ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
     ฉบับหลวง   ฉบับมหาจุฬาฯ   บาลีอักษรไทย   PaliRoman 
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๙ ภาษาบาลี อักษรไทย พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒๑ สุตฺต. ขุ. มหานิทฺเทโส

                             ปณฺณรสโม อตฺตทณฺฑสุตฺตนิทฺเทโส
     [๗๘๘]        อตฺตทณฺฑา ภยํ ชาตํ       ชนํ ปสฺสถ เมธคํ
                       สํเวคํ กิตฺตยิสฺสามิ         ยถา สํวิชิตํ มยา ฯ
     [๗๘๙]    อตฺตทณฺฑา   ภยํ   ชาตนฺติ   ทณฺฑาติ   ตโย   ทณฺฑา
กายทณฺโฑ   วจีทณฺโฑ   มโนทณฺโฑ   ฯ   ติวิธํ  กายทุจฺจริตํ  กายทณฺโฑ
จตุพฺพิธํ   วจีทุจฺจริตํ   วจีทณฺโฑ   ติวิธํ   มโนทุจฺจริตํ   มโนทณฺโฑ   ฯ
ภยนฺติ   เทฺว   ภยานิ   ทิฏฺฐธมฺมิกญฺจ   ภยํ   สมฺปรายิกญฺจ   ภยํ   ฯ
กตมํ   ทิฏฺฐธมฺมิกํ  ภยํ  ฯ  อิเธกจฺโจ  กาเยน  ทุจฺจริตํ  จรติ  วาจาย
ทุจฺจริตํ   จรติ   มนสา   ทุจฺจริตํ   จรติ   ปาณมฺปิ   หนติ   อทินฺนมฺปิ
อาทิยติ   สนฺธิมฺปิ   ฉินฺทติ   นิลฺโลปมฺปิ   หรติ   เอกาคาริกมฺปิ  กโรติ
ปริปนฺเถปิ ติฏฺฐติ ปรทารมฺปิ คจฺฉติ มุสาปิ ภณติ ฯ
     {๗๘๙.๑}   ตเมนํ  คเหตฺวา  รญฺโญ  ทสฺเสนฺติ  อยํ  เทว โจโร
อาคุจารี   อิมสฺส   ยํ   อิจฺฉสิ   ตํ  ทณฺฑํ  ปเณหีติ  ฯ  ตเมนํ  ราชา
ปริภาสติ  ฯ  โส  ปริภาสปจฺจยาปิ  [๑]-  ทุกฺขโทมนสฺสํ  ปฏิสํเวเทติ ฯ
เอตํ   ภยํ   ทุกฺขโทมนสฺสํ  กุโต  ตสฺส  ฯ  อตฺตทณฺฑโต  ชาตํ  สญฺชาตํ
นิพฺพตฺตํ อภินิพฺพตฺตํ ปาตุภูตํ ฯ เอตฺตเกนปิ ราชา น ตุสฺสติ ฯ
     {๗๘๙.๒}   ตเมนํ ราชา พนฺธาเปติ อนฺทุพนฺธเนน วา รชฺชุพนฺธเนน
วา   สงฺขลิกพนฺธเนน   วา   เวตฺตพนฺธเนน   วา   ลตาพนฺธเนน  วา
เปกฺขพนฺธเนน     วา     ปริกฺเขปพนฺธเนน     วา     คามพนฺธเนน
@เชิงอรรถ:  ม. ภยมฺปิ อุปฺปาเทติ ฯ
วา   [๑]-   นครพนฺธเนน   วา   รฏฺฐพนฺธเนน   วา  ชนปทพนฺธเนน
วา  อนฺตมโส  สวจนียมฺปิ  กโรติ  น  เต  ลพฺภา  อิโต  ปกฺกมิตุนฺติ  ฯ
โส    พนฺธนปจฺจยาปิ    ทุกฺขโทมนสฺสํ   ปฏิสํเวเทติ   ฯ   เอตํ   ภยํ
