุคฺคลํ   เอตทโวจ   อุฏฺเหาวุโส
@เชิงอรรถ:  โป. อุทฺธิเส ฯ   ยุ. อุทฺธโต ฯ   ม. เอวํ วุตฺเต โส ปุคฺคโล ฯ
ทิฏฺโสิ ภควตา นตฺถิ เต ภิกฺขูหิ สทฺธึ สํวาโสติ ฯ
     {๑๑๖.๔}   ตติยมฺปิ โข โส ปุคฺคโล ตุณฺหี อโหสิ ฯ อถ โข อายสฺมา
มหาโมคฺคลฺลาโน   ตํ   ปุคฺคลํ   พาหายํ   คเหตฺวา   พหิทฺวารโกฏฺกา
นิกฺขาเมตฺวา   สุจิฆฏิกํ  ทตฺวา  เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ   เอตทโวจ   นิกฺขามิโต  ภนฺเต  โส  ปุคฺคโล  มยา  ปริสุทฺธา
ปริสา   อุทฺทิสตุ   ภนฺเต   ภควา   ภิกฺขูนํ   ปาติโมกฺขนฺติ  ฯ  อจฺฉริยํ
โมคฺคลฺลาน    อพฺภูตํ    โมคฺคลฺลาน   ยาว   พาหาคหณาปิ   นาเมโส
โมฆปุริโส   อาคมิสฺสตีติ   ๑-   ฯ   อถโข   ภควา  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ
นทานาหํ    ภิกฺขเว    อิโต    ปรํ   อุโปสถํ   กริสฺสามิ   ปาติโมกฺขํ
อุทฺทิสิสฺสามิ  ตุเมฺห  ๒-  เยว  ภิกฺขเว  ๓- อิโต ปรํ อุโปสถํ กเรยฺยาถ
ปาติโมกฺขํ    อุทฺทิเสยฺยาถ    อฏฺานเมตํ    ภิกฺขเว   อนวกาโส   ยํ
ตถาคโต    อปริสุทฺธาย    ปริสาย    อุโปสถํ    กเรยฺย   ปาติโมกฺขํ
อุทฺทิเสยฺยาถาติ ฯ
     [๑๑๗]   อฏฺิเม   ภิกฺขเว   มหาสมุทฺเท  อจฺฉริยา  อพฺภูตธมฺมา
เย ทิสฺวา ทิสฺวา อสุรา มหาสมุทฺเท อภิรมนฺติ กตเม อฏฺ
     ๑   มหาสมุทฺโท     ภิกฺขเว    อนุปุพฺพนินฺโน    อนุปุพฺพโปโณ
อนุปุพฺพปพฺภาโร  นายตเกเนว  ๔-  ปปาโต  ยํ  ๕- ภิกฺขเว มหาสมุทฺโท
อนุปุพฺพนินฺโน   อนุปุพฺพโปโณ   อนุปุพฺพปพฺภาโร   นายตเกเนว   ปปาโต
อยํ   ภิกฺขเว   มหาสมุทฺเท   ปโม  อจฺฉริโย  อพฺภูตธมฺโม  ยํ  ทิสฺวา
ทิสฺวา อสุรา มหาสมุทฺเท อภิรมนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อาคเมสฺสตีติ ฯ  โป. ม. ยุ. ตุเมฺหวทานิ ฯ  ยุ. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ
@ โป. ม. สพฺพตฺถ อายนเกเนวาติ ทิสฺสติ   โป. อยมฺปิ ฯ ม. ยุ. ยมฺปิ ฯ
     ๒   ปุน  จ  ปรํ  ภิกฺขเว  มหาสมุทฺโท  ิตธมฺโม  เวลํ นาติวตฺตติ
ยํ   ภิกฺขเว   มหาสมุทฺโท   ิตธมฺโม   เวลํ   นาติวตฺตติ  อยมฺปิ  ๑-
ภิกฺขเว    มหาสมุทฺเท   ทุติโย   อจฺฉริโย   อพฺภูตธมฺโม   ยํ   ทิสฺวา
ทิสฺวา อสุรา มหาสมุทฺเท อภิรมนฺติ ฯ
     ๓   ปุน  จ  ปรํ  ภิกฺขเว  มหาสมุทฺโท  น  มเตน  กุณเปน สํวสติ
ยํ   โหติ   มหาสมุทฺเท   มตํ   กุณปํ   ตํ   ขิปฺปเมว   ตีรํ   วาเหติ
ถลํ   อุสฺสาเทติ   ยมฺปิ   ภิกฺขเว   มหาสมุทฺโท   น   มเตน  กุณเปน
สํวสติ   ยํ  [๒]-  มหาสมุทฺเท  มตํ  กุณปํ  ตํ  ขิปฺปเมว  ตีรํ  วาเหติ
ถลํ    อุสฺสาเทติ   อยมฺปิ   ภิกฺขเว   มหาสมุทฺเท   ตติโย   อจฺฉริโย
อพฺภูตธมฺโม ยํ ทิสฺวา ทิสฺวา อสุรา มหาสมุทฺเท อภิรมนฺติ ฯ
     ๔   ปุน  จ  ปรํ  ภิกฺขเว  ยา  กาจิ  มหานทิโย  เสยฺยถีทํ คงฺคา
ยมุนา  อจิรวตี  สรภู  มหี  ตา  มหาสมุทฺทํ  ปตฺตา  ๓-  ชหนฺติ ปุริมานิ
นามโคตฺตานิ   มหาสมุทฺโท   เตฺวว   สงฺขฺยํ  คจฺฉนฺติ  ยํ  ภิกฺขเว  ยา
กาจิ   มหานทิโย   เสยฺยถีทํ   คงฺคา  ยมุนา  อจิรวตี  สรภู  มหี  ตา
มหาสมุทฺทํ    ปตฺตา    ชหนฺติ    ปุริมานิ   นามโคตฺตานิ   มหาสมุทฺโท
เตฺวว  สงฺขฺยํ  คจฺฉนฺติ  อยมฺปิ  ภิกฺขเว  มหาสมุทฺเท  จตุตฺโถ  อจฺฉริโย
อพฺภูตธมฺโม ยํ ทิสฺวา ทิสฺวา อสุรา มหาสมุทฺเท อภิรมนฺติ ฯ
     ๕   ปุน  จ  ปรํ  ภิกฺขเว  ยา ๔- โลเก สวนฺติโย มหาสมุทฺเท ๕-
อปฺเปนฺติ  ยา  จ  อนฺตลิกฺขา  ธารา  ปปตนฺติ  ๖- น เตน มหาสมุทฺทสฺส
@เชิงอรรถ:  โป. อยมฺปิ โข ฯ   ม. โหติ ฯ   ม. ปตฺวา ฯ   โป. ยากาจิ ฯ
@ม. ยุ. ยา จ ฯ   ม. ยุ. มหาสมุทฺทํ ฯ   โป. ปวตฺตนฺติ ฯ
อูนตฺตํ    วา    ปูรตฺตํ    วา    ปญฺายติ    ยมฺปิ    ภิกฺขเว   ยา
จ   โลเก   สวนฺติโย   มหาสมุทฺเท   อปฺเปนฺติ   ยา   จ  อนฺตลิกฺขา
ธารา   ปปตนฺติ   น   เตน   มหาสมุทฺทสฺส   อูนตฺตํ  วา  ปูรตฺตํ  วา
ปญฺายติ     อยมฺปิ    ภิกฺขเว    มหาสมุทฺเท    ปญฺจโม    อจฺฉริโย
อพฺภูตธมฺโม ยํ ทิสฺวา ทิสฺวา อสุรา มหาสมุทฺเท อภิรมนฺติ ฯ
     ๖   ปุน   จ   ปรํ   ภิกฺขเว   มหาสมุทฺโท  เอกรโส  โลณรโส
ยมฺปิ   ภิกฺขเว   มหาสมุทฺโท   เอกรโส   โลณรโส   อยมฺปิ   ภิกฺขเว
มหาสมุทฺเท    ฉฏฺโ    อจฺฉริโย   อพฺภูตธมฺโม   ยํ   ทิสฺวา   ทิสฺวา
อสุรา มหาสมุทฺเท อภิรมนฺติ ฯ
     ๗   ปุน   จ   ปรํ  ภิกฺขเว  มหาสมุทฺโท  พหุรตโน  อเนกรตโน
ตตฺรีมานิ   รตนานิ   เสยฺยถีทํ   มุตฺตา   มณิ   เวฬุริโย  สงฺโข  สิลา
ปวาฬํ   รชตํ   ชาตรูปํ   โลหิตงฺโค   มสารคลฺโล   ๑-   ยํ  ภิกฺขเว
มหาสมุทฺโท    พหุรตโน   อเนกรตโน   ตตฺรีมานิ   รตนานิ   เสยฺยถีทํ
มุตฺตา   มณิ  เวฬุริโย  สงฺโข  สิลา  ปวาฬํ  รชตํ  ชาตรูปํ  โลหิตงฺโค
มสารคลฺโล    อยมฺปิ    ภิกฺขเว    มหาสมุทฺเท    สตฺตโม   อจฺฉริโย
อพฺภูตธมฺโม ยํ ทิสฺวา ทิสฺวา อสุรา มหาสมุทฺเท อภิรมนฺติ ฯ
     ๘   ปุน   จ  ปรํ  ภิกฺขเว  มหาสมุทฺโท  มหตํ  ภูตานํ  อาวาโส
ตตฺรีเม  ภูตา  ติมิ  ติมิงฺคโล  ติมิติมิงฺคโล  ๒-  อสุรา  นาคา คนฺธพฺพา
สนฺติ     มหาสมุทฺเท    โยชนสติกาปิ    อตฺตภาวา    ทฺวิโยชนสติกาปิ
อตฺตภาวา    ติโยชนสติกาปิ   อตฺตภาวา   จตุโยชนสติกาปิ   อตฺตภาวา
@เชิงอรรถ:  ม. มสารคลฺลํ ฯ   โป. ติมิติมิงฺคลา ฯ ม. ติมิรมิงฺคลา ฯ ยุ. ติมิรปิงฺคโล ฯ
ปญฺจโยชนสติกาปิ    อตฺตภาวา    ยมฺปิ   ภิกฺขเว   มหาสมุทฺโท   มหตํ
ภูตานํ   อาวาโส   ตตฺรีเม   ภูตา  ติมิ  ติมิงฺคโล  ติมิติมิงฺคโล  อสุรา
นาคา    คนฺธพฺพา    สนฺติ    มหาสมุทฺเท   โยชนสติกาปิ   อตฺตภาวา
ทฺวิโยชนสติกาปิ       อตฺตภาวา       ติโยชนสติกาปิ      อตฺตภาวา
จตุโยชนสติกาปิ      อตฺตภาวา      ปญฺจโยชนสติกาปิ      อตฺตภาวา
อยมฺปิ   ภิกฺขเว   มหาสมุทฺเท   อฏฺโม   อจฺฉริโย   อพฺภูตธมฺโม   ยํ
ทิสฺวา  ทิสฺวา  อสุรา  มหาสมุทฺเท  อภิรมนฺติ  ฯ อิเม โข ภิกฺขเว [๑]-
มหาสมุทฺเท    อฏฺ    อจฺฉริยา   อพฺภูตธมฺมา   เย   ทิสฺวา   ทิสฺวา
อสุรา มหาสมุทฺเท อภิรมนฺติ ฯ
     [๑๑๘]   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  อิมสฺมึ  ธมฺมวินเย อฏฺ อจฺฉริยา
อพฺภูตธมฺมา   เย   ทิสฺวา   ทิสฺวา  ภิกฺขู  [๒]-  ธมฺมวินเย  อภิรมนฺติ
กตเม อฏฺ
     ๑   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  มหาสมุทฺโท  อนุปุพฺพนินฺโน  อนุปุพฺพโปโณ
อนุปุพฺพปพฺภาโร   นายตเกเนว  ปปาโต  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  อิมสฺมึ
ธมฺมวินเย       อนุปุพฺพสิกฺขา       อนุปุพฺพกิริยา      อนุปุพฺพปฏิปทา
นายตเกเนว    อญฺาปฏิเวโธ    ยํ    ภิกฺขเว    อิมสฺมึ   ธมฺมวินเย
อนุปุพฺพสิกฺขา      อนุปุพฺพกิริยา      อนุปุพฺพปฏิปทา      นายตเกเนว
อญฺาปฏิเวโธ   อยํ   ภิกฺขเว   อิมสฺมึ   ธมฺมวินเย   ปโม  อจฺฉริโย
อพฺภูตธมฺโม ยํ ทิสฺวา ทิสฺวา ภิกฺขู อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อภิรมนฺติ ฯ
     ๒   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  มหาสมุทฺโท  ิตธมฺโม  เวลํ  นาติวตฺตติ
@เชิงอรรถ:  ม. อฏฺ ม. อิมิสฺมึ ฯ
เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   ยํ   มยา  สาวกานํ  สิกฺขาปทํ  ปญฺตฺตํ  ตํ
มม    สาวกา    ชีวิตเหตุปิ    นาติกฺกมนฺติ    ยมฺปิ    ภิกฺขเว   มม
สาวกานํ    สิกฺขาปทํ    ปญฺตฺตํ    ตํ    มม    สาวกา   ชีวิตเหตุปิ
นาติกฺกมนฺติ   อยมฺปิ   ภิกฺขเว   อิมสฺมึ   ธมฺมวินเย   ทุติโย  อจฺฉริโย
อพฺภูตธมฺโม ยํ ทิสฺวา ทิสฺวา ภิกฺขู อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อภิรมนฺติ ฯ
     ๓   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  มหาสมุทฺโท  น  มเตน  กุณเปน  สํวสติ
ยํ   โหติ   มหาสมุทฺเท   มตํ   กุณปํ  ตํ  ขิปฺปเมว  ตีรํ  วาเหติ  ถลํ
อุสฺสาเทติ  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  โย  โส  ปุคฺคโล ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม
อสุจิสงฺกสฺสรสมาจาโร           ปฏิจฺฉนฺนกมฺมนฺโต          อสฺสมโณ
สมณปฏิญฺโ       อพฺรหฺมจารี       พฺรหฺมจาริปฏิญฺโ       อนฺโตปูติ
อวสฺสุโต  กสมฺพุกชาโต  น  เตน  สงฺโฆ  สํวสติ อถ โข [๑]- ขิปฺปเมว
สนฺนิปติตฺวา    อุกฺขิปติ    กิญฺจาปิ   โส   โหติ   มชฺเฌ   ภิกฺขุสงฺฆสฺส
นิสินฺโน   อถ  โข  โส  อารกา  จ  สงฺฆมฺหา  สงฺโฆ  จ  เตน  ยมฺปิ
ภิกฺขเว   โย  โส  ปุคฺคโล  ทุสฺสีโล  ปาปธมฺโม  อสุจิสงฺกสฺสรสมาจาโร
ปฏิจฺฉนฺนกมฺมนฺโต       อสฺสมโณ       สมณปฏิญฺโ       อพฺรหฺมจารี
พฺรหฺมจาริปฏิญฺโ      อนฺโตปูติ     อวสฺสุโต     กสมฺพุกชาโต     น
เตน   สงฺโฆ   สํวสติ   อถ   โข   ขิปฺปเมว   สนฺนิปติตฺวา   อุกฺขิปติ
กิญฺจาปิ   โส   โหติ   มชฺเฌ   ภิกฺขุสงฺฆสฺส   นิสินฺโน   อถ  โข  โส
อารกา   จ   สงฺฆมฺหา   สงฺโฆ   จ   เตน   อยมฺปิ  ภิกฺขเว  อิมสฺมึ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. นํ ฯ
ธมฺมวินเย   ตติโย   อจฺฉริโย   อพฺภูตธมฺโม   ยํ  ทิสฺวา  ทิสฺวา  ภิกฺขู
อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อภิรมนฺติ ฯ
     ๔   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  ยา  กาจิ  มหานทิโย  เสยฺยถีทํ  คงฺคา
ยมุนา   อจิรวตี   สรภู   มหี  ตา  มหาสมุทฺทํ  ปตฺตา  ชหนฺติ  ปุริมานิ
นามโคตฺตานิ    มหาสมุทฺโท    เตฺวว    สงฺขฺยํ    คจฺฉนฺติ   เอวเมว
โข    ภิกฺขเว    จตฺตาโร    วณฺณา   ขตฺติยา   พฺราหฺมณา   เวสฺสา
สุทฺทา    เต    ตถาคตปฺปเวทิเต   ธมฺมวินเย   อคารสฺมา   อนคาริยํ
ปพฺพชิตฺวา    ชหนฺติ    ปุริมานิ    นามโคตฺตานิ   สมณา   สกฺยปุตฺติยา
เตฺวว   สงฺขฺยํ  ๑-  คจฺฉนฺติ  ยมฺปิ  ภิกฺขเว  จตฺตาโร  วณฺณา  ขตฺติยา
พฺราหฺมณา    เวสฺสา    สุทฺทา    เต   ตถาคตปฺปเวทิเต   ธมฺมวินเย
อคารสฺมา    อนคาริยํ    ปพฺพชิตฺวา   ชหนฺติ   ปุริมานิ   นามโคตฺตานิ
สมณา    สกฺยปุตฺติยา    เตฺวว    สงฺขฺยํ   คจฺฉนฺติ   อยมฺปิ   ภิกฺขเว
อิมสฺมึ    ธมฺมวินเย    จตุตฺโถ   อจฺฉริโย   อพฺภูตธมฺโม   ยํ   ทิสฺวา
ทิสฺวา ภิกฺขู อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อภิรมนฺติ ฯ
     ๕   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   ยา  จ  โลเก  สวนฺติโย  มหาสมุทฺทํ
อปฺเปนฺติ   ยา  จ  อนฺตลิกฺขา  ธารา  ปปตนฺติ  น  เตน  มหาสมุทฺทสฺส
อูนตฺตํ   วา  ปูรตฺตํ  วา  ปญฺายติ  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  พหูปิ  ๒-
ภิกฺขู    อนุปาทิเสสาย    นิพฺพานธาตุยา    ปรินิพฺพายนฺติ    น   เตน
นิพฺพานธาตุยา   อูนตฺตํ   วา   ปูรตฺตํ   วา   ปญฺายติ  ยมฺปิ  ภิกฺขเว
ภิกฺขู    อนุปาทิเสสาย    นิพฺพานธาตุยา    ปรินิพฺพายนฺติ    น   เตน
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สพฺพตฺถ สงฺขนฺติ ทิสฺสติ ฯ   ม. ยุ. พหู เจปิ ฯ
นิพฺพานธาตุยา   อูนตฺตํ   วา   ปูรตฺตํ   วา  ปญฺายติ  อยมฺปิ  ภิกฺขเว
อิมสฺมึ    ธมฺมวินเย    ปญฺจโม   อจฺจริโย   อพฺภูตธมฺโม   ยํ   ทิสฺวา
ทิสฺวา ภิกฺขู อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อภิรมนฺติ ฯ
     ๖   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  มหาสมุทฺโท  เอกรโส  โลณรโส เอวเมว
โข   ภิกฺขเว   อยํ   ธมฺมวินโย   เอกรโส  วิมุตฺติรโส  ยมฺปิ  ภิกฺขเว
อยํ    ธมฺมวินโย    เอกรโส   วิมุตฺติรโส   อยมฺปิ   ภิกฺขเว   อิมสฺมึ
ธมฺมวินเย    ฉฏฺโ    อจฺฉริโย    อพฺภูตธมฺโม   ยํ   ทิสฺวา   ทิสฺวา
ภิกฺขู อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อภิรมนฺติ ฯ
     ๗   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   มหาสมุทฺโท   พหุรตโน   อเนกรตโน
ตตฺรีมานิ   รตนานิ   เสยฺยถีทํ   มุตฺตา   มณิ   เวฬุริโย  สงฺโข  สิลา
ปวาฬํ   รชตํ  ชาตรูปํ  โลหิตงฺโค  มสารคลฺโล  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว
อยํ     ธมฺมวินโย    พหุรตโน    อเนกรตโน    ตตฺรีมานิ    รตนานิ
เสยฺยถีทํ   จตฺตาโร   สติปฏฺานา   จตฺตาโร   สมฺมปฺปธานา  จตฺตาโร
อิทฺธิปฺปาทา     ปญฺจินฺทฺริยานิ    ปญฺจ    พลานิ    สตฺต    โพชฺฌงฺคา
อริโย    อฏฺงฺคิโก    มคฺโค    ยมฺปิ    ภิกฺขเว    อยํ   ธมฺมวินโย
พหุรตโน    อเนกรตโน    ตตฺรีมานิ    รตนานิ   เสยฺยถีทํ   จตฺตาโร
สติปฏฺานา     จตฺตาโร     สมฺมปฺปธานา    จตฺตาโร    อิทฺธิปฺปาทา
ปญฺจินฺทฺริยานิ   ปญฺจ   พลานิ   สตฺต   โพชฺฌงฺคา   อริโย   อฏฺงฺคิโก
มคฺโค    อยมฺปิ    ภิกฺขเว   อิมสฺมึ   ธมฺมวินเย   สตฺตโม   อจฺฉริโย
อพฺภูตธมฺโม ยํ ทิสฺวา ทิสฺวา ภิกฺขู อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อภิรมนฺติ ฯ
     ๘   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   มหาสมุทฺโท   มหตํ  ภูตานํ  อาวาโส
ตตฺรีเม   ภูตา   ติมิ   ติมิงฺคโล  ติมิติมิงฺคโล  อสุรา  นาคา  คนฺธพฺพา
สนฺติ     มหาสมุทฺเท    โยชนสติกาปิ    อตฺตภาวา    ทฺวิโยชนสติกาปิ
อตฺตภาวา    ติโยชนสติกาปิ   อตฺตภาวา   จตุโยชนสติกาปิ   อตฺตภาวา
ปญฺจโยชนสติกาปิ   อตฺตภาวา   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  อยํ  ธมฺมวินโย
มหตํ   ภูตานํ   อาวาโส   ตตฺรีเม   ภูตา  โสตาปนฺโน  โสตาปตฺติผล-
สจฺฉิกิริยาย      ปฏิปนฺโน     สกทาคามี     สกทาคามิผลสจฺฉิกิริยาย
ปฏิปนฺโน     อนาคามี    อนาคามิผลสจฺฉิกิริยาย    ปฏิปนฺโน    อรหา
อรหตฺตาย   ปฏิปนฺโน   ยมฺปิ   ภิกฺขเว   อยํ  ธมฺมวินโย  มหตํ  ภูตานํ
อาวาโส    ตตฺรีเม    ภูตา    โสตาปนฺโน    โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย
ปฏิปนฺโน    สกทาคามี   สกทาคามิผลสจฺฉิกิริยาย   ปฏิปนฺโน   อนาคามี
อนาคามิผลสจฺฉิกิริยาย    ปฏิปนฺโน    อรหา    อรหตฺตาย    ปฏิปนฺโน
อยมฺปิ   ภิกฺขเว   อิมสฺมึ   ธมฺมวินเย   อฏฺโม  อจฺฉริโย  อพฺภูตธมฺโม
ยํ   ทิสฺวา   ทิสฺวา  ภิกฺขู  อิมสฺมึ  ธมฺมวินเย  อภิรมนฺติ  ฯ  อิเม  โข
ภิกฺขเว   อิมสฺมึ   ธมฺมวินเย   อฏฺ  อจฺฉริยา  อพฺภูตธมฺมา  ยํ  ทิสฺวา
ทิสฺวา   ภิกฺขู   อิมสฺมึ   ธมฺมวินเย   อภิรมนฺตีติ   ฯ  อถ  โข  ภควา
เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
          ฉนฺนมติวสฺสติ             วิวฏํ นาติวสฺสติ
          ตสฺมา ฉนฺนํ วิวเรถ       เอวนฺตํ นาติวสฺสตีติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๑๑๙]   ๖  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน
อายสฺมา   มหากจฺจาโน   อวนฺตีสุ   วิหรติ   กุรุรฆเร   ๑-   ปวตฺเต
ปพฺพเต  ฯ เตน โข ปน สมเยน โสโณ อุปาสโก โกฏิกณฺโณ ๒- อายสฺมโต
มหากจฺจานสฺส   อุปฏฺาโก   โหติ   ฯ   อถ  โข  โสณสฺส  อุปาสกสฺส
โกฏิกณฺณสฺส    รโหคตสฺส    ปฏิสลฺลีนสฺส   เอวํ   เจตโส   ปริวิตกฺโก
อุทปาทิ   ยถา   ยถา  โข  อยฺโย  มหากจฺจาโน  ธมฺมํ  เทเสติ  นยิทํ
สุกรํ   อคารํ   อชฺฌาวสตา   เอกนฺตปริปุณฺณํ   เอกนฺตปริสุทฺธํ  สงฺขลิขิตํ
พฺรหฺมจริยํ    จริตุํ    ยนฺนูนาหํ   เกสมสฺสุํ   โอหาเรตฺวา   กาสายานิ
วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพเชยฺยนฺติ ฯ
     {๑๑๙.๑}   อถ  โข  โสโณ  อุปาสโก  โกฏิกณฺโณ  เยนายสฺมา
มหากจฺจาโน    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา   อายสฺมนฺตํ   มหากจฺจานํ
อภิวาเทตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน โข โสโณ อุปาสโก
โกฏิกณฺโณ   อายสฺมนฺตํ   มหากจฺจานํ   เอตทโวจ   อิธ   มยฺหํ  ภนฺเต
รโหคตสฺส   ปฏิสลฺลีนสฺส   เอวํ   เจตโส   ปริวิตกฺโก   อุทปาทิ  ยถา
ยถา   โข   อยฺโย   มหากจฺจาโน  ธมฺมํ  เทเสติ  นยิทํ  สุกรํ  อคารํ
อชฺฌาวสตา    เอกนฺตปริปุณฺณํ    เอกนฺตปริสุทฺธํ   สงฺขลิขิตํ   พฺรหฺมจริยํ
จริตุํ    ยนฺนูนาหํ    เกสมสฺสุํ    โอหาเรตฺวา    กาสายานิ   วตฺถานิ
อจฺฉาเทตฺวา    อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพเชยฺยนฺติ   ปพฺพาเชตุ   มํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. กุรรฆเร   กุฏิกณฺโณติปิ ฯ
ภนฺเต อยฺโย มหากจฺจาโนติ ฯ
     [๑๒๐]   เอวํ   วุตฺเต   อายสฺมา  มหากจฺจาโน  โสณํ  อุปาสกํ
โกฏิกณฺณํ   เอตทโวจ  ทุกฺกรํ  โข  โสณ  ยาวชีวํ  เอกภตฺตํ  เอกเสยฺยํ
พฺรหฺมจริยํ    อิงฺฆ    ตฺวํ    โสณ    ตตฺเถว   อคาริกภูโต   สมาโน
พุทฺธานํ     สาสนํ     อนุยุญฺช    กาลยุตฺตํ    เอกภตฺตํ    เอกเสยฺยํ
พฺรหฺมจริยนฺติ   ฯ   อถ   โข   โสณสฺส   อุปาสกสฺส  โกฏิกณฺณสฺส  โย
อโหสิ   ปพฺพชฺชาภิสงฺขาโร   โส  ปฏิปสฺสมฺภิ  ฯ  ทุติยมฺปิ  โข  โสณสฺส
อุปาสกสฺส    โกฏิกณฺณสฺส    รโหคตสฺส   ปฏิสลฺลีนสฺส   เอวํ   เจตโส
ปริวิตกฺโก   อุทปาทิ   ยถา   ยถา   โข   อยฺโย  มหากจฺจาโน  ธมฺมํ
เทเสติ     นยิทํ     สุกรํ    อคารํ    อชฺฌาวสตา    เอกนฺตปริปุณฺณํ
เอกนฺตปริสุทฺธํ    สงฺขลิขิตํ    พฺรหฺมจริยํ   จริตุํ   ยนฺนูนาหํ   เกสมสฺสุํ
โอหาเรตฺวา   กาสายานิ   วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา  อคารสฺมา  อนคาริยํ
ปพฺพเชยฺยนฺติ ฯ
     {๑๒๐.๑}   ทุติยมฺปิ  โข  โสโณ  อุปาสโก โกฏิกณฺโณ เยนายสฺมา
มหากจฺจาโน    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา   อายสฺมนฺตํ   มหากจฺจานํ
อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน  โข  โสโณ
อุปาสโก    โกฏิกณฺโณ    อายสฺมนฺตํ    มหากจฺจานํ   เอตทโวจ   อิธ
มยฺหํ   ภนฺเต   รโหคตสฺส   ปฏิสลฺลีนสฺส   เอวํ   เจตโส   ปริวิตกฺโก
อุทปาทิ   ยถา   ยถา  โข  อยฺโย  มหากจฺจาโน  ธมฺมํ  เทเสติ  นยิทํ
สุกรํ     อคารํ     อชฺฌาวสตา     เอกนฺตปริปุณฺณํ     เอกนฺตปริสุทฺธํ
สงฺขลิขิตํ       พฺรหฺมจริยํ       จริตุํ       ยนฺนูนาหํ      เกสมสฺสุํ
โอหาเรตฺวา   กาสายานิ   วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา  อคารสฺมา  อนคาริยํ
ปพฺพเชยฺยนฺติ    ปพฺพาเชตุ   มํ   ภนฺเต   อยฺโย   มหากจฺจาโนติ   ฯ
ทุติยมฺปิ    โข   อายสฺมา   มหากจฺจาโน   โสณํ   อุปาสกํ   โกฏิกณฺณํ
เอตทโวจ  ทุกฺกรํ  โข  โสณ  ยาวชีวํ  เอกภตฺตํ  เอกเสยฺยํ  พฺรหฺมจริยํ
อิงฺฆ   ตฺวํ   โสณ   ตตฺเถว   อคาริกภูโต   สมาโน   พุทฺธานํ  สาสนํ
อนุยุญฺช กาลยุตฺตํ เอกภตฺตํ เอกเสยฺยํ พฺรหฺมจริยนฺติ ฯ
     {๑๒๐.๒}   ทุติยมฺปิ  โข  โสณสฺส  อุปาสกสฺส  โกฏิกณฺณสฺส  โย
อโหสิ   ปพฺพชฺชาภิสงฺขาโร   โส  ปฏิปสฺสมฺภิ  ฯ  ตติยมฺปิ  โข  โสณสฺส
อุปาสกสฺส    โกฏิกณฺณสฺส    รโหคตสฺส   ปฏิสลฺลีนสฺส   เอวํ   เจตโส
ปริวิตกฺโก  อุทปาทิ  ยถา  ยถา  โข  อยฺโย  มหากจฺจาโน ธมฺมํ เทเสติ
นยิทํ    สุกรํ    อคารํ   อชฺฌาวสตา   เอกนฺตปริปุณฺณํ   เอกนฺตปริสุทฺธํ
สงฺขลิขิตํ  พฺรหฺมจริยํ  จริตุํ  ยนฺนูนาหํ  เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา กาสายานิ
วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพเชยฺยนฺติ ฯ
     {๑๒๐.๓}   ตติยมฺปิ  โข  โสโณ  อุปาสโก โกฏิกณฺโณ เยนายสฺมา
มหากจฺจาโน    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา   อายสฺมนฺตํ   มหากจฺจานํ
อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน  โข  โสโณ
อุปาสโก    โกฏิกณฺโณ    อายสฺมนฺตํ    มหากจฺจานํ   เอตทโวจ   อิธ
มยฺหํ   ภนฺเต   รโหคตสฺส   ปฏิสลฺลีนสฺส   เอวํ   เจตโส   ปริวิตกฺโก
อุทปาทิ   ยถา   ยถา  โข  อยฺโย  มหากจฺจาโน  ธมฺมํ  เทเสติ  นยิทํ
สุกรํ   อคารํ   อชฺฌาวสตา   เอกนฺตปริปุณฺณํ   เอกนฺตปริสุทฺธํ  สงฺขลิขิตํ
พฺรหฺมจริยํ    จริตุํ    ยนฺนูนาหํ   เกสมสฺสุํ   โอหาเรตฺวา   กาสายานิ
วตฺถานิ     อจฺฉาเทตฺวา     อคารสฺมา     อนคาริยํ    ปพฺพเชยฺยนฺติ
ปพฺพาเชตุ   มํ   ภนฺเต  อยฺโย  มหากจฺจาโนติ  ฯ  อถ  โข  อายสฺมา
มหากจฺจาโน โสณํ อุปาสกํ โกฏิกณฺณํ ปพฺพาเชสิ ฯ
     [๑๒๑]   เตน  โข  ปน  สมเยน อวนฺติทกฺขิณาปโถ ๑- อปฺปภิกฺขุโก
โหติ   ฯ   อถ  โข  อายสฺมา  มหากจฺจาโน  ติณฺณํ  วสฺสานํ  อจฺจเยน
กิจฺเฉน   กสิเรน   ตโต   ตโต   ทสวคฺคํ   ภิกฺขุสงฺฆํ   สนฺนิปาเตตฺวา
อายสฺมนฺตํ   โสณํ   อุปสมฺปาเทสิ   ฯ   อถ   โข  อายสฺมโต  โสณสฺส
วสฺสํ   วุฏฺสฺส   รโหคตสฺส   ปฏิสลฺลีนสฺส   เอวํ   เจตโส  ปริวิตกฺโก
อุทปาทิ  น  โข  เม  โส  ภควา  สมฺมุขา  ทิฏฺโ  อปิ  จ  สุโต เยว
เม   โส   ภควา   อีทิโส   จ   อีทิโส   จาติ  สเจ  มํ  อุปชฺฌาโย
อนุชาเนยฺย     คจฺเฉยฺยาหํ     ตํ    ภควนฺตํ    ทสฺสนาย    อรหนฺตํ
สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ ฯ
     {๑๒๑.๑}   อถ  โข  อายสฺมา  โสโณ  สายณฺหสมยํ  ปฏิสลฺลานา
วุฏฺิโต    เยนายสฺมา    มหากจฺจาโน    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา
อายสฺมนฺตํ   มหากจฺจานํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺโน   โข   อายสฺมา   โสโณ   อายสฺมนฺตํ  มหากจฺจานํ  เอตทโวจ
อิธ   มยฺหํ   ภนฺเต  รโหคตสฺส  ปฏิสลฺลีนสฺส  เอวํ  เจตโส  ปริวิตกฺโก
อุทปาทิ  น  โข  เม  โส  ภควา  สมฺมุขา ทิฏฺโ อปิ จ  สุโต เยว เม
โส  ภควา  อีทิโส  จ  อีทิโส  จาติ  สเจ  มํ  อุปชฺฌาโย  อนุชาเนยฺย
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. อวนฺตีสุ ทกฺขิณาปโถ
คจฺเฉยฺยาหํ   ตํ   ภควนฺตํ   ทสฺสนาย   อรหนฺตํ   สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ   ฯ
สาธุ   สาธุ   โสณ   คจฺฉ  ตฺวํ  โสณ  ตํ  ภควนฺตํ  ทสฺสนาย  อรหนฺตํ
สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ   ๑-   ทกฺขิสฺสสิ   ตฺวํ   โสณ   ตํ  ภควนฺตํ  ปาสาทิกํ
ปาสาทนียํ       สนฺตินฺทฺริยํ      สนฺตมานสํ      อุตฺตมสมถทมถมนุปตฺตํ
ทนฺตํ    คุตฺตํ    ยตินฺทฺริยํ   นาคํ   ทิสฺวาน   มม   วจเนน   ภควโต
ปาเท    สิรสา    วนฺทาหิ   อปฺปาพาธํ   อปฺปาตงฺกํ   ลหุฏฺานํ   พลํ
ผาสุวิหารํ ปุจฺฉาติ ฯ
     {๑๒๑.๒}   เอวํ   ภนฺเตติ   โข  อายสฺมา  โสโณ  อายสฺมโต
มหากจฺจานสฺส    ภาสิตํ    อภินนฺทิตฺวา    อนุโมทิตฺวา    อุฏฺายาสนา
อายสฺมนฺตํ      มหากจฺจานํ      อภิวาเทตฺวา     ปทกฺขิณํ     กตฺวา
เสนาสนํ    สํสาเมตฺวา    ปตฺตจีวรมาทาย    เยน    สาวตฺถี   เตน
จาริกํ    ปกฺกามิ   ฯ   อนุปุพฺเพน   จาริกญฺจรมาโน   เยน   สาวตฺถี
เชตวนํ    อนาถปิณฺฑิกสฺส    อาราโม    เยน    ภควา   เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
     {๑๒๑.๓}   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน  โข  อายสฺมา  โสโณ  ภควนฺตํ
เอตทโวจ   อุปชฺฌาโย   เม   ภนฺเต  อายสฺมา  มหากจฺจาโน  ภควโต
ปาเท    สิรสา    วนฺทติ    อปฺปาพาธํ   อปฺปาตงฺกํ   ลหุฏฺานํ   พลํ
ผาสุวิหารํ    ปุจฺฉตีติ    ฯ    กจฺจิ   ภิกฺขุ   ขมนียํ   กจฺจิ   ยาปนียํ
กจฺจิปิ    อปฺปกิลมเถน    อทฺธานํ    อาคโต    น    จ    ปิณฺฑเกน
กิลนฺโตสีติ    ฯ    ขมนียํ    ภควา   ยาปนียํ   ภควา   อปฺปกิลมเถน
จาหํ ภนฺเต อทฺธานํ อาคโต น จ ปิณฺฑเกน กิลนฺโตมฺหีติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ
     [๑๒๒]   อถ   โข   ภควา   อายสฺมนฺตํ   อานนฺทํ   อามนฺเตสิ
อิมสฺสานนฺท    อาคนฺตุกสฺส    ภิกฺขุโน    เสนาสนํ    ปญฺาเปหีติ   ฯ
อถ   โข   อายสฺมโต   อานนฺทสฺส   เอตทโหสิ  ยสฺส  โข  มํ  ภควา
อาณาเปติ    อิมสฺส    อานนฺท    อาคนฺตุกสฺส    ภิกฺขุโน    เสนาสนํ
ปญฺาเปหีติ   อิจฺฉติ   ภควา   เตน  ภิกฺขุนา  สทฺธึ  เอกวิหาเร  วตฺถุํ
อิจฺฉติ   ภควา   อายสฺมตา   โสเณน   สทฺธึ  เอกวิหาเร  วตฺถุนฺติ  ฯ
ยสฺมึ   วิหาเร   ภควา   วิหรติ   ตสฺมึ   วิหาเร  อายสฺมโต  โสณสฺส
เสนาสนํ ปญฺาเปสิ ฯ
     {๑๒๒.๑}   อถ   โข   ภควา   พหุเทว   รตฺตึ   อพฺโภกาเส
นิปชฺชาย   ๑-   วีตินาเมตฺวา  ปาเท  ปกฺขาเลตฺวา  วิหารํ  ปาวิสิ  ฯ
อายสฺมาปิ    โข    โสโณ   พหุเทว   รตฺตึ   อพฺโภกาเส   นิปชฺชาย
วีตินาเมตฺวา  ปาเท  ปกฺขาเลตฺวา  วิหารํ  ปาวิสิ  ฯ  อถ  โข  ภควา
รตฺติยา    ปจฺจูสสมยํ    ปจฺจุฏฺาย    อายสฺมนฺตํ   มหาโสณํ   อชฺเฌสิ
ปฏิภาตุ ตํ ภิกฺขุ ธมฺมํ ภาสิตุนฺติ ฯ
     {๑๒๒.๒}   เอวํ  ภนฺเตติ  โข อายสฺมา โสโณ ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา
โสฬส   อฏฺกวคฺคิกานิ   สพฺพาเนว  สเรน  อภณิ  ฯ  อถ  โข  ภควา
อายสฺมโต  โสณสสฺส  สรภญฺปริโยสาเน  อพฺภานุโมทิ  สาธุ  สาธุ  ภิกฺขุ
สุคฺคหิตานิ   ภิกฺขุ  อฏฺกวคฺคิกานิ  สุมนสิกตานิ  สุปธาริตานิ  กลฺยาณิยาสิ
วาจาย   สมนฺนาคโต   วิสฏฺาย   อเนลาย  ๒-  อตฺถสฺส  วิญฺาปนิยา
กติวสฺโสสิ   ตฺวํ   ภิกฺขูติ   ฯ  เอกวสฺโส  อหํ  ภควาติ  ฯ  กิสฺส  ปน
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. นิสฺสชฺชาย ฯ   ม. อเนลคลาย ฯ
ตฺวํ   ภิกฺขุ   เอวํ  จิรํ  อกาสีติ  ฯ  จิรํ  ทิฏฺโ  เม  ภนฺเต  กาเมสุ
อาทีนโว   อปิ   จ   สมฺพาโธ   ฆราวาโส  พหุกิจฺโจ  พหุกรณีโยติ  ฯ
อถ   โข   ภควา   เอตมตฺถํ   วิทิตฺวา   ตายํ   เวลายํ  อิมํ  อุทานํ
อุทาเนสิ
          ทิสฺวา อาทีนวํ โลเก       ตฺวา ธมฺมํ นิรูปธิ ๑-
          อริโย น รมติ ปาเป        ปาเป น รมตี สุจีติ ฯ ฉฏฺ ฯ
     [๑๒๓]   ๗   เอวมฺเม   สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ  เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน
อายสฺมา   กงฺขาเรวโต   ภควโต   อวิทูเร   นิสินฺโน   โหติ  ปลฺลงฺกํ
อาภุชิตฺวา     อุชุํ    กายํ    ปณิธาย    อตฺตโน    กงฺขาวิตรณวิสุทฺธึ
ปจฺจเวกฺขมาโน   ฯ   อทฺทสา   โข   ภควา   อายสฺมนฺตํ  กงฺขาเรวตํ
อวิทูเร   นิสินฺนํ   ปลฺลงฺกํ   อาภุชิตฺวา   อุชุํ   กายํ  ปณิธาย  อตฺตโน
กงฺขาวิตรณวิสุทฺธึ   ปจฺจเวกฺขมานํ   ฯ   อถ   โข   ภควา   เอตมตฺถํ
วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               ยา กาจิ กงฺขา อิธ วา หุรํ วา
               สกเวทิยา วา ปรเวทิยา วา
               ฌายิโน ๒- ตา ปชหนฺติ สพฺพา
               อาตาปิโน พฺรหฺมจริยํ จรนฺตาติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๑๒๔]   ๘   เอวมฺเม   สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  ราชคเห
@เชิงอรรถ:  โป. ม. นิรูปธึ ฯ   ม. เย ฌายิโน ฯ
วิหรติ  เวฬุวเน  กลนฺทกนิวาเป  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน  อายสฺมา
อานนฺโท    ตทหุโปสเถ    ปุพฺพณฺหสมยํ   นิวาเสตฺวา   ปตฺตจีวรมาทาย
ราชคหํ   ปิณฺฑาย   ปาวิสิ   ฯ   อทฺทสา   โข  เทวทตฺโต  อายสฺมนฺตํ
อานนฺทํ    ราชคเห    ปิณฺฑาย    จรนฺตํ   ทิสฺวาน   เยน   อายสฺมา
อานนฺโท     เตนุปสงฺกมิ     อุปสงฺกมิตฺวา     อายสฺมนฺตํ     อานนฺทํ
เอตทโวจ   อชฺชตคฺเคทานาหํ   อาวุโส   อานนฺท   อญฺเตฺรว  ภควตา
อญฺตฺร ภิกฺขุสงฺฆา อุโปสถํ กริสฺสามิ สงฺฆกมฺมานิ จาติ ฯ
     {๑๒๔.๑}   อถ  โข  อายสฺมา อานนฺโท ราชคเห ปิณฺฑาย จริตฺวา
ปจฺฉาภตฺตํ     ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต     เยน     ภควา     เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺโน   โข   อายสฺมา  อานนฺโท  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  อิธาหํ  ภนฺเต
ปุพฺพณฺหสมยํ     นิวาเสตฺวา     ปตฺตจีวรมาทาย    ราชคหํ    ปิณฺฑาย
ปาวิสึ    อทฺทสา   โข   มํ   ภนฺเต   เทวทตฺโต   ราชคหํ   ปิณฺฑาย
จรนฺตํ   ทิสฺวาน   เยนาหํ   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา  มํ  เอตทโวจ
อชฺชตคฺเคทานาหํ    อาวุโส   อานนฺท   อญฺเตฺรว   ภควตา   อญฺตฺร
ภิกฺขุสงฺฆา    อุโปสถํ   กริสฺสามิ   สงฺฆกมฺมานิ   จาติ   อชฺช   ภนฺเต
เทวทตฺโต   สงฺฆํ  ภินฺทิสฺสติ  อุโปสถญฺจ  กริสฺสติ  สงฺฆกมฺมานิ  จาติ  ฯ
อถ โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
          สุกรํ สาธุนา สาธุ          สาธุ ปาเปน ทุกฺกรํ
          ปาปํ ปาเปน สุกรํ         ปาปมริเยหิ ทุกฺกรนฺติ ฯ อฏฺมํ ฯ
     [๑๒๕]   ๙  เอวมฺเม สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา โกสเลสุ จาริกํ จรติ
มหตา  ภิกฺขุสงฺเฆน  สทฺธึ  ฯ  เตน  โข  ปน สมเยน สมฺพหุลา มาณวกา
ภควโต  อวิทูเร  สทฺทายมานรูปา  ๑-  อติกฺกมนฺติ  ฯ อทฺทสา โข ภควา
สมฺพหุเล  มาณวเก  อวิทูเร  สทฺทายมานรูเป  อติกฺกมนฺเต  ฯ  อถ  โข
ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
          ปริมุฏฺา ปณฺฑิตา ภาสา  วาจาโคจรภาณิโน
          ยาวิจฺฉนฺติ มุขายามํ    เยน นีตา น ตํ วิทูติ ฯ นวมํ ฯ
     [๑๒๖]   ๑๐   เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ  เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน
อายสฺมา    จูฬปนฺถโก   ภควโต   อวิทูเร   นิสินฺโน   โหติ   ปลฺลงฺกํ
อาภุชิตฺวา   อุชุํ  กายํ  ปณิธาย  ปริมุขํ  สตึ  อุปฏฺเปตฺวา  ฯ  อทฺทสา
โข    ภควา    อายสฺมนฺตํ    จูฬปนฺถกํ    อวิทูเร   นิสินฺนํ   ปลฺลงฺกํ
อาภุชิตฺวา   อุชุํ   กายํ   ปณิธาย   ปริมุขํ  สตึ  อุปฏฺเปตฺวา  ฯ  อถ
โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               ิเตน กาเยน ิเตน เจตสา
               ติฏฺ นิสินฺโน อุท วา สยาโน
               เอตํ สตึ ภิกฺขุ อธิฏฺหาโน
@เชิงอรรถ:  โป. สทฺธายมานรูปา ฯ ม. สธายมานรูปา ฯ
               ลเภถ ปุพฺพาปริยํ วิเสสํ
               ลทฺธาน ปุพฺพาปริยํ วิเสสํ
               อทสฺสนํ มจฺจุราชสฺส คจฺเฉติ ฯ
               โสณตฺเถรวคฺโค ปญฺจโม ฯ
                                   ตสฺสุทฺทานํ
          ราชา อปฺปายุกา กุฏฺี      กุมารกา จ อุโปสโถ
          โสโณ จ เรวโต นนฺโท        สทฺทายมานา ปนฺถเกน จาติ ฯ
                                    ----------
                      อุทาเน ฉฏฺโ ชจฺจนฺธวคฺโค
     [๑๒๗]   ๑   เอวมฺเม   สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  เวสาลิยํ
วิหรติ   มหาวเน   กูฏาคารสาลายํ   ฯ  อถ  โข  ภควา  ปุพฺพณฺหสมยํ
นิวาเสตฺวา     ปตฺตจีวรมาทาย    เวสาลึ    ปิณฺฑาย    ปาวิสิ    ฯ
เวสาลิยํ     ปิณฺฑาย     จริตฺวา     ปจฺฉาภตฺตํ    ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต
อายสฺมนฺตํ    อานนฺทํ   อามนฺเตสิ   คณฺหาหิ   อานนฺท   นิสีทนํ   เยน
ปาวาลเจติยํ ๑- เตนุปสงฺกมิสฺสาม ๒- ทิวาวิหารายาติ ฯ
     {๑๒๗.๑}   เอวํ ภนฺเตติ โข ๓- อายสฺมา อานนฺโท ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา
นิสีทนํ  อาทาย  ภควนฺตํ  ปิฏฺิโต  ปิฏฺิโต  อนุพนฺธิ  ฯ  อถ  โข ภควา
เยน  ปาวาลเจติยํ  เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา  ปญฺตฺเต อาสเน นิสีทิ ฯ
@เชิงอรรถ:  สี. สพฺพวาเรสุ จาปาลเจติยํ ฯ ม. ยุ. จาปาลํ เจติยํ ฯ
@ ยุ. เตนุปสงฺกมิสฺสามิ ฯ  ยุ. ปน ฯ
นิสชฺช โข ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ
     {๑๒๗.๒}   รมณียา  อานนฺท  เวสาลี  รมณียํ  อุเทนํ  เจติยํ ๑-
รมณียํ   โคตมกํ   เจติยํ   รมณียํ   สตฺตมฺพํ   เจติยํ   รมณียํ  พหุปุตฺตํ
เจติยํ   รมณียํ   สารนฺทํ   ๒-   เจติยํ   รมณียํ   ปาวาลํ  เจติยํ  ฯ
ยสฺส    กสฺสจิ   อานนฺท   จตฺตาโร   อิทฺธิปาทา   ภาวิตา   พหุลีกตา
ยานีกตา     วตฺถุกตา     อนุฏฺิตา    ปริจิตา    สุสมารทฺธา    โส
อากงฺขมาโน   กปฺปํ   วา   ติฏฺเยฺย  กปฺปาวเสสํ  วา  ฯ  ตถาคตสฺส
โข   อานนฺท   จตฺตาโร   อิทฺธิปาทา   ภาวิตา   พหุลีกตา   ยานีกตา
วตฺถุกตา   อนุฏฺิตา   ปริจิตา   สุสมารทฺธา   โส   ๓-  อากงฺขมาโน
อานนฺท ตถาคโต กปฺปํ วา ติฏฺเยฺย กปฺปาวเสสํ วาติ ฯ
     [๑๒๘]   เอวมฺปิ  โข อายสฺมา อานนฺโท ภควตา โอฬาริเก นิมิตฺเต
กยิรมาเน   โอฬาริเก   โอภาเส   กยิรมาเน   นาสกฺขิ  ปฏิวิชฺฌิตุํ  น
ภควนฺตํ   ยาจิ   ติฏฺตุ   ภนฺเต   ภควา   กปฺปํ  ติฏฺตุ  สุคโต  กปฺปํ
พหุชนหิตาย     พหุชนสุขาย     โลกานุกมฺปาย     อตฺถาย     หิตาย
สุขาย    เทวมนุสฺสานนฺติ    ยถาตํ    มาเรน    ปริยุฏฺิตจิตฺโต    ฯ
ทุติยมฺปิ     โข     ภควา     อายสฺมนฺตํ     อานนฺทํ     อามนฺเตสิ
รมณียา    อานนฺท    เวสาลี    รมณียํ    อุเทนํ    เจติยํ    รมณียํ
โคตมกํ    เจติยํ    รมณียํ    สตฺตมฺพํ    เจติยํ    รมณียํ    พหุปุตฺตํ
เจติยํ    รมณียํ    สารนฺทํ    เจติยํ    รมณียํ   ปาวาลํ   ฯ   ยสฺส
@เชิงอรรถ:  ม. อุเทนเจติยํ ฯ ปญฺจวาเรสุ เอวํ ฯ   โป. ม. ยุ. สารนฺททํ อานนฺทเจติยํ ฯ
@ ม. ยุ. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ ฯ
กสฺสจิ   อานนฺท   จตฺตาโร   อิทฺธิปาทา   ภาวิตา  พหุลีกตา  ยานีกตา
วตฺถุกตา    อนุฏฺิตา    ปริจิตา    สุสมารทฺธา    โส   อากงฺขมาโน
กปฺปํ   วา   ติฏฺเยฺย   กปฺปาวเสสํ  วา  ฯ  ตถาคตสฺส  โข  อานนฺท
จตฺตาโร   อิทฺธิปาทา  ภาวิตา  พหุลีกตา  ยานีกตา  วตฺถุกตา  อนุฏฺิตา
ปริจิตา    สุสมารทฺธา    โส    อากงฺขมาโน    อานนฺท    ตถาคโต
กปฺปํ   วา   ติฏฺเยฺย   กปฺปาวเสสํ  วาติ  ฯ  เอวมฺปิ  โข  อายสฺมา
อานนฺโท  ภควตา  โอฬาริเก  นิมิตฺเต  กยิรมาเน  โอฬาริเก  โอภาเส
กยิรมาเน   นาสกฺขิ   ปฏิวิชฺฌิตุํ   น   ภควนฺตํ   ยาจิ   ติฏฺตุ  ภนฺเต
ภควา    กปฺปํ    ติฏฺตุ    สุคโต   กปฺปํ   พหุชนหิตาย   พหุชนสุขาย
โลกานุกมฺปาย      อตฺถาย     หิตาย     สุขาย     เทวมนุสฺสานนฺติ
ยถาตํ มาเรน ปริยุฏฺิตจิตฺโต ฯ
     {๑๒๘.๑}   ตติยมฺปิ  โข  ภควา  อายสฺมนฺตํ  อานนฺทํ  อามนฺเตสิ
รมณียา   อานนฺท   เวสาลี   รมณียํ   อุเทนํ   เจติยํ  รมณียํ  โคตมกํ
เจติยํ   รมณียํ   สตฺตมฺพํ   เจติยํ   รมณียํ   พหุปุตฺตํ   เจติยํ   รมณียํ
สารนฺทํ  เจติยํ  รมณียํ  ปาวาลํ  เจติยํ  ฯ ยสฺส กสฺสจิ อานนฺท จตฺตาโร
อิทฺธิปาทา   ภาวิตา   พหุลีกตา  ยานีกตา  วตฺถุกตา  อนุฏฺิตา  ปริจิตา
สุสมารทฺธา   โส   อากงฺขมาโน   กปฺปํ   วา   ติฏฺเยฺย  กปฺปาวเสสํ
วา   ฯ   ตถาคตสฺส   โข   อานนฺท   จตฺตาโร   อิทฺธิปาทา  ภาวิตา
พหุลีกตา    ยานีกตา    วตฺถุกตา    อนุฏฺิตา   ปริจิตา   สุสมารทฺธา
โส    อากงฺขมาโน    อานนฺท    ตถาคโต    กปฺปํ   วา   ติฏฺเยฺย
กปฺปาวเสสํ   วาติ   ฯ   เอวมฺปิ   โข   อายสฺมา  อานนฺโท  ภควตา
โอฬาริเก  นิมิตฺเต  กยิรมาเน  โอฬาริเก  โอภาเส  กยิรมาเน นาสกฺขิ
ปฏิวิชฺฌิตุํ   น   ภควนฺตํ   ยาจิ   ติฏฺตุ   ภนฺเต  ภควา  กปฺปํ  ติฏฺตุ
สุคโต    กปฺปํ    พหุชนหิตาย   พหุชนสุขาย   โลกานุกมฺปาย   อตฺถาย
หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานนฺติ ยถาตํ มาเรน ปริยุฏฺิตจิตฺโต ฯ
     [๑๒๙]   อถ  โข  ภควา  อายสฺมนฺตํ  อานนฺทํ  อามนฺเตสิ  คจฺฉ
ตฺวํ  อานนฺท  ยสฺสทานิ  กาลํ  มญฺสีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข อายสฺมา
อานนฺโท  ภควนฺตํ  ๑-  ปฏิสฺสุตฺวา  อุฏฺายาสนา  ภควนฺตํ  อภิวาเทตฺวา
ปทกฺขิณํ กตฺวา ภควโต อวิทูเร อญฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสีทิ ฯ
     [๑๓๐]   อถ   โข   มาโร  ปาปิมา  อจิรปกฺกนฺเต  อายสฺมนฺเต
อานนฺเท    เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา   เอกมนฺตํ
อฏฺาสิ ฯ เอกมนฺตํ ิโต โข มาโร ปาปิมา ภควนฺตํ เอตทโวจ
     {๑๓๐.๑}   ปรินิพฺพาตุทานิ   ภนฺเต   ภควา  ปรินิพฺพาตุ  สุคโต
ปรินิพฺพานกาโลทานิ   ภนฺเต   ภควโต   ภาสิตา   โข  ปเนสา  ภนฺเต
ภควตา   วาจา  น  ตาวาหํ  ปาปิม  ปรินิพฺพายิสฺสามิ  ยาว  เม  ภิกฺขู
น  สาวกา  ภวิสฺสนฺติ  วิยตฺตา  วินีตา วิสารทปฺปตฺตา ๒- โยคกฺเขมกามา
พหุสฺสุตา       ธมฺมธรา      ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนา      สามีจิปฏิปนฺนา
อนุธมฺมจาริโน   สกํ   อาจริยกํ   อุคฺคเหตฺวา  อาจิกฺขิสฺสนฺติ  เทสิสฺสนฺติ
ปญฺเปสฺสนฺติ   ปฏฺเปสฺสนฺติ   วิวริสฺสนฺติ   วิภชิสฺสนฺติ  อุตฺตานีกริสฺสนฺติ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ภควโต ฯ   โป. วิสารทา ปตฺตโยคกฺเขมา ฯ ม. วิสารทา
@โยคกฺเขมกามาติ น ทิลฺสติ ฯ   ยุ. โยคกฺเขมา ฯ
อุปฺปนฺนํ      ปรปฺปวาทํ      สหธมฺเมน     สุนิคฺคหิตํ     นิคฺคเหตฺวา
สปฺปาฏิหาริยํ   ธมฺมํ  เทสิสฺสนฺตีติ  เอตรหิ  ๑-  โข  ปน  ภนฺเต  ภิกฺขู
ภควโต   สาวกา   วิยตฺตา   วินีตา   วิสารทปฺปตฺตา   โยคกฺเขมกามา
พหุสฺสุตา       ธมฺมธรา      ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนา      สามีจิปฏิปนฺนา
อนุธมฺมจาริโน    สกํ   อาจริยกํ   อุคฺคเหตฺวา   อาจิกฺขนฺติ   เทเสนฺติ
ปญฺเปนฺติ    ปฏฺเปนฺติ   วิวรนฺติ   วิภชนฺติ   อุตฺตานีกโรนฺติ   อุปฺปนฺนํ
ปรปฺปวาทํ   สหธมฺเมน   สุนิคฺคหิตํ   นิคฺคเหตฺวา   สปฺปาฏิหาริยํ   ธมฺมํ
เทเสนฺติ ฯ
     {๑๓๐.๒}   ปรินิพฺพาตุทานิ   ภนฺเต   ภควา  ปรินิพฺพาตุ  สุคโต
ปรินิพฺพานกาโลทานิ  ภนฺเต  ภควโต  ภาสิตา  โข ปเนสา ๒- ภนฺเต ๓-
ภควตา   วาจา   น   ตาวาหํ   ปาปิม   ปรินิพฺพายิสฺสามิ   ยาว  เม
ภิกฺขุนิโย   น   ๔-  สาวิกา  ภวิสฺสนฺติ  วิยตฺตา  วินีตา  วิสารทปฺปตฺตา
โยคกฺเขมกามินิโย      พหุสฺสุตา     ธมฺมธรา     ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนา
สามีจิปฏิปนฺนา     อนุธมฺมจารินิโย     สกํ    อาจริยกํ    อุคฺคเหตฺวา
อาจิกฺขิสฺสนฺติ    เทสิสฺสนฺติ    ปญฺเปสฺสนฺติ   ปฏฺเปสฺสนฺติ   วิวริสฺสนฺติ
วิภชิสฺสนฺติ     อุตฺตานีกริสฺสนฺติ     อุปฺปนฺนํ    ปรปฺปวาทํ    สหธมฺเมน
สุนิคฺคหิตํ    นิคฺคเหตฺวา   สปฺปาฏิหาริยํ   ธมฺมํ   เทสิสฺสนฺตีติ   เอตรหิ
โข  ปน  ภนฺเต  ภิกฺขุนิโย  ภควโต สาวิกา วิยตฺตา วินีตา วิสารทปฺปตฺตา
โยคกฺเขมกามินิโย      พหุสฺสุตา     ธมฺมธรา     ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนา
สามีจิปฏิปนฺนา     อนุธมฺมจารินิโย     สกํ    อาจริยกํ    อุคฺคเหตฺวา
อาจิกฺขนฺติ    เทเสนฺติ    ปญฺเปนฺติ    ปฏฺเปนฺติ   วิวรนฺติ   วิภชนฺติ
@เชิงอรรถ:  โป. ตํ โข ปน เอตรหิ ฯ ยุ. สนฺติ โข ปน ภนฺเต เอตรหิ ฯ   โป. อยํ
@ปาโ นตฺถิ ฯ   ยุ. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ   ยุ. นสทฺโท นตฺถิ ฯ
อุตฺตานีกโรนฺติ     อุปฺปนฺนํ     ปรปฺปวาทํ     สหธมฺเมน     สุนิคฺคหิตํ