ทุกฺขโทมนสฺสํ   กุโต   ตสฺส   ฯ   อตฺตทณฺฑโต  ชาตํ  สญฺชาตํ  นิพฺพตฺตํ
อภินิพฺพตฺตํ ปาตุภูตํ ฯ เอตฺตเกนปิ ราชา น ตุสฺสติ ฯ
     {๗๘๙.๓}   ตเมนํ  ราชา ตสฺส ธนํ อาหราเปติ สตํ วา สหสฺสํ วา
สตสหสฺสํ   วา  ฯ  โส  ธนชานิปจฺจยาปิ  ทุกฺขโทมนสฺสํ  ปฏิสํเวเทติ  ฯ
เอตํ   ภยํ   ทุกฺขโทมนสฺสํ  กุโต  ตสฺส  ฯ  อตฺตทณฺฑโต  ชาตํ  สญฺชาตํ
นิพฺพตฺตํ อภินิพฺพตฺตํ ปาตุภูตํ ฯ เอตฺตเกนปิ ราชา น ตุสฺสติ ฯ
     {๗๘๙.๔}   ตเมนํ  ราชา  วิวิธา  กมฺมการณา การาเปติ กสาหิปิ
ตาเฬติ   เวตฺเตหิปิ   ตาเฬติ  อฑฺฒทณฺฑเกหิปิ  ตาเฬติ  หตฺถมฺปิ  ฉินฺทติ
ปาทมฺปิ    ฉินฺทติ    หตฺถปาทมฺปิ   ฉินฺทติ   กณฺณมฺปิ   ฉินฺทติ   นาสมฺปิ
ฉินฺทติ    กณฺณนาสมฺปิ   ฉินฺทติ   วิลงฺคถาลกมฺปิ   กโรติ   สงฺขมุณฺฑกมฺปิ
กโรติ    ราหุมุขมฺปิ   กโรติ   โชติมาลิกมฺปิ   กโรติ   หตฺถปชฺโชติกมฺปิ
กโรติ   เอรกวตฺติกมฺปิ   กโรติ   จิรกวาสิกมฺปิ   กโรติ   เอเณยฺยกมฺปิ
กโรติ    พลิสมํสิกมฺปิ   กโรติ   กหาปณิกมฺปิ   กโรติ   ขาราปตจฺฉิกมฺปิ
กโรติ  ปลิฆปริวตฺติกมฺปิ  กโรติ  ปลาลปีฐกมฺปิ  กโรติ  ตตฺเตนปิ  เตเลน
โอสิญฺจติ  สุนเขหิปิ  ขาทาเปติ  ชีวนฺตมฺปิ  สูเล  อุตฺตาเสติ  อสินาปิ สีสํ
ฉินฺทติ  ฯ  โส  กมฺมการณปจฺจยาปิ  ทุกฺขโทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ฯ เอตํ ภยํ
@เชิงอรรถ:  ม. นิคมพนฺธเนน วา ฯ
ทุกฺขโทมนสฺสํ   กุโต   ตสฺส   ฯ   อตฺตทณฺฑโต  ชาตํ  สญฺชาตํ  นิพฺพตฺตํ
อภินิพฺพตฺตํ   ปาตุภูตํ   ฯ   ราชา  อิเมสํ  จตุนฺนํ  ทณฺฑานํ  อิสฺสโร  ฯ
โส   สเกน   กมฺเมน   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   อปายํ  ทุคฺคตึ
วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ ฯ
     {๗๘๙.๕}   ตเมนํ   นิรยปาลา  ปญฺจวิธพนฺธนํ  นาม  กมฺมการณํ
กาเรนฺติ  ตตฺตํ  อโยขิลํ  หตฺเถ  คเมนฺติ  ตตฺตํ  อโยขิลํ  ทุติเย  หตฺเถ
คเมนฺติ   ตตฺตํ  อโยขิลํ  ปาเท  คเมนฺติ  ตตฺตํ  อโยขิลํ  ทุติเย  ปาเท
คเมนฺติ   ตตฺตํ   อโยขิลํ   มชฺเฌอุรสฺมึ  คเมนฺติ  ฯ  โส  ตตฺถ  ทุกฺขา
ติปฺปา  [๑]-  กฏุกา  เวทนา  เวเทติ  น  จ ตาว กาลํ กโรติ ยาว น
ตํ   ปาปกมฺมํ  พฺยนฺตีโหติ  ฯ  เอตํ  ภยํ  ทุกฺขโทมนสฺสํ  กุโต  ตสฺส  ฯ
อตฺตทณฺฑโต ชาตํ สญฺชาตํ นิพฺพตฺตํ อภินิพฺพตฺตํ ปาตุภูตํ ฯ
     {๗๘๙.๖}   ตเมนํ นิรยปาลา สํเวสิตฺวา ๒- กุธารีหิ ๓- ตจฺเฉนฺติ ฯ
โส  ตตฺถ  ทุกฺขา  ติปฺปา  กฏุกา  เวทนา เวเทติ น จ ตาว กาลํ กโรติ
ยาว   น   ตํ   ปาปกมฺมํ  พฺยนฺตีโหติ  ฯ  ตเมนํ  นิรยปาลา  อุทฺธํปาทํ
อโธสิรํ  คเหตฺวา  วาสีหิ  ตจฺเฉนฺติ  ฯ ตเมนํ นิรยปาลา รเถ โยเชตฺวา
อาทิตฺตาย   ปฐวิยา   สมฺปชฺชลิตาย  สญฺโชติภูตาย  ๔-  สาเรนฺติปิ  ๕-
ปจฺจาสาเรนฺติปิ  ๖-  ฯเปฯ ตเมนํ นิรยปาลา มหนฺตํ องฺคารปพฺพตํ อาทิตฺตํ
สมฺปชฺชลิตํ  สญฺโชติภูตํ  อาโรเปนฺติปิ โอโรเปนฺติปิ ฯเปฯ ตเมนํ นิรยปาลา
@เชิงอรรถ:  โป. ขรา ฯ อีทิสฏฺฐาเน สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ  ม. สํเวเสตฺวา ฯ  ม. สี.
@กุฐารีหิ ฯ  สชฺโชติภูตายาติปิ สโชติภูตายาติปิ ปาโฐ ฯ  สี. หาเรนฺติปิ ฯ
@ ปจฺจาหาเรนฺติปิ ฯ
อุทฺธํปาทํ  อโธสิรํ  คเหตฺวา  ตตฺตาย  โลหกุมฺภิยา  ปกฺขิปนฺติ  อาทิตฺตาย
สมฺปชฺชลิตาย  สญฺโชติภูตาย  ฯ  โส  ตตฺถ เผณุทฺเทหกํ ปจฺจติ ฯ โส ตตฺถ
เผณุทฺเทหกํ  ปจฺจมาโน  สกิมฺปิ  อุทฺธํ  คจฺฉติ  สกิมฺปิ  อโธ คจฺฉติ สกิมฺปิ
ติริยํ  คจฺฉติ  ฯ  โส ตตฺถ ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวเทติ น จ ตาว
กาลํ  กโรติ  ยาว  น  ตํ  ปาปกมฺมํ พฺยนฺตีโหติ ฯ เอตํ ภยํ ทุกฺขโทมนสฺสํ
กุโต  ตสฺส  ฯ  อตฺตทณฺฑโต  ชาตํ  สญฺชาตํ นิพฺพตฺตํ อภินิพฺพตฺตํ ปาตุภูตํ ฯ
ตเมนํ นิรยปาลา มหานิรเย ปกฺขิปนฺติ ฯ โส โข ปน มหานิรโย
         จตุกฺกณฺโณ จตุทฺวาโร        วิภตฺโต ภาคโส มิโต
         อโยปาการปริยตฺโต           อยสา ปฏิกุชฺชิโต ฯ
         ตสฺส อโยมยา ภูมิ             ชลิตา เตชสา ยุตา
         สมนฺตา โยชนสตํ              ผริตฺวา ติฏฺฐติ สพฺพทา ฯ
         กทริยา ตปนา โฆรา          อจฺจิมนฺโต ทุราสทา ๑-
         โลมหํสนรูปา จ                 ภิสฺมา ปฏิภยา ทุกฺขา ฯ
         ปุรตฺถิมาย จ ภิตฺติยา         อจฺจิกฺขนฺโธ สมุฏฺฐิโต