นิคฺคเหตฺวา สปฺปาฏิหาริยํ ธมฺมํ เทเสนฺติ ฯ
     {๑๓๐.๓}   ปรินิพฺพาตุทานิ   ภนฺเต   ภควา  ปรินิพฺพาตุ  สุคโต
ปรินิพฺพานกาโลทานิ   ภนฺเต   ภควโต   ภาสิตา   โข  ปเนสา  ภนฺเต
ภควตา  วาจา  น  ตาวาหํ  ปาปิม  ปรินิพฺพายิสฺสามิ  ยาว เม อุปาสกา
น   สาวกา  ภวิสฺสนฺติ  วิยตฺตา  วินีตา  วิสารทปฺปตฺตา  โยคกฺเขมกามา
พหุสฺสุตา       ธมฺมธรา      ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนา      สามีจิปฏิปนฺนา
อนุธมฺมจาริโน   สกํ   อาจริยกํ   อุคฺคเหตฺวา  อาจิกฺขิสฺสนฺติ  เทสิสฺสนฺติ
ปญฺเปสฺสนฺติ   ปฏฺเปสฺสนฺติ   วิวริสฺสนฺติ   วิภชิสฺสนฺติ  อุตฺตานีกริสฺสนฺติ
อุปฺปนฺนํ   ปรปฺปวาทํ   สหธมฺเมน   สุนิคฺคหิตํ  นิคฺคเหตฺวา  สปฺปาฏิหาริยํ
ธมฺมํ  เทสิสฺสนฺตีติ  เอตรหิ  โข  ปน  ภนฺเต  อุปาสกา  ภควโต สาวกา
วิยตฺตา   วินีตา   วิสารทปฺปตฺตา   โยคกฺเขมกามา  พหุสฺสุตา  ธมฺมธรา
ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนา    สามีจิปฏิปนฺนา   อนุธมฺมจาริโน   สกํ   อาจริยกํ
อุคฺคเหตฺวา   อาจิกฺขนฺติ   เทเสนฺติ   ปญฺเปนฺติ   ปฏฺเปนฺติ   วิวรนฺติ
วิภชนฺติ   อุตฺตานีกโรนฺติ   อุปฺปนฺนํ   ปรปฺปวาทํ   สหธมฺเมน   สุนิคฺคหิตํ
นิคฺคเหตฺวา สปฺปาฏิหาริยํ ธมฺมํ เทเสนฺติ ฯ
     {๑๓๐.๔}   ปรินิพฺพาตุทานิ   ภนฺเต   ภควา  ปรินิพฺพาตุ  สุคโต
ปรินิพฺพานกาโลทานิ  ภนฺเต  ภควโต  ภาสิตา  โข ปเนสา ภนฺเต ภควตา
วาจา  น  ตาวาหํ  ปาปิม  ปรินิพฺพายิสฺสามิ ยาว เม อุปาสิกา น สาวิกา
ภวิสฺสนฺติ   วิยตฺตา  วินีตา  วิสารทปฺปตฺตา  โยคกฺเขมกามินิโย  ธมฺมธรา
พหุสฺสุตา     ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนา     สามีจิปฏิปนฺนา    อนุธมฺมจารินิโย
สกํ   อาจริยกํ   อุคฺคเหตฺวา   อาจิกฺขิสฺสนฺติ   เทสิสฺสนฺติ  ปญฺเปสฺสนฺติ
ปฏฺเปสฺสนฺติ    วิวริสฺสนฺติ    วิภชิสฺสนฺติ    อุตฺตานีกริสฺสนฺติ   อุปฺปนฺนํ
ปรปฺปวาทํ     สหธมฺเมน     สุนิคฺคหิตํ    นิคฺคเหตฺวา    สปฺปาฏิหาริยํ
ธมฺมํ  เทสิสฺสนฺตีติ  เอตรหิ  โข  ปน  ภนฺเต  อุปาสิกา  ภควโต สาวิกา
วิยตฺตา     วินีตา    วิสารทปฺปตฺตา    โยคกฺเขมกามินิโย    ธมฺมธรา
พหุสฺสุตา     ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนา     สามีจิปฏิปนฺนา    อนุธมฺมจารินิโย
สกํ    อาจริยกํ    อุคฺคเหตฺวา    อาจิกฺขนฺติ    เทเสนฺติ   ปญฺเปนฺติ
ปฏฺเปนฺติ    วิวรนฺติ   วิภชนฺติ   อุตฺตานีกโรนฺติ   อุปฺปนฺนํ   ปรปฺปวาทํ
สหธมฺเมน สุนิคฺคหิตํ นิคฺคเหตฺวา สปฺปาฏิหาริยํ ธมฺมํ เทเสนฺติ ฯ
     {๑๓๐.๕}   ปรินิพฺพาตุทานิ   ภนฺเต   ภควา  ปรินิพฺพาตุ  สุคโต
ปรินิพฺพานกาโลทานิ   ภนฺเต   ภควโต   ภาสิตา   โข  ปเนสา  ภนฺเต
ภควตา   วาจา   น   ตาวาหํ   ปาปิม   ปรินิพฺพายิสฺสามิ   ยาว  เม
อิทํ   พฺรหฺมจริยํ   น   อิทฺธญฺจ   ภวิสฺสติ   ผีตญฺจ   วิตฺถาริกํ  พหุชญฺ
ปุถุภูตํ   ยาว   เทวมนุสฺเสหิ   สุปฺปกาสิตนฺติ  เอตรหิ  โข  ปน  ภนฺเต
ภควโต    พฺรหฺมจริยํ   อิทฺธญฺจ   ผีตญฺจ   วิตฺถาริกํ   พหุชญฺ   ปุถุภูตํ
ยาว   เทวมนุสฺเสหิ   สุปฺปกาสิตํ   ฯ   ปรินิพฺพาตุทานิ   ภนฺเต  ภควา
ปรินิพฺพาตุ สุคโต ปรินิพฺพานกาโลทานิ ภนฺเต ภควโตติ ฯ
     [๑๓๑]   เอวํ   วุตฺเต   ภควา   มารํ   ปาปิมนฺตํ   เอตทโวจ
อปฺโปสฺสุโก   ตฺวํ   ปาปิม   โหหิ   น   จิรํ   ตถาคตสฺส   ปรินิพฺพานํ
ภวิสฺสติ   อิโต  ติณฺณํ  มาสานํ  อจฺจเยน  ตถาคโต  ปรินิพฺพายิสฺสตีติ  ฯ
อถ    โข   ภควา   ปาวาลเจติเย   สโต   สมฺปชาโน   อายุสงฺขารํ
โอสฺสชฺชิ   ฯ   โอสฏฺเ   จ   ภควตา   อายุสงฺขาเร   มหาภูมิจาโล
อโหสิ  ภึสนโก  โลมหํโส  เทวทุนฺทุภิโย  จ  ผลึสุ  ฯ  อถ  โข  ภควา
เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               ตุลมตุลญฺจ สมฺภวํ
               ภวสงฺขารมวสฺสชฺชิ มุนิ
               อชฺฌตฺตรโต สมาหิโต
               อภินฺทิ กวจมิวตฺตสมฺภวนฺติ ฯ สุตฺตํ ปมํ ฯ
     [๑๓๒]   ๒   เอวมฺเม   สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ   ปุพฺพาราเม  มิคารมาตุ  ปาสาเท  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน
ภควา     สายณฺหสมยํ     ปฏิสลฺลานา    วุฏฺิโต    พหิทฺวารโกฏฺเก
นิสินฺโน   โหติ   ฯ   อถ  โข  ราชา  ปเสนทิ  โกสโล  เยน  ภควา
เตนุปสงฺกมิ     อุปสงฺกมิตฺวา     ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา    เอกมนฺตํ
นิสีทิ  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน  สตฺต  จ  ชฏิลา  สตฺต  จ  นิคนฺถา
สตฺต   จ   อเจลา   ๑-  สตฺต  จ  เอกสาฏา  สตฺต  จ  ปริพฺพาชกา
ปรูฬฺหกจฺฉนขโลมา  ขารีวิวิธมาทาย  ภควโต  อวิทูเร  อภิกฺกมนฺติ  ๒- ฯ
อทฺทสา   โข   ราชา   ปเสนทิ  โกสโล  เต  สตฺต  จ  ชฏิเล  สตฺต
จ   นิคนฺเถ   สตฺต   จ   อเจเล   สตฺต   จ   เอกสาเฏ  สตฺต  จ
@เชิงอรรถ:  ม. อเจลกา --- เอกสาฏกา ฯ   ม. ยุ. อติกฺกมนฺติ ฯ
ปริพฺพาชเก    ปรูฬฺหกจฺฉนขโลเม   ขารีวิวิธมาทาย   ภควโต   อวิทูเร
อภิกฺกมนฺเต    ทิสฺวาน   อุฏฺายาสนา   เอกํสํ   อุตฺตราสงฺคํ   กริตฺวา
ทกฺขิณชาณุมณฺฑลํ   ๑-วิยํ   นิหนฺตฺวา  เยน  เต  สตฺต  จ  ชฏิลา
สตฺต   จ   นิคนฺถา  สตฺต  จ  อเจลา  สตฺต  จ  เอกสาฏา  สตฺต  จ
ปริพฺพาชกา   เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา   ติกฺขตฺตุํ   นามํ   สาเวสิ  ราชาหํ
ภนฺเต ปเสนทิ โกสโล ราชาหํ ภนฺเต ปเสนทิ โกสโลติ ฯ
     {๑๓๒.๑}   อถ  โข  ราชา  ปเสนทิ โกสโล อจิรปกฺกนฺเตสุ เตสุ
สตฺตสุ  จ  ชฏิเลสุ  สตฺตสุ  จ  นิคนฺเถสุ  สตฺตสุ  จ  อเจเลสุ สตฺตสุ จ
เอกสาเฏสุ   สตฺตสุ   จ   ปริพฺพาชเกสุ   เยน   ภควา   เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺโน  โข  ราชา  ปเสนทิ  โกสโล  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  เย  ๒- จ
เต  ภนฺเต  โลเก  อรหนฺโต  วา  อรหตฺตมคฺคํ  วา  สมาปนฺนา เอเตสํ
อญฺตโรติ ฯ
     [๑๓๓]   ทุชฺชานํ  โข  เอตํ  มหาราช ตยา คิหินา กามโภคินา ๓-
ปุตฺตสมฺพาธสยนํ      อชฺฌาวสนฺเตน     กาสิกจนฺทนํ     ปจฺจนุโภนฺเตน
มาลาคนฺธวิเลปนํ   ธารยนฺเตน   ชาตรูปรชตํ   สาทิยนฺเตน   อิเม  วา
อรหนฺโต   อิเม   วา  อรหตฺตมคฺคํ  สมาปนฺนาติ  ฯ  ๑  สํวาเสน  โข
มหาราช  สีลํ  เวทิตพฺพํ  ตญฺจ  โข  ทีเฆน  อทฺธุนา  น  ๔-  อิตฺตเรน
มนสิกโรตา   โน   อมนสิกโรตา   ๕-   ปญฺวตา  โน  ทุปฺปญฺเน  ฯ
๒   สํโวหาเรน  โข  มหาราช  โสเจยฺยํ  เวทิตพฺพํ  ตญฺจ  โข  ทีเฆน
@เชิงอรรถ:  ยุ. ทกฺขิณํ ฯ   ม. เย โข ฯ ยุ. เย นุ เกจิ โข ฯ   โป. กามคิทฺธา ฯ
@ยุ. กามโภชินา ฯ   โป. ม. ยุ. น อิตฺตรํ ฯ   โป. ยุ. อมนสิการา ฯ
อทฺธุนา   น   อิตฺตเรน   มนสิกโรตา   โน   อมนสิกโรตา   ปญฺวตา
โน   ทุปฺปญฺเน   ฯ   ๓  อาปทาสุ  โข  มหาราช  ถาโม  เวทิตพฺโพ
โส  จ  โข  ทีเฆน  อทฺธุนา  น  อิตฺตเรน มนสิกโรตา โน อมนสิกโรตา
ปญฺวตา    โน    ทุปฺปญฺเน   ฯ   ๔   สากจฺฉาย   โข   มหาราช
ปญฺา   เวทิตพฺพา   สา   จ   โข   ทีเฆน   อทฺธุนา   น  อิตฺตเรน
มมสิกโรตา โน อมนสิกโรตา ปญฺวตา โน ทุปฺปญฺเนาติ ฯ
     [๑๓๔]   อจฺฉริยํ   ภนฺเต   อพฺภูตํ   ภนฺเต   ยาว  สุภาสิตญฺจิทํ
[๑]-  ภควตา  ทุชฺชานํ  โข  [๒]-  มหาราช  ตยา คิหินา กามโภคินา
ปุตฺตสมฺพาธสยนํ      อชฺฌาวสนฺเตน     กาสิกจนฺทนํ     ปจฺจนุโภนฺเตน
มาลาคนฺธวิเลปนํ   ธารยนฺเตน   ชาตรูปรชตํ   สาทิยนฺเตน   อิเม  วา
อรหนฺโต   อิเม   วา   อรหตฺตมคฺคํ   สมาปนฺนาติ   ฯ  สํวาเสน  โข
มหาราช   สีลํ   เวทิตพฺพํ   ตญฺจ   โข  ทีเฆน  อทฺธุนา  น  อิตฺตเรน
มนสิกโรตา โน อมนสิกโรตา ปญฺวตา โน ทุปฺปญฺเน ฯ
     {๑๓๔.๑}   สํโวหาเรน  โข มหาราช โสเจยฺยํ เวทิตพฺพํ ตญฺจ โข
ทีเฆน  อทฺธุนา  น  อิตฺตเรน  มนสิกโรตา โน อมนสิกโรตา ปญฺวตา โน
ทุปฺปญฺเน   ฯ   อาปทาสุ   โข  มหาราช  ถาโม  เวทิตพฺโพ  โส  จ
โข   ทีเฆน   อทฺธุนา   น   อิตฺตเรน  มนสิกโรตา  โน  อมนสิกโรตา
ปญฺวตา   โน   ทุปฺปญฺเน   ฯ   สากจฺฉาย   โข   มหาราช  ปญฺา
เวทิตพฺพา   สา   จ   โข  ทีเฆน  อทฺธุนา  น  อิตฺตเรน  มนสิกโรตา
@เชิงอรรถ:  ม. ภนฺเต ฯ   ม. เอตํ ฯ
โน   อมนสิกโรตา   ปญฺวตา   โน   ทุปฺปญฺเนาติ  ฯ  เอเต  ภนฺเต
มม  ปุริสา  โจรา  โอจรกา  ชนปทํ  โอตริตฺวา  อาคจฺฉนฺติ ๑- ฯ เตหิ
ปมํ   โอติณฺณํ   อหํ  ปจฺฉา  โอตริสฺสามิ  ๒-  ฯ  อิทานิ  เต  ภนฺเต
ตํ    รโชชลฺลํ    ปวาเหตฺวา    สุนฺหาตา   สุวิลิตฺตา   กปฺปิตเกสมสฺสู
โอทาตวตฺถวสนา     ปญฺจหิ     กามคุเณหิ     สมปฺปิตา    สมงฺคีภูตา
ปริจาริยนฺตีติ  ๓-  ฯ  อถ  โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ
อุทานํ อุทาเนสิ
        น วายาเมยฺย สพฺพตฺถ      นาญฺสฺส ปุริโส สิยา
        นาญฺ นิสฺสาย ชีเวยฺย     ธมฺเมน น วณี ๔- จเรติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๑๓๕]   ๓  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน  ภควา
อตฺตโน   อเนเก   ปาปเก   อกุสเล   ธมฺเม  ปหีเน  ปจฺจเวกฺขมาโน
นิสินฺโน  โหติ  อเนเก  จ  กุสเล ธมฺเม ภาวนาย ๕- ปาริปูริคเต ฯ อถ
โข  ภควา  อตฺตโน  อเนเก  ปาปเก  อกุสเล  ธมฺเม  ปหีเน  วิทิตฺวา
อเนเก   จ  กุสเล  ธมฺเม  ภาวนาย  ปาริปูริคเต  ตายํ  เวลายํ  อิมํ
อุทานํ อุทาเนสิ
        อหุ ปุพฺเพ ตทา นาหุ      นาหุ ปุพฺเพ ตทา อหุ
        น จาหุ น จ ภวิสฺสติ        น เจตรหิ วิชฺชตีติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๑๓๖]   ๔   เอวมฺเม   สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ  เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน
@เชิงอรรถ:  ม. คจฺฉนฺติ ฯ   โป. โอยายิสฺสามิ ฯ ม. โอสาริสฺสามิ ฯ   โป.
@ปริหริสฺสนฺตีติ ฯ ยุ. ปริจาริสฺสนฺตีติ ฯ ม. ปริจาเรสฺสนฺตีติ ฯ   โป.
@ม. วณึ ฯ  ม. ภาวนาปาริปูรีคเต ฯ ยุ. ปาริปุริกเต ฯ
สมฺพหุลา        นานาติตฺถิยา       สมณพฺราหฺมณา       ปริพฺพาชกา
สาวตฺถิยํ      ๑-      ปฏิวสนฺติ      นานาทิฏฺิกา     นานาขนฺติกา
นานารุจิกา        นานาทิฏฺินิสฺสยนิสฺสิตา        ฯ        สนฺเตเก
สมณพฺราหฺมณา    เอวํวาทิโน    เอวํทิฏฺิโน    ๑    สสฺสโต   โลโก
อิทเมว    สจฺจํ    โมฆมญฺนฺติ   ฯ   สนฺติ   ปเนเก   สมณพฺราหฺมณา
เอวํวาทิโน    เอวํทิฏฺิโน    ๒   อสสฺสโต   โลโก   อิทเมว   สจฺจํ
โมฆมญฺนฺติ      ฯ      สนฺเตเก     สมณพฺราหฺมณา     เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺิโน   ๓   อนฺตวา   โลโก   อิทเมว   สจฺจํ   โมฆมญฺนฺติ  ฯ
สนฺติ      ปเนเก     สมณพฺราหฺมณา     เอวํวาทิโน     เอวํทิฏฺิโน
๔ อนนฺตวา โลโก อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ ฯ
     {๑๓๖.๑}   สนฺเตเก   สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน  เอวํทิฏฺิโน
๕   ตํ   ชีวํ  ตํ  สรีรํ  อิทเมว  สจฺจํ  โมฆมญฺนฺติ  ฯ  สนฺติ  ปเนเก
สมณพฺราหฺมณา    เอวํวาทิโน    เอวํทิฏฺิโน   ๖   อญฺ   ชีวํ   อญฺ
สรีรํ    อิทเมว   สจฺจํ   โมฆมญฺนฺติ   ฯ   สนฺเตเก   สมณพฺราหฺมณา
เอวํวาทิโน  เอวํทิฏฺิโน  ๗  โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณา  อิทเมว  สจฺจํ
โมฆมญฺนฺติ  ฯ  สนฺติ  ปเนเก  สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน  เอวํทิฏฺิโน
๘   น   โหติ   ตถาคโต   ปรมฺมรณา  อิทเมว  สจฺจํ  โมฆมญฺนฺติ  ฯ
สนฺเตเก   สมณพฺราหฺมณา   เอวํวาทิโน   เอวํทิฏฺิโน  ๙  โหติ  จ  น
จ   โหติ   ตถาคโต  ปรมฺมรณา  อิทเมว  สจฺจํ  โมฆมญฺนฺติ  ฯ  สนฺติ
ปเนเก   สมณพฺราหฺมณา   เอวํวาทิโน   เอวํทิฏฺิโน   ๑๐  เนว  โหติ
น  น  โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณา  อิทเมว  สจฺจํ  โมฆมญฺนฺติ  ฯ  เต
@เชิงอรรถ:  ยุ. สาวตฺถึ ปิณฺฑาย ปวิสนฺติ ฯ
ภณฺฑนชาตา     กลหชาตา     วิวาทาปนฺนา     อญฺมญฺ    มุขสตฺตีหิ
วิตุทนฺตา   วิหรนฺติ   เอทิโส   ธมฺโม  เนทิโส  ธมฺโม  เนทิโส  ธมฺโม
เอทิโส ธมฺโมติ ฯ
     [๑๓๗]   อถ   โข   สมฺพหุลา   ภิกฺขู  ปุพฺพณฺหสมยํ  นิวาเสตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย   สาวตฺถึ   ปิณฺฑาย   ปาวิสึสุ   ฯ   สาวตฺถิยํ  ปิณฺฑาย
จริตฺวา   ปจฺฉาภตฺตํ   ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา   เยน   ภควา  เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ
     {๑๓๗.๑}   เอกมนฺตํ  นิสินฺนา  โข  เต  ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ
อิธ    ภนฺเต   สมฺพหุลา   นานาติตฺถิยา   สมณพฺราหฺมณา   ปริพฺพาชกา
สาวตฺถิยํ     ปฏิวสนฺติ    นานาทิฏฺิกา    นานาขนฺติกา    นานารุจิกา
นานาทิฏฺินิสฺสยนิสฺสิตา     สนฺเตเก     สมณพฺราหฺมณา     เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺิโน  สสฺสโต  โลโก  อิทเมว  สจฺจํ  โมฆมญฺนฺติ  สนฺติ  ปเนเก
สมณพฺราหฺมณา   เอวํวาทิโน   เอวํทิฏฺิโน   อสสฺสโต   โลโก  อิทเมว
สจฺจํ     โมฆมญฺนฺติ     สนฺเตเก     สมณพฺราหฺมณา     เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺิโน  อนฺตวา  โลโก  อิทเมว  สจฺจํ  โมฆมญฺนฺติ  สนฺติ  ปเนเก
สมณพฺราหฺมณา     เอวํวาทิโน     เอวํทิฏฺิโน     อนนฺตวา    โลโก
อิทเมว   สจฺจํ   โมฆมญฺนฺติ   สนฺเตเก   สมณพฺราหฺมณา   เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺิโน   ตํ   ชีวํ   ตํ   สรีรํ   อิทเมว  สจฺจํ  โมฆมญฺนฺติ  สนฺติ
ปเนเก    สมณพฺราหฺมณา    เอวํวาทิโน    เอวํทิฏฺิโน    อญฺ   ชีวํ
อญฺ   สรีรํ   อิทเมว   สจฺจํ   โมฆมญฺนฺติ   สนฺเตเก  สมณพฺราหฺมณา
เอวํวาทิโน   เอวํทิฏฺิโน   โหติ   ตถาคโต  ปรมฺมรณา  อิทเมว  สจฺจํ
โมฆมญฺนฺติ      สนฺติ     ปเนเก     สมณพฺราหฺมณา     เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺิโน  น  โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณา  อิทเมว  สจฺจํ  โมฆมญฺนฺติ
สนฺเตเก    สมณพฺราหฺมณา    เอวํวาทิโน    เอวํทิฏฺิโน    โหติ   จ
น   จ   โหติ   ตถาคโต   ปรมฺมรณา   อิทเมว   สจฺจํ   โมฆมญฺนฺติ
สนฺติ   ปเนเก   สมณพฺราหฺมณา   เอวํวาทิโน  เอวํทิฏฺิโน  เนว  โหติ
น   น   โหติ   ตถาคโต   ปรมฺมรณา   อิทเมว   สจฺจํ   โมฆมญฺนฺติ
เต    ภณฺฑนชาตา    กลหชาตา   วิวาทาปนฺนา   อญฺมญฺ   มุขสตฺตีหิ
วิตุทนฺตา   วิหรนฺติ   เอทิโส   ธมฺโม  เนทิโส  ธมฺโม  เนทิโส  ธมฺโม
เอทิโส ธมฺโมติ ฯ
     {๑๓๗.๒}   อญฺติตฺถิยา  ภิกฺขเว  ปริพฺพาชกา  อนฺธา  อจกฺขุกา
อตฺถํ   น   ชานนฺติ  อนตฺถํ  น  ชานนฺติ  ธมฺมํ  น  ชานนฺติ  อธมฺมํ  น
ชานนฺติ   เต   อตฺถํ   อชานนฺตา  อนตฺถํ  อชานนฺตา  ธมฺมํ  อชานนฺตา
อธมฺมํ     อชานนฺตา     ภณฺฑนชาตา     กลหชาตา     วิวาทาปนฺนา
อญฺมญฺ     มุขสตฺตีหิ     วิตุทนฺตา     วิหรนฺติ    เอทิโส    ธมฺโม
เนทิโส ธมฺโม เนทิโส ธมฺโม เอทิโส ธมฺโมติ ฯ
     [๑๓๘]   ภูตปุพฺพํ  ภิกฺขเว  อิมิสฺสา  เยว  สาวตฺถิยา ๑- อญฺตโร
ราชา   อโหสิ   ฯ   อถ   โข   ภิกฺขเว  โส  ราชา  อญฺตรํ  ปุริสํ
อามนฺเตสิ   เอหิ   ตฺวํ   อมฺโภ  ปุริส  ยาวติกา  สาวตฺถิยา  ชจฺจนฺธา
เต  สพฺเพ  เอกชฺฌํ  สนฺนิปาเตหีติ  ฯ  เอวํ  เทวาติ  โข  ภิกฺขเว โส
ปุริโส   ตสฺส   รญฺโ   ปฏิสฺสุตฺวา   ยาวติกา   สาวตฺถิยา   ชจฺจนฺธา
@เชิงอรรถ:  ยุ. สาวตฺถิยํ ฯ
เต   สพฺเพ   คเหตฺวา   เยน  โส  ราชา  เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา
ตํ  ราชานํ  เอตทโวจ  สนฺนิปาติตา  โข  เต  เทว ยาวติกา สาวตฺถิยา
ชจฺจนฺธาติ   ฯ   เตน  หิ  ภเณ  ชจฺจนฺธานํ  หตฺถึ  ทสฺเสหีติ  ฯ  เอวํ
เทวาติ  โข  ภิกฺขเว  โส  ปุริโส  ตสฺส  รญฺโ  ปฏิสฺสุตฺวา  ชจฺจนฺธานํ
หตฺถึ   ทสฺเสสิ   เอกจฺจานํ  ชจฺจนฺธานํ  หตฺถิสฺส  สีสํ  ทสฺเสสิ  เอทิโส
ชจฺจนฺธา   หตฺถีติ   ฯ   เอกจฺจานํ   [๑]-   หตฺถิสฺส   กณฺณํ  ทสฺเสสิ
เอทิโส ชจฺจนฺธา หตฺถีติ ฯ
     {๑๓๘.๑}   เอกจฺจานํ  ชจฺจนฺธานํ  หตฺถิสฺส  ทนฺตํ ทสฺเสสิ เอทิโส
ชจฺจนฺธา   หตฺถีติ   ฯ  เอกจฺจานํ  ชจฺจนฺธานํ  หตฺถิสฺส  โสณฺฑํ  ทสฺเสสิ
เอทิโส  ชจฺจนฺธา  หตฺถีติ  ฯ  เอกจฺจานํ ชจฺจนฺธานํ หตฺถิสฺส กายํ ทสฺเสสิ
เอทิโส  ชจฺจนฺธา  หตฺถีติ  ฯ  เอกจฺจานํ  หตฺถิสฺส  ปาทํ ทสฺเสสิ เอทิโส
ชจฺจนฺธา  หตฺถีติ  ฯ  เอกจฺจานํ  ชจฺจนฺธานํ  หตฺถิสฺส  ปิฏฺ๒- ทสฺเสสิ
เอทิโส   ชจฺจนฺธา  หตฺถีติ  ฯ  เอกจฺจานํ  ชจฺจนฺธานํ  หตฺถิสฺส  นงฺคุฏฺ
ทสฺเสสิ   เอทิโส  ชจฺจนฺธา  หตฺถีติ  ฯ  เอกจฺจานํ  ชจฺจนฺธานํ  หตฺถิสฺส
วาลธึ ทสฺเสสิ เอทิโส ชจฺจนฺธา หตฺถีติ ฯ
     {๑๓๘.๒}   อถ  โข ภิกฺขเว โส ปุริโส ชจฺจนฺธานํ หตฺถึ ทสฺเสตฺวา
เยน  โส  ราชา  เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ราชานํ เอตทโวจ ทิฏฺโ
โข   เตหิ  เทว  ชจฺจนฺเธหิ  หตฺถี  ยสฺสทานิ  กาลํ  มญฺถาติ  ๓-  ฯ
อถ   โข   ภิกฺขเว   โส   ราชา   เยน  เต  ชจฺจนฺธา  เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา    เต   ชจฺจนฺเธ   เอตทโวจ   ทิฏฺโ   โว   ชจฺจนฺธา
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. เอกจฺจานํ ชจฺจนฺธานํ ฯ   ม. สตฺถึ ฯ   ม. ยุ. มญฺสีติ ฯ
หตฺถีติ   ฯ   เอวํ   เทวาติ  ฯ  ทิฏฺโ  โน  หตฺถีติ  วเทถ  ชจฺจนฺธา
กีทิโส   หตฺถีติ   ฯ   เยหิ   ภิกฺขเว   ชจฺจนฺเธหิ  หตฺถิสฺส  สีสํ  ทิฏฺ
อโหสิ   เต   เอวมาหํสุ  เอทิโส  เทว  หตฺถี  เสยฺยถาปิ  กุมฺโภติ  ฯ
เยหิ   ภิกฺขเว   ชจฺจนฺเธหิ   หตฺถิสฺส   กณฺโณ   ทิฏฺโ   อโหสิ   เต
เอวมาหํสุ  เอทิโส  เทว  หตฺถี  เสยฺยถาปิ  สุปฺโปติ  ฯ  เยหิ  ภิกฺขเว
ชจฺจนฺเธหิ   หตฺถิสฺส   ทนฺโต   ทิฏฺโ  อโหสิ  เต  เอวมาหํสุ  เอทิโส
เทว หตฺถี เสยฺยถาปิ ผาโลติ ๑- ฯ
     {๑๓๘.๓}   เยหิ  ภิกฺขเว  ชจฺจนฺเธหิ  หตฺถิสฺส  โสณฺโฑ  ทิฏฺโ
อโหสิ  เต  เอวมาหํสุ  เอทิโส  เทว  หตฺถี  เสยฺยถาปิ  นงฺคลีสาติ  ฯ
เยหิ  ภิกฺขเว  ชจฺจนฺเธหิ  หตฺถิสฺส  กาโย  ทิฏฺโ  อโหสิ เต เอวมาหํสุ
เอทิโส  เทว  หตฺถี  เสยฺยถาปิ  โกฏฺโติ  ฯ  เยหิ  ภิกฺขเว ชจฺจนฺเธหิ
หตฺถิสฺส   ปาโท   ทิฏฺโ  อโหสิ  เต  เอวมาหํสุ  เอทิโส  เทว  หตฺถี
เสยฺยถาปิ ถูโณติ ฯ
     {๑๓๘.๔}   เยหิ ภิกฺขเว ชจฺจนฺเธหิ หตฺถิสฺส ปิฏฺิ ทิฏฺา อโหสิ เต
เอวมาหํสุ  เอทิโส  เทว  หตฺถี  เสยฺยถาปิ  อุทุกฺขโลติ  ฯ เยหิ ภิกฺขเว
ชจฺจนฺเธหิ   หตฺถิสฺส   นงฺคุฏฺ   ทิฏฺ  อโหสิ  เต  เอวมาหํสุ  เอทิโส
เทว  หตฺถี  เสยฺยถาปิ  มุสโลติ  ฯ  เยหิ  ภิกฺขเว  ชจฺจนฺเธหิ  หตฺถิสฺส
วาลธิ  ทิฏฺโ  อโหสิ  เต  เอวมาหํสุ  เอทิโส  เทว  หตฺถี  เสยฺยถาปิ
สมฺมชฺชนีติ   ฯ   เต   เอทิโส   หตฺถี   เนทิโส  หตฺถี  เนทิโส  หตฺถี
เอทิโส   หตฺถีติ   อญฺมญฺ   มุฏฺีหิ   สํยุชฺชึสุ  ๒-  ฯ  เตน  จ  ปน
ภิกฺขเว   โส   ราชา   อตฺตมโน   อโหสิ  ฯ  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว
@เชิงอรรถ:  โป. สลฺโล ฯ ม. ขีโล ฯ   โป. ม. สํสุมฺภึสุ ฯ
อญฺติตฺถิยา   ปริพฺพาชกา   อนฺธา  อจกฺขุกา  [๑]-  อตฺถํ  น  ชานนฺติ
อนตฺถํ   น  ชานนฺติ  ธมฺมํ  น  ชานนฺติ  อธมฺมํ  น  ชานนฺติ  เต  อตฺถํ
อชานนฺตา   อนตฺถํ   อชานนฺตา   ธมฺมํ   อชานนฺตา  อธมฺมํ  อชานนฺตา
ภณฺฑนชาตา     กลหชาตา     วิวาทาปนฺนา     อญฺมญฺ    มุชสตฺตีหิ
วิตุทนฺตา    วิหรนฺติ    เอทิโส    ธมฺโม   เนทิโส   ธมฺโม   เนทิโส
ธมฺโม   เอทิโส   ธมฺโมติ   ฯ   อถ   โข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา
ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
          อิเมสุ กิร สชฺชนฺติ         เอเก สมณพฺราหฺมณา
          วิคฺคยฺห นํ วิวทนฺติ        ชนา เอกงฺคทสฺสิโนติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๑๓๙]   ๕   เอวมฺเม   สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ  เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน
สมฺพหุลา    นานาติตฺถิยา    สมณพฺราหฺมณา    ปริพฺพาชกา    สาวตฺถิยํ
ปฏิวสนฺติ        นานาทิฏฺิกา        นานาขนฺติกา       นานารุจิกา
นานาทิฏฺินิสฺสยนิสฺสิตา    ฯ    สนฺเตเก   สมณพฺราหฺมณา   เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺิโน  ๑  สสฺสโต  อตฺตา  จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ ฯ
สนฺติ   ปเนเก   สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน  เอวํทิฏฺิโน  ๒  อสสฺสโต
อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ ฯ
     {๑๓๙.๑}   สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺิโน ๓ สสฺสโต
จ  อสสฺสโต  จ  อตฺตา  จ  โลโก  จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ ฯ สนฺติ
@เชิงอรรถ:  ม. เต ฯ
ปเนเก   สมณพฺราหฺมณา   เอวํวาทิโน   เอวํทิฏฺิโน  ๔  เนว  สสฺสโต
นาสสฺสโต อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ ฯ
     {๑๓๙.๒}   สนฺเตเก   สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน  เอวํทิฏฺิโน
๕  สยงฺกโต  อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ ฯ สนฺติ ปเนเก
สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน  เอวํทิฏฺิโน  ๖  ปรงฺกโต  อตฺตา  จ โลโก
จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ ฯ
     {๑๓๙.๓}   สนฺเตเก  สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน  เอวํทิฏฺิโน ๗
สยงฺกโต  จ  ปรงฺกโต  จ อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ ฯ
สนฺติ  ปเนเก  สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน  เอวํทิฏฺิโน  ๘  อสยงฺกาโร
จ  อปรงฺกาโร  จ  อธิจฺจสมุปฺปนฺโน  อตฺตา  จ  โลโก  จ อิทเมว สจฺจํ
โมฆมญฺนฺติ ฯ
     {๑๓๙.๔}   สนฺเตเก   สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน  เอวํทิฏฺิโน
๙  สสฺสตํ  สุขทุกฺขํ  อตฺตา  จ  โลโก  จ  อิทเมว  สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ ฯ
สนฺติ      ปเนเก     สมณพฺราหฺมณา     เอวํวาทิโน     เอวํทิฏฺิโน
๑๐    อสสฺสตํ   สุขทุกฺขํ   อตฺตา   จ   โลโก   จ   อิทเมว   สจฺจํ
โมฆมญฺนฺติ ฯ
     {๑๓๙.๕}   สนฺเตเก   สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน  เอวํทิฏฺิโน
๑๑   สสฺสตญฺจ   อสสฺสตญฺจ   สุขทุกฺขํ   อตฺตา  จ  โลโก  จ  อิทเมว
สจฺจํ   โมฆมญฺนฺติ   ฯ   สนฺติ   ปเนเก   สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺิโน  ๑๒  เนว  สสฺสตํ  นาสสฺสตํ  สุขทุกฺขํ  อตฺตา  จ  โลโก จ
อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ ฯ
     {๑๓๙.๖}   สนฺเตเก      สมณพฺราหฺมณา      เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺิโน        ๑๓        สยงฺกตํ        สุขทุกฺขํ       อตฺตา
จ   โลโก   จ   อิทเมว   สจฺจํ   โมฆมญฺนฺติ   ฯ   สนฺติ   ปเนเก
สมณพฺราหฺมณา      เอวํวาทิโน      เอวํทิฏฺิโน     ๑๔     ปรงฺกตํ
สุขทุกฺขํ   อตฺตา   จ   โลโก   จ   อิทเมว   สจฺจํ   โมฆมญฺนฺติ  ฯ
สนฺเตเก        สมณพฺราหฺมณา        เอวํวาทิโน       เอวํทิฏฺิโน
๑๕   สยงฺกตญฺจ   ปรงฺกตญฺจ   สุขทุกฺขํ  อตฺตา  จ  โลโก  จ  อิทเมว
สจฺจํ     โมฆมญฺนฺติ     ฯ     สนฺติ     ปเนเก     สมณพฺราหฺมณา
เอวํวาทิโน    เอวํทิฏฺิโน    ๑๖    อสยงฺการํ   จ   อปรงฺการํ   จ
อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ    สุขทุกฺขํ   อตฺตา   จ   โลโก   จ   อิทเมว   สจฺจํ
โมฆมญฺนฺติ ฯ
     {๑๓๙.๗}   เต    ภณฺฑนชาตา    กลหชาตา    วิวาทาปนฺนา
อญฺมญฺ     มุขสตฺตีหิ     วิตุทนฺตา     วิหรนฺติ    เอทิโส    ธมฺโม
เนทิโส ธมฺโม เนทิโส ธมฺโม เอทิโส ธมฺโมติ ฯ
     [๑๔๐]   อถ   โข   สมฺพหุลา   ภิกฺขู  ปุพฺพณฺหสมยํ  นิวาเสตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย   สาวตฺถึ   ปิณฺฑาย   ปาวิสึสุ   ฯ   สาวตฺถิยํ  ปิณฺฑาย
จริตฺวา   ปจฺฉาภตฺตํ   ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา   เยน   ภควา  เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ  นิสีทึสุ  ฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺนา   โข   เต   ภิกฺขู  ภควนฺตํ  เอตทโวจุํ  อิธ  ภนฺเต  สมฺพหุลา
นานาติตฺถิยา    สมณพฺราหฺมณา    ปริพฺพาชกา    สาวตฺถิยํ    ปฏิวสนฺติ
นานาทิฏฺิกา     นานาขนฺติกา    นานารุจิกา    นานาทิฏฺินิสฺสยนิสฺสิตา
สนฺเตเก    สมณพฺราหฺมณา   เอวํวาทิโน   เอวํทิฏฺิโน   สสฺสโต   ๑-
โลโก    อิทเมว    สจฺจํ    โมฆมญฺนฺติ   ฯเปฯ   เต   ภณฺฑนชาตา
@เชิงอรรถ:  สสฺสโต อตฺตา จ โลโกจาติ อิมสฺส สุตฺตสฺส อาทิมฺหิ ปาโ ทิสฺสติ ฯ
กลหชาตา    วิวาทาปนฺนา   อญฺมญฺ   มุขสตฺตีหิ   วิตุทนฺตา   วิหรนฺติ
เอทิโส ธมฺโม เนทิโส ธมฺโม เนทิโส ธมฺโม เอทิโส ธมฺโมติ ฯ
     {๑๔๐.๑}   อญฺติตฺถิยา  ภิกฺขเว  ปริพฺพาชกา  อนฺธา  อจกฺขุกา
อตฺถํ  น  ชานนฺติ  อนตฺถํ  น  ชานนฺติ  ธมฺมํ น ชานนฺติ อธมฺมํ น ชานนฺติ
เต   อตฺถํ   อชานนฺตา   อนตฺถํ   อชานนฺตา  ธมฺมํ  อชานนฺตา  อธมฺมํ
อชานนฺตา     ภณฺฑนชาตา     กลหชาตา    วิวาทาปนฺนา    อญฺมญฺ
มุขสตฺตีหิ    วิตุทนฺตา    วิหรนฺติ   เอทิโส   ธมฺโม   เนทิโส   ธมฺโม
เนทิโส  ธมฺโม  เอทิโส  ธมฺโมติ  ฯ  อถ  โข  ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา
ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
          อิเมสุ กิร สชฺชนฺติ          เอเก สมณพฺราหฺมณา
          อนฺตรา จ ๑- วิสีทนฺติ     อปฺปตฺวา ว ตโมคธนฺติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๑๔๑]   ๖  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน
สมฺพหุลา        นานาติตฺถิยา       สมณพฺราหฺมณา       ปริพฺพาชกา
สาวตฺถิยํ     ปฏิวสนฺติ    นานาทิฏฺิกา    นานาขนฺติกา    นานารุจิกา
นานาทิฏฺินิสฺสยนิสฺสิตา    ฯ    สนฺเตเก   สมณพฺราหฺมณา   เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺิโน  สสฺสโต  อตฺตา  จ  โลโก  จ  อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ ฯ
สนฺติ   ปเนเก   สมณพฺราหฺมณา   เอวํวาทิโน   เอวํทิฏฺิโน   อสสฺสโต
อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ ฯ
     {๑๔๑.๑}   สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺิโน สสฺสโต จ อสสฺสโต
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ว ฯ
จ  อตฺตา  จ  โลโก  จ  อิทเมว  สจฺจํ  โมฆมญฺนฺติ  ฯ  สนฺติ ปเนเก
สมณพฺราหฺมณา      เอวํวาทิโน     เอวํทิฏฺิโน     เนว     สสฺสโต
นาสสฺสโต อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ ฯ
     {๑๔๑.๒}   สนฺเตเก   สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน  เอวํทิฏฺิโน
สยงฺกโต   อตฺตา  จ  โลโก  จ  อิทเมว  สจฺจํ  โมฆมญฺนฺติ  ฯ  สนฺติ
ปเนเก     สมณพฺราหฺมณา     เอวํวาทิโน    เอวํทิฏฺิโน    ปรงฺกโต
อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ ฯ
     {๑๔๑.๓}   สนฺเตเก   สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน  เอวํทิฏฺิโน
สยงฺกโต จ ปรงฺกโต จ อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ ฯ
     {๑๔๑.๔}   สนฺติ  ปเนเก  สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺิโน
อสยงฺกาโร  จ  อปรงฺกาโร จ อธิจฺจสมุปฺปนฺโน อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว
สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ ฯ
     {๑๔๑.๕}   สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺิโน สสฺสตํ
สุขทุกฺขํ  อตฺตา  จ  โลโก  จ  อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ ฯ สนฺติ ปเนเก
สมณพฺราหฺมณา   เอวํวาทิโน   เอวํทิฏฺิโน   อสสฺสตํ   สุขทุกฺขํ   อตฺตา
จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ ฯ
     {๑๔๑.๖}   สนฺเตเก   สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน  เอวํทิฏฺิโน
สสฺสตํ   จ  อสสฺสตํ  จ  สุขทุกฺขํ  อตฺตา  จ  โลโก  จ  อิทเมว  สจฺจํ
โมฆมญฺนฺติ    ฯ    สนฺติ    ปเนเก    สมณพฺราหฺมณา    เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺิโน   เนว   สสฺสตํ   นาสสฺสตํ  สุขทุกฺขํ  อตฺตา  จ  โลโก  จ
อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ ฯ
     {๑๔๑.๗}   สนฺเตเก      สมณพฺราหฺมณา      เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺิโน   สยงฺกตํ   สุขทุกฺขํ   อตฺตา  จ  โลโก  จ  อิทเมว  สจฺจํ
โมฆมญฺนฺติ    ฯ    สนฺติ    ปเนเก    สมณพฺราหฺมณา    เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺิโน   ปรงฺกตํ   สุขทุกฺขํ   อตฺตา  จ  โลโก  จ  อิทเมว  สจฺจํ
โมฆมญฺนฺติ ฯ
     {๑๔๑.๘}   สนฺเตเก   สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน  เอวํทิฏฺิโน
สยงฺกตํ  จ  ปรงฺกตํ  จ  สุขทุกฺขํ  อตฺตา  จ  โลโก  จ  อิทเมว  สจฺจํ
โมฆมญฺนฺติ    ฯ    สนฺติ    ปเนเก    สมณพฺราหฺมณา    เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺิโน   อสยงฺการํ   จ   อปรงฺการํ   จ  อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ  สุขทุกฺขํ
อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ ฯ
     {๑๔๑.๙}   เต  ภณฺฑนชาตา  กลหชาตา  วิวาทาปนฺนา  อญฺมญฺ
มุขสตฺตีหิ   วิตุทนฺตา  วิหรนฺติ  เอทิโส  ธมฺโม  เนทิโส  ธมฺโม  เนทิโส
ธมฺโม เอทิโส ธมฺโมติ ฯ
     [๑๔๒]   อถ   โข   สมฺพหุลา   ภิกฺขู  ปุพฺพณฺหสมยํ  นิวาเสตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย   สาวตฺถึ   ปิณฺฑาย   ปาวิสึสุ   ฯ   สาวตฺถิยํ  ปิณฺฑาย
จริตฺวา   ปจฺฉาภตฺตํ   ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา   เยน   ภควา  เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ
     {๑๔๒.๑}   เอกมนฺตํ  นิสินฺนา  โข  เต  ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ
อิธ    ภนฺเต   สมฺพหุลา   นานาติตฺถิยา   สมณพฺราหฺมณา   ปริพฺพาชกา
สาวตฺถิยํ     ปฏิวสนฺติ    นานาทิฏฺิกา    นานาขนฺติกา    นานารุจิกา
นานาทิฏฺินิสฺสยนิสฺสิตา     สนฺเตเก     สมณพฺราหฺมณา     เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺิโน    สสฺสโต    อตฺตา    จ   โลโก   จ   อิทเมว   สจฺจํ
โมฆมญฺนฺติ      สนฺติ     ปเนเก     สมณพฺราหฺมณา     เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺิโน    อสสฺสโต    อตฺตา   จ   โลโก   จ   อิทเมว   สจฺจํ
โมฆมญฺนฺติ
     {๑๔๒.๒}   สนฺเตเก   สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน  เอวํทิฏฺิโน
สสฺสโต  จ  อสสฺสโต  จ  อตฺตา  จ  โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ
สนฺติ   ปเนเก  สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน  เอวํทิฏฺิโน  เนว  สสฺสโต
นาสสฺสโต อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ
     {๑๔๒.๓}   สนฺเตเก   สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน  เอวํทิฏฺิโน
สยงฺกโต  ปรงฺกโต  สยงฺกโต  จ  ปรงฺกโต จ อสยงฺกาโร จ อปรงฺกาโร
จ   อธิจฺจสมุปฺปนฺโน   อตฺตา   จโลโก  จ  อิทเมว  สจฺจํ  โมฆมญฺนฺติ
สนฺเตเก   สมณพฺราหฺมณา   เอวํวาทิโน   เอวํทิฏฺิโน   สสฺสตํ  สุขทุกฺขํ
อตฺตา   จ   โลโก   จ   อิทเมว   สจฺจํ  โมฆมญฺนฺติ  สนฺติ  ปเนเก
สมณพฺราหฺมณา   เอวํวาทิโน   เอวํทิฏฺิโน   อสสฺสตํ   สุขทุกฺขํ   อตฺตา
จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ
     {๑๔๒.๔}   สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺิโน สสฺสตํ
จ  อสสฺสตํ  จ  สุขทุกฺขํ  อตฺตา  จ  โลโก  จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ
สนฺติ   ปเนเก   สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน  เอวํทิฏฺิโน  เนว  สสฺสตํ
นาสสฺสตํ สุขทุกฺขํ อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ
     {๑๔๒.๕}   สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺิโน สยงฺกตํ
สุขทุกฺขํ  อตฺตา  จ  โลโก  จ  อิทเมว  สจฺจํ  โมฆมญฺนฺติ สนฺติ ปเนเก
สมณพฺราหฺมณา   เอวํวาทิโน   เอวํทิฏฺิโน   ปรงฺกตํ   สุขทุกฺขํ   อตฺตา
จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ
     {๑๔๒.๖}   สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺิโน สยงฺกตํ
จ  ปรงฺกตํ  จ  สุขทุกฺขํ  อตฺตา  จ  โลโก  จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺติ
สนฺติ   ปเนเก   สมณพฺราหฺมณา   เอวํวาทิโน   เอวํทิฏฺิโน   สยงฺการํ
จ  ปรงฺการํ  จ  อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ  สุขทุกฺขํ  อตฺตา  จ  โลโก  จ อิทเมว
สจฺจํ    โมฆมญฺนฺติ    เต    ภณฺฑนชาตา   กลหชาตา   วิวาทาปนฺนา
อญฺมญฺ   มุขสตฺตีหิ   วิตุทนฺตา   วิหรนฺติ   เอทิโส   ธมฺโม   เนทิโส
ธมฺโม เนทิโส ธมฺโม เอทิโส ธมฺโมติ ฯ
     {๑๔๒.๗}   อญฺติตฺถิยา  ภิกฺขเว  ปริพฺพาชกา  อนฺธา  อจกฺขุกา
อตฺถํ  น  ชานนฺติ  อนตฺถํ  น  ชานนฺติ  ธมฺมํ น ชานนฺติ อธมฺมํ น ชานนฺติ
เต  อตฺถํ  อชานนฺตา  อนตฺถํ อชานนฺตา ธมฺมํ อชานนฺตา อธมฺมํ อชานนฺตา
ภณฺฑนชาตา     กลหชาตา     วิวาทาปนฺนา     อญฺมญฺ    มุขสตฺตีหิ
วิตุทนฺตา   วิหรนฺติ   เอทิโส   ธมฺโม  เนทิโส  ธมฺโม  เนทิโส  ธมฺโม
เอทิโส  ธมฺโมติ  ฯ  อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา  ตายํ เวลายํ
อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
          อหงฺการปสุตายํ ปชา      ปรงฺการูปสญฺหิตา
          เอตเทเก นาพฺภญฺสุ      น นํ สลฺลนฺติ อทฺทสุํ
               เอตญฺจ สลฺลํ ปฏิคจฺจ ๑- ปสฺสโต
               อหํ กโรมีติ น ตสฺส โหติ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ปฏิกจฺจ ฯ
               ปโร กโรตีติ น ตสฺส ๑- โหติ ฯ
          มานุเปตา อยํ ปชา          มานคนฺถา มานวินิพฺพทฺธา ๒-
          ทิฏฺีสุ พฺยารพฺภกตา ๓-  สํสารํ นาติวตฺตตีติ ฯ ฉฏฺ ฯ
     [๑๔๓]   ๗  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  เตน  โข  ปน สมเยน อายสฺมา
สุภูติ   ภควโต  อวิทูเร  นิสินฺโน  โหติ  ปลฺลงฺกํ  อาภุชิตฺวา  อุชุํ  กายํ
ปณิธาย   อวิตกฺกํ   สมาธึ   สมาปชฺชิตฺวา   ฯ   อทฺทสา   โข  ภควา
อายสฺมนฺตํ   สุภูตึ   อวิทูเร   นิสินฺนํ   ปลฺลงฺกํ   อาภุชิตฺวา  อุชุํ  กายํ
ปณิธาย   อวิตกฺกํ   สมาธึ   สมาปนฺนํ   ฯ  อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ
วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               ยสฺส วิตกฺกา วิธูปิตา
               อชฺฌตฺตํ สุวิกปฺปิตา อเสสา
               ตํ สงฺคมติจฺจ อรูปสญฺี
               จตุโยคาติคโต น ชาตึ เอตีติ ๔- ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๑๔๔]   ๘  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ
เวฬุวเน   กลนฺทกนิวาเป  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน  ราชคเห  เทฺว
ปูคา   ๕-   อญฺตริสฺสา   คณิกาย   สารตฺตา   โหนฺติ   ปฏิพทฺธจิตฺตา
ภณฺฑนชาตา     กลหชาตา     วิวาทาปนฺนา     อญฺมญฺ     ปาณีหิปิ
@เชิงอรรถ:  โป. นสฺส ฯ   อฏฺกถายํ มานวินิพฺพนฺธา ฯ   ม. สารมฺภกถา ฯ ยุ. พฺยารมฺภกตา ฯ
@ โป. ม. ชาตุเมตีติ ฯ   โป. สุภา ฯ อฏฺกถายํ สุภา ฯ
อุปกฺกมนฺติ      เลฑฺฑูหิปิ      อุปกฺกมนฺติ     ทณฺเฑหิปิ     อุปกฺกมนฺติ
สตฺเถหิปิ   อุปกฺกมนฺติ   เต   ตตฺถ   มรณมฺปิ   นิคจฺฉนฺติ   มรณมตฺตมฺปิ
ทุกฺขํ   ฯ   อถ   โข   สมฺพหุลา   ภิกฺขู    ปุพฺพณฺหสมยํ   นิวาเสตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย    ราชคหํ    ปิณฺฑาย    ปาวิสึสุ   ราชคเห   ปิณฺฑาย
จริตฺวา   ปจฺฉาภตฺตํ   ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา   เยน   ภควา  เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ
     {๑๔๔.๑}   เอกมนฺตํ  นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ อิธ
ภนฺเต  ราชคเห  เทฺว  ปูคา  อญฺตริสฺสา คณิกาย สารตฺตา ปฏิพทฺธจิตฺตา
ภณฺฑนชาตา     กลหชาตา     วิวาทาปนฺนา     อญฺมญฺ     ปาณีหิปิ
อุปกฺกมนฺติ      เลฑฺฑูหิปิ      อุปกฺกมนฺติ     ทณฺเฑหิปิ     อุปกฺกมนฺติ
สตฺเถหิปิ   อุปกฺกมนฺติ   เต   ตตฺถ   มรณมฺปิ   นิคจฺฉนฺติ   มรณมตฺตมฺปิ
ทุกฺขนฺติ   ฯ   อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา  ตายํ  เวลายํ  อิมํ
อุทานํ อุทาเนสิ
          ยญฺจ ปตฺตํ ยญฺจ ปตฺตพฺพํ    อุภยเมตํ รชานุกิณฺณํ
                            อาตุรสฺสานุสิกฺขโต
เย   จ   สิกฺขาสารา   สีลพฺพตฺตํ   ชีวิตํ   พฺรหฺมจริยํ   อุปฏฺานสารา
อยเมโก อนฺโต ฯ
     เย จ เอวํวาทิโน นตฺถิ กาเมสุ โทโสติ อยํ ทุติโย อนฺโต ฯ
     อิจฺเจเต อุโภ อนฺตา กฏสิวฑฺฒนา กฏสิโย ทิฏฺ๑- วฑฺเฒนฺติ ฯ
  เอเต  เต  อุโภ อนฺเต อนภิญฺาย โอลียนฺติ เอเก อติธาวนฺติ เอเก ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ทิฏฺึ ฯ
เย จ โข เต อภิญฺาย ตตฺร จ นาเหสุํ เตน จ อมญฺึสุ
       วฏฺฏํ เตสํ นตฺถิ ปญฺาปนายาติ ฯ อฏฺมํ ฯ
     [๑๔๕]   ๙   เอวมฺเม   สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ  เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน
ภควา   รตฺตนฺธการติมิสายํ   อพฺโภกาเส   นิสินฺโน  โหติ  เตลปฺปทีเปสุ
ฌายมาเนสุ   ฯ   เตน  โข  ปน  สมเยน  สมฺพหุลา  อธิปาตกา  เตสุ
เตลปฺปทีเปสุ   อาปาตปริปาตํ   อนยํ   อาปชฺชนฺติ   พฺยสนํ   อาปชฺชนฺติ
อนยพฺยสนํ   อาปชฺชนฺติ   ฯ   อทฺทสา   โข   ภควา   เต   สมฺพหุเล
อธิปาตเก   เตสุ   เตลปฺปทีเปสุ   อาปาตปริปาตํ   อนยํ   อาปชฺชนฺเต
พฺยสนํ   อาปชฺชนฺเต   อนยพฺยสนํ   อาปชฺชนฺเต   ฯ   อถ  โข  ภควา
เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               อุปาติธาวนฺติ น สารเมนฺติ
               นวํ นวํ พนฺธนํ พฺรูหยนฺติ
               ปตนฺติ ปชฺโชตมิวาธิปาตา ๑-
               ทิฏฺเ สุเต อิติเหเก นิวิฏฺาติ ฯ นวมํ ฯ
     [๑๔๖]   ๑๐  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม  ฯ  อถ  โข  อายสฺมา  อานนฺโท
เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน  โข  อายสฺมา  อานนฺโท ภควนฺตํ
เอตทโวจ   ยาวกีวญฺจ   ภนฺเต  ตถาคตา  โลเก  นุปฺปชฺชนฺติ  อรหนฺโต
@เชิงอรรถ:  ม. ปชฺโชตมิวาธิปากตา ฯ
สมฺมาสมฺพุทฺธา    ตาว    อญฺติตฺถิยา   ปริพฺพาชกา   สกฺกตา   โหนฺติ
ครุกตา   มานิตา   ปูชิตา   อปจิตา   ลาภิโน   จีวรปิณฺฑปาตเสนาสน-
คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ   ยโต  จ  โข  ภนฺเต  ตถาคตา  โลเก
อุปฺปชฺชนฺติ    อรหนฺโต    สมฺมาสมฺพุทฺธา    อถ    โข    อญฺติตฺถิยา
ปริพฺพาชกา    อสกฺกตา    โหนฺติ    อครุกตา    อมานิตา    อปูชิตา
อนปจิตา       น      ลาภิโน      จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจย-
เภสชฺชปริกฺขารานํ   ภควา   เจวทานิ  ภนฺเต  สกฺกโต  โหติ  ครุกโต
มานิโต     ปูชิโต     อปจิโต    ลาภี    จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลาน-
ปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ ภิกฺขุสงฺโฆ จาติ ฯ
     {๑๔๖.๑}   เอวเมตํ  อานนฺท  เอวเมตํ  ๑-  อานนฺท ยาวกีวญฺจ
อานนฺท    ตถาคตา    โลเก   นุปฺปชฺชนฺติ   อรหนฺโต   สมฺมาสมฺพุทฺธา
ตาว   อญฺติตฺถิยา   ปริพฺพาชกา   สกฺกตา   โหนฺติ   ครุกตา  มานิตา
ปูชิตา      อปจิตา      ลาภิโน     จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจย-
เภสชฺชปริกฺขารานํ  ยโต  จ  โข  อานนฺท  ตถาคตา  โลเก อุปฺปชฺชนฺติ
อรหนฺโต    สมฺมาสมฺพุทฺธา    อถ    โข    อญฺติตฺถิยา   ปริพฺพาชกา
อสกฺกตา   โหนฺติ   อครุกตา  อมานิตา  อปูชิตา  อนปจิตา  น  ลาภิโน
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ      ตถาคโต     ๒-
เจวทานิ   สกฺกโต   โหติ   ครุกโต   มานิโต   ปูชิโต  อปจิโต  ลาภี
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ ภิกฺขุสงฺโฆ
จาติ ฯ อถ โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. เอวเมตํ อานนฺทาติ ปาตฺตยํ น ทิสฺสติ ฯ   โป. ตถาคโต วทานิ
@ภนฺเต ฯ ม. ยุ. ตถาคโต วทานิ ฯ
          โอภาสติ ๑- ตาว โส กิมิ     ยาว น อุณฺณติ ๒- ปภงฺกโร
          วิโรจนมฺหิ ๓- อุคฺคเต         หตปฺปโภ โหติ น จาปิ ภาสติ ฯ
                เอวํ โอภาสิตเมว ติตฺถิยานํ ๔-
               ยาว สมฺมาสมฺพุทฺธา โลเก นุปฺปชฺชนฺติ
               น ตกฺกิกา สุชฺฌนฺติ น จาปิ สาวกา
               ทุทฺทิฏฺี น ทุกฺขา ปมุญฺจเรติ ๕- ฯ ทสมํ ฯ
                        ชจฺจนฺธวคฺโค ฉฏฺโ ฯ
                             ตสฺสุทฺทานํ
               อายุสมโอสฺสชฺชนํ ปฏิสลฺลา
               อาหุ ตญฺจ กิร ติตฺถา
               สตฺตมมาหุ สุภูตึ
               คณิกา อุปาติ นวโม
               อุปฺปชฺชนฺติ จ เต ทสาติ ฯ
                             ------------
                  อุทาเน สตฺตโม จูฬวคฺโค
     [๑๔๗]   ๑  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน
อายสฺมา    สารีปุตฺโต    อายสฺมนฺตํ    ลกุณฺกภทฺทิยํ   อเนกปริยาเยน
ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสติ สมาทเปติ สมุตฺเตเชติ สมฺปหํเสติ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. โอภาสติ ตายํ ตาว โส ฯ   โป. อุณฺณปติ ฯ ม. อุณฺณเต ฯ ยุ. อุณฺณมติ ฯ
@ โป. ม. เวโรจนมฺหิ ฯ   โป. ตกฺกิยานํ ฯ ม. ตกฺกิกานํ ฯ   ม. ยุ. ปมุจฺจเรติ ฯ
     {๑๔๗.๑}   อถ โข อายสฺมโต ลกุณฺกภทฺทิยสฺส อายสฺมตา สารีปุตฺเตน
อเนกปริยาเยน    ธมฺมิยา   กถาย   สนฺทสฺสิยมานสฺส   สมาทปิยมานสฺส
สมุตฺเตชิยมานสฺส    สมฺปหํสิยมานสฺส    อนุปาทาย    อาสเวหิ    จิตฺตํ
วิมุจฺจิ    ฯ    อทฺทสา    โข    ภควา    อายสฺมนฺตํ   ลกุณฺกภทฺทิยํ
อายสฺมตา     สารีปุตฺเตน     อเนกปริยาเยน     ธมฺมิยา     กถาย
สนฺทสฺสิยมานํ      สมาทปิยมานํ      สมุตฺเตชิยมานํ      สมฺปหํสิยมานํ
อนุปาทาย   อาสเวหิ   จิตฺตํ   วิมุตฺตํ   ฯ  อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ
วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               อุทฺธํ อโธ ๑- สพฺพธิ วิปฺปมุตฺโต
               อยมฺหมสฺมีติ อนานุปสฺสี
               เอวํ วิมุตฺโต อุทตาริ โอฆํ
               อติณฺณปุพฺพํ อนุนพฺภวายาติ ฯ สุตฺตํ ปมํ ฯ
     [๑๔๘]   ๒  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  เตน  โข  ปน สมเยน อายสฺมา
สารีปุตฺโต    อายสฺมนฺตํ    ลกุณฺกภทฺทิยํ   เสกฺโขติ   ๒-   มญฺมาโน
ภิยฺโยโส    มตฺตาย    อเนกปริยาเยน   ธมฺมิยา   กถาย   สนฺทสฺเสติ
สมาทเปติ    สมุตฺเตเชติ    สมฺปหํเสติ    ฯ   อทฺทสา   โข   ภควา
อายสฺมนฺตํ    สารีปุตฺตํ    อายสฺมนฺตํ    ลกุณฺกภทฺทิยํ   เสกฺโขติ   ๓-
มญฺมานํ    ภิยฺโยโส    มตฺตาย    อเนกปริยาเยน   ธมฺมิยา   กถาย
สนฺทสฺเสนฺตํ   สมาทเปนฺตํ   สมุตฺเตเชนฺตํ   สมฺปหํเสนฺตํ   ฯ   อถ  โข
@เชิงอรรถ:  ยุ. อโธ จ ฯ   ม. เสกฺขํ ฯ ยุ. เสโขติ มญฺมานํ ฯ   โป. เสกฺขมญฺมานํ ฯ
ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               อจฺฉิชฺชิ ๑- วฏฺฏํ พฺยาคา ๒- นิราสํ
               วิสุกฺขา สริตา น สนฺทติ
               ฉินฺนํ วฏฺฏํ น วตฺตติ
               เอเสวนฺโต ทุกฺขสฺสาติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๑๔๙]   ๓  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน
สาวตฺถิยํ  มนุสฺสา  เยภุยฺเยน  กาเมสุ  อติเวลํ  สตฺตา โหนฺติ ๓- รตฺตา
คิทฺธา   คธิตา  มุจฺฉิตา  อชฺโฌปนฺนา  ๔-  สมฺมตฺตกชาตา  ๕-  กาเมสุ
วิหรนฺติ   ฯ   อถ   โข   สมฺพหุลา   ภิกฺขู   ปุพฺพณฺหสมยํ  นิวาเสตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย   สาวตฺถึ   ปิณฺฑาย   ปาวิสึสุ   ฯ   สาวตฺถิยํ  ปิณฺฑาย
จริตฺวา   ปจฺฉาภตฺตํ   ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา   เยน   ภควา  เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ  นิสีทึสุ  ฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺนา   โข   เต   ภิกฺขู  ภควนฺตํ  เอตทโวจุํ  อิธ  ภนฺเต  สาวตฺถิยํ
มนุสฺสา   เยภุยฺเยน   กาเมสุ   อติเวลํ  สตฺตา  โหนฺติ  รตฺตา  คิทฺธา
คธิตา   มุจฺฉิตา   อชฺโฌปนฺนา   สมฺมตฺตกชาตา   กาเมสุ  วิหรนฺตีติ  ฯ
อถ โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               กาเมสุ สตฺตา กามสงฺคสตฺตา ๖-
               สํโยชเน วชฺชมปสฺสมานา
@เชิงอรรถ:  โป. อจฺฉินฺทิ ฯ ม. อจฺเฉชฺชิ ฯ   โป. ม. พฺยคา นิราสํ ฯ   โป. ม. อยํ
@ปาโ นตฺถิ ฯ   โป. อชฺฌาปนฺนา ฯ   ยุ. สมฺปตฺตกชาตา ฯ   โป. กาเม
@สงฺคสตฺตา ฯ ยุ. กามสงฺคา สตฺตา ฯ
               น หิ ชาตุ สโยชนสงฺคสตฺตา
               โอฆนฺตเรยฺยุํ วิปุลํ มหนฺตนฺติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๑๕๐]   ๔  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน
สาวตฺถิยํ  ๑-  มนุสฺสา  เยภุยฺเยน  กาเมสุ  สตฺตา  โหนฺติ รตฺตา คิทฺธา
คธิตา    มุจฺฉิตา    อชฺโฌปนฺนา   อนฺธิกตา   สมฺมตฺตกชาตา   กาเมสุ
วิหรนฺติ  ฯ  อถ  โข  ภควา  ปุพฺพณฺหสมยํ  นิวาเสตฺวา  ปตฺตจีวรมาทาย
สาวตฺถิยํ   ปิณฺฑาย   ปาวิสิ   ฯ   อทฺทสา  โข  ภควา  เต  สาวตฺถิยํ
มนุสฺเส   เยภุยฺเยน   กาเมสุ   สตฺเต   คิทฺเธ   คธิเต   อชฺโฌปนฺเน
อนฺธิกเต   สมฺมตฺตกชาเต   กาเมสุ   วิหรนฺเต   ฯ   อถ  โข  ภควา
เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
        กามนฺธา ชาลสญฺฉนฺนา ๒-   ตณฺหาฉทนจฺฉาทิตา
        ปมตฺตพนฺธุนา ๓- พนฺธา ๔-   มจฺฉาว กุมฺมินามุเข
        ชรามรณํ ๕- คจฺฉนฺติ             วจฺโฉ ขีรปโกว มาตรนฺติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๑๕๑]   ๕  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน
อายสฺมา    ลกุณฺกภทฺทิโย    สมฺพหุลานํ    ภิกฺขูนํ   ปิฏฺิโต   ปิฏฺิโต
เยน   ภควา   เตนุปสงฺกมิ   ฯ   อทฺทสา   โข   ภควา   อายสฺมนฺตํ
ลกุณฺกภทฺทิยํ    ทูรโตว    สมฺพหุลานํ    ภิกฺขูนํ    ปิฏฺิโต    ปิฏฺิโต
อาคจฺฉนฺตํ   ทุพฺพณฺณํ   ทุทฺทสฺสิกํ   ๖-   โอโกฏิมกํ   เยภุยฺเยน  ภิกฺขูนํ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. สาวตฺถิยา ฯ   โป. ชาลปริกิณฺณา ฯ   โป. ปมตฺตา พนฺธนา พทฺธา ฯ
@ ม. พทฺธา ฯ   ม. ชรามรณมเนฺวนฺติ ฯ   ม. ทุทฺทสิกํ ฯ
ปริภูตรูปํ   ทิสฺวาน   ภิกฺขู   อามนฺเตสิ   ปสฺสถ   โน  ตุเมฺห  ภิกฺขเว
เอตํ    ภิกฺขุํ    ทูรโตว    สมฺพหุลานํ    ภิกฺขูนํ    ปิฏฺิโต   ปิฏฺิโต
อาคจฺฉนฺตํ    ทุพฺพณฺณํ    ทุทฺทสฺสิกํ    โอโกฏิมกํ    เยภุยฺเยน   ภิกฺขูนํ
ปริภูตรูปนฺติ   ฯ   เอวํ   ภนฺเตติ  ฯ  เอโส  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  มหิทฺธิโก
มหานุภาโว   น   จ   สา   สมาปตฺติ   สุลภรูปา  ยา  เตน  ภิกฺขุนา
อสมาปนฺนปุพฺพา    ยสฺส    จตฺถาย   กุลปุตฺตา   สมฺมเทว   อคารสฺมา
อนคาริยํ     ปพฺพชนฺติ     ตทนุตฺตรํ    พฺรหฺมจริยปริโยสานํ    ทิฏฺเว
ธมฺเม   สยํ   อภิญฺา   สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช  วิหรตีติ  ฯ  อถ  โข
ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
      เนลงฺโค ๑- เสตปจฺฉาโท   เอกาโร วตฺตตี รโถ
      อนีฆํ ปสฺส อายนฺตํ           ฉินฺนโสตํ อพนฺธนนฺติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๑๕๒]   ๖   เอวมฺเม   สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ  เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน
อายสฺมา   อญฺาตโกณฺฑญฺโ   ๒-   ภควโต   อวิทูเร   นิสินฺโน  โหติ
ปลฺลงฺกํ     อาภุชิตฺวา    อุชุํ    กายํ    ปณิธาย    ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺตึ
ปจฺจเวกฺขมาโน    ฯ   อทฺทสา   โข   ภควา   อายสฺมนฺตํ   อญฺาต-
โกณฺฑญฺ   อวิทูเร   นิสินฺนํ   ปลฺลงฺกํ  อาภุชิตฺวา  อุชุํ  กายํ  ปณิธาย
ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺตึ   ปจฺจเวกฺขมานํ   ฯ   อถ   โข   ภควา   เอตมตฺถํ
วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
      ยสฺส มูลํ ฉมา นตฺถิ        ปณฺณา นตฺถิ กุโต ลตา
@เชิงอรรถ:  ยุ. เนลคฺโค ฯ   ม. อญฺาสิโกณฺฑญฺโ
      ตํ ธีรํ พนฺธนา มุตฺตํ          โก ตํ นินฺทิตุมรหติ
      เทวาปิ นํ ปสํสนฺติ           พฺรหฺมุนาปิ ปสํสิโตติ ฯ ฉฏฺ ฯ
     [๑๕๓]   ๗  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน  ภควา
อตฺตโน   ปปญฺจสญฺาสงฺขาปหานํ   ปจฺจเวกฺขมาโน   นิสินฺโน   โหติ  ฯ
อถ   โข   ภควา   อตฺตโน   ปปญฺจสญฺาสงฺขาปหานํ   วิทิตฺวา   ตายํ
เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               ยสฺส ปปญฺจา ธิติ ๑- จ นตฺถิ
               สนฺธานํ ปลิฆํ จ วีติวตฺโต
               น ๒- ตํ นิตณฺหํ มุนึ จรนฺตํ
               นาวชานาติ สเทวโกปิ โลโกติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๑๕๔]   ๘   เอวมฺเม   สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ  เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน
อายสฺมา   มหากจฺจาโน   ภควโต   อวิทูเร   นิสินฺโน   โหติ  ปลฺลงฺกํ
อาภุชิตฺวา   อุชุํ   กายํ   ปณิธาย   กายคตาย  สติยา  อชฺฌตฺตํ  ปริมุขํ
สุปติฏฺิตาย    ฯ    อทฺทสา   โข   ภควา   อายสฺมนฺตํ   มหากจฺจานํ
อวิทูเร   นิสินฺนํ   ปลฺลงฺกํ   อาภุชิตฺวา  อุชุํ  กายํ  ปณิธาย  กายคตาย
สติยา   อชฺฌตฺตํ   ปริมุขํ   สุปติฏฺิตาย  ฯ  อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ
วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
      ยสฺส สิยา สพฺพทา สติ      สตตํ กายคตา อุปฏฺิตา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ิติ ฯ   ม. นสทฺโท นตฺถิ ฯ
      โน จสฺส โน จ เม สิยา      น ภวิสฺสติ น จ เม ภวิสฺสติ
      อนุปุพฺพวิหารี ตตฺถ         โส กาเลเนว ตเร วิสตฺติกนฺติ ฯ อฏฺมํ ฯ
     [๑๕๕]   ๙ เอวมฺเม สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา มลฺเลสุ จาริกญฺจรมาโน
มหตา   ภิกฺขุสงฺเฆน   สทฺธึ   เยน  ถูนํ  นาม  มลฺลานํ  พฺราหฺมณคาโม
ตทวสริ   ฯ   อสฺโสสุํ   โข  ถูเนยฺยกา  พฺราหฺมณคหปติกา  สมโณ  ขลุ
โภ   โคตโม  สกฺยปุตฺโต  สกฺยกุลา  ปพฺพชิโต  มลฺเลสุ  จาริกญฺจรมาโน
มหตา   ภิกฺขุสงฺเฆน   สทฺธึ   ถูนํ   อนุปฺปตฺโตติ   อุทปานํ   ติณสฺส  จ
ภุสสฺส จ ยาว มุขโต ปูเรสุํ มา มุณฺฑกา สมณกา ปานียํ อทํสูติ ๑- ฯ
     [๑๕๖]   อถ   โข   ภควา   มคฺคา   โอกฺกมฺม  เยน  อญฺตรํ
รุกฺขมูลํ   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ปญฺตฺเต   อาสเน   นิสีทิ   ฯ
นิสชฺช   โข   ภควา   อายสฺมนฺตํ  อานนฺทํ  อามนฺเตสิ  อิงฺฆ  เม  ตฺวํ
อานนฺท   เอตสฺมา   อุทปานา   ปานียํ   อาหราติ   ฯ   เอวํ  วุตฺเต
อายสฺมา   อานนฺโท  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  อิทานิ  โส  ภนฺเต  อุทปาโน
ถูเนยฺยเกหิ   พฺราหฺมณคหปติเกหิ   ติณสฺส   จ  ภุสสฺส  จ  ยาว  มุขโต
ปูริโต   มา   มุณฺฑกา   สมณกา   ปานียํ   อทํสูติ   ฯ   ทุติยมฺปิ  โข
ภควา  อายสฺมนฺตํ  อานนฺทํ  อามนฺเตสิ  อิงฺฆ  เม  ตฺวํ อานนฺท เอตสฺมา
อุทปานา   ปานียํ   อาหราติ   ฯ   ทุติยมฺปิ   โข  อายสฺมา  อานนฺโท
ภควนฺตํ    เอตทโวจ   อิทานิ   โส   ภนฺเต   อุทปาโน   ถูเนยฺยเกหิ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. อํปสูติ ฯ
พฺราหฺมณคหปติเกหิ  ติณสฺส  จ  ภุสสฺส  จ  ยาว  มุขโต  ปูริโต  มา เต
มุณฺฑกา   สมณกา   ปานียํ  อทํสูติ  ฯ  ตติยมฺปิ  โข  ภควา  อายสฺมนฺตํ
อานนฺทํ   อามนฺเตสิ   อิงฺฆ   เม   ตฺวํ   อานนฺท  เอตสฺมา  อุทปานา
ปานียํ   อาหราติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข  อายสฺมา  อานนฺโท  ภควโต
ปฏิสฺสุตฺวา   ปตฺตํ   คเหตฺวา   เยน   โส   อุทปาโน  เตนุปสงฺกมิ  ฯ
อถ   โข   อุทปาโน   อายสฺมนฺเต   อานนฺเท   อุปสงฺกมนฺเต  สพฺพนฺตํ
ติณญฺจ    ภุสญฺจ   มุขโต   โอวมิตฺวา   อจฺฉสฺส   อุทกสฺส   อนาวิลสฺส
วิปฺปสนฺนสฺส ยาว มุขโต ปูริโต วิสนฺทนฺโต มญฺเ อฏฺาสิ ฯ
     {๑๕๖.๑}   อถ โข อายสฺมโต อานนฺทสฺส เอตทโหสิ อจฺฉริยํ วต โภ
อพฺภูตํ    วต   โภ   ตถาคตสฺส   มหิทฺธิกตา   มหานุภาวกตา   อยญฺหิ
โส   อุทปาโน   มยิ   อุปสงฺกมนฺเต   สพฺพนฺตํ   ติณญฺจ  ภุสญฺจ  มุขโต
โอวมิตฺวา   อจฺฉสฺส   อุทกสฺส   อนาวิลสฺส   วิปฺปสนฺนสฺส  ยาว  มุขโต
ปูริโต   วิสนฺทนฺโต   มญฺเ   ิโตติ   ฯ   ปตฺเตน   ปานียํ   อาทาย
เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    ภควนฺตํ   เอตทโวจ
อจฺฉริยํ     ภนฺเต     อพฺภูตํ     ภนฺเต     ตถาคตสฺส    มหิทฺธิกตา
มหานุภาวกตา   อยญฺหิ   โส   ภนฺเต   อุทปาโน   มยิ   อุปสงฺกมนฺเต
สพฺพนฺตํ    ติณญฺจ    ภุสญฺจ    มุขโต   โอวมิตฺวา   อจฺฉสฺส   อุทกสฺส
อนาวิลสฺส   วิปฺปสนฺนสฺส   ยาว   มุขโต   ปูริโต   วิสนฺทนฺโต   มญฺเ
อฏฺาสิ   ปีวตุ   ภควา   ปานียํ  ปีวตุ  สุคโต  ปานียนฺติ  ฯ  อถ  โข
ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
      กึ กยิรา อุทปาเนน           อาปา เจ สพฺพทา สิยุํ
      ตณฺหาย มูลโต เฉตฺวา      กิสฺส ปริเยสนญฺจเรติ ฯ นวมํ ฯ
     [๑๕๗]   ๑๐   เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  โกสมฺพิยํ
วิหรติ   โฆสิตาราเม   ฯ   เตน  โข  ปน  สมเยน  รญฺโ  อุเทนสฺส
อุยฺยานคตสฺส   อนฺเตปุรํ   ทฑฺฒํ   โหติ   ปญฺจ   อิตฺถิสตานิ  กาลกตานิ
โหนฺติ   สามาวตีปมุขานิ   ฯ   อถ   โข  สมฺพหุลา  ภิกฺขู  ปุพฺพณฺหสมยํ
นิวาเสตฺวา   ปตฺตจีวรมาทาย   โกสมฺพึ  ปิณฺฑาย  ปาวิสึสุ  ฯ  โกสมฺพิยํ
ปิณฺฑาย      จริตฺวา      ปจฺฉาภตฺตํ     ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา     เยน
ภควา     เตนุปสงฺกมึสุ     อุปสงฺกมิตฺวา     ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ
     {๑๕๗.๑}   เอกมนฺตํ   นิสินฺนา   โข   เต   ภิกฺขู   ภควนฺตํ
เอตทโวจุํ   อิธ   ภนฺเต   รญฺโ   อุเทนสฺส   อุยฺยานคตสฺส  อนฺเตปุรํ
ทฑฺฒํ    ปญฺจ    อิตฺถิสตานิ    กาลกตานิ    โหนฺติ    สามาวตีปมุขานิ
ตาสํ   ภนฺเต   อุปาสิกานํ   คติ   โก   อภิสมฺปราโยติ   ฯ  สนฺเตตฺถ
ภิกฺขเว    อุปาสิกาโย    โสตาปนฺนา    สนฺติ   สกทาคามินิโย   สนฺติ
อนาคามินิโย     สพฺพา    ตา    ภิกฺขเว    อุปาสิกาโย    อนิปฺผลา
กาลกตาติ   ฯ   อถ   โข   ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา  ตายํ  เวลายํ
อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
          โมหสมฺพนฺธโน โลโก      ภพฺพรูโปว ทิสฺสติ
          อุปธิพนฺธโน พาโล          ตมสา ปริวาริโต
          สสฺสโตริว ๑- ขายติ        ปสฺสโต นตฺถิ กิญฺจนนฺติ ฯ ทสมํ ฯ
                            จูฬวคฺโค สตฺตโม ฯ
                                ตสฺสุทฺทานํ
       โหนฺติ ๒- ทุเว ตถา ภทฺทิยา โหนฺติ ทุเว กาเมสุ สตฺตา
               ลกุณฺโ ตณฺหาขโย จ ปปญฺจขโย จ
                  กจฺจาโน อุทปานํ อุเทโนติ ฯ
                               -----------
                อุทาเน อฏฺโม ปาฏลิคามิวคฺโค
     [๑๕๘]   ๑   เอวมฺเม   สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ  เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน
ภควา   ภิกฺขูนํ   ๓-   นิพฺพานปฏิสํยุตฺตาย   ธมฺมิยา  กถาย  สนฺทสฺเสติ
สมาทเปติ   สมุตฺเตเชติ   สมฺปหํเสติ   เต   ๔-  จ  ภิกฺขู  อฏฺิกตฺวา
มนสิกตฺวา สพฺพญฺเจตโส สมนฺนาหริตฺวา โอหิตโสตา ธมฺมํ สุณนฺติ ฯ
     {๑๕๘.๑}   อถ โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ
อุทาเนสิ   อตฺถิ   ภิกฺขเว   ตทายตนํ   ยตฺถ   เนว  ปวี  น  อาโป
น   เตโช   น   วาโย   น   อากาสานญฺจายตนํ  น  วิญฺาณญฺจายตนํ
น    อากิญฺจญฺายตนํ    น    เนวสญฺานาสญฺายตนํ    นายํ   โลโก
น   ปรโลโก  น  อุโภ  จนฺทิมสุริยา  ตมหํ  ๕-  ภิกฺขเว  เนว  อาคตึ
@เชิงอรรถ:  อฏฺกถายํ สสฺสติ วิย ฯ   ม. เทฺว ภทฺทิยา เทฺว จ สตฺตา ลกุณฺฑโก
@ตณฺหาขโย ปปญฺจขโย จ กจฺจาโน อุทปานญฺจ อุเทโนติ ฯ   ม. ยุ. ภิกฺขู ฯ
@ ม. เตธ ภิกฺขู อฏฺึ กตฺวา ฯ   อฏฺกถายํ ตตฺรปาหํ ฯ ม. ตตฺราปาหํ ฯ
วทามิ   น   คตึ   น   ิตึ  น  จุตึ  น  อุปปตฺตึ  อปฺปติฏฺ  อปฺปวตฺตํ
อนารมฺมณเมว ตํ เอเสวนฺโต ทุกฺขสฺสาติ ฯ สุตฺตํ ปมํ ฯ
     [๑๕๙]   ๒   เอวมฺเม   สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ  เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม ฯ เตน โข ปน สมเยน [๑]-
ภิกฺขูนํ   นิพฺพานปฏิสํยุตฺตาย   ธมฺมิยา   กถาย   สนฺทสฺเสติ   สมาทเปติ
สมุตฺเตเชติ   สมฺปหํเสติ   ฯ   เต   จ   ภิกฺขู  อฏฺิกตฺวา  มนสิกตฺวา
สพฺพญฺเจตโส   สมนฺนาหริตฺวา   โอหิตโสตา   ธมฺมํ   สุณนฺติ   ฯ   อถ
โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
          ทุทฺทสํ อนตํ นาม                น หิ สจฺจํ สุทสฺสนํ
          ปฏิวิทฺธา ตณฺหา ชานโต      ปสฺสโต นตฺถิ กิญฺจนนฺติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๑๖๐]   ๓   เอวมฺเม   สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ  เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน
ภควา    ภิกฺขูนํ    นิพฺพานปฏิสํยุตฺตาย    ธมฺมิยา   กถาย   สนฺทสฺเสติ
สมาทเปติ   สมุตฺเตเชติ   สมฺปหํเสติ   ฯ   เต   จ  ภิกฺขู  อฏฺิกตฺวา
มนสิกตฺวา     สพฺพญฺเจตโส     สมนฺนาหริตฺวา    โอหิตโสตา    ธมฺมํ
สุณนฺติ   ฯ   อถ   โข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา  ตายํ  เวลายํ  อิมํ
อุทานํ   อุทาเนสิ   อตฺถิ   ภิกฺขเว   อชาตํ  อภูตํ  อกตํ  อสงฺขตํ  โน
เจ   ตํ  ภิกฺขเว  อภวิสฺส  อชาตํ  อภูตํ  อกตํ  อสงฺขตํ  นยิธ  ชาตสฺส
ภูตสฺส    กตสฺส   สงฺขตสฺส   นิสฺสรณํ   ปญฺาเยถ   ยสฺมา   จ   โข
ภิกฺขเว    อตฺถิ    อชาตํ   อภูตํ   อกตํ   อสงฺขตํ   ตสฺมา   ชาตสฺส
@เชิงอรรถ:  ม. ภควา ฯ
ภูตสฺส กตสฺส สงฺขตสฺส นิสฺสรณํ ปญฺายตีติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๑๖๑]   ๔  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน  ภควา
ภิกฺขูนํ   นิพฺพานปฏิสํยุตฺตาย   ธมฺมิยา   กถาย   สนฺทสฺเสติ   สมาทเปติ
สมุตฺเตเชติ   สมฺปหํเสติ   ฯ   เต   จ   ภิกฺขู  อฏฺิกตฺวา  มนสิกตฺวา
สพฺพญฺเจตโส   สมนฺนาหริตฺวา   โอหิตโสตา   ธมฺมํ   สุณนฺติ   ฯ   อถ
โข   ภควา   เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา  ตายํ  เวลายํ  อิมํ  อุทานํ  อุทาเนสิ
นิสฺสิตสฺส   [๑]-  จลิตํ  อนิสฺสิตสฺส  จลิตํ  นตฺถิ  จลิเต  อสติ  ปสฺสทฺธิ
ปสฺสทฺธิยา   สติ   รติ  ๒-  น  โหติ  รติยา  ๓-  อสติ  อาคติคติ  น
โหติ   อาคติคติยา   อสติ   จุตูปปาโต   น   โหติ   จุตูปปาเต  อสติ
เนวิธ น หุรํ น ๔- อุภยมนฺตเร เอเสวนฺโต ทุกฺขสฺสาติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๑๖๒]   ๕  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา มลฺเลสุ จาริกํ
จรมาโน   มหตา   ภิกฺขุสงฺเฆน   สทฺธึ   เยน   ปาวา   ตทวสริ   ฯ
ตตฺร    สุทํ    ภควา    ปาวายํ    วิหรติ   จุนฺทสฺส   กมฺมารปุตฺตสฺส
อมฺพวเน   ฯ  อสฺโสสิ  โข  จุนฺโท  กมฺมารปุตฺโต  ภควา  กิร  มลฺเลสุ
จาริกญฺจรมาโน  มหตา  ภิกฺขุสงฺเฆน  สทฺธึ  ปาวมนุปฺปตฺโต  ๕-  ปาวายํ
วิหรติ   มยฺหํ   อมฺพวเนติ   ฯ   อถ  โข  จุนฺโท  กมฺมารปุตฺโต  เยน
ภควา     เตนุปสงฺกมิ     อุปสงฺกมิตฺวา     ภควนฺตํ     อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺนํ  โข  จุนฺทํ  กมฺมารปุตฺตํ  ภควา
@เชิงอรรถ:  โป. เจว ฯ ยุ. จ ฯ   อฏฺกถายํ นติ นติยา ฯ   ม. นติยา ฯ   ม. น
@อุภยมนฺตเรน ฯ   โป. เจติยํ อนุปฺปตฺโต ฯ ยุ. ปาวายํ ฯ
ธมฺมิยา   กถาย   สนฺทสฺเสสิ   สมาทเปสิ   สมุตฺเตเชสิ  สมฺปหํเสสิ  ฯ
อถ   โข   จุนฺโท   กมฺมารปุตฺโต  ภควตา  ธมฺมิยา  กถาย  สนฺทสฺสิโต
สมาทปิโต   สมุตฺเตชิโต   สมฺปหํสิโต   ภควนฺตํ   เอตทโวจ  อธิวาเสตุ
เม   ภนฺเต   ภควา   สฺวาตนาย   ภตฺตํ   สทฺธึ   ภิกฺขุสงฺเฆนาติ   ฯ
อธิวาเสติ   ภควา   ตุณฺหีภาเวน   ฯ   อถ  โข  จุนฺโท  กมฺมารปุตฺโต
ภควโต    อธิวาสนํ   วิทิตฺวา   อุฏฺายาสนา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา
ปทกฺขิณํ   กตฺวา   ปกฺกามิ   ฯ  อถ  โข  จุนฺโท  กมฺมารปุตฺโต  ตสฺสา
รตฺติยา    อจฺจเยน    สเก    นิเวสเน    ปณีตํ   ขาทนียํ   โภชนียํ
ปฏิยาทาเปตฺวา  ปหูตํ  จ  สูกรมทฺทวํ  ภควโต กาลํ อาโรเจสิ ๑- กาโล
ภนฺเต นิฏฺิตํ ภตฺตนฺติ ฯ
     {๑๖๒.๑}   อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย
ภิกฺขุสงฺเฆน   สทฺธึ  เยน  จุนฺทสฺส  กมฺมารปุตฺตสฺส  นิเวสนํ  เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ปญฺตฺเต   อาสเน  นิสีทิ  ฯ  นิสชฺช  โข  ภควา  จุนฺทํ
กมฺมารปุตฺตํ   อามนฺเตสิ   ยนฺเต   จุนฺท  สูกรมทฺทวํ  ปฏิยตฺตํ  เตน  มํ
ปริวีสิ   ๒-   ยํ   ปนญฺ   ขาทนียํ  โภชนียํ  ปฏิยตฺตํ  เตน  ภิกฺขุสงฺฆํ
ปริวีสาติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข  จุนฺโท กมฺมารปุตฺโต ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา
ยํ  อโหสิ  สูกรมทฺทวํ  ปฏิยตฺตํ  เตน  ภควนฺตํ  ปริวีสิ  ยํ ปนญฺ ขาทนียํ
โภชนียํ   ปฏิยตฺตํ   เตน   ภิกฺขุสงฺฆํ   ปริวีสติ   ฯ   อถ  โข  ภควา
จุนฺทํ   กมฺมารปุตฺตํ   อามนฺเตสิ   ยนฺเต   จุนฺท   สูกรมทฺทวํ   อวสิฏฺ
ตํ   โสพฺเภ   นิขณาหิ   นาหนฺตํ   จุนฺท   ปสฺสามิ   สเทวเก   โลเก
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อาโรจาเปสิ ฯ   โป. ม. ยุ. ปริวิส ฯ
สมารเก    สพฺรหฺมเก    สสฺสมณพฺราหฺมณิยา    ปชาย   สเทวมนุสฺสาย
ยสฺส  ตํ  ปริภุตฺตํ  สมฺมา  ปริณามํ  คจฺเฉยฺย  อญฺตฺร  ตถาคตสฺสาติ  ฯ
เอวํ   ภนฺเตติ   โข   จุนฺโท   กมฺมารปุตฺโต   ภควโต  ปฏิสฺสุตฺวา  ยํ
อโหสิ   สูกรมทฺทวํ   อวสิฏฺ   [๑]-  โสพฺเภ  นิขณิตฺวา  เยน  ภควา
เตนุปสงฺกมิ     อุปสงฺกมิตฺวา     ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา    เอกมนฺตํ
นิสีทิ    ฯ    เอกมนฺตํ    นิสินฺนํ   โข   จุนฺทํ   กมฺมารปุตฺตํ   ภควา
ธมฺมิยา     กถาย     สนฺทสฺเสตฺวา    สมาทเปตฺวา    สมุตฺเตเชตฺวา
สมฺปหํเสตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกามิ ฯ
     [๑๖๓]   อถ   โข   ภควโต   จุนฺทสฺส   กมฺมารปุตฺตสฺส   ภตฺตํ
ภุตฺตาวิสฺส   ขโร   อาพาโธ   อุปฺปชฺชิ   โลหิตปกฺขนฺทิกา  พาฬฺหา  ๒-
เวทนา  วตฺตนฺตี  มรณนฺติกา  ๓-  ฯ  ตตฺร  สุทํ  ภควา สโต สมฺปชาโน
อธิวาเสติ   อวิหญฺมาโน   ฯ   อถ   โข  ภควา  อายสฺมนฺตํ  อานนฺทํ
อามนฺเตสิ   อายามานนฺท   เยน   กุสินารา   เตนุปสงฺกมิสฺสามาติ   ฯ
เอวํ ภนฺเตติ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต ปจฺจสฺโสสิ ฯ
          จุนฺทสฺส ภตฺตํ ภุญฺชิตฺวา       กมฺมารสฺสาติ เม สุตํ
          อาพาธํ สมฺผุสิ ธีโร              ปพาฬฺหํ มรณนฺติกํ ๔- ฯ
               ภุตฺตสฺส จ สูกรมทฺทเวน
               พฺยาธิ ปพาโฬฺห อุทปาทิ สตฺถุโน
               วิริจฺจมาโน ภควา อโวจ
               คจฺฉามหํ กุสินารํ นครนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ตํ ฯ   ม. ปพาฬฺหา   ม. ยุ. มารณนฺติกา ฯ   โป. กมฺมารปุตฺตสฺส
@ปตฺตํ อาพาธํ ขรํ โลหิตปกฺขนฺทิกํ พาฬฺหํ มรณนฺติกํ ฯ
     [๑๖๔]   อถ    โข   ภควา   มคฺคา   โอกฺกมฺม   เยนญฺตรํ
รุกฺขมูลํ      เตนุปสงฺกมิ     อุปสงฺกมิตฺวา     อายสฺมนฺตํ     อานนฺทํ
อามนฺเตสิ   อิงฺฆ   เม   ตฺวํ   อานนฺท   จตุคฺคุณํ  สงฺฆาฏึ  ปญฺาเปหิ
กิลนฺโตสฺมิ   นิสีทิสฺสามีติ   ฯ   เอวํ  ภนฺเตติ  โข  อายสฺมา  อานนฺโท
ภควโต  ปฏิสฺสุตฺวา  จตุคฺคุณํ  สงฺฆาฏึ  ปญฺาเปติ  ๑-  ฯ  นิสีทิ  ภควา
ปญฺตฺเต   อาสเน   ฯ   นิสชฺช   โข   ภควา   อายสฺมนฺตํ   อานนฺทํ
อามนฺเตสิ   อิงฺฆ   เม   ตฺวํ   อานนฺท   ปานียํ   อาหร  ปิปาสิโตสฺมิ
อานนฺท ปิวิสฺสามีติ ฯ
     {๑๖๔.๑}   เอวํ  วุตฺเต  อายสฺมา  อานนฺโท  ภควนฺตํ เอตทโวจ
อิทานิ     ภนฺเต     ปญฺจมตฺตานิ     สกฏสตานิ    อติกฺกนฺตานิ    ตํ
จกฺกจฺฉินฺนํ    อุทกํ    ปริตฺตํ    ลุฬิตํ   อาวิลํ   สนฺทติ   อยํ   ภนฺเต
กุกุฏา   นที   อวิทูเร   อจฺโฉทกา   สาโตทกา   สีโตทกา  เสโตทกา
สุปติตฺถา    รมณียา    เอตฺถ   ภควา   ปานียญฺจ   ปิวิสฺสติ   คตฺตานิ
จ   สีตํ   กริสฺสตีติ   ฯ   ทุติยมฺปิ   โข   ภควา  อายสฺมนฺตํ  อานนฺทํ
อามนฺเตสิ   อิงฺฆ   เม   ตฺวํ   อานนฺท   ปานียํ   อาหร  ปิปาสิโตสฺมิ
อานนฺท ปิวิสฺสามีติ ฯ
     {๑๖๔.๒}   ทุติยมฺปิ    โข    อายสฺมา   อานนฺโท   ภควนฺตํ
เอตทโวจ    อิทานิ    ภนฺเต   ปญฺจมตฺตานิ   สกฏสตานิ   อติกฺกนฺตานิ
ตํ   จกฺกจฺฉินฺนํ   อุทกํ   ปริตฺตํ   ลุฬิตํ   อาวิลํ   สนฺทติ   อยํ  ภนฺเต
กุกุฏา   นที   อวิทูเร   อจฺโฉทกา   สาโตทกา   สีโตทกา  เสโตทกา
สุปติตฺถา    รมณียา    เอตฺถ   ภควา   ปานียญฺจ   ปิวิสฺสติ   คตฺตานิ
จ   สีตํ   กริสฺสตีติ   ฯ   ตติยมฺปิ   โข   ภควา  อายสฺมนฺตํ  อานนฺทํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปญฺาเปสิ ฯ
อามนฺเตสิ   อิงฺฆ   เม   ตฺวํ   อานนฺท   ปานียํ   อาหร  ปิปาสิโตสฺมิ
อานนฺท  ปิวิสฺสามีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข  อายสฺมา  อานนฺโท ภควโต
ปฏิสฺสุตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา เยน สา นที เตนุปสงฺกมิ ฯ
     [๑๖๕]   อถ  โข  สา  นที  จกฺกจฺฉินฺนา  ปริตฺตา  ลุฬิตา อาวิลา
สนฺทมานา   อายสฺมนฺเต   อานนฺเท   อุปสงฺกมนฺเต   อจฺฉา  วิปฺปสนฺนา
อนาวิลา   สนฺทติ   ฯ   อถ   โข   อายสฺมโต  อานนฺทสฺส  เอตทโหสิ
อจฺฉริยํ    วต    โภ    อพฺภูตํ   วต   โภ   ตถาคตสฺส   มหิทฺธิกตา
มหานุภาวกตา    อยญฺหิ    สา   นที   จกฺกจฺฉินฺนา   ปริตฺตา   ลุฬิตา
อาวิลา   สนฺทมานา   มยิ   อุปสงฺกมนฺเต  อจฺฉา  วิปฺปสนฺนา  อนาวิลา
สนฺทตีติ   ฯ   ปตฺเตน   ปานียํ   อาทาย   เยน   ภควา  เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   เอตทโวจ   อจฺฉริยํ   ภนฺเต   อพฺภูตํ  ภนฺเต
ตถาคตสฺส    มหิทฺธิกตา   มหานุภาวกตา   อยญฺหิ   ภนฺเต   สา   นที
จกฺกจฺฉินฺนา   ปริตฺตา   ลุฬิตา   อาวิลา  สนฺทมานา  มยิ  อุปสงฺกมนฺเต
อจฺฉา   วิปฺปสนฺนา   อนาวิลา   สนฺทติ   ปิวตุ   ภควา   ปานียํ  ปิวตุ
สุคโต ปานียนฺติ ฯ อถ โข ภควา ปานียํ อปาสิ ๑- ฯ
     [๑๖๖]   อถ   โข   ภควา   มหตา   ภิกฺขุสงฺเฆน  สทฺธึ  เยน
กุกุฏา   นที   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   กุกุฏํ  นทึ  อชฺโฌคาเหตฺวา
นหาตฺวา   จ   ปิวิตฺวา   จ  ปจฺจุตฺตริตฺวา  เยน  อมฺพวนํ  เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา    อายสฺมนฺตํ    จุนฺทกํ    อามนฺเตสิ   อิงฺฆ   เม   ตฺวํ
จุนฺทก     จตุคฺคุณํ     สงฺฆาฏึ     ปญฺาเปหิ    กิลนฺโตสฺมิ    จุนฺทก
@เชิงอรรถ:  ม. อปายิ ฯ
นิปชฺชิสฺสามีติ   ฯ   เอวํ   ภนฺเตติ   โข   อายสฺมา  จุนฺทโก  ภควโต
ปฏิสฺสุตฺวา    จตุคฺคุณํ   สงฺฆาฏึ   ปญฺาเปติ   ฯ   อถ   โข   ภควา
ทกฺขิเณน    ปสฺเสน   สีหเสยฺยํ   กปฺเปสิ   ปาเท   ปาทํ   อจฺจาธาย
สโต    สมฺปชาโน    อุฏฺานสญฺ   มนสิกริตฺวา   ฯ   อายสฺมา   ปน
จุนฺทโก ตตฺเถว ภควโต ปุรโต นิสีทิ ฯ
     [๑๖๗]   คนฺตฺวาน พุทฺโธ นทิกํ กุกุฏํ
                    อจฺโฉทกํ สาโตทกํ วิปฺปสนฺนํ
                    โอคาหิ สตฺถา สุกิลนฺตรูโป
                    ตถาคโต อปฺปฏิโมธ โลเก
                    นหาตฺวา [๑]- ปิวิตฺวา จ อุตฺตาริ ๒- สตฺถา
                    ปุรกฺขโต ภิกฺขุคณสฺส มชฺเฌ ฯ
                    สตฺถา ปวตฺตา ภควา อิธ ธมฺเม
                    อุปาคมิ อมฺพวนํ มเหสี ฯ
                    อามนฺตยิ จุนฺทกํ นาม ภิกฺขุํ
                    จตุคฺคุณํ สนฺถร เม นิปชฺชํ ฯ
                    โส โจทิโต ภาวิตตฺเตน จุนฺโท
                    จตุคฺคุณํ ปตฺถริ ขิปฺปเมว ฯ
                    นิปชฺชิ สตฺถา สุกิลนฺตรูโป ฯ
                    จุนฺโทปิ ตตฺถ ปมุเข นิสีทีติ ฯ
     [๑๖๘]   อถ  โข  ภควา  อายสฺมนฺตํ  อานนฺทํ  อามนฺเตสิ  สิยา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. จ ฯ   ม. จุทตาริ ฯ
โข     ปนานนฺท     จุนฺทสฺส    กมฺมารปุตฺตสฺส    โกจิ    วิปฺปฏิสารํ
อุปฺปาทเหยฺย  ๑-  ตสฺส เต อาวุโส จุนฺท อลาภา ตสฺส เต [๒]- ทุลฺลทฺธํ
ยสฺส เต ตถาคโต ปจฺฉิมํ ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชิตฺวา ปรินิพฺพุโตติ ฯ
     {๑๖๘.๑}   จุนฺทสฺส  อานนฺท  กมฺมารปุตฺตสฺส  [๓]-  วิปฺปฏิสาโร
ปฏิวิโนเทตพฺโพ  ตสฺส  เต  อาวุโส  จุนฺท  ลาภา  ตสฺส เต สุลทฺธํ ยสฺส
เต   ตถาคโต   ปจฺฉิมํ   ปิณฺฑปาตํ   ปริภุญฺชิตฺวา   ปรินิพฺพุโต  สมฺมุขา
เม   ตํ   อาวุโส   จุนฺท   ภควโต   สุตํ  สมฺมุขา  ปฏิคฺคหิตํ  เทฺวเม
ปิณฺฑปาตา    สมสมปฺผลา    ๔-    สมสมวิปากา    อติวิย    อญฺเหิ
ปิณฺฑปาเตหิ   มหปฺผลตรา   จ  มหานิสํสตรา  จาติ  กตเม  เทฺว  ยญฺจ
ปิณฺฑปาตํ      ปริภุญฺชิตฺวา     ตถาคโต     อนุตฺตรํ     สมฺมาสมฺโพธึ
อภิสมฺพุชฺฌติ     ยญฺจ     ปิณฺฑปาตํ     ปริภุญฺชิตฺวา     อนุปาทิเสสาย
นิพฺพานธาตุยา    ปรินิพฺพายติ   อิเม   เทฺว   ปิณฺฑปาตา   สมสมปฺผลา
สมสมวิปากา    อติวิย    อญฺเหิ    ปิณฺฑปาเตหิ    มหปฺผลตรา    จ
มหานิสํสตรา   จ   อายุสํวตฺตนิกํ   อายสฺมตา   จุนฺเทน  กมฺมารปุตฺเตน
กมฺมํ    อุปจิตํ    วณฺณสํวตฺตนิกํ   อายสฺมตา   จุนฺเทน   กมฺมารปุตฺเตน
กมฺมํ    อุปจิตํ    สุขสํวตฺตนิกํ    อายสฺมตา   จุนฺเทน   กมฺมารปุตฺเตน
อุปจิตํ    สคฺคสํวตฺตนิกํ    อายสฺมตา   จุนฺเทน   กมฺมารปุตฺเตน   กมฺมํ
อุปจิตํ    ยสสํวตฺตนิกํ    อายสฺมตา    จุนฺเทน   กมฺมารปุตฺเตน   กมฺมํ
อุปจิตํ    อธิปเตยฺยสํวตฺตนิกํ    อายสฺมตา    จุนฺเทน    กมฺมารปุตฺเตน
กมฺมํ    อุปจิตนฺติ    ฯ    จุนฺทสฺส    อานนฺท   กมฺมารปุตฺตสฺส   เอวํ
@เชิงอรรถ:  โป. อุปฺปาเทยฺย ฯ   ยุ. อาวุโส ฯ   ม. เอวํ ฯ   โป. สมปฺผลา
@สมวิปากา ฯ ยุ. สมาสมปฺผลา สมาสมวิปากา ฯ
วิปฺปฏิสาโร   ปฏิวิโนเทตพฺโพติ  ฯ  อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา
ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
   ททโต ปุญฺ ปวฑฺฒติ สญฺมโต ๑- เวรํ น จียติ ๒-
   กุสโล จ ชหาติ ปาปกํ  ราคโทสโมหกฺขยา ปรินิพฺพุโตติ ๓- ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๑๖๙]   ๖  เอวมฺเม  สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา มคเธสุ จาริกญฺจรมาโน
มหตา   ภิกฺขุสงฺเฆน   สทฺธึ   เยน   ปาฏลิคาโม  ตทวสริ  ฯ  อสฺโสสุํ
โข   ปาฏลิคามิยา   อุปาสกา   ภควา   กิร  มคเธสุ  จาริกญฺจรมาโน
มหตา   ภิกฺขุสงฺเฆน   สทฺธึ   ปาฏลิคามํ   อนุปฺปตฺโตติ   ฯ   อถ  โข
ปาฏลิคามิยา   อุปาสกา   เยน   ภควา   เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทึสุ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺนา  โข
ปาฏลิคามิยา   อุปาสกา   ภควนฺตํ   เอตทโวจุํ  อธิวาเสตุ  โน  ภนฺเต
ภควา อาวสถาคารนฺติ ฯ อธิวาเสติ ภควา ตุณฺหีภาเวน ฯ
     {๑๖๙.๑}   อถ  โข  ปาฏลิคามิยา  อุปาสกา  ภควโต  อธิวาสนํ
วิทิตฺวา      อุฏฺายาสนา      ภควนฺตํ     อภิวาเทตฺวา     ปทกฺขิณํ
กตฺวา      เยน     อาวสถาคารํ     เตนุปสงฺกมึสุ     อุปสงฺกมิตฺวา
สพฺพสนฺถรึ     อาวสถาคารํ    สนฺถริตฺวา    อาสนานิ    ปญฺาเปตฺวา
อุทกมณิกํ     ปติฏฺาเปตฺวา     เตลปฺปทีปํ     อาโรเปตฺวา     เยน
ภควา     เตนุปสงฺกมึสุ     อุปสงฺกมิตฺวา     ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ   อฏฺสุ   ฯ   เอกมนฺตํ   ิตา  โข  ปาฏลิคามิยา  อุปาสกา
ภควนฺตํ    เอตทโวจุํ    สพฺพสนฺถรึ    สนฺถตํ    ภนฺเต   อาวสถาคารํ
@เชิงอรรถ:  ย. ม. สํยมโต ฯ   โป. น วิชฺชติ ฯ   ม. สนิพฺพุโต ฯ
อาสนานิ    ปญฺตฺตานิ    อุทกมณิกํ    ๑-    ปติฏฺาปิตํ   เตลปฺปทีโป
อาโรปิโต   ยสฺสทานิ  ภนฺเต  ภควา  กาลํ  มญฺตีติ  ๒-  ฯ  อถ  โข
ภควา      ปุพฺพณฺหสมยํ     นิวาเสตฺวา     ปตฺตจีวรมาทาย     สทฺธึ
ภิกฺขุสงฺเฆน   เยน   อาวสถาคารํ   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา  ปาเท
ปกฺขาเลตฺวา    อาวสถาคารํ    ปวิสิตฺวา    มชฺฌิมํ    ถมฺภํ   นิสฺสาย
ปุรตฺถาภิมุโข    นิสีทิ   ฯ   ภิกฺขุสงฺโฆปิ   โข   ปาเท   ปกฺขาเลตฺวา
อาวสถาคารํ   ปวิสิตฺวา   ปจฺฉิมํ   ภตฺตึ   นิสฺสาย  ปุรตฺถาภิมุโข  นิสีทิ
ภควนฺตํ   เยว   ปุรกฺขิตฺวา   ฯ  ปาฏลิคามิยาปิ  โข  อุปาสกา  ปาเท
ปกฺขาเลตฺวา    อาวสถาคารํ    ปวิสิตฺวา    ปุรตฺถิมํ   ภิตฺตึ   นิสฺสาย
ปจฺฉิมาภิมุขา นิสีทึสุ ภควนฺตํ เยว ปุรกฺขิตฺวา ฯ
     [๑๗๐]   อถ   โข   ภควา  ปาฏลิคามิเย  อุปาสเก  อามนฺเตสิ
ปญฺจิเม    คหปตโย    อาทีนวา    ทุสฺสีลสฺส    สีลวิปฺปตฺติยา   กตเม
ปญฺจ    ๑    อิธ    คหปตโย   ทุสฺสีโล   สีลวิปฺปนฺโน   ปมาทาธิกรณํ
มหตึ    โภคชานึ    นิคจฺฉติ    อยํ    ปโม    อาทีนโว   ทุสฺสีลสฺส
สีลวิปฺปตฺติยา   ฯ   ๒  ปุน  จ  ปรํ  คหปตโย  ทุสฺสีลสฺส  สีลวิปฺปนฺนสฺส
ปาปโก   กิตฺติสทฺโท   อพฺภุคฺคโต   อยํ   ทุติโย   อาทีนโว   ทุสฺสีลสฺส
สีลวิปฺปตฺติยา   ฯ   ๓   ปุน   จ  ปรํ  คหปตโย  ทุสฺสีโล  สีลวิปฺปนฺโน
ยญฺเทว   ๓-   ปริสํ   อุปสงฺกมติ  ยทิ  ขตฺติยปริสํ  ยทิ  พฺราหฺมณปริสํ
ยทิ     คหปติปริสํ     ยทิ     สมณปริสํ     อวิสารโท    อุปสงฺกมติ
มงฺกุภูโต    อยํ    ตติโย    อาทีนโว   ทุสฺสีลสฺส   สีลวิปฺปตฺติยา   ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อุทกมณิโก ปติฏฺาปิโต ฯ   ม. มญฺสีติ ฯ   โป. ยทิเทว ฯ
@ม. ยุ. ยเทว ฯ
๔   ปุน   จ   ปรํ   คหปตโย   ทุสฺสีโล  สีลวิปฺปนฺโน  สมฺมูโฬฺห  กาลํ
กโรติ    อยํ    จตุตฺโถ    อาทีนโว    ทุสฺสีลสฺส   สีลวิปฺปตฺติยา   ฯ
๕   ปุน   จ   ปรํ   คหปตโย   ทุสฺสีโล  สีลวิปฺปนฺโน  กายสฺส  เภทา
ปรมฺมรณา   อปายํ   ทุคฺคตึ   วินิปาตํ   นิรยํ   อุปปชฺชติ  อยํ  ปญฺจโม
อาทีนโว   ทุสฺสีลสฺส   สีลวิปฺปตฺติยา   ฯ   อิเม   โข  คหปตโย  ปญฺจ
อาทีนวา ทุสฺสีลสฺส สีลวิปฺปตฺติยา ฯ
     {๑๗๐.๑}   ปญฺจิเม   คหปตโย  อานิสํสา  สีลวโต  สีลสมฺปทาย
กตเม   ปญฺจ   ๑  อิธ  คหปตโย  สีลวา  สีลสมฺปนฺโน  อปฺปมาทาธิกรณํ
มหนฺตํ  โภคกฺขนฺธํ  อธิคจฺฉติ  อยํ  ปโม อานิสํโส สีลวโต สีลสมฺปทาย ฯ
๒  ปุน  จ  ปรํ  คหปตโย  สีลวโต  สีลสมฺปนฺนสฺส  กลฺยาโณ  กิตฺติสทฺโท
อพฺภุคฺคจฺฉติ    อยํ    ทุติโย    อานิสํโส   สีลวโต   สีลสมฺปทาย   ฯ
๓   ปุน   จ   ปรํ  คหปตโย  สีลสมฺปนฺโน  ยญฺเทว  ปริสํ  อุปสงฺกมติ
ยทิ   ขตฺติยปริสํ   ยทิ   พฺราหฺมณปริสํ   ยทิ  คหปติปริสํ  ยทิ  สมณปริสํ
วิสารโท   อุปสงฺกมติ   อมงฺกุภูโต   อยํ   ตติโย   อานิสํโส   สีลวโต
สีลสมฺปทาย   ฯ   ๔   ปุน   จ   ปรํ   คหปตโย  สีลวา  สีลสมฺปนฺโน
อสมฺมูโฬฺห    กาลํ    กโรติ    อยํ    จตุตฺโถ    อานิสํโส   สีลวโต
สีลสมฺปทาย   ฯ   ๕   ปุน   จ   ปรํ   คหปตโย  สีลวา  สีลสมฺปนฺโน
กายสฺส    เภทา   ปรมฺมรณา   สุคตึ   สคฺคํ   โลกํ   อุปปชฺชติ   อยํ
ปญฺจโม   อานิสํโส   สีลวโต   สีลสมฺปทาย   ฯ   อิเม  โข  คหปตโย
ปญฺจิเม อานิสํสา สีลวโต สีลสมฺปทายาติ ฯ
     [๑๗๑]   อถ  โข ภควา ปาฏลิคามิเย อุปาสเก พหูเทว รตฺติโย ๑-
ธมฺมิยา     กถาย     สนฺทสฺเสตฺวา    สมาทเปตฺวา    สมุตฺเตเชตฺวา
สมฺปหํเสตฺวา     อุยฺโยเชสิ    อภิกฺกนฺตา    โข    คหปตโย    รตฺติ
ยสฺสทานิ   กาลํ   มญฺถาติ   ฯ   อถ   โข   ปาฏลิคามิยา  อุปาสกา