         ฑหนฺโต ปาปกมฺมนฺเต       ปจฺฉิมาย ปฏิหญฺญติ ฯ
         ปจฺฉิมาย จ ภิตฺติยา           อจฺจิกฺขนฺโธ สมุฏฺฐิโต
         ฑหนฺโต ปาปกมฺมนฺเต       ปุรตฺถิมาย ปฏิหญฺญติ ฯ
@เชิงอรรถ:  สี. ขรา สทา ฯ
         อุตฺตราย จ ภิตฺติยา           อจฺจิกฺขนฺโธ สมุฏฺฐิโต
         ฑหนฺโต ปาปกมฺมนฺเต       ทกฺขิณาย ปฏิหญฺญติ ฯ
         ทกฺขิณาย จ ภิตฺติยา          อจฺจิกฺขนฺโธ สมุฏฺฐิโต
         ฑหนฺโต ปาปกมฺมนฺเต       อุตฺตราย ปฏิหญฺญติ ฯ
         เหฏฺฐิโต จ สมุฏฺฐาย          อจฺจิกฺขนฺโธ ภยานโก
         ฑหนฺโต ปาปกมฺมนฺเต       ฉทนสฺมึ ปฏิหญฺญติ ฯ
         ฉทนมฺหา สมุฏฺฐาย           อจฺจิกฺขนฺโธ ภยานโก
         ฑหนฺโต ปาปกมฺมนฺเต       ภูมิยํ ปฏิหญฺญติ ฯ
         อโยกปาลํ อาทิตฺตํ            สนฺตตฺตํ ชลิตํ ยถา
         เอวํ อวีจินิรโย                   เหฏฺฐา อุปริ ปสฺสโต ฯ
         ตตฺถ สตฺตา มหาลุทฺทา      มหากิพฺพิสการิโน
         อจฺจนฺตปาปกมฺมนฺตา        ปจฺจนฺติ น จ มิยฺยเร ฯ
         ชาตเวทสโม กาโย             เตสํ นิรยวาสินํ
         ปสฺส กมฺมานํ ๑- ทฬฺหตฺตํ  น ภสฺมา โหนฺติ ๒- นปี มสิ ฯ
         ปุรตฺถิเมนปิ ธาวนฺติ           ตโต ธาวนฺติ ปจฺฉโต ๓-
         อุตฺตเรนปิ ธาวนฺติ             ตโต ธาวนฺติ ทกฺขิณํ ฯ
         ยํ ยํ ทิสมฺปิ ธาวนฺติ ๔-       ตํ ตํ ทฺวารํ ปิถียติ
         อภินิกฺขมิตาสา เต             สตฺตา โมกฺขํ ๕- คเวสิโน ฯ
         น เต ตโต นิกฺขมิตุํ             ลภนฺติ กมฺมปจฺจยา
         เตสญฺจ ปาปกมฺมนฺตํ         อวิปกฺกํ กตํ พหุนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. กมฺมาน ฯ  ม. โหติ ฯ  ม. ปจฺฉิมํ ฯ  ม. ทิสํ ปธาวนฺติ ฯ
@ ยุ. ปาโมกฺขํ ฯ
     {๗๘๙.๗}   เอตํ  ภยํ  ทุกฺขโทมนสฺสํ  กุโต  ตสฺส  ฯ อตฺตทณฺฑโต
ชาตํ    สญฺชาตํ    นิพฺพตฺตํ    อภินิพฺพตฺตํ    ปาตุภูตํ   ฯ   ยานิ   จ
เนรยิกานิ   ทุกฺขานิ   ยานิ   จ   ติรจฺฉานโยนิกานิ  ทุกฺขานิ  ยานิ  จ
ปิตฺติวิสยิกานิ   ทุกฺขานิ  ยานิ  จ  มานุสกานิ  ๑-  ทุกฺขานิ  ตานิ  กุโต