ภควโต    ภาสิตํ   อภินนฺทิตฺวา   อนุโมทิตฺวา   อุฏฺายาสนา   ภควนฺตํ
อภิวาเทตฺวา    ปทกฺขิณํ    กตฺวา   ปกฺกมึสุ   ฯ   อถ   โข   ภควา
อจิรปกฺกนฺเตสุ ปาฏลิคามิเยสุ อุปาสเกสุ สุญฺาคารํ ปาวิสิ ฯ
     [๑๗๒]   เตน  โข  ปน  สมเยน  สุนีธวสฺสการา  มคธมหามตฺตา
ปาฏลิคาเม   นครํ   มาเปนฺติ   วชฺชีนํ  ปฏิพาหาย  ฯ  เตน  โข  ปน
สมเยน   สมฺพหุลา   เทวตาโย   สหสฺเสว   ๒-   ปาฏลิคาเม  วตฺถูนิ
ปริคฺคณฺหนฺติ   ยสฺมึ   ปเทเส   มเหสกฺขา  เทวตา  วตฺถูนิ  ปริคฺคณฺหนฺติ
มเหสกฺขานํ     ตตฺถ    รญฺ    ราชมหามตฺตานํ    จิตฺตานิ    นมนฺติ
นิเวสนานิ มาเปตุํ ฯ
     {๑๗๒.๑}   ยสฺมึ  ปเทเส  มชฺฌิมา  เทวตา  วตฺถูนิ  ปริคฺคณฺหนฺติ
มชฺฌิมานํ     ตตฺถ     รญฺ     ราชมหามตฺตานํ    จิตฺตานิ    นมนฺติ
นิเวสนานิ  มาเปตุํ  ฯ  ยสฺมึ  ปเทเส  นีจา  เทวตา วตฺถูนิ ปริคฺคณฺหนฺติ
นีจานํ   ตตฺถ   รญฺ   ราชมหามตฺตานํ   จิตฺตานิ   นมนฺติ   นิเวสนานิ
มาเปตุํ    ฯ   อทฺทสา   โข   ภควา   ทิพฺเพน   จกฺขุนา   วิสุทฺเธน
อติกฺกนฺตมานุสเกน     ตา     เทวตาโย     สหสฺเสว    ปาฏลิคาเม
วตฺถูนิ   ปริคฺคณฺหนฺติโย   ยสฺมึ   ปเทเส   มเหสกฺขา   เทวตา  วตฺถูนิ
ปริคฺคณฺหนฺติ    มเหสกฺขานํ    ตตฺถ   รญฺ   ราชมหามตฺตานํ   จิตฺตานิ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. รตตึ ฯ   ม. ยุ. สหสฺสสฺเสว ฯ
นมนฺติ   นิเวสนานิ   มาเปตุํ   ฯ   ยสฺมึ   ปเทเส   มชฺฌิมา  เทวตา
วตฺถูนิ    ปริคฺคณฺหนฺติ    มชฺฌิมานํ    ตตฺถ    รญฺ    ราชมหามตฺตานํ
จิตฺตานิ   นมนฺติ  นิเวสนานิ  มาเปตุํ  ฯ  ยสฺมึ  ปเทเส  นีจา  เทวตา
วตฺถูนิ     ปริคฺคณฺหนฺติ     นีจานํ    ตตฺถ    รญฺ    ราชมหามตฺตานํ
จิตฺตานิ   นมนฺติ   นิเวสนานิ   มาเปตุํ   ฯ   อถ  โข  ภควา  ตสฺสา
รตฺติยา    ปจฺจูสสมเย   ปจฺจุฏฺาย   อายสฺมนฺตํ   อานนฺทํ   อามนฺเตสิ
โก   นุโข   อานนฺท   ปาฏลิคาเม  นครํ  มาเปตีติ  ฯ  สุนีธวสฺสการา
ภนฺเต    มคธมหามตฺตา    ปาฏลิคาเม    นครํ    มาเปนฺติ    วชฺชีนํ
ปฏิพาหายาติ   ฯ   เสยฺยถาปิ   อานนฺท   เทเวหิ   ตาวตึเสหิ   สทฺธึ
มนฺเตตฺวา   เอวเมว   โข   อานนฺท   สุนีธวสฺสการา   มคธมหามตฺตา
ปาฏลิคาเม นครํ มาเปนฺติ วชฺชีนํ ปฏิพาหาย ฯ
     {๑๗๒.๒}   อิธาหํ  อานนฺท  อทฺทสํ  ทิพฺเพน  จกฺขุนา  วิสุทฺเธน
อติกฺกนฺตมานุสเกน   สมฺพหุลา  เทวตาโย  สหสฺเสว  ปาฏลิคาเม  วตฺถูนิ
ปริคฺคณฺหนฺติโย   ยสฺมึ  ปเทเส  มเหสกฺขา  เทวตา  วตฺถูนิ  ปริคฺคณฺหนฺติ
มเหสกฺขานํ   ตตฺถ   รญฺ  ราชมหามตฺตานํ  จิตฺตานิ  นมนฺติ  นิเวสนานิ
มาเปตุํ  ฯ  ยสฺมึ  ปเทเส  มชฺฌิมา  เทวตา วตฺถูนิ ปริคฺคณฺหนฺติ มชฺฌิมานํ
ตตฺถ   รญฺ   ราชมหามตฺตานํ  จิตฺตานิ  นมนฺติ  นิเวสนานิ  มาเปตุํ  ฯ
ยสฺมึ   ปเทเส   นีจา   เทวตา   วตฺถูนิ   ปริคฺคณฺหนฺติ   นีจานํ  ตตฺถ
รญฺ    ราชมหามตฺตานํ   จิตฺตานิ   นมนฺติ   นิเวสนานิ   มาเปตุํ   ฯ
ยาวตา    อานนฺท    อริยํ    อายตนํ    ยาวตา    วณิปฺปโถ    อิทํ
อคฺคนครํ  ภวิสฺสติ  ปูฏเภทนํ  ๑-  ฯ  ปาฏลิปุตฺตสฺส  โข  อานนฺท  ตโย
อนฺตรายา ภวิสฺสนฺติ อคฺคิโต วา อุทกโต วา มิถุเภทโต วาติ ฯ
     [๑๗๓]   อถ   โข  สุนีธวสฺสการา  มคธมหามตฺตา  เยน  ภควา
เตนุปสงฺกมึสุ    อุปสงฺกมิตฺวา   ภควตา   สทฺธึ   สมฺโมทึสุ   สมฺโมทนียํ
กถํ   สาราณียํ   วิติสาเรตฺวา   เอกมนฺตํ   อฏฺสุ  ฯ  เอกมนฺตํ  ิตา
โข   สุนีธวสฺสการา   มคธมหามตฺตา   ภควนฺตํ   เอตทโวจุํ  อธิวาเสตุ
โน   ภวํ   โคตโม   อชฺชตฺตนาย   ภตฺตํ   สทฺธึ   ภิกฺขุสงฺเฆนาติ   ฯ
อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวน ฯ
     {๑๗๓.๑}   อถ โข สุนีธวสฺสการา มคธมหามตฺตา ภควโต อธิวาสนํ
วิทิตฺวา  เยน  สโก  อาวสโถ  เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา สเก อาวสเถ
ปณีตํ  ขาทนียํ  โภชนียํ  ปฏิยาทาเปตฺวา  ภควโต  กาลํ อาโรเจสุํ กาโล
โภ  โคตม  นิฏฺิตํ  ภตฺตนฺติ  ฯ  อถ  โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย     สทฺธึ     ภิกฺขุสงฺเฆน     เยน    สุนีธวสฺสการานํ
มคธมหามตฺตานํ    อาวสโถ    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา   ปญฺตฺเต
อาสเน   นิสีทิ  ฯ  อถ  โข  สุนีธวสฺสการา  มคธมหามตฺตา  พุทฺธปฺปมุขํ
ภิกฺขุสงฺฆํ    ปณีเตน   ขาทนีเยน   โภชนีเยน   สหตฺถา   สนฺตปฺเปตฺวา
สมฺปริวาเรสุํ ฯ
     {๑๗๓.๒}   อถ  โข สุนีธวสฺสการา มคธมหามตฺตา ภควนฺตํ ภุตฺตาวึ
โอนีตปตฺตปาณึ  อญฺตรํ  นีจํ  อาสนํ คเหตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ เอกมนฺตํ
นิสินฺเน โข สุนีธวสฺสกาเร มคธมหามตฺเต ภควา อิมาหิ คาถาหิ อนุโมทิ
@เชิงอรรถ:  ม. ปาฏลิปุตฺตํ ปูฏเภทนํ ฯ
          ยสฺมึ ปเทเส กปฺเปติ      วาสํ ปณฺฑิตชาติโย
          สีลวนฺเตตฺถ โภเชตฺวา    สญฺเต พฺรหฺมจาริโน ฯ
          ยา ตตฺถ เทวตา อาสุํ     ตาสํ ทกฺขิณมาทิเส
          ตา ปูชิตา ปูชยนฺติ        มานิตา มานยนฺติ นํ
          ตโต นํ อนุกมฺปนฺติ       มาตา ปุตฺตํว โอรสํ ฯ
          เทวตานุกมฺปิโต โปโส   สทา ภทฺรานิ ปสฺสตีติ ฯ
     [๑๗๔]   อถ   โข   ภควา   สุนิธวสฺสการานํ   มคธมหามตฺตานํ
อิมาหิ   คาถาหิ   อนุโมทิตฺวา   อุฏฺายาสนา   ปกฺกามิ  ฯ  เตน  โข
ปน    สมเยน    สุนีธวสฺสการา    มคธมหามตฺตา   ภควนฺตํ   ปิฏฺิโต
ปิฏฺิโต   อนุพนฺธา   ๑-   โหนฺติ   เยนชฺช  สมโณ  โคตโม  ทฺวาเรน
นิกฺขมิสฺสติ   ตํ   โคตมทฺวารํ   นาม  ภวิสฺสติ  ฯ  เยน  ติตฺเถน  คงฺคํ
นทึ ตริสฺสติ ตํ โคตมติตฺถํ นาม ภวิสฺสตีติ ฯ
     {๑๗๔.๑}   อถ  โข  ภควา  เยน ทฺวาเรน นิกฺขมิ ตํ โคตมทฺวารํ
นาม   อโหสิ  ฯ  อถ  โข  ภควา  เยน  คงฺคา  นที  เตนุปสงฺกมิ  ฯ
เตน  โข  ปน  สมเยน  คงฺคา  นที ปูรา โหติ สมติตฺติกา กากเปยฺยา ฯ
อปฺเปกจฺเจ   มนุสฺสา  นาวํ  ปริเยสนฺติ  อปฺเปกจฺเจ  อุฬุมฺปํ  ปริเยสนฺติ
อปฺเปกจฺเจ   กุลฺลํ   พนฺธนฺติ   อปารา  ปารํ  คนฺตุกามา  ฯ  อถ  โข
ภควา    เสยฺยถาปิ   นาม   พลวา   ปุริโส   สมฺมิญฺชิตํ   วา   พาหํ
ปสาเรยฺย    ปสาริตํ   วา   พาหํ   สมฺมิญฺเชยฺย   เอวเมวํ   คงฺคาย
นทิยา    โอริมตีรา    อนฺตรหิโต    ปาริมตีเร    ปจฺจุฏฺาสิ    สทฺธึ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อนุพทฺธา ฯ
ภิกฺขุสงฺเฆน   ฯ  อทฺทสา  โข  ภควา  เต  มนุสฺเส  อปฺเปกจฺเจ  นาวํ
ปริเยสนฺเต    อปฺเปกจฺเจ   อุฬุมฺปํ   ปริเยสนฺเต   อปฺเปกจฺเจ   กุลฺลํ
พนฺธนฺเต   อปารา   ปารํ   คนฺตุกาเม  ฯ  อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ
วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               เย ตรนฺติ อณฺณวํ สรํ
               เสตุํ กตฺวาน วิสชฺช ปลฺลลานิ
               กุลฺลญฺหิ ชโน พนฺธติ ๑-
               ติณฺณา เมธาวิโน ชนาติ ฯ ฉฏฺ ฯ
     [๑๗๕]   ๗  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ เอกํ สมยํ ภควา โกสเลสุ อทฺธาน-
มคฺคปฏิปนฺโน    โหติ   อายสฺมตา   นาคสมาเลน   ปจฺฉาสมเณน   ฯ
อทฺทสา    โข    อายสฺมา    นาคสมาโล    อนฺตรามคฺเค   ทฺวิธาปถํ
ทิสฺวาน   ภควนฺตํ   เอตทโวจ   อยํ   ภนฺเต   ภควา   ปนฺโถ  อิมินา
คจฺฉามาติ    ฯ    เอวํ    วุตฺเต    ภควา   อายสฺมนฺตํ   นาคสมาลํ
เอตทโวจ อยํ นาคสมาล ปนฺโถ อิมินา คจฺฉามาติ ฯ
     {๑๗๕.๑}   ทุติยมฺปิ  โข  อายสฺมา นาคสมาโล ภควนฺตํ เอตทโวจ
อยํ  ภนฺเต  ภควา  ปนฺโถ  อิมินา  คจฺฉามาติ  ฯ  ทุติยมฺปิ  โข  ภควา
อายสฺมนฺตํ   นาคสมาลํ   เอตทโวจ   อยํ   นาคสมาล   ปนฺโถ  อิมินา
คจฺฉามาติ  ฯ  ตติยมฺปิ  โข  อายสฺมา  นาคสมาโล  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
อยํ  ภนฺเต  ภควา  ปนฺโถ  อิมินา  คจฺฉามาติ  ฯ  ตติยมฺปิ  โข  ภควา
อายสฺมนฺตํ   นาคสมาลํ   เอตทโวจ   อยํ   นาคสมาล   ปนฺโถ  อิมินา
@เชิงอรรถ:  ม. ปพนฺธติ ฯ
คจฺฉามาติ   ฯ   อถ   โข   อายสฺมา  นาคสมาโล  ภควโต  ปตฺตจีวรํ
ตตฺเถว    ฉมายํ    นิกฺขิปิตฺวา    ปกฺกามิ    อิทํ    ภนฺเต    ภควา
ปตฺตจีวรนฺติ   ฯ   อถ   โข   อายสฺมโต  นาคสมาลสฺส  เตน  ปนฺเถน
คจฺฉนฺตสฺส  อนฺตรามคฺเค  โจรา  นิกฺขมิตฺวา  หตฺเถหิ  วา  ปาเทหิ  วา
อาโกเฏสุํ   ปตฺตญฺจ   ภินฺทึสุ   สงฺฆาฏิญฺจ   วิปฺผาเลสุํ   ฯ   อถ  โข
อายสฺมา    นาคสมาโล   ภินฺเนน   ปตฺเตน   วิปฺผาลิตาย   สงฺฆาฏิยา
เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน  โข  อายสฺมา  นาคสมาโล
เอตทโวจ   อิธ  มยฺหํ  ภนฺเต  เตน  ปนฺเถน  คจฺฉนฺตสฺส  อนฺตรามคฺเค
โจรา   นิกฺขมิตฺวา   หตฺเถหิ   จ   ปาเทหิ   จ   อาโกเฏสุํ  ปตฺตญฺจ
ภินฺทึสุ  สํฆาฏิญฺจ  วิปฺผาเลสุนฺติ  ฯ  อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา
ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
        สทฺธึ จรเมกโต วสํ          มิสฺโส อญฺชเนน เวทคู
        วิทิตฺวา ปชหาติ ปาปกํ   โกญฺโจ ขีรปโกว นินฺนคนฺติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๑๗๖]   ๘   เอวมฺเม   สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ   ปุพฺพาราเม  มิคารมาตุ  ปาสาเท  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน
วิสาขาย   มิคารมาตุยา   นตฺตา   กาลกตา   โหติ  ปิยา  มนาปา  ฯ
อถ   โข   วิสาขา   มิคารมาตา   อลฺลวตฺถา   อลฺลเกสา  ทิวาทิวสฺส
เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ   นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺนํ  โข  วิสาขํ  มิคารมาตรํ  ภควา
เอตทโวจ  หนฺท  กุโต  นุ  ตฺวํ  วิสาเข  อาคจฺฉสิ อลฺลวตฺถา อลฺลเกสา
อิธุปสงฺกนฺตา   ทิวาทิวสฺสาติ   ฯ   นตฺตา   เม  ภนฺเต  ปิยา  มนาปา
กาลกตา      เตนาหํ     อลฺลวตฺถา     อลฺลเกสา     อิธุปสงฺกนฺตา
ทิวาทิวสฺสาติ   ฯ   อิจฺเฉยฺยาสิ   ตฺวํ   วิสาเข   ยาวติกา  สาวตฺถิยา
มนุสฺสา   ตาวติเก  ปุตฺเต  จ  นตฺตาโร  จาติ  ฯ  อิจฺเฉยฺยาหํ  ภนฺเต
ภควา ยาวติกา สาวตฺถิยา มนุสฺสา ตาวติเก ปุตฺเต จ นตฺตาโร จาติ ฯ
     {๑๗๖.๑}   กีว  พหุกา  ปน  วิสาเข  สาวตฺถิยา มนุสฺสา เทวสิกํ
กาลํ   กโรนฺตีติ   ฯ  ทสปิ  ภนฺเต  สาวตฺถิยา  มนุสฺสา  เทวสิกํ  กาลํ
กโรนฺติ   นวปิ   ภนฺเต   สาวตฺถิยา   มนุสฺสา  เทวสิกํ  กาลํ  กโรนฺติ
อฏฺปิ   ภนฺเต   สาวตฺถิยา   มนุสฺสา   เทวสิกํ  กาลํ  กโรนฺติ  สตฺตปิ
ภนฺเต   สาวตฺถิยา   มนุสฺสา   เทวสิกํ   กาลํ   กโรนฺติ   ฉปิ  ภนฺเต
สาวตฺถิยา    มนุสฺสา    เทวสิกํ    กาลํ    กโรนฺติ   ปญฺจปิ   ภนฺเต
สาวตฺถิยา    มนุสฺสา   เทวสิกํ   กาลํ   กโรนฺติ   จตฺตาโรปิ   ภนฺเต
สาวตฺถิยา   มนุสฺสา  เทวสิกํ  กาลํ  กโรนฺติ  ตโยปิ  ภนฺเต  สาวตฺถิยา
มนุสฺสา   เทวสิกํ   กาลํ   กโรนฺติ  เทฺวปิ  ภนฺเต  สาวตฺถิยา  มนุสฺสา
เทวสิกํ    กาลํ    กโรนฺติ    เอโกปิ   ภนฺเต   สาวตฺถิยา   มนุสฺโส
เทวสิกํ    กาลํ    กโรติ   อวิวิตฺตา   ภนฺเต   สาวตฺถิยา   มนุสฺเสหิ
กาลํ กโรนฺเตหีติ ฯ
     {๑๗๖.๒}   ตํ  กึ  มญฺสิ  วิสาเข  อปิ  นุ  ตฺวํ  กทาจิ  กรหจิ
อลฺลวตฺถา   วา   ภเวยฺยาสิ   อลฺลเกสา  วาติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต
อลํ เม ภนฺเต ตาว พหุเกหิ ปุตฺเตหิ จ นตฺตาเรหิ จาติ ฯ
     {๑๗๖.๓}   เยสํ  โข  วิสาเข  สตํ ปิยานิ สตํ เตสํ ทุกฺขานิ เยสํ
นวุติ   ปิยานิ   นวุติ   เตสํ  ทุกฺขานิ  เยสํ  อสีติ  ปิยานิ  อสีติ  เตสํ
ทุกฺขานิ   เยสํ   สตฺตติ   ปิยานิ   สตฺตติ   เตสํ  ทุกฺขานิ  เยสํ  สฏฺี
ปิยานิ    สฏฺี    เตสํ   ทุกฺขานิ   เยสํ   ปญฺาสํ   ปิยานิ   ปญฺาสํ
เตสํ   ทุกฺขานิ   เยสํ   จตฺตาฬีสํ   ปิยานิ   จตฺตาฬีสํ   เตสํ  ทุกฺขานิ
เยสํ   ตึสํ   ปิยานิ  ตึสํ  เตสํ  ทุกฺขานิ  เยสํ  วีสํ  ปิยานิ  วีสํ  เตสํ
ทุกฺขานิ   เยสํ   ทส   ปิยานิ   ทส  เตสํ  ทุกฺขานิ  เยสํ  นว  ปิยานิ
นว   เตสํ   ทุกฺขานิ   เยสํ   อฏฺ   ปิยานิ   อฏฺ   เตสํ   ทุกฺขานิ
เยสํ   สตฺต   ปิยานิ  สตฺต  เตสํ  ทุกฺขานิ  เยสํ  ฉ  ปิยานิ  ฉ  เตสํ
ทุกฺขานิ   เยสํ   ปญฺจ   ปิยานิ   ปญฺจ   เตสํ  ทุกฺขานิ  เยสํ  จตฺตาริ
ปิยานิ   จตฺตาริ   เตสํ   ทุกฺขานิ   เยสํ   ตีณิ   ปิยานิ   ตีณิ   เตสํ
ทุกฺขานิ   เยสํ   เทฺว   ปิยานิ  เทฺว  เตสํ  ทุกฺขานิ  เยสํ  เอกํ  ปิยํ
เอกํ   เตสํ   ทุกฺขํ  เยสํ  นตฺถิ  ปิยํ  นตฺถิ  เตสํ  ทุกฺขํ  อโสกา  เต
วิรชา อนุปายาสาติ วทามีติ ฯ
     {๑๗๖.๔}   อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา  ตายํ  เวลายํ
อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
               เยเกจิ โสกา ปริเทวิตา วา
               ทุกฺขา จ [๑]- โลกสฺมึ อเนกรูปา
               ปิยํ ปฏิจฺจ ภวนฺติ เอเต
               ปิเย อสนฺเต น ภวนฺติ เอเต
               ตสฺมา หิ เต สุขิโน วีตโสกา
@เชิงอรรถ:  โป. เต ฯ
               เยสํ ปิยํ นตฺถิ กุหิญฺจิ โลเก
               ตสฺมา อโสกํ วิรชํ ปตฺถยาโน
               ปิยํ น กยิราถ กุหิญฺจิ โลเกติ ฯ อฏฺมํ ฯ
     [๑๗๗]   ๙  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ
เวฬุวเน   กลนฺทกนิวาเป   ฯ   อถ  โข  อายสฺมา  ทพฺโพ  มลฺลปุตฺโต
เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ    นิสีทิ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   อายสฺมา   ทพฺโพ
มลฺลปุตฺโต   ภควนฺตํ   เอตทโวจ  ปรินิพฺพานกาโล  เมทานิ  สุคตาติ  ฯ
ยสฺสทานิ   ตฺวํ   ทพฺพ   กาลํ  มญฺสีติ  ฯ  อถ  โข  อายสฺมา  ทพฺโพ
มลฺลปุตฺโต    อุฏฺายาสนา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   ปทกฺขิณํ   กตฺวา
เวหาสํ    อพฺภุคฺคนฺตฺวา    อากาเส    อนฺตลิกฺเข   ปลฺลงฺเกน   นิสีทิ
เตโชธาตุํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺหิตฺวา ปรินิพฺพายิ ฯ
     {๑๗๗.๑}   อถ  โข  อายสฺมโต  ทพฺพสฺส  มลฺลปุตฺตสฺส  เวหาสํ
อพฺภุคฺคนฺตฺวา   อากาเส   อนฺตลิกฺเข   ปลฺลงฺเกน  นิสีทิตฺวา  เตโชธาตุํ
สมาปชฺชิตฺวา  วุฏฺหิตฺวา  ปรินิพฺพุตสฺส  สรีรสฺส  ฌายมานสฺส  ฑยฺหมานสฺส
เนว  ฉาริกา  ปญฺายติ  น  มสิ  ๑-  ฯ  เสยฺยถาปิ  นาม สปฺปิสฺส วา
เตลสฺส  วา  ฌายมานสฺส  ฑยฺหมานสฺส  เนว  ฉาริกา  ปญฺายติ  น มสิ
เอวเมว   อายสฺมโต   ทพฺพสฺส   มลฺลปุตฺตสฺส   เวหาสํ   อพฺภุคฺคนฺตฺวา
อากาเส   อนฺตลิกฺเข   ปลฺลงฺเกน   นิสีทิตฺวา  เตโชธาตุํ  สมาปชฺชิตฺวา
วุฏฺหิตฺวา    ปรินิพฺพุตสฺส   สรีรสฺส   ฌายมานสฺส   ฑยฺหมานสฺส   เนว
@เชิงอรรถ:  โป. น ปสฺสิ ฯ
ฉาริกา   ปญฺายิตฺถ   น   มสีติ   ฯ   อถ   โข   ภควา   เอตมตฺถํ
วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
          อเภทิ กาโย นิโรธิ สญฺา   เวทนาปีติทหํสุ ๑- สพฺพา
          วูปสมึสุ สงฺขารา                วิญฺาณํอตฺถมาคมาติ ฯ นวมํ ฯ
     [๑๗๘]   ๑๐   เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ
วิหรติ  เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  ตตฺร  โข  ภควา  ภิกฺขู
อามนฺเตสิ   ภิกฺขโวติ  ฯ  ภทนฺเตติ  เต  ภิกฺขู  ภควโต  ปจฺจสฺโสสุํ  ฯ
ภควา     เอตทโวจ    ทพฺพสฺส    ภิกฺขเว    มลฺลปุตฺตสฺส    เวหาสํ
อพฺภุคฺคนฺตฺวา   อากาเส   อนฺตลิกฺเข   ปลฺลงฺเกน  นิสีทิตฺวา  เตโชธาตุํ
สมาปชฺชิตฺวา     วุฏฺหิตฺวา     ปรินิพฺพุตสฺส    สรีรสฺส    ฌายมานสฺส
ฑยฺหมานสฺส   เนว   ฉาริกา   ปญฺายิตฺถ   น   มสิ  เสยฺยถาปิ  นาม
สปฺปิสฺส   วา   ฌายมานสฺส   ฑยฺหมานสฺส   เนว   ฉาริกา   ปญฺายติ
น    มสิ    เอวเมว    ภิกฺขเว    ทพฺพสฺส    มลฺลปุตฺตสฺส   เวหาสํ
อพฺภุคฺคนฺตฺวา   อากาเส   อนฺตลิกฺเข   ปลฺลงฺเกน  นิสีทิตฺวา  เตโชธาตุํ
สมาปชฺชิตฺวา   ปรินิพฺพุตสฺส   สรีรสฺส   ฌายมานสฺส   ฑยฺหมานสฺส  เนว
ฉาริกา   ปญฺายิตฺถ  น  มสีติ  ฯ  อถ  โข  ภควา  เอตมตฺถํ  วิทิตฺวา
ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
          อโยฆนหตสฺเสว              ชลโต ชาตเวทสฺส ๒-
          อนุปุพฺพูปสนฺตสฺส           ยถา น ายเต คติ
@เชิงอรรถ:  วณฺณนายํ เวทนาสีติภวึสุ ฯ   ม. ชาตเวทโส ฯ
          เอวํ สมฺมาวิมุตฺตานํ         กามพนฺโธฆตารินํ
          ปญฺาเปตุํ คติ นตฺถิ       ปตฺตานํ อจลํ สุขนฺติ ฯ ทสมํ ฯ
                       ปาฏลิคามิยวคฺโค อฏฺโม ฯ
                                ตสฺสุทฺทานํ
          นิพฺพานา จตุโร วุตฺตา      จุนฺโท ปาฏลิคามิยา
          ทฺวิธาปโถ วิสาขา จ         ทพฺเพน จ สห เต ทสาติ ฯ
               วคฺคมิทํ ปมํ วรโพธิ
               วคฺคมิทํ ทุติโย มุจฺจลินฺโท
               นนฺทกวคฺควโร ตติโย
               เมฆิยวคฺควโร จตุตฺโถ
               ปญฺจมวคฺควรนฺติ โสโณ
               ฉฏฺมวคฺควรนฺติ ชจฺจนฺโธ
               สตฺตมวคฺควรนฺติ จ จูโฬ
               ปาฏลิคามิยวรฏฺมวคฺโค ฯ
               อสีติอนูนกสุตฺตวรํ ๑-
               วคฺคมิทฏฺมํ สุวิภตฺตํ
               ทสฺสิตํ จกฺขุมตา วิมเลน
               สทฺธา ๒- หิ ตํ อุทานนฺติทมาหูติ ฯ
                            อุทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อสีติมนูนกสุตฺตวรํ ฯ   ม. อทฺธา ฯ
                  สุตฺตนฺตปิฏเก ขุทฺทกนิกายสฺส
                              อิติวุตฺตกํ
                                -------
            นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
                   เอกนิปาตสฺส ปมวคฺโค
     [๑๗๙]   /ขุ.อิติ./  ๑  วุตฺตํ  เหตํ  ภควา  วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ
เอกธมฺมํ   ภิกฺขเว   ปชหถ   อหํ  โว  ปาฏิโภโค  อนาคามิตาย  กตมํ
เอกธมฺมํ   โลภํ   ภิกฺขเว   เอกธมฺมํ   ปชหถ   อหํ   โว  ปาฏิโภโค
อนาคามิตายาติ   ฯ   เอตมตฺถํ   ภควา   อโวจ   ฯ   ตตฺเถตํ   อิติ
วุจฺจติ
          เยน โลเภน ลุทฺธาเส          สตฺตา คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ
          ตํ โลภํ สมฺมทญฺาย        ปชหนฺติ วิปสฺสิโน
          ปหาย น ปุนายนฺติ            อิมํ โลกํ กุทาจนนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ ปมํ ฯ
     [๑๘๐]   ๒   วุตฺตํ   เหตํ   ภควตา   วุตฺตมรหตาติ   เม  สุตํ
เอกธมฺมํ    ภิกฺขเว    ปชหถ   อหํ   โว   ปาฏิโภโค   อนาคามิตาย
กตมํ    เอกธมฺมํ    โทสํ    ภิกฺขเว   เอกธมฺมํ   ปชหถ   อหํ   โว
ปาฏิโภโค    อนาคามิตายาติ    ฯ    เอตมตฺถํ   ภควา   อโวจ   ฯ
ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          เยน โทเสน ทุฏฺาเส          สตฺตา คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ
          ตํ โทสํ สมฺมทญฺาย         ปชหนฺติ วิปสฺสิโน
          ปหาย น ปุนายนฺติ            อิมํ โลกํ กุทาจนนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๑๘๑]   ๓   วุตฺตํ   เหตํ   ภควตา   วุตฺตมรหตาติ   เม  สุตํ
เอกธมฺมํ   ภิกฺขเว   ปชหถ   อหํ  โว  ปาฏิโภโค  อนาคามิตาย  กตมํ
เอกธมฺมํ   โมหํ   ภิกฺขเว   เอกธมฺมํ   ปชหถ   อหํ   โว  ปาฏิโภโค
อนาคามิตายาติ   ฯ   เอตมตฺถํ   ภควา   อโวจ   ฯ   ตตฺเถตํ   อิติ
วุจฺจติ
          เยน โมเหน มูฬฺหาเส          สตฺตา คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ
          ตํ โมหํ สมฺมทญฺาย         ปชหนฺติ วิปสฺสิโน
          ปหาย น ปุนายนฺติ             อิมํ โลกํ กุทาจนนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๑๘๒]   ๔   วุตฺตํ   เหตํ   ภควตา   วุตฺตมรหตาติ   เม  สุตํ
เอกธมฺมํ   ภิกฺขเว   ปชหถ   อหํ  โว  ปาฏิโภโค  อนาคามิตาย  กตมํ
เอกธมฺมํ   โกธํ   ภิกฺขเว   เอกธมฺมํ   ปชหถ   อหํ   โว  ปาฏิโภโค
อนาคามิตายาติ   ฯ   เอตมตฺถํ   ภควา   อโวจ   ฯ   ตตฺเถตํ   อิติ
วุจฺจติ
          เยน โกเธน กุทฺธาเส           สตฺตา คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ
          ตํ โกธํ สมฺมทญฺาย          ปชหนฺติ วิปสฺสิโน
          ปหาย น ปุนายนฺติ             อิมํ โลกํ กุทาจนนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๑๘๓]   ๕   วุตฺตํ   เหตํ   ภควตา   วุตฺตมรหตาติ   เม  สุตํ
เอกธมฺมํ    ภิกฺขเว    ปชหถ   อหํ   โว   ปาฏิโภโค   อนาคามิตาย
กตมํ    เอกธมฺมํ    มกฺขํ    ภิกฺขเว   เอกธมฺมํ   ปชหถ   อหํ   โว
ปาฏิโภโค   อนาคามิตาตาติ   ฯ  เอตมตฺถํ  ภควา  อโวจ  ฯ  ตตฺเถตํ
อิติ วุจฺจติ
          เยน มกฺเขน มกฺขิตาเส ๑-  สตฺตา คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ
          ตํ มกฺขํ สมฺมทญฺาย        ปชหนฺติ วิปสฺสิโน
          ปหาย น ปุนายนฺติ            อิมํ โลกํ กุทาจนนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๑๘๔]   ๖   วุตฺตํ   เหตํ   ภควตา   วุตฺตมรหตาติ   เม  สุตํ
เอกธมฺมํ   ภิกฺขเว   ปชหถ   อหํ  โว  ปาฏิโภโค  อนาคามิตาย  กตมํ
เอกธมฺมํ   มานํ   ภิกฺขเว   เอกธมฺมํ   ปชหถ   อหํ   โว  ปาฏิโภโค
อนาคามิตายาติ ฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          เยน มาเนน มตฺตาเส         สตฺตา คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ
          ตํ มานํ สมฺมทญฺาย        ปชหนฺติ วิปสฺสิโน
          ปหาย น ปุนายนฺติ            อิมํ โลกํ กุทาจนนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. มกฺขาเส ฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา อิติ เม สุตนฺติ ฯ ฉฏฺ ฯ
     [๑๘๕]   ๗  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  สพฺพํ
ภิกฺขเว  อนภิชานํ  อปริชานํ  ตตฺถ  จิตฺตํ  อวิราชยํ  ๑- อปฺปชหํ อภพฺโพ
ทุกฺขกฺขยาย   สพฺพญฺจ   โข   ภิกฺขเว   อภิชานํ   ปริชานํ  ตตฺถ  จิตฺตํ
วิราชยํ   ปชหํ  ภพฺโพ  ทุกฺขกฺขยายาติ  ฯ  เอตมตฺถํ  ภควา  อโวจ  ฯ
ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          โย สพฺพํ สพฺพโต ตฺวา     สพฺพตฺเถสุ น รชฺชติ
          สเว สพฺพํ ๒- ปริญฺา โส   สพฺพํ ทุกฺขํ ๓- อุปจฺจคาติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา  อิติ เม สุตนฺติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๑๘๖]   ๘  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  มานํ
ภิกฺขเว    อนภิชานํ    อปริชานํ    ตตฺถ   จิตฺตํ   อวิราชยํ   อปฺปชหํ
อภพฺโพ   [๔]-   ทุกฺขกฺขยาย  มานญฺจ  โข  ภิกฺขเว  อภิชานํ  ปริชานํ
ตตฺถ   จิตฺตํ   วิราชยํ   ปชหํ   ภพฺโพ   ทุกฺขกฺขยายาติ   ฯ  เอตมตฺถํ
ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          มานุเปตา อยํ ปชา            มานคนฺถา ภเว รตา
          มานํ อปริชานนฺตา            อาคนฺตาโร ปุนพฺภวํ
          เย จ มานํ ปหนฺตฺวาน        วิมุตฺตา มานสงฺขเย
          เต มานคนฺถาภิภุโน           สพฺพํ ๕- คนฺถํ อุปจฺจคุนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา อิติ เม สุตนฺติ ฯ อฏฺมํ ฯ
     [๑๘๗]   ๙  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  โลภํ
@เชิงอรรถ:  โป. อวิราชิยํ ฯ   ม. สพฺพปริญฺา โส ฯ   ม. ทุกฺขมุปจฺจตา ฯ
@ โป. เอตฺถนฺตเร โส ฯ   ม. สพฺพทุกฺขมุปจฺจคุนฺติ ฯ ยุ. สพฺพทุกฺขํ-- ฯ
ภิกฺขเว   อนภิชานํ   อปริชานํ  ตตฺถ  จิตฺตํ  อวิราชยํ  อปฺปชหํ  อภพฺโพ
ทุกฺขกฺขยาย   โลภญฺจ   โข   ภิกฺขเว   อภิชานํ   ปริชานํ  ตตฺถ  จิตฺตํ
วิราชยํ   ปชหํ  ภพฺโพ  ทุกฺขกฺขยายาติ  ฯ  เอตมตฺถํ  ภควา  อโวจ  ฯ
ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          เยน โลเภน ลุทฺธาเส          สตฺตา คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ
          ตํ โลภํ สมฺมทญฺาย         ปชหนฺติ วิปสฺสิโน
          ปหาย น ปุนายนฺติ            อิมํ โลกํ กุทาจนนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ นวมํ ฯ
     [๑๘๘]   ๑๐   วุตฺตํ   เหตํ   ภควตา   วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ
โทสํ   ภิกฺขเว   อนภิชานํ   อปริชานํ   ตตฺถ  จิตฺตํ  อวิราชยํ  อปฺปชหํ
อภพฺโพ    ทุกฺขกฺขยาย    โทสญฺจ   โข   ภิกฺขเว   อภิชานํ   ปริชานํ
ตตฺถ   จิตฺตํ   วิราชยํ   ปชหํ   ภพฺโพ   ทุกฺขกฺขยายาติ   ฯ  เอตมตฺถํ
ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          เยน โทเสน ทุฏฺาเส          สตฺตา คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ
          ตํ โทสํ สมฺมทญฺาย         ปชหนฺติ วิปสฺสิโน
          ปหาย น ปุนายนฺติ             อิมํ โลกํ กุทาจนนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ ทสมํ ฯ
                    ปาฏิโภควคฺโค ปโม ฯ
                                ตสฺสุทฺทานํ
                  ราคโทสา ๑- อถ โมโห
@เชิงอรรถ:  โป. ราโค โทโส ฯ
                    โกธมกฺขา มานํ สพฺพํ
                 มานโต ราคโทสา ปุน เทฺว
                ปกาสิตา วคฺคมหุ ๑-มนฺติ ฯ
                       ---------
               อิติวุตฺตเก เอกนิปาตสฺส ทุติยวคฺโค
     [๑๘๙]   ๑  วุตฺตํ  เหตํ ภควตา วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ โมหํ ภิกฺขเว
อนภิชานํ    อปริชานํ    ตตฺถ    จิตฺตํ   อวิราชยํ   อปฺปชหํ   อภพฺโพ
ทุกฺขกฺขยาย    โมหญฺจ    โข    ภิกฺขเว    อภิชานํ   ปริชานํ   ตตฺถ
จิตฺตํ   วิราชยํ   ปชหํ   ภพฺโพ   ทุกฺขกฺขยายาติ   ฯ  เอตมตฺถํ  ภควา
อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          เยน โมเหน มูฬฺหาเส         สตฺตา คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ
          ตํ โมหํ สมฺมทญฺาย        ปชหนฺติ วิปสฺสิโน
          ปหาย น ปุนายนฺติ            อิมํ โลกํ กุทาจนนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ ปมํ ฯ
     [๑๙๐]   ๒  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  โกธํ
ภิกฺขเว    อนภิชานํ    อปริชานํ    ตตฺถ   จิตฺตํ   อวิราชยํ   อปฺปชหํ
อภพฺโพ   ทุกฺขกฺขยาย   โกธญฺจ   โข  ภิกฺขเว  อภิชานํ  ปริชานํ  ตตฺถ
จิตฺตํ   วิราชยํ   ปชหํ   ภพฺโพ   ทุกฺขกฺขยายาติ   ฯ  เอตมตฺถํ  ภควา
อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วคฺคมาหุ ฯ
          เยน โกเธน กุทฺธาเส          สตฺตา คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ
          ตํ โกธํ สมฺมทญฺาย         ปชหนฺติ วิปสฺสิโน
          ปหาย น ปุนายนฺติ            อิมํ โลกํ กุทาจนนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๑๙๑]   ๓  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  มกฺขํ
ภิกฺขเว    อนภิชานํ    อปริชานํ    ตตฺถ   จิตฺตํ   อวิราชยํ   อปฺปชหํ
อภพฺโพ   ทุกฺขกฺขยาย   มกฺขญฺจ   โข  ภิกฺขเว  อภิชานํ  ปริชานํ  ตตฺถ
จิตฺตํ   วิราชยํ   ปชหํ   ภพฺโพ   ทุกฺขกฺขยายาติ   ฯ  เอตมตฺถํ  ภควา
อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          เยน มกฺเขน มกฺขิตาเส       สตฺตา คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ
          ตํ มกฺขํ สมฺมทญฺาย        ปชหนฺติ วิปสฺสิโน
          ปหาย น ปุนายนฺติ            อิมํ โลกํ กุทาจนนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา  อิติ เม สุตนฺติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๑๙๒]   ๔  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  นาหํ
ภิกฺขเว     อญฺ    เอกนีวรณมฺปิ    สมนุปสฺสามิ    เยน    นีวรเณน
นิวุตา    ปชา    ทีฆรตฺตํ    สนฺธาวนฺติ    สํสรนฺติ   ยถยิทํ   ภิกฺขเว
อวิชฺชานีวรณํ   อวิชฺชานีวรเณน   หิ   ภิกฺขเว   นิวุตา   ปชา  ทีฆรตฺตํ
สนฺธาวนฺติ   สํสรนฺตีติ   ฯ   เอตมตฺถํ   ภควา   อโวจ   ฯ   ตตฺเถตํ
อิติ วุจฺจติ
          นตฺถญฺโ เอกธมฺโมปิ       เยเนวํ นิวุตา ปชา
          สํสรนฺติ อโหรตฺตํ               ยถา โมเหน อาวุฏา
          เย จ โมหํ ปหนฺตฺวาน         ตโมกฺขนฺธํ ปทาลยุํ
          น เต ปุน สํสรนฺติ               เหตุ เตสํ น วิชฺชตีติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา  อิติ เม สุตนฺติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๑๙๓]   ๕  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  นาหํ
ภิกฺขเว   อญฺ   เอกสํโยชนมฺปิ   สมนุปสฺสามิ  เยเนวํ  ๑-  สํโยชเนน
สํยุตฺตา    สตฺตา    ทีฆรตฺตํ   สนฺธาวนฺติ   สํสรนฺติ   ยถยิทํ   ภิกฺขเว
ตณฺหาสํโยชนํ    ตณฺหาสํโยชเนน    หิ    ภิกฺขเว    สํยุตฺตา    สตฺตา
ทีฆรตฺตํ   สนฺธาวนฺติ   สํสรนฺตีติ   ฯ   เอตมตฺถํ   ภควา   อโวจ   ฯ
ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          ตณฺหาทุติโย ปุริโส            ทีฆมทฺธาน สํสรํ
          อิตฺถมฺภาวญฺถาภาวํ ๒-  สํสารํ นาติวตฺตติ
          เอตมาทีนวํ ๓- ตฺวา        ตณฺหํ ทุกฺขสฺส สมฺภวํ
          วีตตโณฺห อนาทาโน          สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเชติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา  อิติ เม สุตนฺติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๑๙๔]   ๖  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ เสขสฺส
ภิกฺขเว   ภิกฺขุโน   อปฺปตฺตมานสสฺส   อนุตฺตรํ  โยคกฺเขมํ  ปตฺถยมานสฺส
วิหรโต    อชฺฌตฺติกํ    องฺคนฺติ    กริตฺวา    น    อญฺ   เอกงฺคมฺปิ
สมนุปสฺสามิ   เอวํ   พหุการํ   ยถยิทํ   ภิกฺขเว   โยนิโส   มนสิกาโร
โยนิโส    ภิกฺขเว    ภิกฺขุ    มนสิกโรนฺโต    อกุสลํ   ปชหติ   กุสลํ
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. เยเนว ฯ ม. เยน ฯ   โป. ม. ยุ. อิตฺถภาวญฺถาภาวํ ฯ
@ ยุ. เอวมาทีนวํ ฯ
ภาเวตีติ ฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          โยนิโส มนสิกาโร              ธมฺโม เสขสฺส ภิกฺขุโน
          นตฺถญฺโ เอวํ พหุกาโร     อุตฺตมตฺถสฺส ปตฺติยา
          โยนิโส ปทหํ ภิกฺขุ             ขยํ ทุกฺขสฺส ปาปุเณติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา  อิติ เม สุตนฺติ ฯ ฉฏฺ ฯ
     [๑๙๕]   ๗   วุตฺตํ   เหตํ   ภควตา   วุตฺตมรหตาติ   เม  สุตํ
เสขสฺส    ภิกฺขเว    ภิกฺขุโน   อปฺปตฺตมานสสฺส   อนุตฺตรํ   โยคกฺเขมํ
ปตฺถยมานสฺส   วิหรโต   พาหิรํ  องฺคนฺติ  กริตฺวา  น  อญฺ  เอกงฺคมฺปิ
สมนุปสฺสามิ    เอวํ    พหุการํ    ยถยิทํ    ภิกฺขเว    กลฺยาณมิตฺตตา
กลฺยาณมิตฺโต   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   อกุสลํ   ปชหติ   กุสลํ   ภาเวตีติ  ฯ
เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          กลฺยาณมิตฺโต โย ภิกฺขุ      สปฺปติสฺโส สคารโว
          กรํ มิตฺตานวจนํ ๑-           สมฺปชาโน ปติสฺสโต
          ปาปุเณ อนุปุพฺเพน           สพฺพสํโยชนกฺขยนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๑๙๖]   ๘  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ เอกธมฺโม
ภิกฺขเว   โลเก   อุปฺปชฺชมาโน   อุปฺปชฺชติ  พหุชนาหิตาย  พหุชนาสุขาย
พหุโน     ชนสฺส     อนตฺถาย    อหิตาย    ทุกฺขาย    เทวมนุสฺสานํ
กตโม   เอกธมฺโม   สงฺฆเภโท   สงฺเฆ   โข   ปน   ภิกฺขเว  ภินฺเน
อญฺมญฺ    ภณฺฑนานิ    เจว    โหนฺติ    อญฺมญฺ    ปริภาสา   จ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. มิตฺตานํ วจนํ ฯ
โหนฺติ      อญฺมญฺ      ปริกฺเขปา     จ     โหนฺติ     อญฺมญฺ
ปริจฺจชนา    จ    โหนฺติ    ตตฺถ    อปฺปสนฺนา    เจว   นปฺปสีทนฺติ
ปสนฺนานญฺจ    เอกจฺจานํ   อญฺถตฺตํ   โหตีติ   ฯ   เอตมตฺถํ   ภควา
อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          อาปายิโก เนรยิโก             กปฺปฏฺโ สงฺฆเภทโก
          วคฺคาราโม อธมฺมฏฺโ       โยคกฺเขมโต ๑- ธํสติ
          สงฺฆํ ๒- สมคฺคํ เภตฺวาน     กปฺปํ นิรยมฺหิ ปจฺจตีติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา อิติ เม สุตนฺติ ฯ อฏฺมํ ฯ
     [๑๙๗]   ๙   วุตฺตํ   เหตํ   ภควตา   วุตฺตมรหตาติ   เม  สุตํ
เอกธมฺโม    ภิกฺขเว   โลเก   อุปฺปชฺชมาโน   อุปฺปชฺชติ   พหุชนหิตาย
พหุชนสุขาย   พหุโน   ชนสฺส   อตฺถาย   หิตาย   สุขาย  เทวมนุสฺสานํ
กตโม  เอกธมฺโม  สงฺฆสฺส  สามคฺคี  สงฺเฆ  โข  ปน  ภิกฺขเว  สมคฺเค
น    เจว    อญฺมญฺ    ภณฺฑนานิ    โหนฺติ    น    จ   อญฺมญฺ
ปริภาสา   โหนฺติ   น   จ   อญฺมญฺ   ปริกฺเขปา   โหนฺติ   น   จ
อญฺมญฺ    ปริจฺจชนา    โหนฺติ   ตตฺถ   อปฺปสนฺนา   เจว   ปสีทนฺติ
ปสนฺนานญฺจ   ภิยฺโยภาโว   โหตีติ   ฯ   เอตมตฺถํ   ภควา  อโวจ  ฯ
ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          สุขา สงฺฆสฺส สามคฺคี         สมคฺคานญฺจนุคฺคโห
          สมคฺครโต ธมฺมฏฺโ           โยคกฺเขมา น ธํสติ
          สงฺฆํ สมคฺคํ กตฺวาน           กปฺปํ สคฺคมฺหิ โมทตีติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา     อิติ เม สุตนฺติ ฯ นวมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. โยคกฺเขมา ปธํสติ ฯ   โป. สงฺฆสมคฺคํ ฯ
     [๑๙๘]   ๑๐   วุตฺตํ   เหตํ   ภควตา   วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ
อิธาหํ   ภิกฺขเว   เอกจฺจํ   ปุคฺคลํ   ปทุฏฺจิตฺตํ  เอวํ  เจตสา  เจโต
ปริจฺจ   ปชานามิ   อิมมฺหิ   จายํ   สมเย   ปุคฺคโล   กาลํ   กเรยฺย
ยถาภตํ    นิกฺขิตฺโต    เอวํ   นิรเย   ตํ   กิสฺส   เหตุ   จิตฺตญฺหิสฺส
ภิกฺขเว   ปทุฏฺ   เจโตปโทสเหตุ   โข   ปน  ภิกฺขเว  เอวมิเธกจฺเจ
สตฺตา   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   อปายํ   ทุคฺคตึ  วินิปาตํ  นิรยํ
อุปฺปชฺชนฺตีติ ฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          ปทุฏฺจิตฺตํ ตฺวาน          เอกจฺจํ อิธ ปุคฺคลํ
          เอตมตฺถํ พฺยากาสิ            พุทฺโธ ภิกฺขูน สนฺติเก
          อิมมฺหิ จายํ สมเย             กาลํ กยิราถ ปุคฺคโล
          นิรยํ อุปปชฺเชยฺย               จิตฺตญฺหิสฺส ปทูสิตํ
          ยถา หริตฺวา นิกฺขิเปยฺย      เอวเมว ตถาวิโธ
          เจโตปโทสเหตู หิ               สตฺตา คจฺฉนฺติ ทุคฺคตินฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา      อิติ เม สุตนฺติ ฯ ทสมํ ฯ
                             ทุติยวคฺโค ทุติโย ฯ
                                  ตสฺสุทฺทานํ
          โมหโกธา ๑- อถ มกฺโข      โมหกามา เสกฺขา ทุเว
          เภทโมทา ปุคฺคโล จ          วคฺคมาหุ ทุติยนฺติ วุจฺจติ ฯ
                                    ----------
@เชิงอรรถ:  ม. โมโห โกโธ ฯ
               อิติวุตฺตเก เอกนิปาตสฺส ตติยวคฺโค
     [๑๙๙]   ๑  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  อิธาหํ
ภิกฺขเว   เอกจฺจํ   ปุคฺคลํ   ปสนฺนจิตฺตํ   เอวํ  เจตสา  เจโต  ปริจฺจ
ปชานามิ   อิมมฺหิ   จายํ   สมเย   ปุคฺคโล   กาลํ   กเรยฺย  ยถาภตํ
นิกฺขิตฺโต   เอวํ   สคฺเค   ตํ  กิสฺส  เหตุ  จิตฺตญฺหิสฺส  ภิกฺขเว  ปสนฺนํ
เจโตปสาทเหตุ   โข   ปน   ภิกฺขเว   เอวมิเธกจฺเจ  สตฺตา  กายสฺส
เภทา   ปรมฺมรณา   สุคตึ   สคฺคํ   โลกํ   อุปปชฺชนฺตีติ   ฯ  เอตมตฺถํ
ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          ปสนฺนจิตฺตํ ตฺวาน          เอกจฺจํ อิธ ปุคฺคลํ
          เอตมตฺถํ พฺยากาสิ            พุทฺโธ ภิกฺขูน สนฺติเก
          อิมมฺหิ จายํ สมเย             กาลํ กยิราถ ปุคฺคโล
          สุคตึ อุปปชฺเชยฺย              จิตฺตญฺหิสฺส ปสาทิตํ
          ยถา หริตฺวา นิกฺขิเปยฺย      เอวเมว ตถาวิโธ
          เจโตปสาทเหตู หิ              สตฺตา คจฺฉนฺติ สุคตินฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ ปมํ ฯ
     [๒๐๐]   ๒   วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  มา
ภิกฺขเว    ปุญฺานํ   ภายิตฺถ   สุขสฺเสตํ   ภิกฺขเว   อธิวจนํ   อิฏฺสฺส
กนฺตสฺส    ปิยสฺส   มนาปสฺส   ยทิทํ   ปุญฺานิ   ฯ   อภิชานามิ   โข
ปนาหํ   ภิกฺขเว   ทีฆรตฺตํ   กตานํ   ปุญฺานํ   ทีฆรตฺตํ   อิฏฺ   กนฺตํ
ปิยํ  มนาปํ  วิปากํ  ปจฺจนุภูตํ  ฯ  สตฺต  วสฺสานิ  เมตฺตจิตฺตํ  ภาเวตฺวา
สตฺต    สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป    นยิมํ    โลกํ   ปุนราคมาสึ   สํวฏฺฏมาเน
สุทํ    ภิกฺขเว    กปฺเป   อาภสฺสรูปโค   โหมิ   วิวฏฺฏมาเน   กปฺเป
สุญฺ   พฺรหฺมวิมานํ   อุปปชฺชามิ   ฯ   ตตฺร   สุทํ   ภิกฺขเว   พฺรหฺมา
โหมิ     มหาพฺรหฺมา    อภิภู    อนภิภูโต    อญฺทตฺถุทโส    วสวตฺตี
ฉตฺตึสกฺขตฺตุํ    โข   ปนาหํ   ภิกฺขเว   สกฺโก   อโหสึ   เทวานมินฺโท
อเนกสตกฺขตฺตุํ    ราชา    อโหสึ    จกฺกวตฺติ    ธมฺมิโก   ธมฺมราชา
จาตุรนฺโต     วิชิตาวี     ชนปทตฺถาวริยปฺปตฺโต    สตฺตรตนสมนฺนาคโต
โก ปน วาโท ปเทสรชฺชสฺส ฯ
     {๒๐๐.๑}   ตสฺส  มยฺหํ  ภิกฺขเว  เอตทโหสิ  กิสฺส นุ โข เม อิทํ
กมฺมสฺส   ผลํ   กิสฺส  กมฺมสฺส  วิปาโก  เยนาหํ  เอตรหิ  เอวํมหิทฺธิโก
เอวํมหานุภาโวติ   ฯ   ตสฺส   มยฺหํ   ภิกฺขเว   เอตทโหสิ  ติณฺณํ  โข
เม   อิทํ   กมฺมานํ   ผลํ   ติณฺณํ   กมฺมานํ  วิปาโก  เยนาหํ  เอตรหิ
เอวํมหิทฺธิโก     เอวํมหานุภาโวติ     เสยฺยถีทํ     ทานสฺส    ทมสฺส
สญฺมสฺสาติ ฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          ปุญฺเมว โส สิกฺเขยฺย       อายตคฺคํ สุขุทฺรยํ
          ทานญฺจ สมจริยญฺจ          เมตฺตจิตฺตญฺจ ภาวเย
          เอเต ธมฺเม ภาวยิตฺวา         ตโย สุขสมุทฺทเย
          อพฺยาปชฺชํ สุขํ โลกํ           ปณฺฑิโต อุปปชฺชตีติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา  อิติ เม สุตนฺติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๒๐๑]   ๓  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ เอกธมฺโม
@เชิงอรรถ:  ยุ. สุขินฺทฺริยํ ฯ
ภิกฺขเว    ภาวิโต    พหุลีกโต    อุโภ   อตฺเถ   สมธิคฺคยฺห   ติฏฺติ
ทิฏฺธมฺมิกญฺเจว      อตฺถํ     สมฺปรายิกญฺจ     กตโม     เอกธมฺโม
อปฺปมาโท  กุสเลสุ  ธมฺเมสุ  ฯ  อยํ  โข  ภิกฺขเว  เอกธมฺโม  ภาวิโต
พหุลีกโต   อุโภ   อตฺเถ   สมธิคฺคยฺห   ติฏฺติ   ทิฏฺธมฺมิกญฺเจว  อตฺถํ
สมฺปรายิกญฺจาติ ฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          อปฺปมาทํ ปสํสนฺติ            ปุญฺกิริยาสุ ปณฺฑิตา
          อปฺปมตฺโต อุโภ อตฺเถ       อธิคฺคณฺหาติ ปณฺฑิโต
          ทิฏฺเ ธมฺเม จ โย อตฺโถ     โย จตฺโถ สมฺปรายิโก
          อตฺถาภิสมยา ธีโร             ปณฺฑิโตติ ปวุจฺจตีติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา  อิติ เม สุตฺตนฺติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๒๐๒]   ๔  วุตฺตํ  เหตํ ภควตา วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ เอกปุคฺคลสฺส
ภิกฺขเว   กปฺปํ   สนฺธาวโต   สํสรโต   สิยา  เอวํ  มหา  อฏฺิกงฺกโล
อฏฺิปุญฺโช    อฏฺิราสิ    ยถายํ    เวปุลฺลปพฺพโต    สเจ   สํหารโก
อสฺส   สมฺภตญฺจ   น   วินสฺเสยฺยาติ   ฯ  เอตมตฺถํ  ภควา  อโวจ  ฯ
ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          เอกสฺเสเกน กปฺเปน           ปุคฺคลสฺสฏฺิสญฺจโย
          สิยา ปพฺพตสโม ราสิ         อิติ วุตฺตํ มเหสินา
          โส โข ปนายํ อกฺขาโต        เวปุลฺโล ปพฺพโต มหา
          อุตฺตโร คิชฺฌกูฏสฺส            มคธานํ คิริพฺพเช
          ยโต จ อริยสจฺจานิ             สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสติ
          ทุกฺขํ ทุกฺขสมุปฺปาทํ           ทุกฺขสฺส จ อติกฺกมํ
          อริยญฺจฏฺงฺคิกํ มคฺคํ         ทุกฺขูปสมคามินํ
          ส สตฺตกฺขตฺตุํ ปรมํ             สนฺธาวิตฺวาน ปุคฺคโล
          ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ           สพฺพสํโยชนกฺขยาติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๒๐๓]   ๕  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม สุตํ เอกธมฺมํ
อตีตสฺส    ภิกฺขเว    ปุริสปุคฺคลสฺส    นาหํ   ตสฺส   กิญฺจิ   ปาปกมฺมํ
อกรณียนฺติ    วทามิ   กตมํ   เอกธมฺมํ   ยถยิทํ   ภิกฺขเว   สมฺปชาน-
มุสาวาโทติ ฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          เอกธมฺมํ อตีตสฺส              มุสาวาทิสฺส ชนฺตุโน
          วิติณฺณปรโลกสฺส              นตฺถิ ปาปํ อการิยนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา          อิติ เม สุตนฺติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๒๐๔]   ๖  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม สุตํ เอวญฺเจ
ภิกฺขเว   สตฺตา   ชาเนยฺยุํ   ทานสํวิภาคสฺส   วิปากํ   ยถาหํ  ชานามิ
น   อทตฺวา   ภุญฺเชยฺยุํ   น   จ   เนสํ  มจฺเฉรมลํ  จิตฺตํ  ปริยาทาย
ติฏฺเยฺย   โยปิ   เนสํ   อสฺส   จริโม  อาโลโป  จริมํ  กพลํ  ตโตปิ
น   อสํวิภชิตฺวา   ภุญฺเชยฺยุํ  สเจ  เนสํ  ปฏิคฺคาหกา  อสฺสุ  ฯ  ยสฺมา
จ   โข   ภิกฺขเว   สตฺตา   น  เอวํ  ชานนฺติ  ทานสํวิภาคสฺส  วิปากํ
ยถาหํ    ชานามิ    ตสฺมา   อทตฺวา   ภุญฺชนฺติ   มจฺเฉรมลญฺจ   เนสํ
จิตฺตํ   ปริยาทาย   ติฏฺตีติ   ฯ  เอตมตฺถํ  ภควา  อโวจ  ฯ  ตตฺเถตํ
อิติ วุจฺจติ
          เอวญฺเจ สตฺตา ชาเนยฺยุํ     ยถาวุตฺตํ มเหสินา
          วิปากํ สํวิภาคสฺส              ยถา โหติ มหปฺผลํ
          วิเนยฺย มจฺเฉรมลํ              วิปฺปสนฺเนน เจตสา
          ทชฺชุํ กาเลน อริเยสุ           ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ
          อนฺนญฺจ ทตฺวาน ๑- พหุโน ทกฺขิเณยฺเยสุ ทกฺขิณํ
          อิโต จุตา มนุสฺสตฺตา         สคฺคํ คจฺฉนฺติ ทายกา
          เต จ สคฺคคตา ๒- ตตฺถ      โมทนฺติ กามกามิโน
          วิปากํ สํวิภาคสฺส              อนุโภนฺติ อมจฺฉราติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา  อิติ เม สุตนฺติ ฯ ฉฏฺ ฯ
     [๒๐๕]   ๗  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  ยานิ
กานิจิ   ภิกฺขเว   โอปธิกานิ   ปุญฺกิริยาวตฺถูนิ   ๓-   สพฺพานิ   ตานิ
เมตฺตาย    เจโตวิมุตฺติยา   กลํ   นาคฺฆนฺติ   โสฬสึ   เมตฺตา   เยว
ตานิ   เจโตวิมุตฺติ   อธิคฺคเหตฺวา   ภาสเต   จ  ตปเต  จ  วิโรจเต
จ   ฯ   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว  ยากาจิ  ตารกรูปานํ  ปภา  สพฺพา  ตา
จนฺทปฺปภาย   กลํ   นาคฺฆนฺติ   โสฬสึ   จนฺทปฺปภา   เยว   ตานิ  ๔-
อธิคฺคเหตฺวา  ภาสเต  จ  ตปเต  จ  วิโรจเต  จ เอวเมว โข ภิกฺขเว
ยานิ   กานิจิ   โอปธิกานิ   ปุญฺกิริยาวตฺถูนิ   สพฺพานิ  ตานิ  เมตฺตาย
เจโตวิมุตฺติยา  กลํ  นาคฺฆนฺติ  โสฬสึ  เมตฺตา  เยว  ตานิ  เจโตวิมุตฺติ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ทตฺวา ฯ   ยุ. สคฺคงฺคตา ฯ   โป. ม. ยุ. ปุญฺกิริยวตฺถูนิ ฯ
@ ม. ยุ. ตา ฯ
อธิคฺคเหตฺวา ภาสเต จ ตปเต จ วิโรจเต จ ฯ
     {๒๐๕.๑}   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  วสฺสานํ ปจฺฉิเม มาเส สรทสมเย
วิทฺเธ   ๑-  วิคตวาหเก  เทเว  อาทิจฺโจ  นภํ  อพฺภุสฺสกฺกมาโน  สพฺพํ
อากาสํ  ๒-  ตมคตํ อภิหจฺจ ภาสเต จ ตปเต จ วิโรจเต จ เอวเมว โข
ภิกฺขเว  ยานิ  กานิจิ  โอปธิกานิ  ปุญฺกิริยาวตฺถูนิ สพฺพานิ ตานิ เมตฺตาย
เจโตวิมุตฺติยา  กลํ  นาคฺฆนฺติ  โสฬสึ  เมตฺตา  เยว  ตานิ  เจโตวิมุตฺติ
อธิคฺคเหตฺวา ภาสเต จ ตปเต จ วิโรจเต จ ฯ
     {๒๐๕.๒}   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  รตฺติยา  ปจฺจูสสมยํ โอสธิตารกา
ภาสเต จ ตปเต จ วิโรจเต จ เอวเมว โข ภิกฺขเว ยานิ กานิจิ โอปธิกานิ
ปุญฺกิริยาวตฺถูนิ    สพฺพานิ    ตานิ    เมตฺตาย   เจโตวิมุตฺติยา   กลํ
นาคฺฆนฺติ   โสฬสึ   เมตฺตา   เยว   ตานิ   เจโตวิมุตฺติ  อธิคฺคเหตฺวา
ภาสเต  จ  ตปเต  จ  วิโรจเต  จาติ  ฯ  เอตมตฺถํ  ภควา  อโวจ ฯ
ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          โย [๓]- เมตฺตํ ภาวยติ      อปฺปมาณํ ปฏิสฺสโต
          ตนู ๔- สํโยชนา โหนฺติ     ปสฺสโต อุปธิกฺขยํ
               เอกมฺปิ เจ ปาณมทุฏฺจิตฺโต
               เมตฺตายติ กุสโล เตน โหติ
               สพฺเพ จ ปาเณ มนสานุกมฺปํ
               พหูตมริโย ๕- ปกโรติ ปุญฺ
               เย สตฺตสณฺฑํ ปวึ วิชิตฺวา
@เชิงอรรถ:  ยุ. วิสุทฺเธ ฯ   ม. ยุ. อากาสคตํ ฯ   ม. ยุ. จ ฯ   โป. ยุ. ตนุ ฯ
@ ม. ยุ. ปหูตมริโย ฯ
               ราชีสโย ๑- ยชมานานุปริยคา
               (อสฺสเมธํ ปุริสเมธํ
               สมฺมาปาสํ วาชเปยฺยํ นิรคฺคฬํ)
               เมตฺตสฺส จิตฺตสฺส สุภาวิตสฺส
               กลมฺปิ เต นานุภวนฺติ โสฬสึ
               (จนฺทปฺปภา ตารคณาว สพฺเพ)
          โย น หนฺติ น ฆาเตติ            น ชินาติ น ชาปเย
          เมตฺตํโส สพฺพภูเตสุ             เวรํ ตสฺส น เกนจีติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ สตฺตมํ ฯ
                    ตติยวคฺโค ตติโย ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
          จิตฺตํ ฌายี ๒- อุโภ อตฺเถ    ปุญฺ เวปุลฺลปพฺพตํ
          สมฺปชานมุสาวาโท            ทานญฺจ เมตฺตภาวญฺจ
          สตฺติมานิ จ สุตฺตานิ           ปุริมานิ จ วีสติ
          เอกธมฺเมสุ สุตฺตนฺตา          สตฺตวีสติ สงฺคหาติ ฯ
                  เอกนิปาโต นิฏฺิโต ฯ ๓-
                                  --------
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ราชิสโย ฯ   ม. จิตฺตํ เมตฺตํ ฯ   โป. ยุ. อิโต ปรํ เทฺว ธมฺเม
@อนุกฺกฏีติ ทิสฺสนฺติ ฯ
               อิติวุตฺตเก ทุกนิปาตสฺส ปมวคฺโค
     [๒๐๖]   ๑  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  ทฺวีหิ
ภิกฺขเว   ธมฺเมหิ   สมนฺนาคโต   ภิกฺขุ   ทิฏฺเว  ธมฺเม  ทุกฺขํ  วิหรติ
สวิฆาตํ     สอุปายาสํ    สปริฬาหํ    กายสฺส    เภทา    ปรมฺมรณา
ทุคฺคติ    ปาฏิกงฺขา    กตเมหิ    ทฺวีหิ   อินฺทฺริเยสุ   อคุตฺตทฺวารตาย
จ  โภชเน  อมตฺตญฺุตาย  จ  อิเมหิ  โข  ๑-  ภิกฺขเว  ทฺวีหิ  ธมฺเมหิ
สมนฺนาคโต    ภิกฺขุ    ทิฏฺเว    ธมฺเม    ทุกฺขํ    วิหรติ   สวิฆาตํ
สอุปายาสํ     สปริฬาหํ     กายสฺส    เภทา    ปรมฺมรณา    ทุคฺคติ
ปาฏิกงฺขาติ ฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          จกฺขุโสตญฺจ ฆานญฺจ        ชิวฺหา กาโย ตถา มโน
          เอตานิ ยสฺส ทฺวารานิ        อคุตฺตานิ ๒- จ ภิกฺขุโน
          โภชนมฺหิ อมตฺตญฺู         อินฺทฺริเยสุ อสํวุโต
          กายทุกฺขํ เจโตทุกฺขํ           ทุกฺขํ โส อธิคจฺฉติ
          ฑยฺหมาเนน กาเยน          ฑยฺหมาเนน เจตสา
          ทิวา วา ยทิ วา รตฺตึ          ทุกฺขํ วิหรติ ตาทิโสติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ ปมํ ฯ
     [๒๐๗]   ๒  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  ทฺวีหิ
ภิกฺขเว   ธมฺเมหิ   สมนฺนาคโต   ภิกฺขุ   ทิฏฺเว   ธมฺเม  สุขํ  วิหรติ
อวิฆาตํ   อนุปายาสํ   อปริฬาหํ   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   สุคติ
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. โขสทฺโท นตฺถิ ฯ   ม. ยุ. อคุตฺตานิธ ฯ
ปาฏิกงฺขา   กตเมหิ   ทฺวีหิ   อินฺทฺริเยสุ   คุตฺตทฺวารตาย   จ  โภชเน
มตฺตญฺุตาย   จ   อิเมหิ   โข   ภิกฺขเว   ทฺวีหิ  ธมฺเมหิ  สมนฺนาคโต
ภิกฺขุ   ทิฏฺเว   ธมฺเม   สุขํ   วิหรติ   อวิฆาตํ  อนุปายาสํ  อปริฬาหํ
กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   สุคติ  ปาฏิกงฺขาติ  ฯ  เอตมตฺถํ  ภควา
อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          จกฺขุโสตญฺจ ฆานญฺจ        ชิวฺหา กาโย อโถ ๑- มโน
          เอตานิ ยสฺส ทฺวารานิ        สุคุตฺตานิ จ ภิกฺขุโน
          โภชนมฺหิ จ มตฺตญฺู        อินฺทฺริเยสุ จ สํวุโต
          กายสุขํ เจโตสุขํ                สุขํ โส อธิคจฺฉติ
          อฑยฺหมาเนน กาเยน        อฑยฺหมาเนน เจตสา
          ทิวา วา ยทิ วา รตฺตึ           สุขํ วิหรติ ตาทิโสติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๒๐๘]   ๓  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ เทฺวเม
ภิกฺขเว   ธมฺมา   ตปนียา   กตเม   เทฺว   อิธ   ภิกฺขเว   เอกจฺโจ
อกตกลฺยาโณ     โหติ     อกตกุสโล     อกตภีรุตฺตาโณ     กตปาโป
กตลุทฺโธ   ๒-   กตกิพฺพิโส   โส  อกตํ  เม  กลฺยาณนฺติปิ  ตปฺปติ  กตํ
เม   ปาปนฺติปิ  ตปฺปติ  อิเม  โข  ภิกฺขเว  เทฺว  ธมฺมา  ตปนียาติ  ฯ
เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          กายทุจฺจริตํ กตฺวา             วจีทุจฺจริตานิ วา ๓-
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ตถา ฯ   ยุ. กตตฺถทฺโธ ฯ   ม. จ ฯ
          มโนทุจฺจริตํ กตฺวา             ยญฺจญฺ โทสสญฺหิตํ ๑-
          อกตฺวา กุสลกมฺมํ              กตฺวานากุสลํ พหุํ
          กายสฺส เภทา ทุปฺปญฺโ    นิรยํ โส อุปปชฺชตีติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๒๐๙]   ๔  วุตฺตํ  เหตํ  ภควา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  เทฺวเม
ภิกฺขเว   ธมฺมา   อตปนียา   กตเม   เทฺว   อิธ   ภิกฺขเว  เอกจฺโจ
กตกลฺยาโณ   โหติ   กตกุสโล   กตภีรุตฺตาโณ   อกตปาโป   อกตลุทฺโธ
อกตกิพฺพิโส    โส    กตํ   เม   กลฺยาณนฺติปิ   น   ตปฺปติ   อกตํเม
ปาปนฺติปิ   น  ตปฺปติ  อิเม  โข  ภิกฺขเว  เทฺว  ธมฺมา  อตปนียาติ  ฯ
เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          กายทุจฺจริตํ หิตฺวา             วจีทุจฺจริตานิ วา
          มโนทุจฺจริตํ หิตฺวา             ยญฺจญฺ โทสสญฺหิตํ
          อกตฺวา ๒- อกุสลํ กมฺมํ      กตฺวาน กุสลํ พหุํ
          กายสฺส เภทา สปฺปญฺโ   สคฺคํ โส อุปปชฺชตีติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๒๑๐]   ๕   วุตฺตํ   เหตํ   ภควตา   วุตฺตมรหตาติ   เม  สุตํ
ทฺวีหิ   ภิกฺขเว   ธมฺเมหิ   สมนฺนาคโต   ปุคฺคโล   ยถาภตํ   นิกฺขิตฺโต
เอวํ   นิรเย   กตเมหิ   ทฺวีหิ   ปาปเกน   จ   สีเลน  ปาปิกาย  จ
ทิฏฺิยา   อิเมหิ   โข   ภิกฺขเว   ทฺวีหิ  ธมฺเมหิ  สมนฺนาคโต  ปุคฺคโล
ยถาภตํ   นิกฺขิตฺโต   เอวํ   นิรเยติ   ฯ  เอตมตฺถํ  ภควา  อโวจ  ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. โทสสญฺิตํ ฯ   ม. ยุ. อกตฺวากุสลํ ฯ
ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          ปาปเกน จ สีเลน              ปาปิกาย จ ทิฏฺิยา
          เอเตหิ ทฺวีหิ ธมฺเมหิ           โย สมนฺนาคโต นโร
          กายสฺส เภทา ทุปฺปญฺโ   นิรยํ โส อุปปชฺชตีติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๒๑๑]   ๖  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  ทฺวีหิ
ภิกฺขเว   ธมฺเมหิ   สมนฺนาคโต   ปุคฺคโล   ยถาภตํ   นิกฺขิตฺโต   เอวํ
สคฺเค   กตเมหิ   ทฺวีหิ   ภทฺทเกน   จ  สีเลน  ภทฺทิกาย  จ  ทิฏฺิยา
อิเมหิ   โข   ภิกฺขเว   ทฺวีหิ   ธมฺเมหิ  สมนฺนาคโต  ปุคฺคโล  ยถาภตํ
นิกฺขตฺโต   เอวํ   สคฺเคติ   ฯ   เอตมตฺถํ  ภควา  อโวจ  ฯ  ตตฺเถตํ
อิติ วุจฺจติ
          ภทฺทเกน จ สีเลน              ภทฺทิกาย จ ทิฏฺิยา
          เอเตหิ ทฺวีหิ ธมฺเมหิ           โย สมนฺนาคโต นโร
          กายสฺส เภทา สปฺปญฺโ   สคฺคํ โส อุปปชฺชตีติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ ฉฏฺ ฯ
     [๒๑๒]   ๗  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม สุตํ อนาตาปี
ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   อโนตฺตปฺปี   อภพฺโพ   สมฺโพธาย  อภพฺโพ  นิพฺพานาย
อภพฺโพ   อนุตฺตรสฺส   โยคกฺเขมสฺส   อธิคมาย   อาตาปี  โข  ภิกฺขเว
ภิกฺขุ    โอตฺตปฺปี    ภพฺโพ   สมฺโพธาย   ภพฺโพ   นิพฺพานาย   ภพฺโพ
อนุตฺตรสฺส    โยคกฺเขมสฺส    อธิคมายาติ    ฯ    เอตมตฺถํ    ภควา
อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          อนาตาปี อโนตปฺปี            กุสีโต หีนวีริโย
          โย ถีนมิทฺธพหุโล              อหิริโก อนาทโร
          อภพฺโพ ตาทิโส ภิกฺขุ         ผุฏฺฐุํ สมฺโพธิมุตฺตมํ
               โย จ สติมา นิปโก ฌายี
               อาตาปี โอตฺตปฺปี จ อปฺปมตฺโต
               สญฺโชนํ ชาติชราย ๑- เฉตฺวา
               อิเธว สมฺโพธิมนุตฺตรํ ผุเสติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๒๑๓]   ๘  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  นยิทํ
ภิกฺขเว   พฺรหฺมจริยํ   วุสฺสติ   ชนกุหนตฺถํ  น  ๒-  ชนลปนตฺถํ  น  ๒-
ลาภสกฺการสิโลกานิสํสตฺถํ   น   ๒-  อิติ  มํ  ชโน  ชานาตูติ  อถ  โข
อิทํ   ภิกฺขเว   พฺรหฺมจริยํ   วุสฺสติ   สํวรตฺถญฺเจว   ปหานตฺถญฺจาติ  ฯ
เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          สํวรตฺถํ ปหานตฺถํ              พฺรหฺมจริยํ อนีติหํ
          อเทสยิ โส ภควา               นิพฺพาโนคธคามินํ
          เอส มคฺโค มหตฺเถหิ ๓-     อนุยาโต มเหสิภิ ๔-
          เย เย ตํ ปฏิปชฺชนฺติ           ยถา พุทฺเธน เทสิตํ
          ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสนฺติ         สตฺถุ สาสนการิโนติ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ชาติชรานํ ฯ   อฏฺกถายํ น ทิสฺสนฺติ ฯ ยุ นสทฺโท น ทิสฺสติ
@ ม. ยุ. มหตฺเตหิ ฯ   ยุ. มเหสิโน ฯ
         อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ อฏฺมํ ฯ
     [๒๑๔]   ๙  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  นยิทํ
ภิกฺขเว    พฺรหฺมจริยํ    วุสฺสติ    ชนกุหนตฺถํ    น    ชนลปนตฺถํ   น
ลาภสกฺการสิโลกานิสํสตฺถํ   น   อิติ  มํ  ชโน  ชานาตูติ  อถ  โข  อิทํ
ภิกฺขเว    พฺรหฺมจริยํ    วุสฺสติ    อภิญฺตฺถญฺเจว   ปริญฺตฺถญฺจาติ   ฯ
เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          อภิญฺตฺถํ ปริญฺตฺถํ       พฺรหฺมจริยํ อนีติหํ
          อเทสยิ โส ภควา               นิพฺพาโนคธคามินํ
          เอส มคฺโค มหตฺเถหิ          อนุยาโต มเหสิภิ
          เย เย ตํ ปฏิปชฺชนฺติ           ยถา พุทฺเธน เทสิตํ
          ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสนฺติ         สตฺถุ สาสนการิโนติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา  อิติ เม สุตนฺติ ฯ นวมํ ฯ
     [๒๑๕]   ๑๐  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  ทฺวีหิ
ภิกฺขเว   ธมฺเมหิ  สมนฺนาคโต  ภิกฺขุ  ทิฏฺเว  ธมฺเม  สุขโสมนสฺสพหุโล
วิหรติ   โยนิโส   อารทฺโธ   โหติ   อาสวานํ  ขยายาติ  ๑-  กตเมหิ
ทฺวีหิ   สํเวชนีเยสุ   าเนสุ   สํเวชเนน   สํเวคสฺส  ๒-  จ  โยนิโส
ปธาเนน   อิเมหิ   โข   ภิกฺขเว   ทฺวีหิ   ธมฺเมหิ  สมนฺนาคโต  ภิกฺขุ
ทิฏฺเว   ธมฺเม   สุขโสมนสฺสพหุโล   วิหรติ   โยนิโส  อารทฺโธ  โหติ
อาสวานํ ขยายาติ ฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          สํเวชนีเยสุ าเนสุ             สํวิชฺเชเถว ปณฺฑิโต
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อิติสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ   ม. สํวิคฺคสฺส ฯ
          อาตาปี นิปโก ภิกฺขุ           ปญฺาย สมเวกฺขิย
          เอวํ วิหารี อาตาปี             สนฺตวุตฺติ อนุทฺธโต
          เจโตสมถมนุยุตฺโต            ขยํ ทุกฺขสฺส ปาปุเณติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ ทสมํ ฯ
                              วคฺโค ปโม ฯ
                               ตสฺสุทฺทานํ
          เทฺวเม ภิกฺขุ ตปนียา          ตปนียา ปรตฺเถหิ
          อาตาปี น ๑- กุหนา จ        โสมนสฺเสน เต ทสาติ ฯ
                                  --------
               อิติวุตฺตเก ทุกนิปาตสฺส ทุติยวคฺโค
     [๒๑๖]   ๑  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ ตถาคตํ
ภิกฺขเว   อรหนฺตํ   สมฺมาสมฺพุทฺธํ   เทฺว   วิตกฺกา   พหุลํ  สมุทาจรนฺติ
เขโม   จ   วิตกฺโก   วิเวโก  ๒-  จ  ฯ  อพฺยาปชฺฌาราโม  ภิกฺขเว
ตถาคโต   อพฺยาปชฺฌรโต   ตเมนํ   ภิกฺขเว   ตถาคตํ  อพฺยาปชฺฌารามํ
อพฺยาปชฺฌรตํ   เอเสว   วิตกฺโก   พหุลํ  สมุทาจรติ  อิมายาหํ  อิริยาย
น กิญฺจิ พฺยาพาเธมิ ตสํ วา ถาวรํ วาติ ฯ
     {๒๑๖.๑}   ปวิเวการาโม  ภิกฺขเว  ตถาคโต  ปวิเวกรโต ตเมนํ
ภิกฺขเว   ตถาคตํ   ปวิเวการามํ   ปวิเวกรตํ   เอเสว  วิตกฺโก  พหุลํ
สมุทาจรติ   ยํ   อกุสลํ  ตํ  ปหีนนฺติ  ฯ  ตสฺมา  ติห  ภิกฺขเว  ตุเมฺหปิ
@เชิงอรรถ:  ม. น กุหนา เทฺว ฯ   ยุ. ปริเวโก ฯ
อพฺยาปชฺฌารามา    วิหรถ    อพฺยาปชฺฌรตา    เตสํ    โว   ภิกฺขเว
ตุมฺหากํ     อพฺยาปชฺฌารามานํ    วิหรตํ    อพฺยาปชฺฌรตานํ    เอเสว
วิตกฺโก    พหุลํ    สมุทาจริสฺสติ   อิมาย   มยํ   อิริยาย   น   กิญฺจิ
พฺยาพาเธม ตสํ วา ถาวรํ วาติ ฯ
     {๒๑๖.๒}   ปวิเวการามา   ภิกฺขเว  วิหรถ  ปวิเวกรตา  เตสํ
โว    ภิกฺขเว    ตุมฺหากํ    ปวิเวการามานํ    วิหรตํ   ปวิเวกรตานํ
เอเสว    วิตกฺโก   พหุลํ   สมุทาจริสฺสติ   กึ   อกุสลํ   กึ   อปฺปหีนํ
กึ ปชหามาติ ฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
               ตถาคตํ พุทฺธํ อสยฺหสาหินํ
               เทฺว วิตกฺกา สมุทาจรนฺติ นํ
               เขโม วิตกฺโก ปโม อุทีริโต
               ตโต วิเวโก ทุติโย ปกาสิโต ฯ
               ตโมนุทํ ปารคตํ มเหสึ
               ตํ ปตฺติปตฺตํ วสิมํ อนาสวํ
               วิสนฺตรํ ตณฺหกฺขเย วิมุตฺตํ
               ตํ เว มุนึ อนฺติมเทหธารึ
               มารชหํ พฺรูมิ ชราย ปารคุํ ฯ
               สเล ยถา ปพฺพตมุทฺธนิฏฺิโต
               ยถาปิ ปสฺเส ชนตํ สมนฺตโต
               ตถูปมํ ธมฺมมยํ สุเมโธ
               ปาสาทมารุยห สมนฺตจกฺขุ
               โสกาวติณฺณํ ชนตมฺมเปตโสโก ๑-
               อเวกฺขติ ชาติชราภิภูตนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ ปมํ ฯ
     [๒๑๗]   ๒   วุตฺตํ   เหตํ   ภควตา   วุตฺตมรหตาติ   เม  สุตํ
ตถาคตสฺส    ภิกฺขเว   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   เทฺว   ธมฺมเทสนา
ปริยาเยน   ภวนฺติ   กตมา   เทฺว   ปาปํ   ปาปกโต   ปสฺสถาติ  อยํ
ปมา    ธมฺมเทสนา    ปาปํ    ปาปกโต   ทิสฺวา   ตตฺถ   นิพฺพินฺทถ
วิรชฺชถ   วิมุจฺจถาติ   อยมฺปิ   ๒-   ทุติยา   ธมฺมเทสนา   ตถาคตสฺส
ภิกฺขเว   อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  อิมา  เทฺว  ธมฺมเทสนา  ปริยาเยน
ภวนฺติ ฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          ตถาคตสฺส พุทฺธสฺส           สพฺพภูตานุกมฺปิโน
          ปริยายวจนํ ปสฺส              เทฺว จ ธมฺมา ปกาสิตา
          ปาปกํ ปสฺสถ เฉกา ๓-      ตตฺถ ปาปํ ๔- วิรชฺชถ
          ตโต วิรตฺตจิตฺตาเส            ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสถาติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา     อิติ เม สุตนฺติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๒๑๘]   ๓  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ อวิชฺชา
ภิกฺขเว    ปุพฺพงฺคมา    อกุสลานํ    ธมฺมานํ   สมาปตฺติยา   อนฺวเทว
อหิริกํ   อโนตฺตปฺปํ   วิชฺชา   จ   โข   ภิกฺขเว   ปุพฺพงฺคมา  กุสลานํ
@เชิงอรรถ:  ม. ชนตมเปตโสโก ฯ ยุ. ชนตํ อเปตโสโก   ม. ยุ. ปิสทฺโท นตฺถิ ฯ
@ ม. เจตํ ฯ ยุ. เจกํ ฯ   ม. ยุ. จาปิ ฯ
ธมฺมานํ    สมาปตฺติยา    อนฺวเทว    หิโรตฺตปฺปนฺติ    ฯ    เอตมตฺถํ
ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          ยา กาจิมา ทุคฺคติโย          อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ
          อวิชฺชามูลกา ๑- สพฺพา     อิจฺฉาโลภสมุสฺสยา
          ยโต จ โหติ ปาปิจฺโฉ         อหิริโก ๒- อนาทโร
          ตโต ปาปํ ปสวติ               อปายํ เตน คจฺฉติ ฯ
          ตสฺมา ฉนฺทญฺจ โลภญฺจ    อวิชฺชญฺจ วิราชยํ
          วิชฺชํ อุปฺปาทยํ ภิกฺขุ           สพฺพา ทุคฺคติโย ชเหติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๒๑๙]   ๔   วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  เต
ภิกฺขเว   สตฺตา   สุปริหีนา   เย   อริยาย   ปญฺาย   ปริหีนา   เต
ทิฏฺเ  เจว  ๓-  ธมฺเม  ทุกฺขํ  วิหรนฺติ  สวิฆาตํ  สอุปายาสํ  สปริฬาหํ
กายสฺส  เภทา  ปรมฺมรณา  ทุคฺคติ  ปาฏิกงฺขา  ฯ  เต  ภิกฺขเว  สตฺตา
อปริหีนา    เย   อริยาย   ปญฺาย   อปริหีนา   เต   ทิฏฺเ   เจว
ธมฺเม   สุขํ   วิหรนฺติ   อวิฆาตํ  อนุปายาสํ  อปริฬาหํ  กายสฺส  เภทา
ปรมฺมรณา   สุคติ   ปาฏิกงฺขาติ   ฯ   เอตมตฺถํ   ภควา   อโวจ   ฯ
ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          ปญฺาย ปริหาเนน          ปสฺส โลกํ สเทวกํ
          นิวิฏฺ นามรูปสฺมึ             อิทํ สจฺจนฺติ มญฺติ ฯ
          ปญฺา หิ เสฏฺา โลกสฺมึ  ยายํ นิพฺเพธคามินี
@เชิงอรรถ:  ม. อวิชฺชามูลิกา ฯ   ม. ยุ. อหิรีโก ฯ   ม. ทิฏฺเว ฯ
          สา ๑- จ สมฺมา ปชานาติ   ชาติภวปริกฺขยํ
          เตสํ เทวา มนุสฺสา จ          สมฺพุทฺธานํ สตีมตํ
          ปิหยนฺติ หาสปญฺานํ ๒-  สรีรนฺติมธารินนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๒๒๐]   ๕  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ เทฺวเม
ภิกฺขเว   สุกฺกา   ธมฺมา   โลกํ   ปาเลนฺติ   กตเม   เทฺว  หิริ  ๓-
จ   โอตฺตปฺปํ   จ  ฯ  อิเม  เจ  ภิกฺขเว  เทฺว  สุกฺกา  ธมฺมา  โลกํ
น    ปาเลยฺยุํ   นยิธ   ปญฺาเยถ   มาตาติ   วา   มาตุจฺฉาติ   วา
มาตุลานีติ   วา   อาจริยภิริยาติ   วา   ครูนํ   ทาราติ  วา  สมฺเภทํ
โลโก อคมิสฺส ยถา อเชฬกา กุกฺกุฏสูกรา โสณสิงฺคาลา ฯ
     {๒๒๐.๑}   ยสฺมา  จ  โข  ภิกฺขเว อิเม เทฺว สุกฺกา ธมฺมา โลกํ
ปาเลนฺติ   ตสฺมา   ปญฺาเยถ   ๔-   มาตาติ   วา   มาตุจฺฉาติ  วา
มาตุลานีติ    วา   อาจริยภิริยาติ   วา   ครูนํ   ทาราติ   วาติ   ฯ
เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          เยสํ เจ หิริโอตฺตปฺปํ           สพฺพทา จ น วิชฺชติ
          โวกฺกนฺตา สุกฺกมูลา เต      ชาติมรณคามิโน ฯ
          เยสญฺจ หิริโอตฺตปฺปํ          สทา สมฺมา อุปฏฺิตา
          วิรูฬฺหพฺรหฺมจริยา              เต สนฺโต ขีณปุนพฺภวาติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา  อิติ เม สุตนฺติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๒๒๑]   ๖  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  อตฺถิ
@เชิงอรรถ:  โป. สา จ ยสฺมา ฯ ม. ยาย สมฺมา ฯ ยุ. ยา ฯ   ยุ. สปญฺานํ ฯ
@ ม. หิรี ฯ   ม. ยุ. ปญฺายติ ฯ
ภิกฺขเว   อชาตํ   อภูตํ   อกตํ   อสงฺขตํ  โน  เจตํ  ภิกฺขเว  อภวิสฺส
อชาตํ   อภูตํ   อกตํ  อสงฺขตํ  นยิธ  ชาตสฺส  ภูตสฺส  กตสฺส  สงฺขตสฺส
นิสฺสรณํ   ปญฺาเยถ   ฯ   ยสฺมา   จ   โข   ภิกฺขเว   อตฺถิ  อชาตํ
อภูตํ   อกตํ   อสงฺขตํ   ตสฺมา   ชาตสฺส   ภูตสฺส   กตสฺส   สงฺขตสฺส
นิสฺสรณํ   ปญฺาเยถาติ   ๑-  ฯ  เอตมตฺถํ  ภควา  อโวจ  ฯ  ตตฺเถตํ
อิติ วุจฺจติ
          ชาตํ ภูตํ สมุปฺปนฺนํ           กตํ สงฺขตมทฺธุวํ
          ชรามรณสงฺขตํ                  โรคนิทฺธํ ปภงฺคุณํ ๒-
          อาหารเนตฺติปฺปภวํ            นาลํ ตทภินนฺทิตุํ
          ตสฺส นิสฺสรณํ สนฺตํ           อตกฺกาวจรํ ธุวํ
          อชาตํ อสมุปฺปนฺนํ             อโสกํ วิรชํ ปทํ
          นิโรโธ ทุกฺขธมฺมานํ           สงฺขารูปสโม สุโขติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ ฉฏฺ ฯ
     [๒๒๒]   ๗  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ เทฺวมา
ภิกฺขเว   นิพฺพานธาตุโย   กตมา   เทฺว  สอุปาทิเสสา  จ  นิพฺพานธาตุ
อนุปาทิเสสา จ นิพฺพานธาตุ ฯ
     {๒๒๒.๑}   กตมา  จ  ภิกฺขเว  สอุปาทิเสสา  นิพฺพานธาตุ  อิธ
ภิกฺขเว    ภิกฺขุ    อรหํ    โหติ    ขีณาสโว    วุสิตวา   กตกรณีโย
โอหิตภาโร            อนุปฺปตฺตสทตฺโถ           ปริกฺขีณภวสํโยชโน
สมฺมทญฺา      วิมุตฺโต      ตสฺส      ติฏฺนฺเตว      ปญฺจินฺทฺริยานิ
เยสํ     อวิฆาตตฺตา    ๓-    มนาปามนาปํ    ปจฺจนุโภติ    สุขทุกฺขํ
@เชิงอรรถ:  ม. ปญฺายตีติ ฯ   ม. ปภงฺคุรํ ฯ   โป. อธิคตตฺตา ฯ
ปฏิสํเวทยติ   ๑-   ตสฺส   โย  ราคกฺขโย  โทสกฺขโย  โมหกฺขโย  อยํ
วุจฺจติ ภิกฺขเว สอุปาทิเสสา นิพฺพานธาตุ ฯ
     {๒๒๒.๒}   กตมา  จ  ภิกฺขเว  อนุปาทิเสสา  นิพฺพานธาตุ  อิธ
ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  อรหํ  โหติ  ขีณาสโว  วุสิตวา  กตกรณีโย  โอหิตภาโร
อนุปฺปตฺตสทตฺโถ       ปริกฺขีณภวสํโยชโน      สมฺมทญฺา      วิมุตฺโต
ตสฺส    อิเธว   ภิกฺขเว   สพฺพเวทยิตานิ   อนภินนฺทิตานิ   สีติภวิสฺสนฺติ
อยํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว  อนุปาทิเสสา  นิพฺพานธาตุ  ฯ  อิมา  โข  ภิกฺขเว
เทฺว นิพฺพานธาตุโยติ ฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
               เทฺว อิมา จกฺขุมตา ปกาสิตา
               นิพฺพานธาตู อนิสฺสิเตน ตาทินา
               เอกา หิ ธาตุ อิธ ทิฏฺธมฺมิกา
               สอุปาทิเสสา ภวเนตฺติสงฺขยา
               อนุปาทิเสสา ปน สมฺปรายิกา
               ยมฺหิ นิรุชฺฌนฺติ ภวานิ สพฺพโส ฯ
               เย เอตทญฺาย ปทํ อสงฺขตํ
               วิมุตฺตจิตฺตา ภวเนตฺติสงฺขยา
               เต ธมฺมสาราธิคมกฺขเย ๒- รตา
               ปหํสุ เต สพฺพภวานิ ตาทิโนติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๒๒๓]   ๘ วุตฺตํ เหตํ ภควตา วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ ปฏิสลฺลานารามา
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. ปฏิสํเวทิยติ ฯ   ม. ยุ. ธมฺมสาราธิคมา ขเย ฯ
สลฺลานารามา      ภิกฺขเว     วิหรถ     ปฏิสลฺลานรตา     อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถมนุยุตฺตา      อนิรากตชฺฌานา     วิปสฺสนาย     สมนฺนาคตา
พฺรูเหตา    สุญฺาคารานํ    ฯ   ปฏิสลฺลานารามานํ   ภิกฺขเว   วิหรตํ
ปฏิสลฺลานรตานํ     อชฺฌตฺตํ    เจโตสมถมนุยุตฺตานํ    อนิรากตชฺฌานานํ
วิปสฺสนาย     สมนฺนาคตานํ     พฺรูเหตานํ     สุญฺาคารานํ    ทฺวินฺนํ
ผลานํ   อญฺตรํ   ผลํ   ปาฏิกงฺขํ   ทิฏฺเว   ธมฺเม  อญฺา  สติ  วา
อุปาทิเสเส   อนาคามิตาติ   ฯ   เอตมตฺถํ  ภควา  อโวจ  ฯ  ตตฺเถตํ
อิติ วุจฺจติ
          เย สนฺตจิตฺตา นิปกา         สติมนฺโต จ ฌายิโน
          สมฺมา ธมฺมํ วิปสฺสนฺติ       กาเมสุ อนเปกฺขิโน
          อปฺปมาทรตา สนฺตา         ปมาเท ภยทสฺสิโน
          อภพฺพา ปริหานาย           นิพฺพานสฺเสว สนฺติเกติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ อฏฺมํ ฯ
     [๒๒๔]   ๙  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ สิกฺขานิสํสา
ภิกฺขเว    วิหรถ    ปญฺุตฺตรา    วิมุตฺติสารา    สตาธิปเตยฺยา    ฯ
สิกฺขานิสํสานํ     ภิกฺขเว     วิหรตํ     ปญฺุตฺตรานํ     วิมุตฺติสารานํ
สตาธิปเตยฺยานํ   ทฺวินฺนํ   ผลานํ   อญฺตรํ   ผลํ   ปาฏิกงฺขํ   ทิฏฺเว
ธมฺเม   อญฺา   สติ   วา   อุปาทิเสเส   อนาคามิตาติ  ฯ  เอตมตฺถํ
ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
               ปริปุณฺณเสกฺขํ ๑- อปหานธมฺมํ
@เชิงอรรถ:  โป. อปริปุณฺณเสกฺขํ อปริหานธมฺมํ ฯ ม. .. สิกฺขํ ฯ ยุ. .. เสขํ ฯ
               ปญฺุตฺตรํ ชาติขยนฺตทสฺสึ
               ตํ เว มุนึ อนฺติมเทหธารึ
               มารญฺชหํ ๑- พฺรูมิ ชราย ปารคุํ ฯ
               ตสฺมา สทา ฌานรตา สมาหิตา
               อาตาปิโน ชาติขยนฺตทสฺสิโน
               มารํ สเสนํ อภิภุยฺย ภิกฺขโว
               ภวถ ชาติมรณสฺส ปารคาติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ นวมํ ฯ
     [๒๒๕]   ๑๐   วุตฺตํ   เหตํ   ภควตา   วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ
ชาคโร   จสฺส   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  วิหเรยฺย  สโต  สมฺปชาโน  สมาหิโต
ปมุทิโต   วิปฺปสนฺโน   จ   ตตฺถ   กาลวิปสฺสี  จ  กุสเลสุ  ธมฺเมสุ  ฯ
ชาครสฺส    ภิกฺขเว   ภิกฺขุโน   วิหรโต   สติมโต   ๒-   สมฺปชานสฺส
สมาหิตสฺส    ปมุทิตสฺส    วิปฺปสนฺนสฺส   ตตฺถ   กาลวิปสฺสิโน   กุสเลสุ
ธมฺเมสุ   ทฺวินฺนํ   ผลานํ   อญฺตรํ   ผลํ   ปาฏิกงฺขํ   ทิฏฺเว  ธมฺเม
อญฺา   สติ   วา   อุปาทิเสเส   อนาคามิตาติ   ฯ  เอตมตฺถํ  ภควา
อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          ชาครนฺตา สุณาเถตํ          เย สุตฺตา เต ปพุชฺฌถ
          สุตฺตา ชาคริตํ เสยฺโย         นตฺถิ ชาครโต ภยํ ฯ
               โย ชาคโร จ สติมา สมฺปชาโน
               สมาหิโต มุทิโต วิปฺปสนฺโน จ
@เชิงอรรถ:  ยุ. มานญฺชหํ ฯ   ม. ยุ. สตสฺส ฯ
               กาเลน โส สมฺมา ธมฺมํ ปริวีมํสมาโน
               เอโกทิภูโต วิหเน ตมํ โส ฯ
               ตสฺมา หเว ชาคริยํ ภเชถ
               อาตาปี ภิกฺขุ นิปโก ฌานลาภี
               สํโยชนํ ชาติชราย เฉตฺวา
               อิเธว สมฺโพธิมนุตฺตรํ ผุเสติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ ทสมํ ฯ
     [๒๒๖]   ๑๑   วุตฺตํ   เหตํ   ภควตา   วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ
เทฺวเม   ภิกฺขเว   อาปายิกา  เนรยิกา  อิทมฺปหาย  ๑-  กตเม  เทฺว
โย   [๒]-   อพฺรหฺมจารี  พฺรหฺมจารีปฏิญฺโ  โย  จ  ปริปุณฺณํ  ปริสุทฺธํ
พฺรหฺมจริยํ   จรนฺตํ   อมูลเกน   อพฺรหฺมจริเยน   อนุทฺธํเสติ   ฯ  อิเม
โข   ภิกฺขเว   เทฺว  อาปายิกา  เนรยิกา  อิทมฺปหายาติ  ฯ  เอตมตฺถํ
ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
               อภูตวาที นิรยํ อุเปติ
               โย จาปิ ๓- กตฺวา น กโรมิจฺจาห
               อุโภปิ เต เปจฺจ สมา ภวนฺติ
               นิหีนกมฺมา มนุชา ปรตฺถ ฯ
          กาสาวกณฺา พหโว          ปาปธมฺมา อสญฺตา
          ปาปา ปาเปหิ กมฺเมหิ        นิรยํ เต อุปปชฺชเร
          เสยฺโย อโยคุโฬ ภุตฺโต       ตตฺโต อคฺคิสิขูปโม
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อิทมปฺปหาย ฯ   ม. จ ฯ   ม. ยุ. วาปิ ฯ โย วาปิ กตฺวา น กโรมีติ
@จาหาติ อุทาเน อาคตํ ฯ
          ยญฺเจ ภุญฺเชยฺย ทุสฺสีโล     รฏฺปิณฺฑํ อสญฺโตติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ เอกาทสมํ ฯ
     [๒๒๗]   ๑๒  วุตฺตํ  เหตํ ภควา วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ ทฺวีหิ ภิกฺขเว
ทิฏฺิคเตหิ  ปริยุฏฺิตา  เทวมนุสฺสา  โอลิยนฺติ  เอเก  อติธาวนฺติ  เอเก
จกฺขุมนฺโต จ ปสฺสนฺติ ฯ
     {๒๒๗.๑}   กถญฺจ  ภิกฺขเว  โอลิยนฺติ  เอเก  ภวารามา ภิกฺขเว
เทวมนุสฺสา  ภวรตา  ภวสมฺมุทิตา  เตสํ  ภวนิโรธาย  ธมฺเม เทสิยมาเน
จิตฺตํ  น  ปกฺขนฺทติ  น  สมฺปสีทติ  น  สนฺติฏฺติ  นาธิมุจฺจติ  เอวํ [๑]-
ภิกฺขเว โอลิยนฺติ เอเก ฯ
     {๒๒๗.๒}   กถญฺจ  ภิกฺขเว อติธาวนฺติ เอเก ภเวเนว โข ปเนเก
อฏฺฏิยมานา   หรายมานา   ชิคุจฺฉมานา   วิภวํ   อภินนฺทนฺติ  ยโต  กิร
โภ  อยํ  อตฺตา  ๒-  กายสฺส  เภทา  ปรมฺมรณา  อุจฺฉิชฺชติ  วินสฺสติ น
โหติ  ปรมฺมรณา  เอตํ  สนฺตํ  เอตํ  ปณีตํ  เอตํ  ยาถาวนฺติ  เอวํ  โข
ภิกฺขเว อติธาวนฺติ เอเก ฯ
     {๒๒๗.๓}   กถญฺจ  ภิกฺขเว  จกฺขุมนฺโต  ปสฺสนฺติ  อิธ  ภิกฺขุ  ภูตํ
ภูตโต  ปสฺสติ  ภูตํ  ภูตโต  ทิสฺวา  ภูตสฺส  นิพฺพิทาย  วิราคาย นิโรธาย
ปฏิปนฺโน  โหติ  เอวํ  โข  ภิกฺขเว  จกฺขุมนฺโต  จ ปสฺสนฺตีติ ฯ เอตมตฺถํ
ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          โย ๓- ภูตํ ภูตโต ทิสฺวา      ภูตสฺส จ อติกฺกมํ
          ยถาภูตํ ๔- วิมุจฺจนฺติ         ภวตณฺหาปริกฺขยา
          สเจ ภูตํ ปริญฺโ โส          วีตตโณฺห ภวาภเว
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. โข ฯ   ยุ. อตฺโถ ฯ   ม. ยุ. เย ฯ   ม. ยุ. ยถาภูเต ฯ
          ภูตสฺส วิภวา ภิกฺขู             นาคจฺฉนฺติ ปุนพฺภวนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ ทฺวาทสมํ ฯ
                              วคฺโค ทุติโย ฯ
                               ตสฺสุทฺทานํ
          เทฺว อินฺทฺริยา เทฺว ตปนียา   สีเลน อปเร ทุเว
          อโนตฺตปฺปี ๑- กุหนา เทฺว จ สํเวชนีเยน เต ทส
          วิตกฺกา เทสนา วิชฺชา          ปญฺา ธมฺเมน ปญฺจมํ
          อชาตํ ธาตุ สลฺลานํ            สิกฺขา ชาคริเยน จ
          อปาย ทิฏฺิยาเยว ๒-         พาวีสติ ปกาสิตาติ ฯ
                          ทุกนิปาโต นิฏฺิโต ฯ
                                    ----------
                 อิติวุตฺตเก ติกนิปาตสฺส ปมวคฺโค
     [๒๒๘]   ๑  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ ตีณีมานิ
ภิกฺขเว     อกุสลมูลานิ     กตมานิ     ตีณิ     โลโภ     อกุสลมูลํ
โทโส   อกุสลมูลํ   โมโห   อกุสลมูลํ   ฯ   อิมานิ  โข  ภิกฺขเว  ตีณิ
อกุสลมูลานีติ ฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          โลโภ โทโส จ โมโห จ        ปุริสํ ปาปเจตสํ
          หึสนฺติ อตฺตสมฺภูตา           ตจสารํว สมฺผลนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา  อิติ เม สุตนฺติ ฯ ปมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อโนตฺตาปี ฯ   ม. ยุ. ทิฏฺิยา เจว ฯ
     [๒๒๙]   ๒  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  ติสฺโส
อิมา  ภิกฺขเว  ธาตุโย  กตมา  ติสฺโส  รูปธาตุ  อรูปธาตุ  นิโรธธาตุ ฯ
อิมา    โข    ภิกฺขเว    ติสฺโส   ธาตุโยติ   ฯ   เอตมตฺถํ   ภควา
อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          รูปธาตุปริญฺาย ๑-         อรูเปสุ อสณฺิตา
          นิโรเธ เย วิมุจฺจนฺติ            เต ชนา มจฺจุหายิโน ฯ
          กาเยน อมตํ ธาตุํ              ผุสฺสยิตฺวา ๒- นิรูปธึ
          อุปธิปฺปฏินิสฺสคฺคํ              สจฺฉิกตฺวา อนาสโว
          เทเสติ สมฺมาสมฺพุทฺโธ       อโสกํ วิรชํ ปทนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๒๓๐]   ๓  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  ติสฺโส
อิมา   ภิกฺขเว  เวทนา  กตมา  ติสฺโส  สุขา  เวทนา  ทุกฺขา  เวทนา
อทุกฺขมสุขา  เวทนา  ฯ  อิมา  โข  ภิกฺขเว ติสฺโส เวทนาติ ฯ เอตมตฺถํ
ภควา อโวจ ฯ ตตฺเตถํ อิติ วุจฺจติ
          สมาหิโต สมฺปชาโน          สโต พุทฺธสฺส สาวโก
          เวทนา จ ปชานาติ            เวทนานญฺจ สมฺภวํ
          ยตฺถ เจตา นิรุชฺฌนฺติ         มคฺคญฺจ ขยคามินํ
          เวทนานํ ขยา ภิกฺขุ            นิจฺฉาโต ปรินิพฺพุโตติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา  อิติ เม สุตนฺติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๒๓๑]   ๔  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  ติสฺโส
@เชิงอรรถ:  ม. รูปธาตุํ ฯ   ม. ผุสยิตฺวา ฯ ยุ. ผสฺสยิตฺวา ฯ
อิมา    ภิกฺขเว   เวทนา   กตมา   ติสฺโส   สุขา   เวทนา   ทุกฺขา
เวทนา   อทุกฺขมสุขา   เวทนา   ฯ   สุขา  ภิกฺขเว  เวทนา  ทุกฺขโต
ทฏฺพฺพา     ทุกฺขา    เวทนา    สลฺลโต    ทฏฺพฺพา    อทุกฺขมสุขา
เวทนา  อนิจฺจโต  ทฏฺพฺพา  ฯ  ยโต  จ  ๑- โข ภิกฺขเว ภิกฺขุโน สุขา