ชาตานิ   กุโต   สญฺชาตานิ   กุโต   นิพฺพตฺตานิ   กุโต   อภินิพฺพตฺตานิ
กุโต   ปาตุภูตานิ   ฯ   อตฺตทณฺฑโต   ชาตานิ   สญฺชาตานิ  นิพฺพตฺตานิ
อภินิพฺพตฺตานิ ปาตุภูตานีติ อตฺตทณฺฑา ภยํ ชาตํ ฯ
     [๗๙๐]   ชนํ   ปสฺสถ  เมธคนฺติ  ชนนฺติ  ขตฺติยา  จ  พฺราหฺมณา
จ  เวสฺสา  จ  สุทฺทา  จ  คหฏฺฐา  จ  ปพฺพชิตา  จ  เทวา จ มนุสฺสา
จ   ฯ   เมธคนฺติ  ๒-  เมธคํ  ชนํ  กลหํ  ชนํ  วิรุทฺธํ  ชนํ  ปฏิวิรุทฺธํ
ชนํ    อาหตชนํ    ปจฺจาหตชนํ   อาฆาติตชนํ   ปจฺจาฆาติตชนํ   ปสฺสถ
ทกฺขถ โอโลเกถ นิชฺฌาเยถ อุปปริกฺขถาติ ชนํ ปสฺสถ เมธคํ ฯ
     [๗๙๑]   สํเวคํ  กิตฺตยิสฺสามีติ  สํเวคํ  อุพฺเพคํ  อุตฺราสํ  ภยํ ปีฬนํ
ฆฏฺฏนํ     อุปทฺทวํ     อุปสคฺคํ    กิตฺตยิสฺสามิ    ๓-    ปกิตฺตยิสฺสามิ
อาจิกฺขิสฺสามิ    เทสิสฺสามิ    ปญฺญาปิสฺสามิ    ปฏฺฐปิสฺสามิ   วิวริสฺสามิ
วิภชิสฺสามิ อุตฺตานีกริสฺสามิ ปกาสิสฺสามีติ สํเวคํ กิตฺตยิสฺสามิ ฯ
     [๗๙๒]   ยถา  สํวิชิตํ มยาติ ยถา มยา อตฺตนาเยว [๔]- สํเวชิโต
อุพฺเพชิโต สํเวคมาปาทิโตติ ยถา สํวิชิตํ มยา ฯ เตนาห ภควา
                       อตฺตทณฺฑา ภยํ ชาตํ       ชนํ ปสฺสถ เมธคํ
                       สํเวคํ กิตฺตยิสฺสามิ           ยถา สํวิชิตํ มยาติ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. มานุสิกานิ ฯ  โป. ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ  ม. กิตฺตยิสฺสามีติ
@ โป. ม. อตฺตานํ ฯ
     [๗๙๓]        ผนฺทมานํ ปชํ ทิสฺวา       มจฺเฉ อปฺโปทเก ยถา
                       อญฺญมญฺเญหิ พฺยารุทฺเธ     ทิสฺวา มํ ภยมาวิสิ ฯ
     [๗๙๔]   ผนฺทมานํ   ปชํ   ทิสฺวาติ  ปชาติ  สตฺตาธิวจนํ  ฯ  ปชํ
ตณฺหาผนฺทนาย    ผนฺทมานํ    ทิฏฺฐิผนฺทนาย   ผนฺทมานํ   กิเลสผนฺทนาย
ผนฺทมานํ    ทุจฺจริตผนฺทนาย    ผนฺทมานํ    ปโยคผนฺทนาย    ผนฺทมานํ
วิปากผนฺทนาย     ผนฺทมานํ    รตฺตราเคน    ผนฺทมานํ    ทุฏฺฐโทเสน
ผนฺทมานํ     มูฬฺหโมเหน     ผนฺทมานํ     วินิพนฺธมาเนน    ผนฺทมานํ
ปรามฏฺฐทิฏฺฐิยา      ผนฺทมานํ      วิกฺเขปคตอุทฺธจฺเจน      ผนฺทมานํ