เวทนา   ทุกฺขโต   ทิฏฺา   โหติ   ทุกฺขา   เวทนา   สลฺลโต  ทิฏฺา
โหติ   อทุกฺขมสุขา   เวทนา   อนิจฺจโต   ทิฏฺา   โหติ   อยํ  วุจฺจติ
ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   อริโย   สมฺมทฺทโส   อจฺเฉจฺฉิ   ๒-   ตณฺหํ  วิวตฺตยิ
สํโยชนํ   สมฺมามานาภิสมยา   ๓-  อนฺตมกาสิ  ทุกฺขสฺสาติ  ฯ  เอตมตฺถํ
ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          โย สุขํ ทุกฺขโต อทฺทกฺขิ ๔-  ทุกฺขมทฺทกฺขิ สลฺลโต
          อทุกฺขมสุขํ สนฺตํ                อทฺทกฺขิ นํ อนิจฺจโต
          ส เว สมฺมทฺทโส ภิกฺขุ         ยโต ตตฺถ วิมุจฺจติ
          อภิญฺาโวสิโต สนฺโต        ส เว โยคาติโค มุนีติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๒๓๒]   ๕  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  ติสฺโส
อิมา    ภิกฺขเว    เอสนา    กตมา   ติสฺโส   กาเมสนา   ภเวสนา
พฺรหฺมจริเยสนา  ฯ  อิมา  โข  ภิกฺขเว  ติสฺโส  เอสนาติ  ฯ  เอตมตฺถํ
ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          สมาหิโต สมฺปชาโน          สโต พุทฺธสฺส สาวโก
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. จสทฺโท นตฺถิ ฯ   ยุ. อจฺเฉชฺชิ ฯ   โป. สมฺมทฺทโส มานา - ฯ
@ ม. อทฺท ฯ
          เอสนา จ ปชานาติ            เอสนานญฺจ สมฺภวํ
          ยตฺถ เจตา นิรุชฺฌนฺติ         มคฺคญฺจ ขยคามินํ
          เอสนานํ ขยา ภิกฺขุ            นิจฺฉาโต ปรินิพฺพุโตติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๒๓๓]   ๖  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  ติสฺโส
อิมา    ภิกฺขเว    เอสนา    กตมา   ติสฺโส   กาเมสนา   ภเวสนา
พฺรหฺมจริเยสนา  ฯ  อิมา  โข  ภิกฺขเว  ติสฺโส  เอสนาติ  ฯ  เอตมตฺถํ
ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          กาเมสนา ภเวสนา            พฺรหฺมจริเยสนา สห
          อิติ สจฺจปรามาโส             ทิฏฺิฏฺานา สมุสฺสยา
          สพฺพราควิรตฺตสฺส             ตณฺหกฺขยวิมุตฺติโน
          เอสนาปฏินิสฺสฏฺา           ทิฏฺิฏฺานา สมูหตา
          เอสนานํ ขยา ภิกฺขุ            นิราโส อกถงฺกถีติ ฯ
    อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา      อิติ เม สุตนฺติ ฯ ฉฏฺ ฯ
     [๒๓๔]   ๗  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ ตโยเม
ภิกฺขเว   อาสวา   กตเม  ตโย  กามาสโว  ภวาสโว  อวิชฺชาสโว  ฯ
อิเม   โข   ภิกฺขเว  ตโย  อาสวาติ  ฯ  เอตมตฺถํ  ภควา  อโวจ  ฯ
ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          สมาหิโต สมฺปชาโน           สโต พุทฺธสฺส สาวโก
          อาสเว จ ปชานาติ             อาสวานญฺจ สมฺภวํ
          ยตฺถ เจตา นิรุชฺฌนฺติ         มคฺคญฺจ ขยคามินํ
          อาสวานํ ขยา ภิกฺขุ            นิจฺฉาโต ปรินิพฺพุโตติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา      อิติ เม สุตนฺติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๒๓๕]   ๘  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ ตโยเม
ภิกฺขเว  อาสวา  กตเม  ตโย  กามาสโว  ภวาสโว อวิชฺชาสโว ฯ อิเม
โข  ภิกฺขเว  ตโย  อาสวาติ  ฯ  เอตมตฺถํ  ภควา  อโวจ  ฯ  ตตฺเถตํ
อิติ วุจฺจติ
          ยสฺส กามาสโว ขีโณ         อวิชฺชา จ วิราชิตา
          ภวาสโว ปริกฺขีโณ             วิปฺปมุตฺโต นิรูปธิ
          ธาเรติ อนฺติมํ เทหํ            เชตฺวา มารํ สวาหนนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ อฏฺมํ ฯ
     [๒๓๖]   ๙  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ ติสฺโส อิมา
ภิกฺขเว   ตณฺหา   กตมา   ติสฺโส  กามตณฺหา  ภวตณฺหา  วิภวตณฺหา  ฯ
อิมา  โข  ภิกฺขเว  ติสฺโส  ตณฺหาติ  ฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ
อิติ วุจฺจติ
          ตณฺหาโยเคน สํยุตฺตา        รตฺตจิตฺตา ภวาภเว
          เต โยคยุตฺตา มารสฺส         อโยคกฺเขมิโน ชนา
          สตฺตา คจฺฉนฺติ สํสารํ         ชาติมรณคามิโน
          เย จ ตณฺหํ ปหนฺตฺวาน       วีตตณฺหา ภวาภเว
          เต ๑- เว ปารคตา โลเก      เย ปตฺตา อาสวกฺขยนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. เต จ ปารงฺคตา ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ นวมํ ฯ
     [๒๓๗]   ๑๐  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  ตีหิ
ภิกฺขเว   ธมฺเมหิ   สมนฺนาคโต  ภิกฺขุ  อติกฺกมฺม  มารเธยฺยํ  อาทิจฺโจว
วิโรจติ   กตเมหิ   ตีหิ   อิธ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อเสกฺเขน  สีลกฺขนฺเธน
สมนฺนาคโต    โหติ   อเสกฺเขน   สมาธิกฺขนฺเธน   สมนฺนาคโต   โหติ
อเสกฺเขน   ปญฺากฺขนฺเธน  สมนฺนาคโต  โหติ  ฯ  อิเมหิ  โข  ภิกฺขเว
ตีหิ   ธมฺเมหิ   สมนฺนาคโต   ภิกฺขุ   อติกฺกมฺม   มารเธยฺยํ  อาทิจฺโจว
วิโรจตีติ ฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          สีลสมาธิปญฺ๑- จ      ยสฺส เอเต สุภาวิตา
          อติกฺกมฺม มารเธยฺยํ         อาทิจฺโจว วิโรจตีติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ ทสมํ ฯ
                             วคฺโค ปโม ฯ
                               ตสฺสุทฺทานํ
               มูลธาตุ อถ เวทนา ทุเว
               เอสนา จ ทุเว อาสวา ทุเว
               ตณฺหาโต [๒]- อถ มารเธยฺยโต
               วคฺคมาหุ ปมนฺติ มุตฺตมนฺติ ฯ
                               -------------
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สีลํ สมาธิ ปญฺา จ ฯ   โป. ม. ยุ. จ ฯ
               อิติวุตฺตเก ติกนิปาตสฺส ทุติยวคฺโค
     [๒๓๘]   ๑  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ ตีณีมานิ
ภิกฺขเว    ปุญฺกิริยาวตฺถูนิ    กตมานิ   ตีณิ   ทานมยํ   ปุญฺกิริยาวตฺถุ
สีลมยํ   ปุญฺกิริยาวตฺถุ   ภาวนามยํ   ปุญฺกิริยาวตฺถุ   ฯ   อิมานิ  โข
ภิกฺขเว  ตีณิ  ปุญฺกิริยาวตฺถูนีติ  ฯ  เอตมตฺถํ  ภควา  อโวจ  ฯ ตตฺเถตํ
อิติ วุจฺจติ
          ปุญฺเมว โส สิกฺเขยฺย      อายตคฺคํ สุขินฺทฺริยํ ๑-
          ทานญฺจ สมจริยญฺจ         เมตฺตจิตฺตญฺจ ภาวเย
          เอเต ธมฺเม ภาวยิตฺวา        ตโย สุขสมุทฺทเย
          อพฺยาปชฺฌํ สุขํ โลกํ          ปณฺฑิโต อุปปชฺชตีติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ ปมํ ฯ
     [๒๓๙]   ๒  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ ตีณีมานิ
ภิกฺขเว   จกฺขูนิ   กตมานิ   ตีณิ   มํสจกฺขุ   ทิพฺพจกฺขุ   ปญฺาจกฺขุ  ฯ
อิมานิ  โข  ภิกฺขเว  ตีณิ  จกฺขูนีติ  ฯ  เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ
อิติ วุจฺจติ
          มํสจกฺขุ ๒- ทิพฺพจกฺขุ        ปญฺาจกฺขุ อนุตฺตรํ
          เอตานิ ตีณิ จกฺขูนิ             อกฺขาสิ ปุริสุตฺตโม
          มํสจกฺขุสฺส อุปฺปาโท         มคฺโค ทิพฺพสฺส จกฺขุโน
          ยโต าณํ อุทปาทิ           ปญฺาจกฺขุ อนุตฺตรํ
@เชิงอรรถ:  ม. สุขุทฺทริยํ ฯ   โป. มํสจกฺขุํ ทิพฺพจกฺขุํ ปญฺาจกฺขุํ ฯ
          ยสฺส จกฺขุสฺส ปฏิลาภา      สพฺพทุกฺขา วิมุจฺจตีติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๒๔๐]   ๓  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ ตีณีมานิ
ภิกฺขเว    อินฺทฺริยานิ    กตมานิ    ตีณิ   อนญฺาตญฺสฺสามีตินฺทฺริยํ   ๑-
อญฺินฺทฺริยํ  อญฺาตาวินฺทฺริยํ  ฯ  อิมานิ  โข  ภิกฺขเว  ตีณิ อินฺทฺริยานีติ ฯ
เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          เสกฺขสฺส สิกฺขมานสฺส        อุชุมคฺคานุสาริโน
          ขยสฺมึ ปมํ าณํ            ตโต อญฺา อนนฺตรา
          ตโต อญฺา วิมุตฺตสฺส       าณํ เว โหติ ตาทิโน
          อกุปฺปา เม วิมุตฺตีติ           ภวสํโยชนกฺขยา
          สเจ ๒- อินฺทฺริยสมฺปนฺโน   สนฺโต สนฺติปเท รโต
          ธาเรติ อนฺติมํ เทหํ             เชตฺวา มารํ สวาหนนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๒๔๑]   ๔  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ ตโยเม
ภิกฺขเว   อทฺธา   กตเม   ตโย   อตีโต   อทฺธา   อนาคโต   อทฺธา
ปจฺจุปฺปนฺโน   อทฺธา   อิเม  โข  ภิกฺขเว  ตโย  อทฺธาติ  ฯ  เอตมตฺถํ
ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          อกฺเขยฺยสญฺิโน สตฺตา    อกฺเขยฺยสฺมึ ปติฏฺิตา
          อกฺเขยฺยํ อปริญฺาย         โยคมายนฺติ มจฺจุโน
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อนญฺาตญฺสฺสามีตินฺทฺริยํ ฯ   ม. ยุ. ส เส ฯ
          อกฺเขยฺยํ จ ปริญฺาย        อกฺขาตารํ น มญฺติ
          ผุฏฺโ วิโมกฺโข มนสา        สนฺติปทมนุตฺตรํ
          ส เว อกฺเขยฺยสมฺปนฺโน      สนฺโต สนฺติปเท รโต
          สงฺขาย เสวี ธมฺมฏฺโ         สงฺขฺยํ ๑- โนเปติ เวทคูติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๒๔๒]   ๕  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ ตีณีมานิ
ภิกฺขเว     ทุจฺจริตานิ    กตมานิ    ตีณิ    กายทุจฺจริตํ    วจีทุจฺจริตํ
มโนทุจฺจริตํ   ฯ   อิมานิ  โข  ภิกฺขเว  ตีณิ  ทุจฺจริตานีติ  ฯ  เอตมตฺถํ
ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          กายทุจฺจริตํ กตฺวา             วจีทุจฺจริตานิ จ
          มโนทุจฺจริตํ กตฺวา             ยญฺจญฺ โทสสญฺหิตํ
          อกตฺวา กุสลํ กมฺมํ            กตฺวานากุสลํ พหุํ
          กายสฺส เภทา ทุปฺปญฺโ   นิรยํ โส อุปปชฺชตีติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๒๔๓]   ๖  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ ตีณีมานิ
ภิกฺขเว   สุจริตานิ   กตมานิ  ตีณิ  กายสุจริตํ  วจีสุจริตํ  มโนสุจริตํ  ฯ
อิมานิ   โข  ภิกฺขเว  ตีณิ  สุจริตานีติ  ฯ  เอตมตฺถํ  ภควา  อโวจ  ฯ
ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          กายทุจฺจริตํ หิตฺวา             วจีทุจฺจริตานิ จ
          มโนทุจฺจริตํ หิตฺวา             ยญฺจญฺ โทสสญฺหิตํ
@เชิงอรรถ:  โป. สงฺขํ น อุเปติ เวทคู ฯ
          อกตฺวากุสลํ ๑- กมฺมํ         กตฺวาน กุสลํ พหุํ
          กายสฺส เภทา สปฺปญฺโ   สคฺคํ โส อุปปชฺชตีติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ ฉฏฺ ฯ
     [๒๔๔]   ๗   วุตฺตํ   เหตํ   ภควตา   วุตฺตมรหตาติ   เม  สุตํ
ตีณิมานิ     ภิกฺขเว    โสเจยฺยานิ    กตมานิ    ตีณิ    กายโสเจยฺยํ
วจีโสเจยฺยํ  มโนโสเจยฺยํ  ฯ  อิมานิ  โข  ภิกฺขเว  ตีณิ โสเจยฺยานีติ ฯ
เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          กายสุจึ วาจาสุจึ ๒-          เจโตสุจิมนาสวํ
          สุจึ โสเจยฺยสมฺปนฺนํ          อาหุ สพฺพปหายินนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๒๔๕]   ๘  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ ตีณิมานิ
ภิกฺขเว    โมเนยฺยานิ    กตมานิ    ตีณิ   กายโมเนยฺยํ   วจีโมเนยฺยํ
มโนโมเนยฺยํ  ฯ  อิมานิ  โข  ภิกฺขเว  ตีณิ  โมเนยฺยานีติ  ฯ  เอตมตฺถํ
ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          กายมุนึ วาจามุนึ ๓-         มโนมุนิมนาสวํ
          มุนึ โมเนยฺยสมฺปนฺนํ         อาหุ นินฺหาตปาปกนฺติ ๔- ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา  อิติ เม สุตนฺติ ฯ อฏฺมํ ฯ
     [๒๔๖]   ๙  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  ยสฺส
กสฺสจิ    ภิกฺขเว    ราโค    อปฺปหีโน    โทโส   อปฺปหีโน   โมโห
อปฺปหีโน   อยํ   วุจฺจติ   ภิกฺขเว   พนฺโธ   ๕-   มารสฺส  ปฏิมุกฺกสฺส
@เชิงอรรถ:  โป. อกตฺวา อกุสลํ ฯ   ม. วจีสุจึ ฯ   ม. วจีมุนึ ฯ   โป. นิทฺโธตปาปกํ ฯ
@ ม. พทฺโธ ฯ
มารปาโส  ยถากามกรณีโย  จ  ๑-  ปาปิมโต  ฯ  ยสฺส  กสฺสจิ ภิกฺขเว
ราโค  ปหีโน  โทโส  ปหีโน  โมโห  ปหีโน  อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อพนฺโธ
มารสฺส   โอมุกฺกสฺส  มารปาโส  น  ยถากามกรณีโย  จ  ปาปิมโตติ  ฯ
เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          ยสฺส ราโค จ โทโส จ          อวิชฺชา จ วิราชิตา
          ตํ ภาวิตตฺตญฺตรํ            พฺรหฺมภูตํ ตถาคตํ
          พุทฺธํ เวรภยาตีตํ               อาหุ สพฺพปหายินนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา  อิติ เม สุตนฺติ ฯ นวมํ ฯ
     [๒๔๗]   ๑  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  ยสฺส
กสฺสจิ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุสฺส  วา  ภิกฺขุนิยา  วา  ราโค  อปฺปหีโน  โทโส
อปฺปหีโน   โมโห   อปฺปหีโน   อยํ   วุจฺจติ  ภิกฺขเว  น  อตริ  สมุทฺทํ
สอูมึ   สวีจึ   สาวฏฺฏํ   สคหํ   สรกฺขสํ   ฯ   ยสฺส   กสฺสจิ  ภิกฺขเว
ภิกฺขุสฺส   วา   ภิกฺขุนิยา   วา   ราโค  ปหีโน  โทโส  ปหีโน  โมโห
ปหีโน   อยํ   วุจฺจติ   ภิกฺขเว   อตริ   สมุทฺทํ   สอูมึ  สวีจึ  สาวฏฺฏํ
สคหํ   สรกฺขสํ   ติณฺโณ   ปารคโต  ๒-  ถเล  ติฏฺติ  พฺราหฺมโณติ  ฯ
เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          ยสฺส ราโค จ โทโส จ        อวิชฺชา จ วิราชิตา
               โสมํ สมุทฺทํ สคหํ สรกฺขสํ
               สอูมิภยํ ทุตฺตรํ อจฺจตาริ
               สงฺคาติโค มจฺจุชโห นิรูปธิ
@เชิงอรรถ:  ม. จสทฺโท นตฺถิ ฯ   ม. ยุ. ปารงฺคโต ฯ
               ปหาสิ ทุกฺขํ อปุนพฺภวาย
               อตฺถงฺคโต โส น สมานเมติ ฯ
               อโมหยิ มจฺจุราชนฺติ พฺรูมีติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ ทสมํ ฯ
                               วคฺโค ทุติโย ฯ
                                 ตสฺสุทฺทานํ
               ปุญฺ จกฺขุ อถินฺทฺริยา ๑-
               อทฺธา ๒- จริตํ ทุเว สุจิ
               มุเน ๓- อถ ราค ทุเว
               ปุน วคฺคมาหุ ทุติยมุตฺตมนฺติ ฯ
                                 -----------
                อิติวุตฺตเก ติกนิปาตสฺส ตติยวคฺโค
     [๒๔๘]   ๑  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  ทิฏฺ
มยา    ภิกฺขเว   สตฺตา   กายทุจฺจริเตน   สมนฺนาคตา   วจีทุจฺจริเตน
สมนฺนาคตา     มโนทุจฺจริเตน    สมนฺนาคตา    อริยานํ    อุปวาทกา
มิจฺฉาทิฏฺิกา     มิจฺฉาทิฏฺิกมฺมสมาทานา     เต    กายสฺส    เภทา
ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนา ฯ
     {๒๔๘.๑}   ตํ   โข   ปนาหํ  ภิกฺขเว  นาญฺสฺส  สมณสฺส  วา
พฺราหฺมณสฺส     วา    สุตฺวา    วทามิ    ทิฏฺา    มยา    ภิกฺขเว
สตฺตา        กายทุจฺจริเตน        สมนฺนาคตา        วจีทุจฺจริเตน
@เชิงอรรถ:  โป. ม. อถ อินฺทฺริยานิ จ ฯ ยุ. อถ อินฺทฺริยา ฯ   ม. อทฺธา จ จริตํ ทุเว
@โสจิ ฯ   โป. มุนี ฯ
สมนฺนาคตา     มโนทุจฺจริเตน    สมนฺนาคตา    อริยานํ    อุปวาทกา
มิจฺฉาทิฏฺิกา     มิจฺฉาทิฏฺิกมฺมสมาทานา     เต    กายสฺส    เภทา
ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนา ฯ
     {๒๔๘.๒}   อปิ  จ ภิกฺขเว ยเทว สามํ าตํ สามํ ทิฏฺ สามํ วิทิตํ
ตเทวาหํ  วทามิ  ทิฏฺา  มยา  ภิกฺขเว สตฺตา กายทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา
วจีทุจฺจริเตน    สมนฺนาคตา    มโนทุจฺจริเตน    สมนฺนาคตา   อริยานํ
อุปวาทกา    มิจฺฉาทิฏฺิกา    มิจฺฉาทิฏฺิกมฺมสมาทานา    เต   กายสฺส
เภทา   ปรมฺมรณา   อปายํ   ทุคฺคตึ   วินิปาตํ   นิรยํ   อุปปนฺนาติ  ฯ
เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          มิจฺฉามนํ ปณิธาย            มิจฺฉาวาจํ ๑- อภาสิย
          มิจฺฉากมฺมานิ กตฺวาน       กาเยน อิธ ปุคฺคโล
          อปฺปสฺสุโต อปุญฺกโร      อปฺปสฺมึ อิธ ชีวิเต
          กายสฺส เภทา ทุปฺปญฺโ   นิรยํ โส อุปปชฺชตีติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ ปมํ ฯ
     [๒๔๙]   ๒  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  ทิฏฺ
มยา    ภิกฺขเว    สตฺตา    กายสุจริเตน   สมนฺนาคตา   วจีสุจริเตน
สมนฺนาคตา     มโนสุจริเตน    สมนฺนาคตา    อริยานํ    อนุปวาทกา
สมฺมาทิฏฺิกา     สมฺมาทิฏฺิกมฺมสมาทานา     เต    กายสฺส    เภทา
ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนา ฯ
     {๒๔๙.๑}   ตํ   โข   ปนาหํ   ภิกฺขเว   นาญฺสฺส   สมณสฺส
วา       พฺราหฺมณสฺส      วา      สุตฺวา      วทามิ      ทิฏฺ@เชิงอรรถ:  ม. มิจฺฉาวาจญฺจ ภาสิย ฯ
มยา    ภิกฺขเว    สตฺตา    กายสุจริเตน   สมนฺนาคตา   วจีสุจริเตน
สมนฺนาคตา     มโนสุจริเตน    สมนฺนาคตา    อริยานํ    อนุปวาทกา
สมฺมาทิฏฺิกา     สมฺมาทิฏฺิกมฺมสมาทานา     เต    กายสฺส    เภทา
ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนา ฯ
     {๒๔๙.๒}   อปิ  จ  [๑]-  ยเทว  ภิกฺขเว สามํ าตํ สามํ ทิฏฺ
สามํ  วิทิตํ  ตเทวาหํ  วทามิ  ทิฏฺา  มยา  ภิกฺขเว สตฺตา กายสุจริเตน
สมนฺนาคตา    วจีสุจริเตน    สมนฺนาคตา   มโนสุจริเตน   สมนฺนาคตา
อริยานํ      อนุปวาทกา     สมฺมาทิฏฺิกา     สมฺมาทิฏฺิกมฺมสมาทานา
เต   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   สุคตึ  สคฺคํ  โลกํ  อุปปนฺนาติ  ฯ
เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          สมฺมามนํ ปณิธาย           สมฺมาวาจํ อภาสิย
          สมฺมากมฺมานิ กตฺวาน     กาเยน อิธ ปุคฺคโล
          พหุสฺสุโต ปุญฺกโร         อปฺปสฺมึ อิธ ชีวิเต
          กายสฺส เภทา สปฺปญฺโ สคฺคํ โส อุปปชฺชตีติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๒๕๐]   ๓  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  ติสฺโส
อิมา    ภิกฺขเว   นิสฺสรณิยา   ธาตุโย   กตมา   ติสฺโส   กามานเมตํ
นิสฺสรณํ    ยทิทํ    เนกฺขมฺมํ    รูปานเมตํ   นิสฺสรณํ   ยทิทํ   อารุปฺปํ
ยํ   โข   ปน   กิญฺจิ   ภูตํ   สงฺขตํ   ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ   นิโรโธ  ตสฺส
นิสฺสรณํ   ฯ   อิมา   โข   ภิกฺขเว   ติสฺโส  นิสฺสรณิยา  ธาตุโยติ  ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ภิกฺขเว ฯ
เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          กามนิสฺสรณํ ตฺวา         รูปานญฺจ อติกฺกมฺม ๑-
          สพฺพสงฺขารสมถํ              ผุสํ ๒- อาตาปิ สพฺพทา
          ส เว สมฺมทฺทโส ภิกฺขุ       ยโต ตตฺถ วิมุจฺจติ
          อภิญฺาโวสิโต สนฺโต      ส เว โยคาติโค มุนีติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๒๕๑]   ๔  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  รูเปหิ
ภิกฺขเว    อรูปา    สนฺตตรา    อรูเปหิ    นิโรโธ   สนฺตตโรติ   ฯ
เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          เย จ รูปูปคา สตฺตา          เย จ อรูปฏฺายิโน
          นิโรธํ อปฺปชานนฺตา         อาคนฺตาโร ปุนพฺภวํ ฯ
          เย จ รูเป ปริญฺาย         อรูเปสุ อสณฺิตา
          นิโรเธ เย วิมุจฺจนฺติ           เต ชนา มจฺจุหายิโน ฯ
          กาเยน อมตํ ธาตุํ             ผุสฺสยิตฺวา นิรูปธิ ๓-
          อุปธิปฺปฏินิสฺสคฺคํ            สจฺฉิกตฺวา อนาสโว
          เทเสติ สมฺมาสมฺพุทฺโธ      อโสกํ วิรชํ ปทนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๒๕๒]   ๕  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ ตโยเม
ภิกฺขเว    ปุตฺตา    สนฺโต    สํวิชฺชมานา    โลกสฺมึ   กตเม   ตโย
อติชาโต อนุชาโต อวชาโตติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อติกฺกมํ ฯ  โป. ปสฺส ฯ  ม. ยุ. นิรูปธึ ฯ
     ๑   กถญฺจ   ภิกฺขเว   ปุตฺโต   อติชาโต   โหติ   อิธ  ภิกฺขเว
ปุตฺตสฺส   มาตาปิตโร   โหนฺติ   น  พุทฺธํ  สรณํ  คตา  น  ธมฺมํ  สรณํ
คตา   น   สงฺฆํ  สรณํ  คตา  ปาณาติปาตา  อปฺปฏิวิรตา  อทินฺนาทานา
อปฺปฏิวิรตา     กาเมสุ     มิจฺฉาจารา     อปฺปฏิวิรตา    มุสาวาทา
อปฺปฏิวิรตา     สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา     อปฺปฏิวิรตา     ทุสฺสีลา
ปาปธมฺมา   ฯ   ปุตฺโต   จ   เนสํ   โหติ   พุทฺธํ  สรณํ  คโต  ธมฺมํ
สรณํ   คโต   สงฺฆํ   สรณํ   คโต   ปาณาติปาตา   ปฏิวิรโต   [๑]-
อทินฺนาทานา   ปฏิวิรโต   กาเมสุ   มิจฺฉาจารา   ปฏิวิรโต  มุสาวาทา
ปฏิวิรโต       สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา       ปฏิวิรโต      สีลวา
กลฺยาณธมฺโม เอวํ โข ภิกฺขเว ปุตฺโต อติชาโต โหติ ฯ
     ๒   กถญฺจ   ภิกฺขเว   ปุตฺโต   อนุชาโต   โหติ   อิธ  ภิกฺขเว
ปุตฺตสฺส    มาตาปิตโร    โหนฺติ   พุทฺธํ   สรณํ   คตา   ธมฺมํ   สรณํ
คตา    สงฺฆํ   สรณํ   คตา   ปาณาติปาตา   ปฏิวิรตา   อทินฺนาทานา
ปฏิวิรตา    กาเมสุ    มิจฺฉาจารา   ปฏิวิรตา   มุสาวาทา   ปฏิวิรตา
สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา    ปฏิวิรตา    สีลวนฺโต   กลฺยาณธมฺมา   ฯ
ปุตฺโต  ๒-  จ  เนสํ  โหติ  พุทฺธํ  สรณํ  คโต  ธมฺมํ  สรณํ  คโต สงฺฆํ
สรณํ    คโต    ปาณาติปาตา    ปฏิวิรโต    อทินฺนาทานา   ปฏิวิรโต
กาเมสุ   มิจฺฉาจารา   ปฏิวิรโต   มุสาวาทา   ปฏิวิรโต   สุราเมรย-
มชฺชปมาทฏฺานา    ปฏิวิรโต    สีลวา    กลฺยาณธมฺโม   เอวํ   โข
ภิกฺขเว ปุตฺโต อนุชาโต โหติ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. โหติ ฯ  ม. ยุ. ปุตฺโตปิ เนสํ ... ฯ
     ๓   กถญฺจ  ภิกฺขเว  ปุตฺโต  อวชาโต  โหติ  อิธ  ภิกฺขเว ปุตฺตสฺส
มาตาปิตโร   โหนฺติ   พุทฺธํ   สรณํ   คตา   ธมฺมํ   สรณํ  คตา  สงฺฆํ
สรณํ    คตา    ปาณาติปาตา    ปฏิวิรตา    อทินฺนาทานา   ปฏิวิรตา
กาเมสุ   มิจฺฉาจารา   ปฏิวิรตา   มุสาวาทา   ปฏิวิรตา   สุราเมรย-
มชฺชปมาทฏฺานา     ปฏิวิรตา     สีลวนฺโต     กลฺยาณธมฺมา     ฯ
ปุตฺโต   จ   เนสํ  โหติ  น  พุทฺธํ  สรณํ  คโต  น  ธมฺมํ  สรณํ  คโต
น   สงฺฆํ   สรณํ   คโต   ปาณาติปาตา   อปฺปฏิวิรโต    อทินฺนาทานา
อปฺปฏิวิรโต     กาเมสุ     มิจฺฉาจารา     อปฺปฏิวิรโต    มุสาวาทา
อปฺปฏิวิรโต     สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา     อปฺปฏิวิรโต     ทุสฺสีโล
ปาปธมฺโม   เอวํ  โข  ภิกฺขเว  ปุตฺโต  อวชาโต  โหติ  ฯ  อิเม  โข
ภิกฺขเว   ตโย   ปุตฺตา   สนฺโต  สํวิชฺชมานา  โลกสฺมินฺติ  ฯ  เอตมตฺถํ
ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          อติชาตํ อนุชาตํ               ปุตฺตมิจฺฉนฺติ ปณฺฑิตา
          อวชาตํ น อิจฺฉนฺติ            โย โหติ กุลคนฺธโน ฯ
          เอเต โข ปุตฺตา โลกสฺมึ     เย จ ๑- ภวนฺติ อุปาสกา
          สทฺธาสีเลน สมฺปนฺนา      วทญฺู วีตมจฺฉรา
          จนฺโท อพฺภฆนา มุตฺโต     ปริสาสุ วิโรจเรติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา  อิติ เม สุตนฺติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๒๕๓]   ๖   วุตฺตํ   เหตํ   ภควตา   วุตฺตมรหตาติ   เม  สุตํ
ตโยเม   ภิกฺขเว   ปุคฺคลา  สนฺโต  สํวิชฺชมานา  โลกสฺมึ  กตเม  ตโย
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. จสทฺโท นตฺถิ ฯ
อวุฏฺิกสโม ปเทสวสฺสี สพฺพตฺถาภิวสฺสี ฯ
     ๑   กถญฺจ   ภิกฺขเว   ปุคฺคโล  อวุฏฺิกสโม  โหติ  อิธ  ภิกฺขเว
เอกจฺโจ   ปุคฺคโล   สพฺเพสญฺเว   น   ทาตา   โหติ  สมณพฺราหฺมณ-
กปณทฺธิกวนิพฺพกยาจกานํ   อนฺนํ  ปานํ  วตฺถํ  ยานํ  มาลาคนฺธํ  วิเลปนํ
เสยฺยาวสถํ ปทีเปยฺยํ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อวุฏฺิกสโม โหติ ฯ
     ๒   กถญฺจ  ภิกฺขเว  ปุคฺคโล  ปเทสวสฺสี โหติ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ปุคฺคโล   เอกจฺจานํ   ทาตา   โหติ   เอกจฺจานํ   น   ทาตา  [๑]-
สมณพฺราหฺมณกปณทฺธิกวนิพฺพกยาจกานํ       อนฺนํ       ปานํ      วตฺถํ
ยานํ   มาลาคนฺธํ   วิเลปนํ  เสยฺยาวสถํ  ปทีเปยฺยํ  เอวํ  โข  ภิกฺขเว
ปุคฺคโล ปเทสวสฺสี โหติ ฯ
     ๓   กถญฺจ  ภิกฺขเว  ปุคฺคโล  สพฺพตฺถาภิวสฺสี  โหติ  อิธ  ภิกฺขเว
เอกจฺโจ    ปุคฺคโล    สพฺเพสํ    ๒-   เทติ   สมณพฺราหฺมณกปณทฺธิก-
วนิพฺพกยาจกานํ    อนฺนํ   ปานํ   วตฺถํ   ยานํ   มาลาคนฺธํ   วิเลปนํ
เสยฺยาวสถํ   ปทีเปยฺยํ   เอวํ   โข   ภิกฺขเว   [๓]-  สพฺพตฺถาภิวสฺสี
โหติ   ฯ   อิเม   โข   ภิกฺขเว   ตโย  ปุคฺคโล  สนฺโต  สํวิชฺชมานา
โลกสฺมินฺติ ฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          น สมเณ น พฺราหฺมเณ     น ๔- กปณทฺธิเก น วนิพฺพเก
          ลทฺธาน สํวิภาเชติ ๕-      อนฺนปานญฺจ โภชนํ
          ตํ เว อวุฏฺิกสโมติ           อาหุ นํ ปุริสาธมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. โหติ ฯ  สพฺเพสํว ฯ  ม. ยุ. ปุคฺคโล ฯ  น กปณทฺธิกวนิพฺพเก ฯ
@ โป. สํวิภชติ ฯ
          เอกจฺจานํ น ททาติ          เอกจฺจานํ ปเวจฺฉติ
          ตํ เว ปเทสวสฺสีติ             อาหุ เมธาวิโน ชนา ฯ
          สุภิกฺขวาโจ ปุริโส            สพฺพภูตานุกมฺปโก
          อาโมทมาโน ปกิเรติ        เทถ เทถาติ ภาสติ
          ยถาปิ เมโฆ ถนยิตฺวา      คชฺชยิตฺวา ปวสฺสติ
          ถลํ นินฺนญฺจ ปูเรติ          อภิสนฺทนฺโต จ ๑- วารินา
          เอวเมว อิเธกจฺโจ             ปุคฺคโล โหติ ตาทิโส
          ธมฺเมน สํหริตฺวาน            อุฏฺานาธิคตํ ธนํ
          ตปฺเปติ อนฺนปาเนน         สมฺมา ปตฺเต วนิพฺพเกติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา  อิติ เม สุตนฺติ ฯ ฉฏฺ ฯ
     [๒๕๔]   ๗   วุตฺตํ   เหตํ   ภควตา   วุตฺตมรหตาติ   เม   สุตํ
ตีณิมานิ    ภิกฺขเว    สุขานิ   ปตฺถยมาโน   สีลํ   รกฺเขยฺย   ปณฺฑิโต
กตมานิ    ตีณิ   ปสํสา   เม   อาคจฺฉตูติ   สีลํ   รกฺเขยฺย   ปณฺฑิโต
โภคา   เม   อุปฺปชฺชนฺตูติ   สีลํ   รกฺเขยฺย   ปณฺฑิโต  กายสฺส  เภทา
ปรมฺมรณา    สุคตึ    สคฺคํ    โลกํ   อุปปชฺชิสฺสามีติ   สีลํ   รกฺเขยฺย
ปณฺฑิโต   ฯ   อิมานิ   โข   ภิกฺขเว   ตีณิ   สุขานิ  ปตฺถยมาโน  สีลํ
รกฺเขยฺย   ปณฺฑิโตติ   ฯ   เอตมตฺถํ   ภควา  อโวจ  ฯ  ตตฺเถตํ  อิติ
วุจฺจติ
          สีลํ รกฺเขยฺย เมธาวี          ปตฺถยาโน ตโย สุเข
          ปสํสํ วิตฺตลาภญฺจ           เปจฺจ สคฺเค ปโมทนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ว ฯ
          อกโรนฺโตปิ เจ ปาปํ         กโรนฺตมุปเสวติ
          สงฺกิโย โหติ ปาปสฺมึ        อวณฺโณ จสฺส รูหติ ฯ
          ยาทิสํ กุรุเต มิตฺตํ             ยาทิสํ ๑- จุปเสวติ
          ส เว ตาทิสโก โหติ           สหวาโส หิ ตาทิโส ฯ
          เสวมาโน เสวมานํ           สมฺผุฏฺโ สมฺผุสํ ปรํ
          สโร ทุฏฺโ กลาปํว           อลิตฺตมุปลิมฺปติ ฯ
          อุปเลปภยา ธีโร              เนว ปาปสขา สิยา ฯ
          ปูติมจฺฉํ กุสคฺเคน             โย นโร อุปนยฺหติ
          กุสาปิ ปูติ วายนฺติ           เอวํ พาลูปเสวนา ฯ
          ตคฺครญฺจ ปลาเสน           โย นโร อุปนยฺหติ
          ปตฺตาปิ สุรภิ วายนฺติ       เอวํ ธีรูปเสวนา ฯ
          ตสฺมา ปตฺตปูฏสฺเสว ๒-    ตฺวา สมฺปากมตฺตโน
          อสนฺเต นุปเสเวยฺย           สนฺเต เสเวยฺย ปณฺฑิโต ฯ
          อสนฺโต นิรยํ เนนฺติ          สนฺโต ปาเปนฺติ สุคตินฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา     อิติ เม สุตนฺติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๒๕๕]   ๘   วุตฺตํ   เหตํ   ภควตา   วุตฺตมรหตาติ   เม  สุตํ
ภินฺทนฺตายํ    ภิกฺขเว    กาโย   วิญฺาณํ   วิราคธมฺมํ   สพฺเพ   อุปธี
อนิจฺจา   ทุกฺขา   วิปริณามธมฺมาติ   ฯ   เอตมตฺถํ   ภควา  อโวจ  ฯ
ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          กายญฺจ ภินฺทนฺตํ ตฺวา   วิญฺาณญฺจ ปภงฺคุณํ ๓-
@เชิงอรรถ:  โป. ยาทิสมูปเสวติ ฯ ม. ยาทิสํ จูปเสวติ ฯ  ยุ. ปลาสปุฏสฺเสว ฯ
@ ม. วิราคุนํ ฯ ยุ. วิราคุณํ ฯ
          อุปธีสุ ภยํ ทิสฺวา             ชาติมรณมชฺชคา
          สมฺปตฺวา ปรมํ สนฺตึ         กาลํ กงฺขติ ภาวิตตฺโตติ ๑- ฯ
     อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา    อิติ เม สุตนฺติ ฯ อฏฺมํ ฯ
     [๒๕๖]   ๙  วุตฺตํ  เหตํ ภควตา วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ ธาตุโสว ๒-
ภิกฺขเว   สตฺตา   สตฺเตหิ   สทฺธึ   สํสนฺทนฺติ   สเมนฺติ   หีนาธิมุตฺติกา
สตฺตา     หีนาธิมุตฺติเกหิ     สตฺเตหิ    สทฺธึ    สํสนฺทนฺติ    สเมนฺติ
กลฺยาณาธิมุตฺติกา     สตฺตา     กลฺยาณาธิมุตฺติเกหิ    สตฺเตหิ    สทฺธึ
สํสนฺทนฺติ   สเมนฺติ   ฯ   อตีตมฺปิ   ภิกฺขเว  อทฺธานํ  ธาตุโสว  สตฺตา
สตฺเตหิ   สทฺธึ   สํสนฺทึสุ   สมึสุ   หีนาธิมุตฺติกา  สตฺตา  หีนาธิมุตฺติเกหิ
สตฺเตหิ     สทฺธึ     สํสนฺทึสุ     สมึสุ    กลฺยาณาธิมุตฺติกา    สตฺตา
กลฺยาณาธิมุตฺติเกหิ สตฺเตหิ สทฺธึ สํสนฺทึสุ สมึสุ ฯ
     {๒๕๖.๑}   อนาคตมฺปิ   ภิกฺขเว   อทฺธานํ   ธาตุโสว   สตฺตา
สตฺเตหิ    สทฺธึ    สํสนฺทิสฺสนฺติ    สเมสฺสนฺติ    หีนาธิมุตฺติกา   สตฺตา
หีนาธิมุตฺติเกหิ      สตฺเตหิ      สทฺธึ     สํสนฺทิสฺสนฺติ     สเมสฺสนฺติ
กลฺยาณาธิมุตฺติกา     สตฺตา     กลฺยาณาธิมุตฺติเกหิ    สตฺเตหิ    สทฺธึ
สํสนฺทิสฺสนฺติ   สเมสฺสนฺติ   ฯ   เอตรหิปิ   ภิกฺขเว  ปจฺจุปฺปนฺนํ  อทฺธานํ
ธาตุโสว   สตฺตา   สตฺเตหิ   สทฺธึ   สํสนฺทนฺติ   สเมนฺติ  หีนาธิมุตฺติกา
สตฺตา     หีนาธิมุตฺติเกหิ     สตฺเตหิ    สทฺธึ    สํสนฺทนฺติ    สเมนฺติ
กลฺยาณาธิมุตฺติกา     สตฺตา     กลฺยาณาธิมุตฺติเกหิ    สตฺเตหิ    สทฺธึ
สํสนฺทนฺติ สเมนฺตีติ ฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          สํสคฺคา วนโถ ชาโต         อสํสคฺเคน ฉิชฺชติ
@เชิงอรรถ:  โป. ภาวิโต ฯ  โป. ม. ยุ. วสทฺโท นตฺถิ ฯ
          ปริตฺตํ ทารุมารุยฺห           ยถา สีเท มหณฺณเว
          เอวํ กุสีตมาคมฺม             สาธุชีวีปิ สีทติ ฯ
          ตสฺมา ตํ ปริวชฺเชยฺย         กุสีตํ หีนวีริยํ
          ปวิวิตฺเตหิ อริเยหิ             ปหิตตฺเตหิ ฌายิภิ
          นิจฺจํ อารทฺธวิริเยหิ          ปณฺฑิเตหิ สหาวเสติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ นวมํ ฯ
     [๒๕๗]   ๑๐   วุตฺตํ   เหตํ   ภควตา   วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ
ตโยเม   ภิกฺขเว   ธมฺมา   เสขสฺส   ภิกฺขุโน   ปริหานาย   สํวตฺตนฺติ
กตเม   ตโย  อิธ  ภิกฺขเว  เสโข  ภิกฺขุ  กมฺมาราโม  โหติ  กมฺมรโต
กมฺมารามตมนุยุตฺโต        ภสฺสาราโม        โหติ        ภสฺสรโต
ภสฺสารามตมนุยุตฺโต        นิทฺทาราโม        โหติ       นิทฺทารโต
นิทฺทารามตมนุยุตฺโต    อิเม   โข   ภิกฺขเว   ตโย   ธมฺมา   เสขสฺส
ภิกฺขุโน   ปริหานาย   สํวตฺตนฺติ   ฯ  ตโยเม  ภิกฺขเว  ธมฺมา  เสขสฺส
ภิกฺขุโน   อปริหานาย   สํวตฺตนฺติ   กตเม   ตโย  อิธ  ภิกฺขเว  เสโข
ภิกฺขุ   น   กมฺมาราโม   โหติ   น  กมฺมรโต  น  กมฺมารามตมนุยุตฺโต
น   ภสฺสาราโม   โหติ   น   ภสฺสรโต   น   ภสฺสารามตมนุยุตฺโต  น
นิทฺทาราโม   โหติ   โหติ   น   นิทฺทารโต   น   นิทฺทารามตมนุยุตฺโต
อิเม   โข   ภิกฺขเว   ตโย   ธมฺมา   เสขสฺส   ภิกฺขุโน  อปริหานาย
สํวตฺตนฺตีติ ฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          กมฺมาราโม ภสฺสรโต ๑-   นิทฺทาราโม จ อุทฺธโต
@เชิงอรรถ:  ม. ภสฺสาราโม ฯ
          อภพฺโพ ตาทิโส ภิกฺขุ       ผุฏฺฐุํ สมฺโพธิมุตฺตมํ ฯ
          ตสฺมา หิ อปฺปกิจฺจสฺส      อปฺปมิทฺโธ อนุทฺธโต
          ภพฺโพ  โส ตาทิโส ภิกฺขุ    ผุฏฺฐุํ สมฺโพธิมุตฺตมนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ ทสมํ ฯ
                           วคฺโค ตติโย ฯ
                              ตสฺสุทฺทานํ
          เทฺว ทิฏฺี นิสฺสรณํ           รูปํ ปุตฺโต อวุฏฺิเกน จ
          สุขา จ ภินฺทนา ๑- ธาตุ    ปริหาเนน เต ทสาติ ฯ
                               -----------
               อิติวุตฺตเก ติกนิปาตสฺส จตุตฺถวคฺโค
     [๒๕๘]   ๑  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ ตโยเม
ภิกฺขเว    อกุสลา    วิตกฺกา    กตเม    ตโย   อนวญฺตฺติปฏิสํยุตฺโต
วิตกฺโก      ลาภสกฺการสิโลกปฏิสํยุตฺโต     วิตกฺโก     ปรานุทฺทยตา-
ปฏิสํยุตฺโต   วิตกฺโก  อิเม  โข  ภิกฺขเว  ตโย  อกุสลา  วิตกฺกาติ  ฯ
เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          อนวญฺตฺติสญฺุตฺโต     ลาภสกฺการคารโว
          สหนนฺทิ ๒- อมจฺเจหิ       อารา สํโยชนกฺขยา
          โยธ ๓- ปุตฺเต ๔- ปสุํ หิตฺวา วิวาโส ๕- สงฺคหานิ ๖- จ
          ภพฺโพ โส ตาทิโส ภิกฺขุ     ผุฏฺฐุํ สมฺโพธิมุตฺตมนฺติ ฯ ปมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ภิทุรา ธาตุํ ฯ ม. ภิทุโร ฯ   ม. สหนนฺที ฯ   ม. ยุ. โย จ ฯ
@ ม. ปุตฺตปสุํ ฯ   โป. ม. วิวาเห ฯ   ม. สํหรานิ จ ฯ
     [๒๕๙]   ๒   ทิฏฺา  มยา  ภิกฺขเว  สตฺตา  สกฺกาเรน  อภิภูตา
ปริยาทินฺนจิตฺตา   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา  อปายํ  ทุคฺคตึ  วินิปาตํ
นิรยํ   อุปปนฺนา   ทิฏฺา   มยา  ภิกฺขเว  สตฺตา  อสกฺกาเรน  อภิภูตา
ปริยาทินฺนจิตฺตา   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา  อปายํ  ทุคฺคตึ  วินิปาตํ
นิรยํ  อุปปนฺนา  ทิฏฺา  มยา  ภิกฺขเว  สตฺตา  สกฺกาเรน จ อสกฺกาเรน
จ   ตทุภเยน   อภิภูตา   ปริยาทินฺนจิตฺตา   กายสฺส  เภทา  ปรมฺมรณา
อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนา ฯ
     {๒๕๙.๑}   ตํ   โข   ปนาหํ  ภิกฺขเว  นาญฺสฺส  สมณสฺส  วา
พฺราหฺมณสฺส  วา  สุตฺวา  วทามิ  ทิฏฺา  มยา  ภิกฺขเว สตฺตา สกฺกาเรน
อภิภูตา   ปริยาทินฺนจิตฺตา   กายสฺส   เภทา  ปรมฺมรณา  อปายํ  ทุคฺคตึ
วินิปาตํ  นิรยํ  อุปปนฺนา  ทิฏฺา  มยา ภิกฺขเว สตฺตา อสกฺกาเรน อภิภูตา
ปริยาทินฺนจิตฺตา   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา  อปายํ  ทุคฺคตึ  วินิปาตํ
นิรยํ  อุปปนฺนา  ทิฏฺา  มยา  ภิกฺขเว  สตฺตา  สกฺกาเรน จ อสกฺกาเรน
จ   ตทุภเยน   อภิภูตา   ปริยาทินฺนจิตฺตา   กายสฺส  เภทา  ปรมฺมรณา
อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนา ฯ
     {๒๕๙.๒}   อปิ  จ  ภิกฺขเว ยเทว เม สามํ าตํ สามํ ทิฏฺ สามํ
วิทิตํ  ตเทวาหํ  วทามิ  ทิฏฺา  มยา  ภิกฺขเว  สตฺตา สกฺกาเรน อภิภูตา
ปริยาทินฺนจิตฺตา   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา  อปายํ  ทุคฺคตึ  วินิปาตํ
นิรยํ   อุปปนฺนา   ทิฏฺา   มยา  ภิกฺขเว  สตฺตา  อสกฺกาเรน  อภิภูตา
ปริยาทินฺนจิตฺตา   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา  อปายํ  ทุคฺคตึ  วินิปาตํ
นิรยํ    อุปปนฺนา   ทิฏฺา   มยา   ภิกฺขเว   สตฺตา   สกฺกาเรน   จ
อสกฺกาเรน   จ   ตทุภเยน   อภิภูตา  ปริยาทินฺนจิตฺตา  กายสฺส  เภทา
ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนาติ ฯ
          ยสฺส สกฺการิยมานสฺส ๑- อสกฺกาเรน จูภยํ
          สมาธิ น วิกมฺปติ             อปฺปมาทวิหาริโน
          ตํ ฌายินํ สาตติกํ            สุขุมทิฏฺิวิปสฺสกํ
          อุปาทานกฺขยารามํ          อาหุ สปฺปุริโส อิตีติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๒๖๐]   ๓  ตโยเม  ภิกฺขเว  เทเวสุ  เทวสทฺทา นิจฺฉรนฺติ สมยา
สมยํ   อุปาทาย   กตเม  ตโย  ๑  ยสฺมึ  ภิกฺขเว  สมเย  อริยสาวโก
เกสมสฺสุํ   โอหาเรตฺวา   กาสายานิ  วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา  อคารสฺมา
อนคาริยํ  ปพฺพชฺชาย  เจเตติ  ตสฺมึ  [๒]-  สมเย  เทเวสุ  เทวสทฺโท
นิจฺฉรติ   เอโส  อริยสาวโก  มาเรน  สทฺธึ  สงฺคามาย  เจเตตีติ  อยํ
ภิกฺขเว ปโม เทเวสุ เทวสทฺโท นิจฺฉรติ สมยา สมยํ อุปาทาย ฯ
     {๒๖๐.๑}   ๒  ปุน จ ปรํ ภิกฺขเว ยสฺมึ สมเย อริยสาวโก สตฺตนฺนํ
โพธิปกฺขิยานํ   ธมฺมานํ   ภาวนานุโยคมนุยุตฺโต   วิหรติ   ตสฺมึ  ภิกฺขเว
สมเย  เทเวสุ  เทวสทฺโท  นิจฺฉรติ  เอโส  อริยสาวโก  มาเรน  สทฺธึ
สงฺคาเมตีติ   อยํ  ภิกฺขเว  ทุติโย  เทเวสุ  เทวสทฺโท  นิจฺฉรติ  สมยา
สมยํ อุปาทาย ฯ
     {๒๖๐.๒}   ๓  ปุน  จ  ปรํ  ภิกฺขเว  ยสฺมึ  สมเย  อริยสาวโก
อาสวานํ       ขยา      อนาสวํ      เจโตวิมุตฺตึ      ปญฺาวิมุตฺตึ
ทิฏฺเว        ธมฺเม        สยํ        อภิญฺา        สจฺฉิกตฺวา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สกฺกริยมานสฺส ฯ   ยุ. ภิกฺขเว ฯ
อุปสมฺปชฺช   วิหรติ  ตสฺมึ  ภิกฺขเว  สมเย  เทเวสุ  เทวสทฺโท  นิจฺฉรติ
เอโส    อริยสาวโก    วิชิตสงฺคาโม    ตเมว   สงฺคามสีสํ   อภิวิชิย
อชฺฌาวสตีติ    อยํ   ภิกฺขเว   ตติโย   เทเวสุ   เทวสทฺโท   นิจฺฉรติ
สมยา   สมยํ   อุปาทาย   ฯ   อิเม   โข   ภิกฺขเว   ตโย  เทเวสุ
เทวสทฺทา นิจฺฉรนฺติ สมยา สมยํ อุปาทายาติ ฯ
          ทิสฺวา วิชิตสงฺคามํ           สมฺมาสมฺพุทฺธสาวกํ
          เทวตาปิ นมสฺสนฺติ          มหนฺตํ วีตสารทํ
          นโม เต ปุริสาชญฺ         โย ตฺวํ ทุชฺชยมชฺฌภู ๑-
          เชตฺวาน มจฺจุโน เสนํ        วิโมกฺเขน อนาวรํ ๒-
          อิติเหตํ นมสฺสนฺติ            เทวตา ปตฺตมานสํ
          ตญฺหิ ตสฺส นมสฺสนฺติ       เยน มจฺจุวสํ วเชติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๒๖๑]   ๔  ยทา  ภิกฺขเว  เทโว  เทวกายา  จวนธมฺโม  โหติ
ปญฺจสฺส    ปุพฺพนิมิตฺตานิ    ปาตุภวนฺติ    มาลา    มิลายนฺติ   วตฺถานิ
กิลิสฺสนฺติ     กจฺเฉหิ     เสทา     มุจฺจนฺติ     กาเย     ทุพฺพณฺณิยํ
โอกฺกมติ   สเก   เทโว   เทวาสเน   นาภิรมตีติ  ฯ  ตเมนํ  ภิกฺขเว
เทวา   จวนธมฺโม   อยํ   เทวปุตฺโตติ   อิติ   วิทิตฺวา   ตีหิ  วาจาหิ
อนุโมทนฺติ    อิโต   โภ   สุคตึ   คจฺฉ   สุคตึ   คนฺตฺวา   สุลทฺธลาภํ
ลภ สุลทฺธลาภํ ลภิตฺวา สุปติฏฺิโต ภวาหีติ ฯ
     [๒๖๒]   เอวํ   วุตฺเต   อญฺตโร   ภิกฺขุ   ภควนฺตํ  เอตทโวจ
กินฺนุ   โข   ภนฺเต   เทวานํ   สุคติคมนสงฺขาตํ  กิญฺจิ  ภนฺเต  เทวานํ
@เชิงอรรถ:  โป. ทุชฺชยมชฺฌยิ ฯ  โป. อนาสวํ ฯ
สุลทฺธลาภสงฺขาตํ   กึ   ปน   ภนฺเต   เทวานํ   สุปติฏฺิตสงฺขาตนฺติ  ฯ
มนุสฺสตฺตํ   โข   ภิกฺขเว  ๑-  เทวานํ  สุคติคมนสงฺขาตํ  ยํ  มนุสฺสภูโต
สมาโน    ตถาคตปฺปเวทิเต   ธมฺมวินเย   สทฺธํ   ปฏิลภติ   อิทํ   โข
ภิกฺขเว    เทวานํ    สุลทฺธลาภสงฺขาตํ    สา   โข   ปนสฺส   สทฺธา
นิวิฏฺา    โหติ   มูลชาตา   ปติฏฺิตา   ทฬฺหา   อสํหาริยา   สมเณน
วา  พฺราหฺมเณน  วา  เทเวน  วา  มาเรน  วา  พฺรหฺมุนา  วา เกนจิ
วา โลกสฺมึ อิทํ โข ภิกฺขเว เทวานํ สุปติฏฺิตสงฺขาตนฺติ ฯ
          ยทา เทโว เทวกายา         จวติ อายุสงฺขยา
          ตโย สทฺทา นิจฺฉรนฺติ       เทวานํ อนุโมทตํ
          อิโต โภ สุคตึ คจฺฉ           มนุสฺสานํ สหพฺยตํ
          มนุสฺสภูโต สทฺธมฺเม        ลภ สทฺธํ อนุตฺตรํ
          สา เต สทฺธา นิวิฏฺสฺส     มูลชาตา ปติฏฺิตา
          ยาวชีวํ อสํหิรา                สทฺธมฺเม สุปเวทิเต ฯ
          กายทุจฺจริตํ หิตฺวา           วจีทุจฺจริตานิ จ
          มโนทุจฺจริตํ หิตฺวา           ยญฺจญฺ โทสสญฺิตํ
          กาเยน กุสลํ กตฺวา          วาจาย กุสลํ พหุํ
          มนสา กุสลํ กตฺวา           อปฺปมาณํ นิรูปธึ ฯ
          ตโต โอปธิกํ ปุญฺ          กตฺวา ทาเนน ตํ พหุํ
          อญฺเปิ มจฺเจ สทฺธมฺเม  พฺรหฺมจริเย นิเวสย ๒-
          อิมาย อนุกมฺปาย            เทวา เทวํ ยทา วิทู
@เชิงอรรถ:  ม. ภิกฺขุ ฯ  ยุ. นิเวสเย ฯ
          จวนฺตํ อนุโมทนฺติ            เอหิ เทว ปุนปฺปุนนฺติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๒๖๓]   ๕   ตโยเม   ภิกฺขเว   ปุคฺคลา  โลเก  อุปฺปชฺชมานา
อุปฺปชฺชนฺติ     พหุชนหิตาย    พหุชนสุขาย    โลกานุกมฺปาย    อตฺถาย
หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ กตเม ตโย
     {๒๖๓.๑}   ๑   อิธ  ภิกฺขเว  ตถาคโต  โลเก  อุปฺปชฺชติ  อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ     วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน    สุคโต    โลกวิทู    อนุตฺตโร
ปุริสทมฺมสารถิ    สตฺถา   เทวมนุสฺสานํ   พุทฺโธ   ภควา   โส   ธมฺมํ
เทเสติ     อาทิกลฺยาณํ    มชฺเฌกลฺยาณํ    ปริโยสานกลฺยาณํ    สาตฺถํ
สพฺยญฺชนํ    เกวลปริปุณฺณํ    ปริสุทฺธํ    พฺรหฺมจริยํ    ปกาเสติ    อยํ
ภิกฺขเว   ปโม   ปุคฺคโล  โลเก  อุปฺปชฺชมาโน  อุปฺปชฺชติ  พหุชนหิตาย
พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ ฯ
     {๒๖๓.๒}   ๒   ปุน  จ  ปรํ ภิกฺขเว ตสฺเสว สตฺถุโน สาวโก อรหํ
โหติ   ขีณาสโว   วุสิตวา   กตกรณีโย   โอหิตภาโร   อนุปฺปตฺตสทตฺโถ
ปริกฺขีณภวสํโยชโน    สมฺมทญฺา    วิมุตฺโต    โส    ธมฺมํ    เทเสติ
อาทิกลฺยาณํ    มชฺเฌกลฺยาณํ    ปริโยสานกลฺยาณํ    สาตฺถํ    สพฺยญฺชนํ
เกวลปริปุณฺณํ   ปริสุทฺธํ   พฺรหฺมจริยํ   ปกาเสติ  อยมฺปิ  ภิกฺขเว  ทุติโย
ปุคฺคโล   โลเก   อุปฺปชฺชมาโน   อุปฺปชฺชติ   พหุชนหิตาย   พหุชนสุขาย
โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ ฯ
     {๒๖๓.๓}   ๓   ปุน  จ  ปรํ  ภิกฺขเว  ตสฺเสว  สตฺถุโน  สาวโก
เสกฺโข       โหติ       ปาฏิปโท      พหุสฺสุโต      สีลวตูปปนฺโน
โสปิ       ธมฺมํ       เทเสติ       อาทิกลฺยาณํ      มชฺเฌกลฺยาณํ
ปริโยสานกลฺยาณํ     สาตฺถํ     สพฺยญฺชนํ     เกวลปริปุณฺณํ    ปริสุทฺธํ
พฺรหฺมจริยํ    ปกาเสติ    อยมฺปิ   ภิกฺขเว   ตติโย   ปุคฺคโล   โลเก
อุปฺปชฺชมาโน    อุปฺปชฺชติ    พหุชนหิตาย   พหุชนสุขาย   โลกานุกมฺปาย
อตฺถาย   หิตาย   สุขาย   เทวมนุสฺสานํ  ฯ  อิเม  โข  ภิกฺขเว  ตโย
ปุคฺคลา   โลเก   อุปฺปชฺชมานา   อุปฺปชฺชนฺติ   พหุชนหิตาย  พหุชนสุขาย
โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานนฺติ ฯ
               สตฺถา หิ โลเก ปโม มเหสี
               ตสฺสนฺวโย สาวโก ภาวิตตฺโต
               อถาปโร ปาฏิปโทปิ เสกฺโข
               พหุสฺสุโต สีลวตูปปนฺโน ฯ
               เอเต ตโย เทวมนุสฺสเสฏฺา
               ปภงฺกรา ธมฺมมุทีริยนฺตา ๑-
               อปาปุรนฺติ ๒- อมตสฺส ทฺวารํ
               โยคา ปโมจนฺติ พหุชนํ เต ฯ
               เย สตฺถวาเหน อนุตฺตเรน
               สุเทสิตํ มคฺคมนุกฺกมนฺติ
               อิเธว ทุกฺขสฺส กโรนฺติ อนฺตํ
              เย อปฺปมตฺตา สุคตสฺส สาสเนติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๒๖๔]   ๖  อสุภานุปสฺสี  ภิกฺขเว  กายสฺมึ  วิหรถ  อานาปานสฺสติ
จ    โว    อชฺฌตฺตํ    ปริมุขํ    สุปติฏฺิตา    โหตุ   สพฺพสงฺขาเรสุ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ธมฺมมุทีรยนฺตา ฯ  ยุ. อปาวุณนุติ ฯ
อนิจฺจานุปสฺสิโน   วิหรถ   ฯ   อสุภานุปสฺสีนํ   ภิกฺขเว  กายสฺมึ  วิหรตํ
โย   สุภาย   ธาตุยา   ราคานุสโย  โส  ปหียติ  ฯ  อานาปานสฺสติยา
อชฺฌตฺตํ  ปริมุขํ  สุปติฏฺิตาย  ๑-  เย  พาหิรา วิตกฺกาสยา วิฆาตปกฺขิกา
เต  น  โหนฺติ  ฯ  สพฺพสงฺขาเรสุ  อนิจฺจานุปสฺสีนํ  วิหรตํ  ยา  อวิชฺชา
สา ปหียติ ยา วิชฺชา สา อุปฺปชฺชตีติ ฯ
          อสุภานุปสฺสี กายสฺมึ       อานาปาเน ปฏิสฺสโต
          สพฺพสงฺขารสมถํ             ปสฺสํ อาตาปิ สพฺพทา ฯ
          ส เว สมฺมทฺทโส ภิกฺขุ       ยโต ตตฺถ วิมุจฺจติ
          อภิญฺาโวสิโต สนฺโต      ส เว โยคาติโค มุนีติ ฯ ฉฏฺ ฯ
     [๒๖๕]   ๗   ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนสฺส   ภิกฺขุโน   อยมนุธมฺโม  โหติ
เวยฺยากรณาย     ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโนยนฺติ     ภาสมาโน    ธมฺมญฺเว
ภาสติ   โน  อธมฺมํ  วิตกฺกยมาโน  ปน  ๒-  ธมฺมวิตกฺกญฺเว  วิตกฺเกติ
โน  อธมฺมวิตกฺกํ  ตทุภยํ  [๓]-  อภินิวชฺเชตฺวา  อุเปกฺขโก  วิหรติ สโต
สมฺปชาโนติ ฯ
          ธมฺมาราโม ธมฺมรโต        ธมฺมํ อนุวิจินฺตยํ
          ธมฺมํ อนุสฺสรํ ภิกฺขุ           สทฺธมฺมา น ปริหายติ ฯ
          จรํ วา ยทิ วา ติฏฺ           นิสินฺโน อุท วา สยํ
          อชฺฌตฺตํ สมยํ จิตฺตํ          สนฺติเมวาธิคจฺฉตีติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๒๖๖]   ๘  ตโยเม  ภิกฺขเว  อกุสลวิตกฺกา อนฺธกรณา อจกฺขุกรณา
อญฺาณกรณา     ปญฺานิโรธิกา     วิฆาตปกฺขิกา    อนิพฺพานสํวตฺตนิกา
@เชิงอรรถ:  ยุ. สูปฏฺิตาย ฯ  ม. ยุ. วา ฯ  ม. วา ปน ฯ
กตเม    ตโย    กามวิตกฺโก    ภิกฺขเว    อนฺธกรโณ    อจกฺขุกรโณ
อญฺาณกรโณ       ปญฺานิโรธิโก       วิฆาตปกฺขิโก      อนิพฺพาน-
สํวตฺตนิโก      ฯ      พฺยาปาทวิตกฺโก      ภิกฺขเว     อนฺธกรโณ
อจกฺขุกรโณ       อญฺาณกรโณ      ปญฺานิโรธิโก      วิฆาตปกฺขิโก
อนิพฺพานสํวตฺตนิโก     ฯ     วิหึสาวิตกฺโก     ภิกฺขเว     อนฺธกรโณ
อจกฺขุกรโณ       อญฺาณกรโณ      ปญฺานิโรธิโก      วิฆาตปกฺขิโก
อนิพฺพานสํวตฺตนิโก   ฯ   อิเม   โข   ภิกฺขเว  ตโย  อกุสลา  วิตกฺกา
อนฺธกรณา       อจกฺขุกรณา       อญฺาณกรณา       ปญฺานิโรธิกา
วิฆาตปกฺขิกา อนิพฺพานสํวตฺตนิกา ฯ
     [๒๖๗]   ตโยเม  ภิกฺขเว  กุสลา  วิตกฺกา  อนนฺธกรณา จกฺขุกรณา
าณกรณา      ปญฺาวุทฺธิกา      อวิฆาตปกฺขิกา     นิพฺพานสํวตฺตนิกา
กตเม    ตโย    เนกฺขมฺมวิตกฺโก   ภิกฺขเว   อนนฺธกรโณ   จกฺขุกรโณ
าณกรโณ    ปญฺาวุทฺธิโก    อวิฆาตปกฺขิโก    นิพฺพานสํวตฺตนิโก    ฯ
อพฺยาปาทวิตกฺโก    ภิกฺขเว    อนนฺธกรโณ    จกฺขุกรโณ    าณกรโณ
ปญฺาวุทฺธิโก    อวิฆาตปกฺขิโก   นิพฺพานสํวตฺตนิโก   ฯ   อวิหึสาวิตกฺโก
ภิกฺขเว     อนนฺธกรโณ     จกฺขุกรโณ     าณกรโณ    ปญฺาวุทฺธิโก
อวิฆาตปกฺขิโก   นิพฺพานสํวตฺตนิโก  ฯ  อิเม  โข  ภิกฺขเว  ตโย  กุสลา
วิตกฺกา     อนนฺธกรณา     จกฺขุกรณา     าณกรณา    ปญฺาวุทฺธิกา
อวิฆาตปกฺขิกา นิพฺพานสํวตฺตนิกาติ ฯ
               ตโย วิตกฺเก กุสเล วิตกฺกเย
               ตโย ปน อกุสเล นิรากเร
               ส เว วิตกฺกานิ วิจาริตานิ
               สเมติ วุฏฺีว รชํ สมูหตํ
               ส เว วิตกฺกูปสเมน เจตสา
               อิเธว โส สนฺติปทํ สมชฺชคาติ ฯ อฏฺมํ ฯ
     [๒๖๘]   ๙   ตโยเม  ภิกฺขเว  อนฺตรา  มลา  อนฺตรา  อมิตฺตา
อนฺตรา    สปตฺตา    อนฺตรา   วธกา   อนฺตรา   ปจฺจตฺถิกา   กตเม
ตโย   โลโภ   ภิกฺขเว   อนฺตรา   มโล   อนฺตรา   อมิตฺโต  อนฺตรา
สปตฺโต   อนฺตรา   วธโก   อนฺตรา   ปจฺจตฺถิโก   ฯ  โทโส  ภิกฺขเว
อนฺตรา   มโล   อนฺตรา   อมิตฺโต   อนฺตรา  สปตฺโต  อนฺตรา  วธโก
อนฺตรา   ปจฺจตฺถิโก   ฯ   โมโห   ภิกฺขเว   อนฺตรา   มโล  อนฺตรา
อมิตฺโต   อนฺตรา   สปตฺโต   อนฺตรา   วธโก  อนฺตรา  ปจฺจตฺถิโก  ฯ
อิเม   โข   ภิกฺขเว   ตโย  อนฺตรา  มลา  อนฺตรา  อมิตฺตา  อนฺตรา
สปตฺตา อนฺตรา วธกา อนฺตรา ปจฺจตฺถิกาติ ฯ
          อนตฺถชนโน โลโภ            โลโภ จิตฺตปฺปโกปโน
          ภยมนฺตรโต ชาตํ              ตํ ชโน นาวพุชฺฌติ ฯ
          ลุทฺโธ อตฺถํ น ชานาติ       ลุทฺโธ ธมฺมํ น ปสฺสติ
          อนฺธตมํ ตทา โหติ            ยํ โลโภ สหเต นรํ ฯ
          โย จ โลภํ ปหนฺตฺวาน       โลภเนยฺเย น ลุพฺภติ
          โลโภ ปหิยฺยเต ตมฺหา       อุทพินฺทุว ๑- โปกฺขรา ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. อุทพินฺทูว ฯ
          อนตฺถชนโน โทโส            โทโส จิตฺตปฺปโกปโน
          ภยมนฺตรโต ชาตํ              ตํ ชโน นาวพุชฺฌติ ฯ
          ทุฏฺโ อตฺถํ น ชานาติ       ทุฏฺโ ธมฺมํ น ปสฺสติ
          อนฺธตมํ ตทา โหติ            ยํ โทโส สหเต นรํ ฯ
          โย จ โทสํ ปหนฺตฺวาน       โทสเนยฺเย น ทุสฺสติ
          โทโส ปหิยฺยเต ตมฺหา       ตาลปกฺกํว พนฺธนา ฯ
          อนตฺถชนโน โมโห           โมโห จิตฺตปฺปโกปโน
          ภยมนฺตรโต ชาตํ              ตํ ชโน นาวพุชฺฌติ ฯ
          มูโฬฺห อตฺถํ น ชานาติ       มูโฬฺห ธมฺมํ น ปสฺสติ
          อนฺธตมํ ตทา โหติ            ยํ โมโห สหเต นรํ ฯ
          โย จ โมหํ ปหนฺตฺวาน       โมหเนยฺเย น มุยฺหติ
          โมหํ วิหนฺติ โส สพฺพํ        อาทิจฺโจวุทยํ ตมนฺติ ฯ นวมํ ฯ
     [๒๖๙]   ๑๐  ตีหิ  ภิกฺขเว  อสทฺธมฺเมหิ  อภิภูโต  ปริยาทินฺนจิตฺโต
เทวทตฺโต    อาปายิโก    เนรยิโก   กปฺปฏฺโ   อเตกิจฺโฉ   กตเมหิ
ตีหิ    ปาปิจฺฉตาย    ภิกฺขเว   อภิภูโต   ปริยาทินฺนจิตฺโต   เทวทตฺโต
อาปายิโก   เนรยิโก   กปฺปฏฺโ  อเตกิจฺโฉ  ฯ  ปาปมิตฺตตาย  ภิกฺขเว
อภิภูโต     ปริยาทินฺนจิตฺโต     เทวทตฺโต     อาปายิโก    เนรยิโก
กปฺปฏฺโ   อเตกิจฺโฉ  ฯ  สติ  โข  ปน  อุตฺตรึ  กรณีเย  โอรมตฺตเกน
วิเสสาธิคเมน  จ  ๑-  อนฺตรา  โวสานํ  อาปาทิ  ฯ อิเมหิ โข ภิกฺขเว
ตีหิ   อสทฺธมฺเมหิ   อภิภูโต   ปริยาทินฺนจิตฺโต   เทวทตฺโต   อาปายิโก
@เชิงอรรถ:  ม. จสทฺโท นตฺถิ ฯ
เนรยิโก กปฺปฏฺโ อเตกิจฺโฉติ ฯ
          มา ชาตุ โกจิ โลกสฺมึ        ปาปิจฺโฉ อุปปชฺชถ
          ตทิมินาปิ ชานาถ             ปาปิจฺฉานํ ยถา คติ ฯ
          ปณฺฑิโตติ สมญฺาโต      ภาวิตตฺโตติ สมฺมโต
          ชลํ ว ยสสา อตฺถา            เทวทตฺโตติ เม ๑- สุตํ ฯ
          โส ปมาทมนุจิณฺโณ         อาสชฺช นํ ตถาคตํ
          อวีจินิรยํ ปตฺโต                จตุทฺวารํ ภยานกํ ฯ
          อทุฏฺสฺส หิ โย ทุพฺเภ       ปาปกมฺมํ อกุพฺพโต
          ตเมว ปาปํ ผุสฺเสติ ๒-       ทุฏฺจิตฺตํ อนาทรํ ฯ
          สมุทฺทํ วิสกุมฺเภน             โย มญฺเยฺย ปทูสิตุํ ๓-
          น โส เตน ปทูเสยฺย          ตสฺมา หิ อุทธี มหา ฯ
          เอวเมตํ ตถาคตํ               โย วาเทน วิหึสติ
          สมฺมคฺคตํ สนฺตจิตฺตํ         วาโท ตมฺหิ น รูหติ ฯ
          ตาทิสํ มิตฺตํ กุพฺเพถ         ตญฺจ เสเวยฺย ปณฺฑิโต
          ยสฺส มคฺคานุโค ภิกฺขุ       ขยํ ทุกฺขสฺส ปาปุเณติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา     อิติ เม สุตนฺติ ฯ ทสมํ ฯ
                              วคฺโค จตุตฺโถ ฯ
                                 ตสฺสุทฺทานํ
          วิตกฺก สกฺการ สทฺท          จวมาน โลเก อสุภํ
          ธมฺมํ อนฺธการ มลํ            เทวทตฺเตน ทสาติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. วิสฺสุโต ฯ  ม. ผุสติ ฯ  โป. ปทูสิตํ ฯ
               อิติวุตฺตเก ติกนิปาตสฺส ปญฺจมวคฺโค
     [๒๗๐]   ๑  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ  ตโยเม
ภิกฺขเว    อคฺคปฺปสาทา    กตเม   ตโย   ยาวตา   ภิกฺขเว   สตฺตา
อปาทา   วา   ทฺวิปาทา   วา   จตุปฺปทา  วา  พหุปฺปทา  วา  รูปิโน
วา   อรูปิโน   วา   สญฺิโน   วา  อสญฺิโน  วา  เนวสญฺีนาสญฺิโน
วา    ตถาคโต    เตสํ   อคฺคมกฺขายติ   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   เย
ภิกฺขเว   พุทฺเธ   ปสนฺนา   อคฺเค   เต   ปสนฺนา   อคฺเค  โข  ปน
ปสนฺนานํ อคฺโค วิปาโก โหติ ฯ
     {๒๗๐.๑}   ยาวตา  ภิกฺขเว  ธมฺมา  สงฺขตา  วา  อสงฺขตา วา
วิราโค    เตสํ    อคฺคมกฺขายติ    ยทิทํ    มทนิมฺมทโน   ปิปาสวินโย
อาลยสมุคฺฆาโต     วฏฺฏุปจฺเฉโท     ตณฺหกฺขโย    วิราโค    นิโรโธ
นิพฺพานํ   เย   ภิกฺขเว  วิราเค  ธมฺเม  ปสนฺนา  อคฺเค  เต  ปสนฺนา
อคฺเค โข ปน ปสนฺนานํ อคฺโค วิปาโก โหติ ฯ
     {๒๗๐.๒}   ยาวตา  ๑-  ภิกฺขเว สงฺขตา ธมฺมา อริโย อฏฺงฺคิโก
มคฺโค    เตสํ   อคฺคมกฺขายติ   เสยฺยถีทํ   สมฺมาทิฏฺิ   สมฺมาสงฺกปฺโป
สมฺมาวาจา      สมฺมากมฺมนฺโต      สมฺมาอาชีโว      สมฺมาวายาโม
สมฺมาสติ    สมฺมาสมาธิ    เย    ภิกฺขเว    อริยมคฺคธมฺเม   ปสนฺนา
อคฺเค เต ปสนฺนา อคฺเค โข ปน ปสนฺนานํ อคฺโค วิปาโก โหติ ฯ
     {๒๗๐.๓}   ยาวตา  ภิกฺขเว  สงฺฆา  วา  คณา  วา  ตถาคต-
สาวกสงฺโฆ   เตสํ   อคฺคมกฺขายติ   ยทิทํ   จตฺตาริ  ปุริสยุคานิ  อฏฺ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. ยาวตา ภิกฺขเว สงฺขตา ธมฺมาติ อาทิวจนํ นตฺถิ ฯ
ปุริสปุคฺคลา   ๑-   เย  ภิกฺขเว  สงฺเฆ  ปสนฺนา  อคฺเค  เต  ปสนฺนา
อคฺเค   โข  ปน  ปสนฺนานํ  อคฺโค  วิปาโก  โหติ  อิเม  โข  ภิกฺขเว
ตโย อคฺคปฺปสาทาติ ฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          อคฺคโต เว ปสนฺนานํ         อคฺคํ ธมฺมํ วิชานตํ
          อคฺเค พุทฺเธ ปสนฺนานํ      ทกฺขิเณยฺเย อนุตฺตเร
          อคฺเค ธมฺเม ปสนฺนานํ       วิราคูปสเม สุเข
          อคฺเค สงฺเฆ ปสนฺนานํ       ปุญฺกฺเขตฺเต อนุตฺตเร
          อคฺคสฺมึ ทานํ ททตํ           อคฺคํ ปุญฺ ปวฑฺฒติ
          อคฺคํ อายุ จ วณฺโณ จ       ยโส กิตฺติ สุขํ พลํ ฯ
          อคฺคสฺส ทาตา เมธาวี       อคฺคธมฺมสมาหิโต
          เทวภูโต มนุสฺโส วา          อคฺคปฺปตฺโต ปโมทตีติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ ปมํ ฯ
     [๒๗๑]   ๒   อนฺตมิทํ   ภิกฺขเว   ชีวิกานํ   ยทิทํ   ปิณฺโฑลฺยํ
อภิลาปายํ   ภิกฺขเว   โลกสฺมึ   ปิณฺโฑโล  วิจรสิ  ปตฺตปาณีติ  ฯ  ตญฺจ
โข   เอตํ   ภิกฺขเว   กุลปุตฺตา   อุเปนฺติ  อตฺถวสิกา  อตฺถวสํ  ปฏิจฺจ
เนว   ราชาภินีตา  น  โจราภินีตา  น  อิณฏฺฏา  ๒-  น  ภยฏฺฏา  ๓-
อาชีวิกา   ปกตา  ๔-  อปิ  จ  โข  โอติณฺณมฺหา  ชาติยา  ชรามรเณน
โสเกหิ  ปริเทเวหิ  ทุกฺเขหิ  โทมนสฺเสหิ  อุปายาเสหิ  ทุกฺโขติณฺณา  ๕-
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. เอส ภควโต ฯลฯ โลกสฺส ฯ  อิณฏฺาติปิ ฯ  ภยฏฺาติปิ ฯ
@ อฏฺกถายํ น อาชีวิกา ปกตา ฯ  ยุ. ทุกฺขาติณฺณา ฯ
ทุกฺขปเรตา    อปฺเปว    นาม    อิมสฺส    เกวลสฺส    ทุกฺขกฺขนฺธสฺส
อนฺตกิริยา ปญฺาเยถาติ ฯ
     {๒๗๑.๑}   เอวํ  ปพฺพชิโต  จายํ  ภิกฺขเว  กุลปุตฺโต  โหติ  ๑-
อภิชฺฌาลุ     กาเมสุ     ติพฺพสาราโค     พฺยาปนฺนจิตฺโต     ปทุฏฺ-
มนสงฺกปฺโป    มุฏฺสฺสติ    อสมฺปชาโน    อสมาหิโต    วิพฺภนฺตจิตฺโต
ปากตินฺทฺริโย    ฯ   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   ฉวาลาตํ   อุภโต   ปทิตฺตํ
มชฺเฌ   คูถคตํ   ๒-   เนว   คาเม   กฏฺตฺถํ   ผรติ   น   อรญฺเ
ตถูปมาหํ   ภิกฺขเว   อิมํ   ปุคฺคลํ   วทามิ  คิหิโภคา  จ  ๓-  ปริหีโน
สามญฺตฺถญฺจ    น   ปริปูเรตีติ   ฯ   เอตมตฺถํ   ภควา   อโวจ   ฯ
ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          คิหิโภคา จ ปริหีโน           สามญฺตฺถญฺจ ทุพฺภโค
          ปริธํสมาโน ปกิเรติ           ฉวาลาตํ ๔- วินสฺสติ ฯ [๕]-
          เสยฺโย อโยคุโฬ ภุตฺโต      ตตฺโต อคฺคิสิขูปโม
          ยญฺเจ ภุญฺเชยฺย ทุสฺสีโล    รฏฺปิณฺฑํ อสญฺโตติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๒๗๒]   ๓   สงฺฆาฏิกณฺเณ  เจปิ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  คเหตฺวา  ปิฏฺิโต
ปิฏฺิโต   อนุพนฺโธ   อสฺส   ปาเท   ปาทํ   นิกฺขิปนฺโต  โส  จ  โหติ
อภิชฺฌาลุ     กาเมสุ     ติพฺพสาราโค     พฺยาปนฺนจิตฺโต     ปทุฏฺ-
มนสงฺกปฺโป    มุฏฺสฺสติ    อสมฺปชาโน    อสมาหิโต    วิพฺภนฺตจิตฺโต
ปากตินฺทฺริโย   อถ   โข   โส   อารกา   ว  มยฺหํ  อหญฺจ  ตสฺส  ฯ
ตํ   กิสฺส   เหตุ   ธมฺมํ   หิ   โส   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  น  ปสฺสติ  ธมฺมํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. โส จ โหติ ฯ  คูธคตนฺติปิ ฯ  โป. ม. จสทฺโท นตฺถิ ฯ
@ โป. ม. ยุ. ฉวาลาตํว นสฺสติ ฯ  กาสาวกณฺา พหโว ปาปธมฺมา อสญฺตา
@ปาปา ปาเปหิ กมฺเมหิ นิรยํ เต อุปปชฺชเร ฯ
อปสฺสนฺโต   มํ   ๑-  น  ปสฺสติ  โยชนสเต  เจปิ  โส  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ
วิหเรยฺย   โส   จ   โหติ   อนภิชฺฌาลุ   กาเมสุ   น   ติพฺพสาราโค
อพฺยาปนฺนจิตฺโต      อปฺปทุฏฺมนสงฺกปฺโป     อุปฏฺิตสติ     สมฺปชาโน
สมาหิโต    เอกคฺคจิตฺโต    สํวุตินฺทฺริโย   อถ   โข   โส   สนฺติเกว
มยฺหํ   อหญฺจ   ตสฺส   ฯ   ตํ   กิสฺส   เหตุ  ธมฺมํ  หิ  โส  ภิกฺขเว
ภิกฺขุ ปสฺสติ ธมฺมํ ปสฺสนฺโต มํ ปสฺสตีติ ฯ
          อนุพนฺโธปิ เจ อสฺส           มหิจฺโฉ ว ๒- วิฆาตวา
          เอชานุโค อเนชสฺส            นิพฺพุตสฺส อนิพฺพุโต
          คิทฺโธ โส วีตเคธสฺส ๓-     ปสฺส ยาวญฺจ อารกา ฯ
          โย จ ธมฺมมภิญฺาย        ธมฺมมญฺาย ปณฺฑิโต
          รหโทว นิวาโต จ              อเนโช วูปสมฺมติ
          อเนโช โส อเนชสฺส           นิพฺพุตสฺส จ นิพฺพุโต
          อคิทฺโธ วีตเคธสฺส             ปสฺส ยาวญฺจ สนฺติเกติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๒๗๓]   ๔   ตโยเม   ภิกฺขเว   อคฺคี  กตเม  ตโย  ราคคฺคิ
โทสคฺคิ โมหคฺคิ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว ตโย อคฺคีติ ฯ
          ราคคฺคิ ทหติ มจฺเจ           รตฺเต กาเมสุ มุจฺฉิเต
          โทสคฺคิ ปน พฺยาปนฺเน      นเร ปาณาติปาติโน
          โมหคฺคิ ปน สมฺมูเฬฺห       อริยธมฺเม อโกวิเท ฯ
          เอเต อคฺคี อชานนฺตา        สกฺกายาภิรตา ปชา
          เต วฑฺฒยนฺติ นิรยํ            ติรจฺฉานญฺจ โยนิโย
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. น มํ ปสฺสติ ฯ  โป. ม. จ ฯ  โป. วีตโรธสฺส ฯ
          อสุรํ ปิตฺติวิสยญฺจ ๑-        อมุตฺตา มารพนฺธนา ฯ
          เย จ รตฺตินฺทิวา ยุตฺตา      สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน
          เต นิพฺพาเปนฺติ ราคคฺคึ     นิจฺจํ อสุภสญฺิโน
          โทสคฺคึ ปน เมตฺตาย         นิพฺพาเปนฺติ นรุตฺตมา
          โมหคฺคึ ปน ปญฺาย       ยายํ นิพฺเพธคามินี ฯ
          เต นิพฺพาเปตฺวา นิปกา     รตฺตินฺทิวมตนฺทิตา
          อเสสํ ปรินิพฺพนฺติ            อเสสํ ทุกฺขมชฺฌคุํ ๒- ฯ
          อริยทฺทสา เวทคุโน          สมฺมทญฺาย ปณฺฑิตา
          ชาติกฺขยมภิญฺาย          นาคจฺฉนฺติ ปุนพฺภวนฺติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๒๗๔]   ๕   ตถา   ตถา   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  อุปปริกฺเขยฺย  ยถา
ยถา  ๓-  อุปปริกฺขโต  พหิทฺธา  จสฺส  วิญฺาณํ  อวิกฺขิตฺตํ  [๔]- อวิสฏํ
อชฺฌตฺตํ     อสณฺิตํ     อนุปาทาย    [๕]-    อปริตสฺสโต    อายตึ
ชาติชรามรณทุกฺขสมุทยสมฺภโว น โหตีติ ฯ
          สตฺตสงฺคปหีนสฺส             เนตฺติจฺฉินฺนสฺส ภิกฺขุโน
          วิกฺขีโณ ชาติสํสาโร           นตฺถิ อสฺส ๖- ปุนพฺภโวติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๒๗๕]   ๖   ติสฺโส   อิมา   ภิกฺขเว   กามูปปตฺติโย   กตมา
ติสฺโส     ปจฺจุปฏฺิตกามา    นิมฺมานรติโน    ปรนิมฺมิตวสวตฺติโน    ฯ
อิมา โข ภิกฺขเว ติสฺโส กามูปปตฺติโยติ ฯ
          ปจฺจุปฏฺิตกามา จ           เย เทวา วสวตฺติโน
          นิมฺมานรติโน เทวา           เย จญฺเ กามโภคิโน
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เปตฺติวิสยญฺจ ฯ  โป. ทุกฺขมชฺฌคา ฯ  โป. ม. ยถาสฺส ฯ
@ ยุ. โหติ ฯ  ม. น ปริตสฺเสยฺย ฯ พหิทฺธา ภิกฺขเว วิญฺาเณ อวิกฺขิตฺเต
@อวิสเฏ สติ อชฺฌตฺตํ อสณฺิเต อนุปาทาย ฯ  โป. ม. ยุ. ตสฺส ฯ
          อิตฺถภาวญฺถาภาวํ [๑]-  กามโภเคสุ ปณฺฑิตา ๒-
          สพฺเพ ปริจฺจเช กาเม         เย ทิพฺพา เย จ มานุสา
          ปิยรูปสาตคธิตํ                เฉตฺวา โสตํ ทุรจฺจยํ
          อเสสํ ปรินิพฺพนฺติ             อเสสํ ทุกฺขมชฺฌคุํ
          อริยทฺทสา เวทคุโน           สมฺมทญฺาย ปณฺฑิตา
          ชาติกฺขยมภิญฺาย          นาคจฺฉนฺติ ปุนพฺภวนฺติ ฯ ฉฏฺ ฯ
     [๒๗๖]   ๗   กามโยคยุตฺโต   ภิกฺขเว   ภวโยคยุตฺโต   อาคามี
โหติ  อาคนฺตฺวา  ๓-  อิตฺถตฺตํ  ฯ กามโยควิสํยุตฺโต ภิกฺขเว ภวโยคยุตฺโต
อนาคามี    โหติ    อนาคนฺตฺวา    อิตฺถตฺตํ    ฯ    กามโยควิสํยุตฺโต
ภิกฺขเว ภวโยควิสํยุตฺโต อรหํ โหติ ขีณาสโวติ ฯ
          กามโยเคน สํยุตฺตา          ภวโยเคน จูภยํ
          สตฺตา คจฺฉนฺติ สํสารํ       ชาติมรณคามินนฺติ ๔- ฯ
          เย จ กาเม ปหนฺตฺวาน     อปฺปตฺตา อาสวกฺขยํ
          ภวโยเคน สํยุตฺตา           อนาคามีติ วุจฺจเร ฯ
          เย จ โข ฉินฺนสํสยา         ขีณมานปุนพฺภวา
          เต เว ปารคตา โลเก เย ปตฺตา อาสวกฺขยนฺติ ฯ สตฺตมํ ฯ [๕]-
     [๒๗๗]   ๘   กลฺยาณสีโล  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ กลฺยาณธมฺโม กลฺยาณปญฺโ
อิมสฺมึ ธมฺมวินเย เกวลี วุสิตวา อุตฺตมปุริโสติ วุจฺจติ ฯ
@เชิงอรรถ:  สํสารํ นาติวตฺตเร เอตมาทีนวํ ตฺวา ฯ  โป. สุสณฺิตา ฯ ม. ยุ. ปณฺฑิโต ฯ
@ ม. ยุ. อาคนฺตา ฯ  ม. ยุ. อฏฺกถายํ ชาติมรณคามิโน ฯ
@ โป. ม. ยุ. ตติยภาณวารํ ฯ
     ๑   กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  กลฺยาณสีโล  โหติ  อิธ  ภิกฺขเว ภิกฺขุ
สีลวา    โหติ    ปาฏิโมกฺขสํวรสํวุโต    วิหรติ   อาจารโคจรสมฺปนฺโน
อณุมตฺเตสุ    วชฺเชสุ    ภยทสฺสาวี    สมาทาย   สิกฺขติ   สิกฺขาปเทสุ
เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ กลฺยาณสีโล โหติ ฯ อิติ กลฺยาณสีโล ฯ
     {๒๗๗.๑}   ๒   กลฺยาณธมฺโม  จ  กถํ  โหติ  อิธ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ
สตฺตตฺตึสโพธิปกฺขิกานํ      ๑-      ธมฺมานํ      ภาวนานุโยคมนุยุตฺโต
วิหรติ  เอวํ  โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  กลฺยาณธมฺโม  โหติ ฯ อิติ กลฺยาณสีโล
กลฺยาณธมฺโม ฯ
     {๒๗๗.๒}   ๓   กลฺยาณปญฺโ  จ  กถํ  โหติ  อิธ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ
อาสวานํ    ขยา    อนาสวํ    เจโตวิมุตฺตึ    ปญฺาวิมุตฺตึ    ทิฏฺเว
ธมฺเม   สยํ   อภิญฺา   สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   เอวํ   โข
ภิกฺขเว    ภิกฺขุ    กลฺยาณปญฺโ    โหติ    ฯ    อิติ    กลฺยาณสีโล
กลฺยาณธมฺโม      กลฺยาณปญฺโ      อิมสฺมึ     ธมฺมวินเย     เกวลี
วุสิตวา อุตฺตมปุริโสติ วุจฺจตีติ ฯ
          ยสฺส กาเยน วาจาย          มนสา นตฺถิ ทุกฺกฏํ
          ตํ เว กลฺยาณสีโลติ           อาหุ ภิกฺขุํ หิรีมตํ ฯ
          ยสฺส ธมฺมา สุภาวิตา        ปตฺตสมฺโพธิคามิโน ๓-
          ตํ เว กลฺยาณธมฺโมติ        อาหุ ภิกฺขุํ อนุสฺสทํ ฯ
          โย ทุกฺขสฺส ปชานาติ        อิเธว ขยมตฺตโน
          ตํ เว กลฺยาณปญฺโติ      อาหุ ภิกฺขุํ อนาสวํ
          เตหิ ธมฺเมหิ สมฺปนฺนํ        อนีฆํ ฉินฺนสํสยํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สตฺตนฺนํ โพธิปกฺขิยานํ ฯ    โป. ม. หิรีมนํ ฯ
@ ม. สตฺตสมฺโพธิคามิโน ฯ
          อสิตํ สพฺพโลกสฺส            อาหุ สพฺพปหายินนฺติ ฯ อฏฺมํ ฯ
     [๒๗๘]   ๙  เทฺวมานิ  ภิกฺขเว  ทานานิ  อามิสทานํ  จ  ธมฺมทานํ
จ   เอตทคฺคํ   ภิกฺขเว   อิเมสํ   ทฺวินฺนํ  ทานานํ  ยทิทํ  ธมฺมทานํ  ฯ
เทฺวเม   ภิกฺขเว   สํวิภาคา   อามิสสํวิภาโค   จ   ธมฺมสํวิภาโค   จ
เอตทคฺคํ   ภิกฺขเว   อิเมสํ  ทฺวินฺนํ  สํวิภาคานํ  ยทิทํ  ธมฺมสํวิภาโค  ฯ
เทฺวเม   ภิกฺขเว   อนุคฺคหา   อามิสานุคฺคโห   จ   ธมฺมานุคฺคโห   จ
เอตทคฺคํ ภิกฺขเว อิเมสํ ทฺวินฺนํ อนุคฺคหานํ ยทิทํ ธมฺมานุคฺคโหติ ฯ
               ยมาหุ ทานํ ปรมํ อนุตฺตรํ
               ยํ สํวิภาคํ ภควา อวณฺณยิ
               อคฺคมฺหิ เขตฺตมฺหิ ปสนฺนจิตฺโต
               วิญฺู ปชานํ โก น ยเชถ กาเล ฯ
               เย เจว ภาสนฺติ สุณนฺติ จูภยํ
               ปสนฺนจิตฺตา สุคตสฺส สาสเน
               เตสํ โส อตฺโถ ปรโม วิสุชฺฌติ
               เย อปฺปมตฺตา สุคตสฺส สาสเนติ ฯ นวมํ ฯ
     [๒๗๙]   ๑๐  ธมฺเมนาหํ  ภิกฺขเว  เตวิชฺชํ  พฺราหฺมณํ  ปญฺาเปมิ
นาญฺ   ลปิตลาปนมตฺเตน   ฯ   กถญฺจาหํ   ภิกฺขเว   ธมฺเมน  เตวิชฺชํ
พฺราหฺมณํ ปญฺาเปมิ นาญฺ ลปิตลาปนมตฺเตน ฯ
     {๒๗๙.๑}   ๑   อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ เสยฺยถีทํ
เอกมฺปิ  ชาตึ  เทฺวปิ  ชาติโย  ติสฺโสปิ  ชาติโย จตสฺโสปิ ชาติโย ปญฺจปิ
ชาติโย   ทสปิ   ชาติโย  วีสมฺปิ  ชาติโย  ตึสมฺปิ  ชาติโย  จตฺตาฬีสมฺปิ
ชาติโย      ปญฺาสมฺปิ      ชาติโย     ชาติสตมฺปิ     ชาติสหสฺสมฺปิ
ชาติสตสหสฺสมฺปิ    อเนเกปิ    สํวฏฺฏกปฺเป    อเนเกปิ    วิวฏฺฏกปฺเป
อเนเกปิ    สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป    อมุตฺราสึ    เอวํนาโม    เอวํโคตฺโต
เอวํวณฺโณ     เอวมาหาโร    เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที    เอวมายุปริยนฺโต
โส   ตโต   จุโต  อมุตฺร  อุทปาทึ  ตตฺราปาสึ  เอวํนาโม  เอวํโคตฺโต
เอวํวณฺโณ     เอวมาหาโร    เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที    เอวมายุปริยนฺโต
โส   ตโต   จุโต   อิธูปปนฺโนติ   อิติ   สาการํ  สอุทฺเทสํ  อเนกวิหิตํ
ปุพฺเพนิวาสํ    อนุสฺสรติ    อยมสฺส   ปมา   วิชฺชา   อธิคตา   โหติ
อวิชฺชา   วิหตา   วิชฺชา   อุปฺปนฺนา  ตโม  วิหโต  อาโลโก  อุปฺปนฺโน
ยถาตํ อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโต ฯ
     {๒๗๙.๒}   ๒   ปุน  จ ปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน
อติกฺกนฺตมานุสเกน    สตฺเต   ปสฺสติ   จวมาเน   อุปปชฺชมาเน   หีเน
ปณีเต   สุวณฺเณ   ทุพฺพณฺเณ   สุคเต   ทุคฺคเต   ยถากมฺมูปเค   สตฺเต
ปชานาติ   อิเม   วต   โภนฺโต   สตฺตา   กายทุจฺจริเตน  สมนฺนาคตา
วจีทุจฺจริเตน    สมนฺนาคตา    มโนทุจฺจริเตน    สมนฺนาคตา   อริยานํ
อุปวาทกา    มิจฺฉาทิฏฺิกา    มิจฺฉาทิฏฺิกมฺมสมาทานา    เต   กายสฺส
เภทา   ปรมฺมรณา   อปายํ   ทุคฺคตึ   วินิปาตํ   นิรยํ  อุปปนฺนา  อิเม
วา   ปน   โภนฺโต   สตฺตา   กายสุจริเตน   สมนฺนาคตา  วจีสุจริเตน
สมนฺนาคตา     มโนสุจริเตน    สมนฺนาคตา    อริยานํ    อนุปวาทกา
สมฺมาทิฏฺิกา     สมฺมาทิฏฺิกมฺมสมาทานา     เต    กายสฺส    เภทา
ปรมฺมรณา   สุคตึ   สคฺคํ   โลกํ   อุปปนฺนาติ   อิติ   ทิพฺเพน  จกฺขุนา
วิสุทฺเธน     อติกฺกนฺตมานุสเกน     ฯเปฯ     ยถากมฺมูปเค    สตฺเต
ปชานาติ   อยมสฺส   ทุติยา   วิชฺชา   อธิคตา   โหติ  อวิชฺชา  วิหตา
วิชฺชา  อุปฺปนฺนา  ตโม  วิหโต  อาโลโก  อุปฺปนฺโน  ยถาตํ  อปฺปมตฺตสฺส
อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส  วิหรโต ฯ
     {๒๗๙.๓}   ๓   ปุน  จ  ปรํ  ภิกฺขเว ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา อนาสวํ
เจโตวิมุตฺตึ   ปญฺาวิมุตฺตึ   ทิฏฺเว   ธมฺเม   สยํ  อภิญฺา  สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   อยมสฺส   ตติยา   วิชฺชา  อธิคตา  โหติ  อวิชฺชา
วิหตา   วิชฺชา   อุปฺปนฺนา   ตโม   วิหโต  อาโลโก  อุปฺปนฺโน  ยถาตํ
อปฺปมตฺตสฺส  อาตาปิโน  ปหิตตฺตสฺส  วิหรโต  ฯ  เอวํ  โข  อหํ ภิกฺขเว
ธมฺเมน เตวิชฺชํ พฺราหฺมณํ ปญฺาเปมิ นาญฺ ลปิตลาปนมตฺเตนาติ ฯ
          ปุพฺเพนิวาสํ โย เวทิ ๑-     [๒]- สคฺคาปายญฺจ ปสฺสติ
          อถ ๓- ชาติกฺขยํ ปตฺโต      อภิญฺาโวสิโต มุนิ
          เอตาหิ ตีหิ วิชฺชาหิ            เตวิชฺโช โหติ พฺราหฺมโณ
          ตมหํ วทามิ เตวิชฺชํ            นาญฺ ลปิตลาปนนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา     อิติ เม สุตนฺติ ฯ ทสมํ ฯ
                      วคฺโค ปญฺจโม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. เวติ ฯ  ยุ. ปุพฺเพนิวาสํ โย เวทิ  สคฺคาปายญฺจ พฺราหฺมณํ
@                ปญฺาเปมิ น จ อญฺ  ลปิตลาปนมตฺเตน ฯ
@ ม. อโถ ฯ
                                   ตสฺสุทฺทานํ
          ปาสาทชีวิต สงฺฆาฏิ         อคฺคิ อุปปริกฺขยา
          อุปปตฺติ กาม กลฺยาณํ      ทานํ ธมฺเมน เต ทสาติ ฯ
                            ติกนิปาโต นิฏฺิโต ฯ
                                   -------------
                   อิติวุตฺตเก จตุกฺกนิปาโต
     [๒๘๐]   ๑   วุตฺตํ   เหตํ   ภควตา   วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ
อหมสฺมิ     ภิกฺขเว     พฺราหฺมโณ    ยาจโยโค    สทา    ปยตปาณี
อนฺติมเทหธโร   อนุตฺตโร  ภิสโก  สลฺลกตฺโต  ตสฺส  เม  ตุเมฺห  ปุตฺตา
โอรสา   มุขโต   ชาตา   ธมฺมชา   ธมฺมนิมฺมิตา   ธมฺมทายาทา   โน
อามิสทายาทา    ฯ    เทฺวมานิ    ภิกฺขเว    ทานานิ   อามิสทานญฺจ
ธมฺมทานญฺจ    เอตทคฺคํ    ภิกฺขเว   อิเมสํ   ทฺวินฺนํ   ทานานํ   ยทิทํ
ธมฺมทานํ    ฯ    เทฺวเม    ภิกฺขเว   สํวิภาคา   อามิสสํวิภาโค   จ
ธมฺมสํวิภาโค   จ   เอตทคฺคํ  ภิกฺขเว  อิเมสํ  ทฺวินฺนํ  สํวิภาคานํ  ยทิทํ
ธมฺมสํวิภาโค   ฯ   เทฺวเม   ภิกฺขเว   อนุคฺคหา   อามิสานุคฺคโห   จ
ธมฺมานุคฺคโห    จ   เอตทคฺคํ   ภิกฺขเว   อิเมสํ   ทฺวินฺนํ   อนุคฺคหานํ
ยทิทํ   ธมฺมานุคฺคโห   ฯ   เทฺวเม   ภิกฺขเว   ยาคา  อามิสยาโค  จ
ธมฺมยาโค   จ   เอตทคฺคํ   ภิกฺขเว   อิเมสํ   ทฺวินฺนํ   ยาคานํ  ยทิทํ
ธมฺมยาโคติ ฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
               โย ธมฺมยาคํ อยชี ๑- อมจฺฉรี
               ตถาคโต สพฺพสตฺตานุกมฺปี ๒-
               ตํ ตาทิสํ เทวมนุสฺสเสฏฺ
               สตฺตา นมสฺสนฺติ ภวสฺส ปารคุนฺติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา   อิติ เม สุตนฺติ ฯ ปมํ ฯ
     [๒๘๑]   ๒   จตฺตาริมานิ  ภิกฺขเว  อปฺปานิ  เจว  สุลภานิ  จ
ตานิ   จ   อนวชฺชานิ   กตมานิ   จตฺตาริ   ปํสุกูลํ   ภิกฺขเว  จีวรานํ
อปฺปญฺจ    สุลภญฺจ    ตญฺจ    อนวชฺชํ    ฯ   ปิณฺฑิยาโลโป   ภิกฺขเว
โภชนานํ   อปฺปญฺจ   สุลภญฺจ   ตญฺจ   อนวชฺชํ   ฯ   รุกฺขมูลํ  ภิกฺขเว
เสนาสนานํ    อปฺปญฺจ    สุลภญฺจ    ตญฺจ    อนวชฺชํ    ฯ   ปูติมุตฺตํ
ภิกฺขเว   เภสชฺชานํ   อปฺปญฺจ   สุลภญฺจ   ตญฺจ   อนวชฺชํ   ฯ  อิมานิ
โข  ภิกฺขเว  จตฺตาริ  อปฺปานิ  เจว  สุลภานิ  จ  ตานิ จ อนวชฺชานิ ฯ
ยโต  โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อปฺเปน  จ  ตุฏฺโ โหติ สุลเภน จ อนวชฺเชน
จ อิมสฺสาหํ อญฺตรํ สามญฺงฺคนฺติ วทามีติ ฯ
          อนวชฺเชน ตุฏฺสฺส             อปฺเปน สุลเภน จ
          น เสนาสนมารพฺภ             จีวรํ ปานโภชนํ
          วิฆาโต โหติ จิตฺตสฺส           ทิสา นปฺปฏิหญฺติ ฯ
          เยปสฺส ๓- ธมฺมา อกฺขาตา  สามญฺสฺสานุโลมิกา
          อธิคฺคหิตา ตุฏฺสฺส             อปฺปมตฺตสฺส ภิกฺขุโนติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๒๘๒]   ๓   ชานโต   อหํ  ภิกฺขเว  ปสฺสโต  อาสวานํ  ขยํ
@เชิงอรรถ:  โป. อสฺสยิ ฯ   ม. ยุ. สพฺพภูตานุกมฺปิ ฯ   ม. ยุ. เยจสฺส ฯ
วทามิ   โน   อชานโต   โน   อปสฺสโต   ฯ  กิญฺจ  ภิกฺขเว  ชานโต
กึ   ปสฺสโต  อาสวานํ  ขโย  โหติ  ฯ  อิทํ  ทุกฺขนฺติ  ภิกฺขเว  ชานโต
ปสฺสโต   อาสวานํ   ขโย   โหติ   ฯ   อยํ   ทุกฺขสมุทโยติ   ภิกฺขเว
ชานโต  ปสฺสโต  อาสวานํ  ขโย  โหติ  ฯ  อยํ  ทุกฺขนิโรโธติ  ภิกฺขเว
ชานโต   ปสฺสโต   อาสวานํ   ขโย   โหติ   ฯ  อยํ  ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ   ภิกฺขเว   ชานโต   ปสฺสโต   อาสวานํ   ขโย   โหติ   ฯ
เอวํ โข ภิกฺขเว ชานโต เอวํ ปสฺสโต อาสวานํ ขโย โหตีติ ฯ
          เสกฺขสฺส สิกฺขมานสฺส      อุชุมคฺคานุสาริโน
          ขยสฺมึ ปมํ าณํ           ตโต อญฺา อนุตฺตรา ฯ
          ตโต อญฺา วิมุตฺตสฺส     วิมุตฺติาณมุตฺตมํ
          อุปฺปชฺชติ ขเย าณํ        ขีณา สํโยชนา อิติ ฯ
          น เตฺววิทํ กุสีเตน             พาเลนมวิชานตา
          นิพฺพานํ อธิคนฺตพฺพํ        สพฺพคนฺถปโมจนนฺติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๒๘๓]   ๔   เย  ๑-  เกจิ  ภิกฺขเว  สมณา  วา พฺราหฺมณา วา
อิทํ    ทุกฺขนฺติ   ยถาภูตํ   นปฺปชานนฺติ   อยํ   ทุกฺขสมุทโยติ   ยถาภูตํ
นปฺปชานนฺติ     อยํ    ทุกฺขนิโรโธติ    ยถาภูตํ    นปฺปชานนฺติ    อยํ
ทุกฺขนิโรธคามินี   ปฏิปทาติ   ยถาภูตํ   นปฺปชานนฺติ   ฯ   น  เม  เต
ภิกฺขเว   สมณา   วา   พฺราหฺมณา   วา   สมเณสุ   วา  สมณสมฺมตา
พฺราหฺมเณสุ    วา   พฺราหฺมณสมฺมตา   น   จ   ปเนเต   อายสฺมนฺโต
สามญฺตฺถํ   วา   พฺรหฺมญฺตฺถํ   วา   ทิฏฺเว   ธมฺเม   สยํ  อภิญฺ@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เย หิ ฯ
สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช  วิหรนฺติ  ฯ  เย  จ  โข  เกจิ  ภิกฺขเว  สมณา
วา  พฺราหฺมณา  วา  อิทํ  ทุกฺขนฺติ  ยถาภูตํ  ปชานนฺติ  อยํ ทุกฺขสมุทโยติ
ยถาภูตํ    ปชานนฺติ    อยํ   ทุกฺขนิโรโธติ   ยถาภูตํ   ปชานนฺติ   อยํ
ทุกฺขนิโรธคามินี   ปฏิปทาติ   ยถาภูตํ   ปชานนฺติ  ฯ  เต  จ  ๑-  โข
เม   ภิกฺขเว  สมณา  วา  พฺราหฺมณา  วา  สมเณสุ  เจว  สมณสมฺมตา
พฺราหฺมเณสุ     จ     พฺราหฺมณสมฺมตา     เต    จ    ปนายสฺมนฺโต
สามญฺตฺถญฺจ       พฺรหฺมญฺตฺถญฺจ      ทิฏฺเว      ธมฺเม      สยํ
อภิญฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรนฺตีติ ฯ
          เย ทุกฺขํ นปฺปชานนฺติ        อโถ ทุกฺขสฺส สมฺภวํ
          ยตฺถ จ สพฺพโส ทุกฺขํ         อเสสํ อุปรุชฺฌติ
          ตญฺจ มคฺคํ น ชานนฺติ        ทุกฺขูปสมคามินํ
          เจโตวิมุตฺติหีนา เต            อโถ ปญฺาวิมุตฺติยา
          อภพฺพา เต อนฺตกิริยาย    เต เว ชาติชรูปคา ฯ
          เย จ ทุกฺขํ ปชานนฺติ          อโถ ทุกฺขสฺส สมฺภวํ
          ยตฺถ จ สพฺพโส ทุกฺขํ         อเสสํ อุปรุชฺฌติ
          ตญฺจ มคฺคํ ปชานนฺติ        ทุกฺขูปสมคามินํ
          เจโตวิมุตฺติสมฺปนฺนา         อโถ ปญฺาวิมุตฺติยา
          ภพฺพา เต อนฺตกิริยาย       น เต ชาติชรูปคาติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๒๘๔]   ๕   เย  เต  ภิกฺขเว  ภิกฺขู  สีลสมฺปนฺนา  สมาธิสมฺปนฺนา
ปญฺาสมฺปนฺนา         วิมุตฺติสมฺปนฺนา         วิมุตฺติาณทสฺสนสมฺปนฺนา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. จสทฺโท นตฺถิ ฯ
โอวาทกา     วิญฺาปกา     สนฺทสฺสกา     สมาทปกา    สมุตฺเตชกา
สมฺปหํสกา   อลํ   สมกฺขาตาโร   สทฺธมฺมสฺส   ฯ   ทสฺสนมฺปหํ  ภิกฺขเว
เตสํ   ภิกฺขูนํ   พหุการํ   ๑-  วทามิ  สวนมฺปหํ  ภิกฺขเว  เตสํ  ภิกฺขูนํ
พหุการํ    วทามิ   อุปสงฺกมนมฺปหํ   ภิกฺขเว   เตสํ   ภิกฺขูนํ   พหุการํ
วทามิ    ปยิรุปาสนมฺปหํ    ภิกฺขเว   เตสํ   ภิกฺขูนํ   พหุการํ   วทามิ
อนุสฺสติมฺปหํ  ๒-  ภิกฺขเว  เตสํ  ภิกฺขูนํ  พหุการํ  วทามิ  อนุปพฺพชฺชมฺปหํ
ภิกฺขเว เตสํ ภิกฺขูนํ พหุการํ วทามิ ฯ
     {๒๘๔.๑}   ตํ   กิสฺส  เหตุ  ตถารูเป  ภิกฺขเว  ภิกฺขู  เสวโต
ภชโต     ปยิรุปาสโต     อปริปูโรปิ     สีลกฺขนฺโธ    ภาวนาปาริปูรึ
คจฺฉติ      อปริปูโรปิ     สมาธิกฺขนฺโธ     ภาวนาปาริปูรึ     คจฺฉติ
อปริปูโรปิ     ปญฺากฺขนฺโธ     ภาวนาปาริปูรึ    คจฺฉติ    อปริปูโรปิ
วิมุตฺติกฺขนฺโธ     ภาวนาปาริปูรึ     คจฺฉติ     อปริปูโรปิ     วิมุตฺติ-
าณทสฺสนกฺขนฺโธ    ภาวนาปาริปูรึ    คจฺฉติ    เอวรูปา    จ   เต
ภิกฺขเว    ภิกฺขู    สตฺถาโรติปิ    วุจฺจนฺติ    สตฺถวาหาติปิ    วุจฺจนฺติ
รณญฺชหาติปิ     วุจฺจนฺติ     ตโมนุทาติปิ     วุจฺจนฺติ    อาโลกกราติปิ
วุจฺจนฺติ    โอภาสกราติปิ   วุจฺจนฺติ   ปชฺโชตกราติปิ   วุจฺจนฺติ   [๓]-
ปภงฺกราติปิ    วุจฺจนฺติ    อุกฺกาธาราปิ   วุจฺจนฺติ   อริยาติปิ   วุจฺจนฺติ
จกฺขุมนฺโตติปิ วุจฺจนฺตีติ ฯ
          ปาโมชฺชกรณฏฺานํ ๔-     เอตํ ๕- โหติ วิชานตํ
          ยทิทํ ภาวิตตฺตานํ             อริยานํ ธมฺมชีวินํ ฯ
          เต โชตยนฺติ สทฺธมฺมํ         ภาสยนฺติ ปภงฺกรา
@เชิงอรรถ:  โป. พหูการํ ฯ ม. ยุ. พหูปการํ ฯ    ม. ยุ. อนุสฺสรณมฺปหํ ฯ  ม. ยุ.
@อุกฺกาธาราติปิ วุจฺจนฺติ ฯ   โป. ปาโมชฺชการณฏฺานํ ฯ ม. ปาโมชฺชกรณํ านํ ฯ
@ยุ. ปามุชฺชกรณํ านํ ฯ  ยุ. เอวํ ฯ
          อาโลกกรณา ธีรา            จกฺขุมนฺโต รณญฺชหา ฯ
          เยสํ เว สาสนํ สุตฺวา         สมฺมทญฺาย ปณฺฑิตา
          ชาติกฺขยมภิญฺาย          นาคจฺฉนฺติ ปุนพฺภวนฺติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๒๘๕]   ๖   จตฺตาโรเม   ภิกฺขเว  ตณฺหุปฺปาทา  ยตฺถ  ภิกฺขุโน
ตณฺหา    อุปฺปชฺชมานา   อุปฺปชฺชติ   ฯ   กตเม   จตฺตาโร   จีวรเหตุ
วา   ภิกฺขเว   ภิกฺขุโน   ตณฺหา  อุปฺปชฺชมานา  อุปฺปชฺชติ  ปิณฺฑปาตเหตุ
วา   ภิกฺขเว   ภิกฺขุโน   ตณฺหา  อุปฺปชฺชมานา  อุปฺปชฺชติ  เสนาสนเหตุ
วา    ภิกฺขเว    ภิกฺขุโน    ตณฺหา    อุปฺปชฺชมานา   อุปฺปชฺชติ   อิติ
ภวาภวเหตุ     วา     ภิกฺขเว    ภิกฺขุโน    ตณฺหา    อุปฺปชฺชมานา
อุปฺปชฺชติ   ฯ   อิเม   โข   ภิกฺขเว   จตฺตาโร   ตณฺหุปฺปาทา   ยตฺถ
ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชตีติ ฯ
          ตณฺหาทุติโย ปุริโส           ทีฆมทฺธาน สํสรํ
          อิตฺถภาวญฺถาภาวํ         สํสารํ นาติวตฺตติ ฯ
          เอตมาทีนวํ ๑- ตฺวา       ตณฺหา ทุกฺขสฺส สมฺภวํ
          วีตตโณฺห อนาทาโน         สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเชติ ฯ
     [๒๘๖]   ๗   สพฺรหฺมกานิ  ภิกฺขเว  ตานิ  กุลานิ  เยสํ  ปุตฺตานํ
มาตาปิตโร   อชฺฌาคาเร   ปูชิตา   โหนฺติ  ฯ  สปุพฺพเทวตานิ  ภิกฺขเว
ตานิ    กุลานิ    เยสํ   ปุตฺตานํ   มาตาปิตโร   อชฺฌาคาเร   ปูชิตา
โหนฺติ   ฯ   สปุพฺพาจริยานิ   ภิกฺขเว   ตานิ   กุลานิ   เยสํ  ปุตฺตานํ
มาตาปิตโร  อชฺฌาคาเร  ปูชิตา  โหนฺติ  ฯ  สาหุเนยฺยานิ  ๒-  ภิกฺขเว
@เชิงอรรถ:  ยุ. เอวมาทีนวํ ฯ   โป. ม. ยุ. สาหุเนยฺยกานิ ฯ
ตานิ    กุลานิ    เยสํ   ปุตฺตานํ   มาตาปิตโร   อชฺฌาคาเร   ปูชิตา
โหนฺติ    ฯ    พฺรหฺมาติ   ภิกฺขเว   มาตาปิตูนํ   เอตํ   อธิวจนํ   ฯ
ปุพฺพเทวตาติ   ภิกฺขเว   มาตาปิตูนํ   เอตํ   อธิวจนํ  ฯ  ปุพฺพาจริยาติ
ภิกฺขเว    มาตาปิตูนํ    เอตํ   อธิวจนํ   ฯ   อาหุเนยฺยาติ   ภิกฺขเว
มาตาปิตูนํ   เอตํ  อธิวจนํ  ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  พหุการา  ๑-  ภิกฺขเว
มาตาปิตโร ปุตฺตานํ อาปาทกา โปสกา อิมสฺส โลกสฺส ทสฺเสตาโรติ ฯ
          พฺรหฺมาติ มาตาปิตโร        ปุพฺพาจริยาติ วุจฺจเร
          อาหุเนยฺยา จ ปุตฺตานํ       ปชาย อนุกมฺปกา ฯ
          ตสฺมา หิ เน นมสฺเสยฺย      สกฺกเรยฺย จ ปณฺฑิโต
          อนฺเนน อโถ ปาเนน         วตฺเถน สยเนน จ
          อุจฺฉาทเนน นฺหาปเนน     ปาทานํ โธวเนน จ ฯ
          ตาย นํ ปาริจริยาย           มาตาปิตูสุ ปณฺฑิตา
          อิเธว นํ ปสํสนฺติ               เปจฺจ สคฺเค ปโมทตีติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๒๘๗]   ๘   พหุการา   ภิกฺขเว   พฺราหฺมณคหปติกา   ตุมฺหากํ
เย   เต   ๒-   ปจฺจุปฏฺิตา   จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺช-
ปริกฺขาเรหิ    ฯ   ตุเมฺหปิ   ภิกฺขเว   พหุการา   พฺราหฺมณคหปติกานํ
ยํ   เนสํ   ธมฺมํ  เทเสถ  อาทิกลฺยาณํ  มชฺเฌกลฺยาณํ  ปริโยสานกลฺยาณํ
สาตฺถํ   สพฺยญฺชนํ   เกวลปริปุณฺณํ   ปริสุทฺธํ   พฺรหฺมจริยํ   ปกาเสถ  ฯ
เอวมิทํ     ภิกฺขเว     อญฺมญฺ     นิสฺสาย    พฺรหฺมจริยํ    วุสฺสติ
โอฆสฺส นิตฺถรณตฺถาย สมฺมาทุกฺขสฺส อนฺตกิริยายาติ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. พหูปการา ฯ     ม. ยุ. โว ฯ
          สาคารา  อนาคารา จ       อุโภ อญฺโญฺนิสฺสิตา
          อาราธยนฺติ สทฺธมฺมํ         โยคกฺเขมํ อนุตฺตรํ
          สาคาเรสุ จ จีวรํ               ปจฺจยํ สยนาสนํ
          อนาคารา ปฏิจฺฉนฺติ         ปริสฺสยวิโนทนํ ฯ
          สุคตํ ปน นิสฺสาย              คหฏฺา ฆรเมสิโน
          สทฺทหานา ๑- อรหตํ        อริยปญฺาย ฌายิโน
          อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน             มคฺคํ สุคติคามินํ
          นนฺทิโน เทวโลกสฺมึ          โมทนฺติ กามกามิโนติ ฯ อฏฺมํ ฯ
     [๒๘๘]   ๙   เย  เกจิ  ภิกฺขเว  ภิกฺขู  กุหา  ถทฺธา  ลปา  สิงฺคี
อุนฺนฬา   อสมาหิตา   ฯ   น   เม   เต   ภิกฺขเว   ภิกฺขู   มามกา
อปคตา  จ  เต  ภิกฺขเว  ภิกฺขู  อิมสฺมา  ธมฺมวินยา  น  จ  เต [๒]-
อิมสฺมึ   ธมฺมวินเย   วุฑฺฒึ   วิรูฬฺหึ   เวปุลฺลํ   อาปชฺชนฺติ  ฯ  เย  จ
โข   ภิกฺขเว   ภิกฺขู   นิกฺกุหา   นิลฺลปา   ธีรา   อถทฺธา  สุสมาหิตา
เต  จ  ๓-  โข  เม  ภิกฺขเว  ภิกฺขู  มามกา  อนปคตา จ เต ภิกฺขเว
ภิกฺขู   อิมสฺมา   ธมฺมวินยา   อิมสฺมึ   ๔-   จ  เต  ธมฺมวินเย  วุฑฺฒึ
วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺชนฺตีติ ฯ
          กุหา ถทฺธา ลปา สิงฺคี       อุนฺนฬา อสมาหิตา
          น เต ธมฺเม วิรูหนฺติ           สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิเต ฯ
          นิกฺกุหา นิลฺลปา ธีรา        อถทฺธา สุสมาหิตา
          เต เว ธมฺเม วิรูหนฺติ          สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิเตติ ฯ นวมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  สทฺทหนฺตา ฯ   โป. ยุ. ภิกฺขเว ฯ    ม. จสทโท นตฺถิ
@ ม. เต จ อิมสฺมึ ... ฯ ยุ. เต จ ภิกฺขเว ภิกฺขู อิมสฺมึ ... ฯ
     [๒๘๙]   ๑๐   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว ปุริโส นทิยา โสเตน โอวุเยฺหยฺย
ปิยรูปสาตรูเปน    ตเมนํ    จกฺขุมา    ปุริโส   ตีเร   ิโต   ทิสฺวา
เอวํ   วเทยฺย   กิญฺจาปิ   โข   ตฺวํ   อมฺโภ   ปุริส  นทิยา  โสเตน
โอวุยฺหสิ    ปิยรูปสาตรูเปน   อตฺถิ   เจตฺถ   เหฏฺา   รหโท   สอูมี
สาวฏฺโฏ   สคโห   สรกฺขโส   ยํ  ตฺวํ  อมฺโภ  ปุริส  รหทํ  ปาปุณิตฺวา
มรณํ  วา  นิคจฺฉสิ  มรณมตฺตํ  วา  ทุกฺขนฺติ  ฯ  อถ  โข  โส  ภิกฺขเว
ปุริโส   ตสฺส  ปุริสสฺส  สทฺทํ  สุตฺวา  หตฺเถหิ  จ  ปาเทหิ  จ  ปฏิโสตํ
วายเมยฺย ฯ
     {๒๘๙.๑}   อุปมา โข เม อยํ ภิกฺขเว กตา อตฺถสฺส วิญฺาปนาย ฯ
อยญฺเจเวตฺถ   ๑-   อตฺโถ   นทิยา   ๒-   โสเตนาติ   โข  ภิกฺขเว
ตณฺหาเยตํ   อธิวจนํ   ปิยรูปสาตรูเปนาติ   ๓-   โข  ภิกฺขเว  ฉนฺเนตํ
อชฺฌตฺติกานํ   อายตนานํ   อธิวจนํ   เหฏฺา   รหโทติ   โข   ภิกฺขเว
ปญฺจนฺนํ    โอรมฺภาคิยานํ    สํโยชนานํ   อธิวจนํ   สอูมีติ   ๔-   โข
ภิกฺขเว   โกธุปายาสสฺเสตํ   อธิวจนํ   สาวฏฺโฏติ   ๕-   โข  ภิกฺขเว
ปญฺจนฺเนตํ    กามคุณานํ    อธิวจนํ    สคโห   ๖-   สรกฺขโสติ   โข
ภิกฺขเว    มาตุคามสฺเสตํ   อธิวจนํ   ปฏิโสตนฺติ   ๗-   โข   ภิกฺขเว
เนกฺขมฺมสฺเสตํ   อธิวจนํ   หตฺเถหิ   จ   ปาเทหิ   จ  วายาโมติ  โข
ภิกฺขเว   วิริยารมฺภสฺเสตํ   อธิวจนํ  จกฺขุมา  ปุริโส  ตีเร  ิโตติ  โข
ภิกฺขเว ตถาคตสฺเสตํ อธิวจนํ อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสาติ ฯ
               สหาปิ ทุกฺเขน ชเหยฺย กาเม
               โยคกฺเขมํ อายตึ ปตฺถยาโน
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อยญฺเจตฺถ ฯ  ม. ยุ. นทิยา โสโตติ ฯ  ม. ปิยรูปํ สาตรูปํ ฯ ยุ.
@ปิยรูปสาตรูปํ ฯ   ม. อูมิภยนฺติ ฯ   ม. อาวฏฺฏนฺติ   ม. คหรกฺขโสติ ฯ
@ ม. ยุ. ปฏิโสโตติ
               สมฺมปฺปชาโน สุวิมุตฺตจิตฺโต
               วิมุตฺติยา ผสฺสเย ตตฺถ ตตฺถ
               ส เวทคู วูสิตพฺรหฺมจริโย
               โลกนฺตคู ปารคโตติ วุจฺจตีติ ฯ ทสมํ ฯ
     [๒๙๐]   ๑๑   จรโต  เจปิ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน อุปฺปชฺชติ กามวิตกฺโก
วา  พฺยาปาทวิตกฺโก  วา  วิหึสาวิตกฺโก วา ตญฺเจ [๑]- ภิกฺขุ อธิวาเสติ
นปฺปชหติ  น  วิโนเทติ  น  พฺยนฺตีกโรติ  น อนภาวํ คเมติ จรมฺปิ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ  เอวํภูโต  อนาตาปี  อโนตฺตปฺปี  ๒-  สตตํ  สมิตํ กุสีโต หีนวิริโยติ
วุจฺจติ ฯ
     {๒๙๐.๑}   ิตสฺส  เจปิ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  อุปฺปชฺชติ กามวิตกฺโก
วา   พฺยาปาทวิตกฺโก  วา  วิหึสาวิตกฺโก  วา  ตญฺเจ  ภิกฺขุ  อธิวาเสติ
นปฺปชหติ   น   วิโนเทติ   น  พฺยนฺตีกโรติ  น  อนภาวํ  คเมติ  ิโตปิ
ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   เอวํภูโต   อนาตาปี   อโนตฺตปฺปี  สตตํ  สมิตํ  กุสีโต
หีนวิริโยติ วุจฺจติ ฯ
     {๒๙๐.๒}   นิสินฺนสฺส  เจปิ  ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อุปฺปชฺชติ กามวิตกฺโก
วา   พฺยาปาทวิตกฺโก  วา  วิหึสาวิตกฺโก  วา  ตญฺเจ  ภิกฺขุ  อธิวาเสติ
นปฺปชหติ   น  วิโนเทติ  น  พฺยนฺตีกโรติ  น  อนภาวํ  คเมติ  นิสินฺโนปิ
ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   เอวํภูโต   อนาตาปี   อโนตฺตปฺปี  สตตํ  สมิตํ  กุสีโต
หีนวิริโยติ วุจฺจติ ฯ
     {๒๙๐.๓}   สยานสฺส เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ชาครสฺส อุปฺปชฺชติ กามวิตกฺโก
วา   พฺยาปาทวิตกฺโก  วา  วิหึสาวิตกฺโก  วา  ตญฺเจ  ภิกฺขุ  อธิวาเสติ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ภิกฺขเว ฯ   ม. อโนตฺตาปิ ฯ
นปฺปชหติ   น  วิโนเทติ  น  พฺยนฺตีกโรติ  น  อนภาวํ  คเมติ  สยาโนปิ
ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   ชาคโร   เอวํภูโต  อนาตาปี  อโนตฺตปฺปี  สตตํ  สมิตํ
กุสีโต หีนวิริโยติ วุจฺจติ ฯ
     [๒๙๑]   จรโต  เจปิ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  อุปฺปชฺชติ กามวิตกฺโก วา
พฺยาปาทวิตกฺโก   วา   วิหึสาวิตกฺโก  วา  ตญฺเจ  ภิกฺขุ  น  อธิวาเสติ
ปชหติ   วิโนเทติ   พฺยนฺตีกโรติ  อนภาวํ  คเมติ  จรมฺปิ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ
เอวํภูโต  อาตาปี  โอตฺตปฺปี  ๑-  สตตํ  สมิตํ  อารทฺธวิริโย  ปหิตตฺโตติ
วุจฺจติ ฯ
     {๒๙๑.๑}   ิตสฺส  เจปิ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  อุปฺปชฺชติ กามวิตกฺโก
วา   พฺยาปาทวิตกฺโก   วา   วิหึสาวิตกฺโก  วา  ตญฺเจ  ภิกฺขุ  น  ๒-
อธิวาเสติ   ปชหติ   วิโนเทติ   พฺยนฺตีกโรติ   อนภาวํ   คเมติ  ิโตปิ
ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  เอวํภูโต  อาตาปี  โอตฺตปฺปี  สตตํ  สมิตํ  อารทฺธวิริโย
ปหิตตฺโตติ วุจฺจติ ฯ
     {๒๙๑.๒}   นิสินฺนสฺส  เจปิ  ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อุปฺปชฺชติ กามวิตกฺโก
วา  พฺยาปาทวิตกฺโก  วา  วิหึสาวิตกฺโก  วา  ตญฺเจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  น
อธิวาเสติ   ปชหติ   วิโนเทติ   พฺยนฺตีกโรติ  อนภาวํ  คเมติ  นิสินฺโนปิ
ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  เอวํภูโต  อาตาปี  โอตฺตปฺปี  สตตํ  สมิตํ  อารทฺธวิริโย
ปหิตตฺโตติ วุจฺจติ ฯ
     {๒๙๑.๓}   สยานสฺส  เจปิ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  ชาครสฺส อุปฺปชฺชติ
กามวิตกฺโก   วา   พฺยาปาทวิตกฺโก   วา   วิหึสาวิตกฺโก   วา  ตญฺเจ
ภิกฺขุ   น   อธิวาเสติ   ปชหติ  วิโนเทติ  พฺยนฺตีกโรติ  อนภาวํ  คเมติ
สยาโนปิ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  ชาคโร  เอวํภูโต  อาตาปี  โอตฺตปฺปี  สตตํ
@เชิงอรรถ:  ม. โอตฺตาปี ฯ   ม. ยุ. นาธิวาเสติ ฯ
สมิตํ อารทฺธวิริโย ปหิตตฺโตติ วุจฺจติ ๑- ฯ
          จรํ วา ยทิ วา ติฏฺ            นิสินฺโน อุทวา สยํ
          โย วิตกฺกํ วิตกฺเกติ            ปาปกํ เคหนิสฺสิตํ
          กุมคฺคํ ปฏิปนฺโน โส          โมหเนยฺเยสุ มุจฺฉิโต
          อภพฺโพ ตาทิโส ภิกฺขุ        ผุฏฺฐุํ สมฺโพธิมุตฺตมํ ฯ
          โย ๒- จรํ วา ยทิ วา ติฏฺ   นิสินฺโน อุทวา สยํ
          วิตกฺกํ สมยิตฺวาน              วิตกฺกูปสเม รโต
          ภพฺโพ โส ตาทิโส ภิกฺขุ       ผุฏฺฐุํ สมฺโพธิมุตฺตมนฺติ ฯ เอกาทสมํ ฯ
     [๒๙๒]   ๑๒  สมฺปนฺนสีลา  ภิกฺขเว  โหถ  ๓-  สมฺปนฺนปาติโมกฺขา
ปาติโมกฺขสํวรสํวุตา   วิหรถ   อาจารโคจรสมฺปนฺนา  อณุมตฺเตสุ  วชฺเชสุ
ภยทสฺสาวิโน ๔- สมาทาย สิกฺขถ สิกฺขาปเทสุ ฯ
     {๒๙๒.๑}   สมฺปนฺนสีลานํ [๕]- ภิกฺขเว ภวตํ ๖- สมฺปนฺนปาติโมกฺขานํ
ปาติโมกฺขสํวรสํวุตานํ     วิหรตํ    อาจารโคจรสมฺปนฺนานํ    อณุมตฺเตสุ
วชฺเชสุ   ภยทสฺสาวีนํ   สมาทาย   สิกฺขตํ   สิกฺขาปเทสุ   กิมสฺส   ๗-
ภิกฺขเว  อุตฺตรึ  กรณียํ  จรโต  เจปิ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  อภิชฺฌา  วิคตา
โหติ   พฺยาปาโท   วิคโต   โหติ  ถีนมิทฺธํ  วิคตํ  โหติ  อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ
วิคตํ  โหติ  วิจิกิจฺฉา  ปหีนา โหติ อารทฺธวิริยํ ๘- โหติ อสลฺลีนํ อุปฏฺิตา
สติ   อปฺปมุฏฺ๙-   ปสฺสทฺโธ   กาโย   อสารทฺโธ  สมาหิตํ  จิตฺตํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วุจฺจตีติ ฯ   ม. โย จ จรํ วา ติฏฺ วา ฯ ยุ. โย จรํ วา
@โย ติฏฺ วา ฯ  ม. ยุ. วิหรถ ฯ   ยุ. ภยทสฺสาวี ฯ  ม. โว ฯ
@ ม. ยุ. วิหรตํ ฯ  ม. กิมสฺส อุตฺตริ กรณียํ ฯ ยุ. กิญฺจสฺส ฯ  ม. ยุ.
@อารทฺธํ โหติ วิริยํ ฯ  สี. ม. ยุ. อสมฺมุฏฺา ฯ
เอกคฺคํ   จรํปิ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   เอวํภูโต   อาตาปี  โอตฺตปฺปี  สตตํ
สมิตํ อารทฺธวิริโย ปหิตตฺโตติ วุจฺจติ ฯ
     {๒๙๒.๒}   ิตสฺส  เจปิ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  อภิชฺฌา  วิคตา โหติ
พฺยาปาโท    วิคโต    โหติ   ถีนมิทฺธํ   วิคตํ   โหติ   อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ
วิคตํ   โหติ   วิจิกิจฺฉา   ปหีนา   โหติ  อารทฺธํ  โหติ  วิริยํ  อสลฺลีนํ
อุปฏฺิตา   สติ   อปฺปมุฏฺา   ปสฺสทฺโธ   กาโย   อสารทฺโธ   สมาหิตํ
จิตฺตํ   เอกคฺคํ   ิโตปิ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  เอวํภูโต  อาตาปี  โอตฺตปฺปี
สตตํ สมิตํ อารทฺธวิริโย ปหิตตฺโตติ วุจฺจติ ฯ
     {๒๙๒.๓}   นิสินฺนสฺส  เจปิ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน อภิชฺฌา วิคตา โหติ
พฺยาปาโท   วิคโต   โหติ   ถีนมิทฺธํ  วิคตํ  โหติ  อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ  วิคตํ
โหติ   วิจิกิจฺฉา  ปหีนา  โหติ  อารทฺธํ  โหติ  วิริยํ  อสลฺลีนํ  อุปฏฺิตา
สติ   อปฺปมุฏฺา   ปสฺสทฺโธ  กาโย  อสารทฺโธ  สมาหิตํ  จิตฺตํ  เอกคฺคํ
นิสินฺโนปิ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   เอวํภูโต   อาตาปี  โอตฺตปฺปี  สตตํ  สมิตํ
อารทฺธวิริย ปหิตตฺโตติ วุจฺจติ ฯ
     {๒๙๒.๔}   สยานสฺส  เจปิ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  ชาครสฺส  อภิชฺฌา
วิคตา  โหติ  พฺยาปาโท  วิคโต  โหติ  ถีนมิทฺธํ วิคตํ โหติ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ
วิคตํ   โหติ   วิจิกิจฺฉา   ปหีนา   โหติ  อารทฺธํ  โหติ  วิริยํ  อสลฺลีนํ
อุปฏฺิตา   สติ   อปฺปมุฏฺา   ปสฺสทฺโธ   กาโย   อสารทฺโธ   สมาหิตํ
จิตฺตํ   เอกคฺคํ   สยาโนปิ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ชาคโร  เอวํภูโต  อาตาปี
โอตฺตปฺปี สตตํ สมิตํ อารทฺธวิริโย ปหิตตฺโตติ วุจฺจตีติ ฯ
          ยตํ จเร ยตํ ติฏฺเ               ยตํ อจฺเฉ ยตํ สเย
          ยตํ สมฺมิญฺชเย ภิกฺขุ           ยตเมนํ ปสารเย
          อุทฺธํ ติริยํ อปาจีนํ              ยาวตา ชคโต คติ
          สมเวกฺขิตา จ ๑- ธมฺมานํ   ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ
          เอวํ วิหาริมาตาปึ               สนฺตวุตฺตึ อนุทฺธตํ
          เจโตสมถสามีจึ                 สิกฺขมานํ สทา สตํ
          สตตํ ปหิตตฺโตติ                อาหุ ภิกฺขุํ ตถาวิธนฺติ ฯ ทฺวาทสมํ ฯ
     [๒๙๓]   ๑๓  วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  วุตฺตมรหตาติ  เม  สุตํ โลโก
ภิกฺขเว    ตถาคเตน    อภิสมฺพุทฺโธ   โลกสฺมา   ตถาคโต   วิสํยุตฺโต
โลกสมุทโย   ภิกฺขเว   ตถาคเตน  อภิสมฺพุทฺโธ  โลกสมุทโย  ตถาคตสฺส
ปหีโน   โลกนิโรโธ   ภิกฺขเว   ตถาคเตน   อภิสมฺพุทฺโธ   โลกนิโรโธ
ตถาคตสฺส   สจฺฉิกโต   โลกนิโรธคามินี   ปฏิปทา   ภิกฺขเว  ตถาคเตน
อภิสมฺพุทฺธา โลกนิโรธคามินี ปฏิปทา ตถาคตสฺส ภาวิตา ฯ
     {๒๙๓.๑}   ยํ  ภิกฺขเว  สเทวกสฺส โลกสฺส สมารกสฺส สพฺรหฺมกสฺส
สสฺสมณพฺราหฺมณิยา     ปชาย    สเทวมนุสฺสาย    ทิฏฺ    สุตํ    มุตํ
วิญฺาตํ   ปตฺตํ   ปริเยสิตํ   อนุวิจริตํ   มนสา   ยสฺมา  ตํ  ตถาคเตน
อภิสมฺพุทฺธํ   ตสฺมา   ตถาคโตติ   วุจฺจติ   ฯ   ยญฺจ   ภิกฺขเว   รตฺตึ
ตถาคโต     อนุตฺตรํ    สมฺมาสมฺโพธึ    อภิสมฺพุชฺฌติ    ยญฺจ    รตฺตึ
อนุปาทิเสสาย    นิพฺพานธาตุยา    ปรินิพฺพายติ    ยเมตสฺมึ    อนฺตเร
ภาสติ   ลภติ   นิทฺทิสติ   สพฺพนฺตํ   ตเถว  โหติ  โน  อญฺถา  ตสฺมา
@เชิงอรรถ:  ยุ. ว ฯ
ตถาคโตติ วุจฺจติ ฯ
     {๒๙๓.๒}   ยถาวาที  ภิกฺขเว  ตถาคโต  ตถาการี  ยถาการี ๑-
ตถาวาที     อิติ     ยถาวาที     ตถาการี    ยถาการี    ตถาวาที
ตสฺมา   ตถาคโตติ   วุจฺจติ   ฯ   สเทวเก  ภิกฺขเว  โลเก  สมารเก
สพฺรหฺมเก    สสฺสมณพฺราหฺมณิยา    ปชาย    สเทวมนุสฺสาย   ตถาคโต
อภิภู     อนภิภูโต    อญฺทตฺถุทโส    วสวตฺตี    ตสฺมา    ตถาคโตติ
วุจฺจตีติ ฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจ ฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ
          สพฺพโลกํ อภิญฺาย          สพฺพโลเก ยถาตถํ
          สพฺพโลกวิสํยุตฺโต              สพฺพโลเก อนูปโม ๒-
          สพฺเพ ๓- สพฺพาภิภู ธีโร     สพฺพคนฺถปฺปโมจโน ฯ
          ผุฏฺสฺส ๔- ปรมา สนฺติ      นิพฺพานํ อกุโตภยํ ฯ
          เอส ขีณาสโว พุทฺโธ           อนีโฆ ฉินฺนสํสโย
          สพฺพกมฺมกฺขยํ ปตฺโต         วิมุตฺโต อุปธิสงฺขเย
          เอส โส ภควา พุทฺโธ          เอส สีโห อนุตฺตโร
          สเทวกสฺส โลกสฺส             พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ ฯ
          อิติ เทวา มนุสฺสา จ           เย พุทฺธํ สรณํ คตา
          สงฺคมฺม ตํ นมสฺสนฺติ          มหนฺตํ วีตสารทํ ฯ
          ทนฺโต ทมยตํ เสฏฺโ          สนฺโต สมยตํ อิสี
          มุตฺโต โมจยตํ อคฺโค          ติณฺโณ ตารยตํ วโร ฯ
          อิติ เหตํ นมสฺสนฺติ             มหนฺตํ วีตสารทํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ยถาวาที ตถาคโต ตถาวาที ฯ   อฏฺกถายํ สนูสโย ฯ ม. อนูปโย ฯ
@ ม. ส เว ฯ  ม. ผุฏฺาสฺส ฯ
          สเทวกสฺมึ โลกสฺมึ              นตฺถิ เต ปฏิปุคฺคโลติ ฯ
          อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา      อิติ เม สุตนฺติ ฯ เตรสมํ ฯ
                            จตุกฺกนิปาโต นิฏฺิโต ฯ
                                    ตสฺสุทฺทานํ
          พฺราหฺมณา ๑- จตฺตาริ ชานํ  สมณสีลา ตณฺหา พฺรหฺมา
          พหุการา กุหนา ๒- ปุริสา   จรํ ๓- สมฺปนฺนโลเกน เตรสาติ ฯ
                อิติวุตฺตเก ทฺวาทสาธิกสตสุตฺตนฺติ
                             อิติวุตฺตกํ นิฏฺิตํ ฯ
                                  -----------
               สตฺตวิเสกนิปาตํ
               ทุกฺกํ พาวีสสุตฺตสงฺคหิตํ
               สมปญฺาสมถ ติกํ
               เตรส จตุกฺกญฺจ อิติ ยมิทํ
               ทฺวิทสุตฺตรสุตฺตสเต
               สํคายิตฺวา สมาทหํสุ ปุรา
               อรหนฺโต จิรฏฺิติยา
               ตมาหุ นาเมน อิติวุตฺตนฺติ ฯ
               อิติวุตฺตกปาฬิ นิฏฺิตา ฯ
               อิทํ มรมฺมโปตฺถเก อาคตํ ฯ
                                 ---------
@เชิงอรรถ:  ม. พฺราหฺมณสุลภา ฯ   ม. กุหปุริสา ฯ   ม. จรสมฺปนฺน ... ฯ
                   สุตฺตนฺตปิฏเก ขุทฺทกนิกายสฺส
                              สุตฺตนิปาโต
                                 --------
            นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
                         ปโม อุรควคฺโค
                          ปมํ อุรคสุตฺตํ
     [๒๙๔]   /ขุ.สุ./ |๒๙๔.๔๒๔| ๑ โย เว ๑- อุปฺปติตํ วิเนติ โกธํ
                          วิสฏํ สปฺปวิสํว โอสเถหิ ๒-
                          โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ
                          อุรโค ชิณฺณมิว ตจํ ปุราณํ ฯ
     |๒๙๔.๔๒๕|   โย ราคมุทจฺฉิทา อเสสํ
                          ภึสปุปฺผํว ๓- สโรรุหํ วิคยฺห
                          โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ
                          อุรโค ชิณฺณมิว ตจํ ปุราณํ ฯ
     |๒๙๔.๔๒๖|   โย ตณฺหมุทจฺฉิทา อเสสํ
                          สริตํ สีฆสรํ วิโสสยิตฺวา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เวสทฺโท นตฺถิ ฯ   ม. โอสเธหิ ฯ   ม. ยุ. ภิสปุปฺผํว ฯ
                          โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ
                          อุรโค ชิณฺณมิว ตจํ ปุราณํ ฯ
     |๒๙๔.๔๒๗|   โย มานมุทพฺพธี อเสสํ
                          นฬเสตุํว สุทุพฺพลํ มโหโฆ
                          โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ
                          อุรโค ชิณฺณมิว ตจํ ปุราณํ ฯ
     |๒๙๔.๔๒๘|   โย นาชฺฌคมา ภเวสุ สารํ
                          วิจินํ ปุปฺผมิว อุทุมฺพเรสุ
                          โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ
                          อุรโค ชิณฺณมิว ตจํ ปุราณํ ฯ
     |๒๙๔.๔๒๙|   ยสฺสนฺตรโต น สนฺติ โกปา
                          อิติ ภวาภวตญฺจ วีติวตฺโต
                          โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ
                          อุรโค ชิณฺณมิว ตจํ ปุราณํ ฯ
     |๒๙๔.๔๓๐|   ยสฺส วิตกฺกา วิธูปิตา
                          อชฺฌตฺตํ สุวิกปฺปิตา อเสสา
                          โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ
                          อุรโค ชิณฺณมิว ตจํ ปุราณํ ฯ
     |๒๙๔.๔๓๑|   โย นาจฺจสารี น ปจฺจสารี
                          สพฺพํ อจฺจุคมา ๑- อิมํ ปปญฺจํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อจฺจคมา ฯ
                          โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ
                          อุรโค ชิณฺณมิว ตจํ ปุราณํ ฯ
     |๒๙๔.๔๓๒|   โย นาจฺจสารี น ปจฺจสารี
                          สพฺพํ วิตถมิทนฺติ ตฺวา ๑- โลเก
                          โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ
                          อุรโค ชิณฺณมิว ตจํ ปุราณํ ฯ
     |๒๙๔.๔๓๓|   โย นาจฺจสารี น ปจฺจสารี
                          สพฺพํ วิตถมิทนฺติ วีตโลโภ
                          โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ
                          อุรโค ชิณฺณมิว ตจํ ปุราณํ ฯ
     |๒๙๔.๔๓๔|   โย นาจฺจสารี น ปจฺจสารี
                          สพฺพํ วิตถมิทนฺติ วีตราโค
                          โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ
                          อุรโค ชิณฺณมิว ตจํ ปุราณํ ฯ
     |๒๙๔.๔๓๕|   โย นาจฺจสารี น ปจฺจสารี
                          สพฺพํ วิตถมิทนฺติ วีตโทโส
                          โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ
                          อุรโค ชิณฺณมิว ตจํ ปุราณํ ฯ
     |๒๙๔.๔๓๖|   โย นาจฺจสารี น ปจฺจสารี
                          สพฺพํ วิตถมิทนฺติ วีตโมโห
@เชิงอรรถ:  ม. ตฺว ฯ
                          โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ
                          อุรโค ชิณฺณมิว ตจํ ปุราณํ ฯ
     |๒๙๔.๔๓๗|   ยสฺสานุสยา น สนฺติ เกจิ
                          มูลา [๑]- อกุสลา สมูหตาเส
                          โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ
                          อุรโค ชิณฺณมิว ตจํ ปุราณํ ฯ
     |๒๙๔.๔๓๘|   ยสฺส ทรถชา น สนฺติ เกจิ
                          โอรํ อาคมนาย ปจฺจยาเส
                          โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ
                          อุรโค ชิณฺณมิว ตจํ ปุราณํ ฯ
     |๒๙๔.๔๓๙|   ยสฺส วนถชา น สนฺติ เกจิ
                          วินิพนฺธาย ภวาย เหตุกปฺปา
                          โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ
                          อุรโค ชิณฺณมิว ตจํ ปุราณํ ฯ
     |๒๙๔.๔๔๐|   โย นีวรเณ ปหาย ปญฺจ
                          อนีโฆ ติณฺณกถงฺกโถ วิสลฺโล
                          โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ
                          อุรโค ชิณฺณมิว ตจํ ปุราณนฺติ ฯ
                                      อุรคสุตฺตํ ปมํ ฯ
                                 -----------
@เชิงอรรถ:  ม. จสทฺโท ทิสฺสติ ฯ
             สุตฺตนิปาเต อุรควคฺคสฺส ทุติยํ ธนิยสุตฺตํ
     [๒๙๕]   |๒๙๕.๔๔๑| ๒ ปกฺโกทโน ทุกฺขขีโรหมสฺมิ (อิติ ธนิโย โคโป)
                          อนุตีเร มหิยา สมานวาโส
                          ฉนฺนา กุฏิ อาหิโต คินิ
                          อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว ฯ
     |๒๙๕.๔๔๒|   อกฺโกธโน วิคตขิโลหมสฺมิ (อิติ ภควา)
                          อนุตีเร มหิเยกรตฺติวาโส
                          วิวฏา กุฏิ นิพฺพุโต คินิ
                          อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว ฯ
     |๒๙๕.๔๔๓|   อนฺธกมกสา น วิชฺชเร (อิติ ธนิโย โคโป)
                          กจฺเฉ รูฬฺหติเณ จรนฺติ คาโว
                          วุฏฺิมฺปิ สเหยฺยุมาคตํ
                          อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว ฯ
     |๒๙๕.๔๔๔|   ภทฺธา หิ ๑- ภิสี สุสงฺขตา (อิติ ภควา)
                          ติณฺโณ ปารคโต วิเนยฺย โอฆํ
                          อตฺโถ ภิสิยา น วิชฺชติ
                          อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว ฯ
     |๒๙๕.๔๔๕|   โคปี มม อสฺสวา อโลลา (อิติ ธนิโย โคโป)
                          ทีฆรตฺตํ สํวาสิยา มนาปา
@เชิงอรรถ:  ม. ภทฺธาสิ ฯ
                          ตสฺสา น สุณามิ กิญฺจิ ปาปํ
                          อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว ฯ
     |๒๙๕.๔๔๖|   จิตฺตํ มม อสฺสวํ วิมุตฺตํ (อิติ ภควา)
                          ทีฆรตฺตํ ปริภาวิตํ สุทนฺตํ
                          ปาปํ ปน เม น วิชฺชติ
                          อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว ฯ
     |๒๙๕.๔๔๗|   อตฺตเวตฺตนภโตหมสฺมิ (อิติ ธนิโย โคโป)
                          ปุตฺตา จ เม สมานิยา อโรคา
                          เตสํ น สุณามิ กิญฺจิ ปาปํ
                          อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว ฯ
     |๒๙๕.๔๔๘|   นาหํ ภตโกสฺมิ กสฺสจิ (อิติ ภควา)
                          นิพฺพิฏฺเน จรามิ สพฺพโลเก
                          อตฺโถ ภติยา น วิชฺชติ
                          อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว ฯ
     |๒๙๕.๔๔๙|   อตฺถิ วสา อตฺถิ เธนุปา (อิติ ธนิโย โคโป)
                          โคธรณิโย ปเวนิโยปิ อตฺถิ
                          อุสโภปิ ควมฺปตี ๑- จ อตฺถิ
                          อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว ฯ
     |๒๙๕.๔๕๐|   นตฺถิ วสา นตฺถิ เธนุปา (อิติ ภควา)
                          โคธรณิโย ปเวนิโยปิ นตฺถิ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สพฺพตฺถ ควมฺปตีธาติ ทิสฺสติ ฯ
                          อุสโภปิ ควมฺปตี จ นตฺถิ
                          อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว ฯ
     |๒๙๕.๔๕๑|   ขีลา นิขาตา อสมฺปเวที (อิติ ธนิโย โคโป)
                          ทามา มุญฺชมยา นวา สุสณฺานา
                          น หิ สกฺขินฺติ เธนุปาปิ เฉตฺตุํ
                          อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว ฯ
     |๒๙๕.๔๕๒|   อุสโภริว เฉตฺวา ๑- พนฺธนานิ (อิติ ภควา)
                          นาโค ปูติลตํว ทาลยิตฺวา
                          นาหํ ปุน ๒- อุเปสฺสํ คพฺภเสยฺยํ
                          อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว ฯ
     |๒๙๕.๔๕๓|   นินฺนญฺจ ถลญฺจ ปูรยนฺโต
                          มหาเมโฆ ปาวสฺสิ ตาวเทว
                          สุตฺวา เทวสฺส วสฺสโต
                          อิมมตฺถํ ธนิโย อภาสถ
     |๒๙๕.๔๕๔|   ลาภา วต โน อนปฺปกา
                          เย มยํ ภควนฺตํ อทฺทสาม
                          สรณํ ตํ อุเปม จกฺขุม
                          สตฺถา โน โหหิ ๓- มหามุนิ ฯ
     |๒๙๕.๔๕๕|   โคปี จ อหญฺจ อสฺสวา
                          พฺรหฺมจริยํ สุคเต จรามเส
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เฉตฺว ฯ  ม. ปุนุเปสฺสํ ฯ โป. อุเปยฺยํ ฯ  โป. ม. ยุ. ตุวํ ฯ
                          ชาติมรณสฺส ปารคา ๑-
                          ทุกฺขสฺสนฺตกรา ภวามเส ฯ
     |๒๙๕.๔๕๖|   นนฺทติ ปุตฺเตหิ ปุตฺติมา (อิติ มาโร ปาปิมา)
                          โคปิโก ๒- โคหิ ตเถว นนฺทติ
                          อุปธีหิ นรสฺส นนฺทนา
                          น หิ โส นนฺทติ โย นิรูปธิ ฯ
     |๒๙๕.๔๕๗|   โสจติ ปุตฺเตหิ ปุตฺติมา (อิติ ภควา)
                          โคปิโก โคหิ ตเถว โสจติ
                          อุปธีหิ นรสฺส โสจนา
                          น หิ โส โสจติ โย นิรูปธีติ ฯ
                                      ธนิยสุตฺตํ ทุติยํ ฯ
                                        -----------
           สุตฺตนิปาเต อุรควคฺคสฺส ตติยํ ขคฺควิสาณสุตฺตํ
     [๒๙๖]   |๒๙๖.๔๕๘| ๓ สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ
                          อวิเหยํ อญฺตรมฺปิ เตสํ
                          น ปุตฺตมิจฺเฉยฺย กุโต สหายํ
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๕๙|   สํสคฺคชาตสฺส ภวนฺติ เสฺนหา
@เชิงอรรถ:  ม. ปารคู ฯ  โป. โคปิโก ฯ ม. โคมา. ฯ ยุ. สี. โคมิโก ฯ
                          เสฺนหนฺวยํ ทุกฺขมิทํ ปโหติ
                          อาทีนวํ เสฺนหชํ เปกฺขมาโน
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๖๐|   มิตฺเต สุหชฺเช อนุกมฺปมาโน
                          หาเปติ อตฺถํ ปฏิพทฺธจิตฺโต
                          เอตํ ภยํ สนฺถวเปกฺขมาโน ๑-
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๖๑|   วํโส วิสาโล ว ยถา วิสตฺโต
                          ปุตฺเตสุ ทาเรสุ จ ยา อเปกฺขา
                          วํสากฬีโร ๒- ว อสชฺชมาโน
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๖๒|   มิโค อรญฺมฺหิ ยถา อพนฺโธ ๓-
                          เยนิจฺฉกํ คจฺฉติ โคจราย
                          วิญฺู นโร เสริตํ เปกฺขมาโน
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๖๓|   อามนฺตนา โหติ สหายมชฺเฌ
                          วาเส าเน คมเน จาริกาย
                          อนภิชฺฌิตํ เสริตํ เปกฺขมาโน
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สนฺถเว เปกฺขมาโนติปิ ฯ  โป. วํสกฬิโรว ฯ ม. วํสกฺกฬีโรว ฯ
@ ม. ยุ. อพทฺโธ ฯ
     |๒๙๖.๔๖๔|   ขิฑฺฑา รตี โหติ สหายมชฺเฌ
                          ปุตฺเตสุ จ วิปูลํ โหติ เปมํ
                          ปิยวิปฺปโยคํ วิชิคุจฺฉมาโน
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๖๕|   จาตุทฺทิโส อปฺปฏิโฆ จ โหติ
                          สนฺตุสฺสมาโน อิตรีตเรน
                          ปริสฺสยานํ สหิตา อฉมฺภี
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๖๖|   ทุสฺสงฺคหา ปพฺพชิตาปิ เอเก
                          อโถ คหฏฺา ฆรมาวสนฺตา
                          อปฺโปสฺสุโก ปรปุตฺเตสุ หุตฺวา
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๖๗|   โอโรปยิตฺวา คิหิพฺยญฺชนานิ
                          สญฺฉินฺนปตฺโต ๑- ยถา โกวิฬาโร
                          เฉตฺวาน ธีโร คิหิพนฺธนานิ
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๖๘|   สเจ ลเภถ นิปกํ สหายํ
                          สทฺธึจรํ สาธุวิหาริธีรํ
                          อภิภุยฺย สพฺพานิ ปริสฺสยานิ
                          จเรยฺย เตนตฺตมโน สติมา ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. สํสีนนปตฺโต ฯ
     |๒๙๖.๔๖๙|   โน เจ ลเภถ นิปกํ สหายํ
                          สทฺธึจรํ สาธุวิหาริธีรํ
                          ราชาว รฏฺ วิชิตํ ปหาย
                          เอโก จเร มาตงฺครญฺเว นาโค ฯ
     |๒๙๖.๔๗๐|   อทฺธา ปสํสาม สหายสมฺปทํ
                          เสฏฺา สมา เสวิตพฺพา สหายา
                          เอเต อลทฺธา อนวชฺชโภชี
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๗๑|   ทิสฺวา สุวณฺณสฺส ปภสฺสรานิ
                          กมฺมารปุตฺเตน สุนิฏฺิตานิ
                          สงฺฆฏฺฏมานานิ ทุเว ภุชสฺมึ
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๗๒|   เอวํ ทุติเยน สหามมสฺส
                          วาจาภิลาโป อภิสชฺชนา วา
                          เอตํ ภยํ อายติ เปกฺขมาโน
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๗๓|   กามา หิ จิตฺรา มธุรา มโนรมา
                          วิรูปรูเปน มเถนฺติ จิตฺตํ
                          อาทีนวํ กามคุเณสุ ทิสฺวา
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๗๔|   อีตี จ คณฺโฑ จ อุปทฺทโว จ
                          โรโค จ สลฺลญฺจ ภยญฺจ เมตํ
                          เอตํ ภยํ กามคุเณสุ ทิสฺวา
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๗๕|   สีตญฺจ อุณฺหญฺจ ขุทํ ปิปาสํ
                          วาตาตเป ฑํสสิรึสเป ๑- จ
                          สพฺพานิเปตานิ อภิสมฺภวิตฺวา
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๗๖|   นาโคว ยูถานิ วิวชฺชยิตฺวา
                          สญฺชาตกฺขนฺโธ ปทุมี อุฬาโร
                          ยถาภิรนฺตํ วิหรํ ๒- อรญฺเ
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๗๗|   อฏฺาน ตํ สงฺคณิการตสฺส
                          ยํ ผุสฺสเย ๓- สามยิกํ วิมุตฺตํ
                          อาทิจฺจพนฺธุสฺส วโจ นิสมฺม
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๗๘|   ทิฏฺีวิสูกานิ อุปาติวตฺโต
                          ปตฺโต นิยามํ ปฏิลทฺธมคฺโค
                          อุปฺปนฺนาโณมฺหิ อนญฺเนยฺโย
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ฑํสสรีสเป ฯ  ยุ. วิหเร ฯ  ม. ยุ. ผสฺสเย ฯ
     |๒๙๖.๔๗๙|   นิลฺโลลุโป นิกฺกุโห นิปฺปิปาโส
                          นิมฺมกฺโข นิทฺธนฺตกสาวโมโห
                          นิราสโย สพฺพโลเก ภวิตฺวา
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๘๐|   ปาปํ สหายํ ปริวชฺชเยถ
                          อนตฺถทสฺสึ วิสเม นิวิฏฺ
                          สยํ น เสเว ปสุตํ ปมตฺตํ
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๘๑|   พหุสฺสุตํ ธมฺมธรํ ภเชถ
                          มิตฺตํ อุฬารํ ปฏิภาณวนฺตํ
                          อญฺาย อตฺถานิ วิเนยฺย กงฺขํ
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๘๒|   ขิฑฺฑํ รตึ กามสุขญฺจ โลเก
                          อนลงฺกริตฺวา อนเปกฺขมาโน
                          วิภูสนฏฺานา วิรโต สจฺจวาที
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๘๓|   ปุตฺตญฺจ ทารํ ปิตรญฺจ มาตรํ
                          ธนานิ ธญฺานิ จ พนฺธวานิ ๑-
                          หิตฺวาน กามานิ ยโถธิกานิ
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. พนฺธนานิ จ ฯ
     |๒๙๖.๔๘๔|   สงฺโค เอโส ปริตฺตเมตฺถ โสขฺยํ
                          อปฺปสฺสาโท ทุกฺขเมตฺถ ภิยฺโย
                          คณฺโฑ ๑- เอโส อิติ ตฺวา มติมา ๒-
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๘๕|   สนฺทาลยิตฺวาน สํโยชนานิ
                          ชาลํ ว เฉตฺวา ๓- สลิลมฺพุจารี
                          อคฺคีว ทฑฺฒํ อนิวตฺตมาโน
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๘๖|   โอกฺขิตฺตจกฺขุ ๔- น จ ปาทโลโล
                          คุตฺตินฺทฺริโย รกฺขิตมานสาโน
                          อนวสฺสุโต อปริฑยฺหมาโน
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๘๗|   โอหารยิตฺวา คิหิพฺยญฺชนานิ
                          สญฺฉินฺนปตฺโต ๕- ยถา ปาริฉตฺโต
                          กาสายวตฺโถ อภินิกฺขมิตฺวา
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๘๘|   รเสสุ เคธํ อกรํ อโลโล
                          อนญฺโปสี สปทานจารี
                          กุเล กุเล อปฺปฏิพทฺธจิตฺโต
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. คโฬ ฯ   ม. ยุ. มุตีมา ฯ   โป. ภิตฺวา ฯ   โป. ม. ยุ.
@โอกฺขิตฺตจกฺขู ฯ   ม. สญฺฉนฺนปตฺโต ฯ
     |๒๙๖.๔๘๙|   ปหาย ปญฺจาวรณานิ เจตโส
                          อุปกฺกิเลเส พฺยปนุชฺช สพฺเพ
                          อนิสฺสิโต เฉตฺวา สิเนหโทสํ
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๙๐|   วิปิฏฺิกตฺวาน สุขํ ทุกฺขญฺจ
                          ปุพฺเพว จ โสมนสฺสโทมนสฺสํ
                          ลทฺธานุเปกฺขํ สมถํ วิสุทฺธํ
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๙๑|   อารทฺธวิริโย ปรมตฺถปตฺติยา
                          อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺตี
                          ทฬฺหนิกฺกโม ถามพลูปปนฺโน
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๙๒|   ปฏิสลฺลานํ ฌานมริญฺจมาโน
                          ธมฺเมสุ นิจฺจํ อนุธมฺมจารี
                          อาทีนวํ สมฺมสิตา ภเวสุ
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๙๓|   ตณฺหกฺขยํ ปตฺถยํ อปฺปมตฺโต
                          อเนลมูโค สุตวา สติมา
                          สงฺขาตธมฺโม นิยโต ปธานวา
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๙๔|   สีโหว สทฺเทสุ อสนฺตสนฺโต
                          วาโตว ชาลมฺหิ อสชฺชมาโน
                          ปทุมํว โตเยน อลิมฺปมาโน ๑-
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๙๕|   สีโห ยถา ทาพลี ปสยฺห
                          ราชา มิคานํ อภิภุยฺยจารี
                          เสเวถ ปนฺตานิ เสนาสนานิ
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๙๖|   เมตฺตํ อุเปกฺขํ กรุณํ วิมุตฺตํ ๒-
                          อาเสวมาโน มุทิตญฺจ กาเล
                          สพฺเพน โลเกน อวิรุชฺฌมาโน
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๙๗|   ราคญฺจ โทสญฺจ ปหาย โมหํ
                          สนฺทาลยิตฺวาน สํโยชนานิ
                          อสนฺตสํ ชีวิตสงฺขยมฺหิ
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
     |๒๙๖.๔๙๘|   ภชนฺติ เสวนฺติ จ การณตฺถา
                          นิกฺการณา ทุลฺลภา อชฺช มิตฺตา
                          อตฺตตฺถปญฺา อสุจี มนุสฺสา
                          เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
                                      ขคฺควิสาณสุตฺตํ ตติยํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อลิปฺปมาโน ฯ  ม. ยุ. วิมุตฺตึ ฯ
          สุตฺตนิปาเต อุรควคฺคสฺส จตุตฺถํ กสิภารทฺวาชสุตฺตํ
     [๒๙๗]   ๔   เอวมฺเม   สุตํ   ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  มคเธสุ
วิหรติ   ทกฺขิณาคิริสฺมึ   เอกนาฬายํ  พฺราหฺมณคาเม  ฯ  เตน  โข  ปน
สมเยน    กสิภารทฺวาชสฺส    พฺราหฺมณสฺส    ปญฺจมตฺตานิ   นงฺคลสตานิ
ปยุตฺตานิ   โหนฺติ   วปฺปกาเล   ฯ   อถ   โข   ภควา   ปุพฺพณฺหสมยํ
นิวาเสตฺวา    ปตฺตจีวรมาทาย    เยน   กสิภารทฺวาชสฺส   พฺราหฺมณสฺส
กมฺมนฺโต   เตนุปสงฺกมิ   ฯ   เตน  โข  ปน  สมเยน  กสิภารทฺวาชสฺส
พฺราหฺมณสฺส ปริเวสนา วตฺตติ ฯ
     {๒๙๗.๑}   อถ โข ภควา เยน ปริเวสนา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา
เอกมนฺตํ  อฏฺาสิ  ฯ  อทฺทสา  โข  กสิภารทฺวาโช  พฺราหฺมโณ  ภควนฺตํ
ปิณฺฑาย   ิตํ  ทิสฺวาน  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  อหํ  โข  สมณ  กสามิ  จ
วปฺปามิ  จ  กสิตฺวา  จ  วปฺปิตฺวา  จ  ภุญฺชามิ  ฯ  ตฺวมฺปิ  สมณ กสสฺสุ
จ   วปฺปสฺสุ   จ  กสิตฺวา  จ  วปฺปิตฺวา  จ  ภุญฺชาหีติ  ๑-  ฯ  อหมฺปิ
โข   พฺราหฺมณ   กสามิ   จ   วปฺปามิ   จ   กสิตฺวา   จ   วปฺปิตฺวา
จ   ภุญฺชามีติ   ฯ  น  โข  ปน  ๒-  สมณ  ปสฺสาม  โภโต  โคตมสฺส
ยุคํ  วา  นงฺคลํ  วา  ผาลํ  วา  ปาจนํ  วา  พลิพทฺเธ  ๓-  วา  อถ
จ   ปน   ภวํ   โคตโม   เอวมาห  อหมฺปิ  โข  พฺราหฺมณ  กสามิ  จ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ภุญฺชสฺสติ ฯ  โป. ม. ยุ. ปน มยํ ฯ   ม. ยุ. พลิพทฺเท ฯ
วปฺปามิ   จ   กสิตฺวา   จ   วปฺปิตฺวา   จ   ภุญฺชามีติ   ฯ  อถ  โข
กสิภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ
     [๒๙๘]   |๒๙๘.๔๙๙| กสฺสโก ปฏิชานาสิ  น จ ปสฺสาม เต กสึ
                          กสึ โน ปุจฺฉิโต พฺรูหิ    ยถา ชาเนมุ เต กสึ ฯ
     |๒๙๘.๕๐๐|   สทฺธา พีชํ ตโป วุฏฺิ   ปญฺา เม ยุคนงฺคลํ
                         หิรี อีสา มโน โยตฺตํ    สติ เม ผาลปาจนํ ฯ
     |๒๙๘.๕๐๑|   กายคุตฺโต วจีคุตฺโต     อาหาเร อุทเร ยโต
                          สจฺจํ กโรมิ นิทฺธานํ    โสรจฺจมฺเม ปโมจนํ ฯ
     |๒๙๘.๕๐๒|   วิริยํ เม ธุรโธรยฺหํ        โยคกฺเขมาธิวาหนํ
                          คจฺฉติ อนิวตฺตนฺตํ      ยตฺถ คนฺตฺวา น โสจติ ฯ
     |๒๙๘.๕๐๓|   เอวํ เม สา กสิ กฏฺา   สา โหติ อมตปฺผลา
                          เอตํ กสึ กสิตฺวาน       สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจตีติ ฯ
     [๒๙๙]   อถ    โข    กสิภารทฺวาโช   พฺราหฺมโณ   มหติยา
กํสปาติยา   ปายาสํ   วฑฺเฒตฺวา   ภควโต   อุปนาเมสิ   ภุญฺชตุ   ภวํ
โคตโม    ปายาสํ   กสฺสโก   ภวํ   ยญฺหิ   ภวํ   โคตโม   อมตปฺผลํ
กสึ กสตีติ ฯ
     |๒๙๙.๕๐๔|   คาถาภิคีตมฺเม อโภชเนยฺยํ
                         สมฺปสฺสตํ พฺราหฺมณ เนส ธมฺโม
                         คาถาภิคีตํ ปนุทนฺติ พุทฺธา
                         ธมฺเม สตี พฺราหฺมณ ๑- วุตฺติเรสา ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. พฺราหฺมณสฺส ฯ
     |๒๙๙.๕๐๕|   อญฺเน จ เกวลินํ มเหสึ
                         ขีณาสวํ กุกฺกุจฺจวูปสนฺตํ
                         อนฺเนน ปาเนน อุปฏฺหสฺสุ
                         เขตฺตญฺหิ ตํ ปุญฺเปกฺขสฺส โหตีติ ฯ
     [๓๐๐]   อถ  กสฺส  จาหํ  โภ  โคตม  อิมํ  ปายาสํ  ทมฺมีติ  ฯ
น  ขฺวาหํ  ตํ  พฺราหฺมณ  ปสฺสามิ  สเทวเก  โลเก  สมารเก สพฺรหฺมเก
สสฺสมณพฺราหฺมณิยา     ปชาย    สเทวมนุสฺสาย    เยน    ๑-    โส
ปายาโส   ภุตฺโต   สมฺมา   ปริณามํ   คจฺเฉยฺย   อญฺตฺร   ตถาคตสฺส
วา   ตถาคตสาวกสฺส   วา   เตน   หิ   ตฺวํ   พฺราหฺมณ  ตํ  ปายาสํ
อปฺปหริเต   วา   ฉฑฺเฑหิ   อปฺปาณเก   วา  อุทเก  โอปิลาเปหีติ  ฯ
อถ   โข   กสิภารทฺวาโช   พฺราหฺมโณ  ตํ  ปายาสํ  อปฺปาณเก  อุทเก
โอปิลาเปสิ   ฯ  อถ  โข  โส  ปายาโส  อุทเก  ปกฺขิตฺโต  จิจฺจิฏายติ
จิฏิจิฏายติ    สํธูมายติ     ๒-   สมฺปธูมายติ   ฯ   เสยฺยถาปิ   นาม
อโยคุโล   ทิวสสนฺตตฺโต   ๓-  อุทเก  ปกฺขิตฺโต  จิจฺจิฏายติ  จิฏิจิฏายติ
สํธูมายติ   สมฺปธูมายติ   เอวเมว   โส   ปายาโส   อุทเก  ปกฺขิตฺโต
จิจฺจิฏายติ จิฏิจิฏายติ สํธูมายติ สมฺปธูมายติ ฯ



             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๕ หน้าที่ ๑-๓๔๒. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=25&item=1&items=300              อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=25&item=1&items=300&mode=bracket              อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_item_s.php?book=25&item=1&items=300              อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/byitem_s.php?book=25&item=1&items=300              ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=1              The Pali Atthakatha in Thai :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=17&A=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=17&A=1              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหัวข้อถัดไปอ่านหัวข้อสุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย

บันทึก ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]

สีพื้นหลัง :