อนิฏฺฐงฺคตวิจิกิจฺฉาย      ผนฺทมานํ      ถามคตอนุสเยหิ      ผนฺทมานํ
ลาเภน   ผนฺทมานํ   อลาเภน   ผนฺทมานํ   ยเสน   ผนฺทมานํ  อยเสน
ผนฺทมานํ   ปสํสาย   ผนฺทมานํ   นินฺทาย   ผนฺทมานํ   สุเขน  ผนฺทมานํ
ทุกฺเขน   ผนฺทมานํ   ชาติยา   ผนฺทมานํ   ชราย   ผนฺทมานํ  พฺยาธินา
ผนฺทมานํ     มรเณน     ผนฺทมานํ    โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ
ผนฺทมานํ   เนรยิเกน   ทุกฺเขน   ผนฺทมานํ   ติรจฺฉานโยนิเกน  ทุกฺเขน
ผนฺทมานํ   ปิตฺติวิสยิเกน   ๑-   ทุกฺเขน  ผนฺทมานํ  มานุสเกน  ทุกฺเขน
ผนฺทมานํ    คพฺโภกฺกนฺติมูลเกน    ทุกฺเขน    คพฺภฏฺฐิติมูลเกน   ทุกฺเขน
คพฺภวุฏฺฐานมูลเกน    ทุกฺเขน    ชาตสฺสุปนิพนฺธิเกน   ทุกฺเขน   ชาตสฺส
ปราเธยฺยเกน   ทุกฺเขน   อตฺตุปกฺกเมน   ทุกฺเขน  ปรุปกฺกเมน  ทุกฺเขน
ทุกฺขทุกฺเขน    สงฺขารทุกฺเขน   วิปริณามทุกฺเขน   จกฺขุโรเคน   ทุกฺเขน
@เชิงอรรถ:  ม. เปตฺติวิสยิเกน ฯ สพฺพตฺถ เอวํ ญาตพฺพํ ฯ
โสตโรเคน    ฆานโรเคน    ชิวฺหาโรเคน    กายโรเคน   สีสโรเคน
กณฺณโรเคน   มุขโรเคน   ทนฺตโรเคน  กาเสน  สาเสน  ปินาเสน  ๑-
ฑเหน   ชเรน   กุจฺฉิโรเคน   มุจฺฉาย   ปกฺขนฺทิกาย  สุลาย  วิสูจิกาย
กุฏฺเฐน   คณฺเฑน   กิลาเสน   โสเสน   อปมาเรน   ททฺทุยา  กณฺฑุยา
กจฺฉุยา   รขสาย   วิตจฺฉิกาย   โลหิเตน   ปิตฺเตน  มธุเมเหน  อํสาย
ปิฬกาย    ภคนฺทลาย   ปิตฺตสมุฏฺฐาเนหิ   อาพาเธหิ   เสมฺหสมุฏฺฐาเนหิ
อาพาเธหิ    วาตสมุฏฺฐาเนหิ    อาพาเธหิ   สนฺนิปาติเกหิ   อาพาเธหิ
อุตุปริณามเชหิ   อาพาเธหิ   วิสมปริหารเชหิ   อาพาเธหิ  โอปกฺกมิเกหิ
อาพาเธหิ    กมฺมวิปากเชหิ   อาพาเธหิ   สีเตน   อุเณฺหน   ชิฆจฺฉาย
ปิปาสาย   อุจฺจาเรน  ปสฺสาเวน  ฑํสมกสวาตาตปสิรึสปสมฺผสฺเสน  [๒]-
มาตุมรเณน    ทุกฺเขน    ปิตุมรเณน   ทุกฺเขน   ภาตุมรเณน   ทุกฺเขน
ภคินีมรเณน   ทุกฺเขน   ปุตฺตมรเณน   ทุกฺเขน  ๓-  ธีตุมรเณน  ทุกฺเขน
ญาติมรเณน   ทุกฺเขน   โภคพฺยสเนน   ทุกฺเขน   โรคพฺยสเนน  ทุกฺเขน
สีลพฺยสเนน   ทุกฺเขน   ทิฏฺฐิพฺยสเนน   ทุกฺเขน   ผนฺทมานํ  สมฺผนฺทมานํ
วิปฺผนฺทมานํ  เวธมานํ  ปเวธมานํ สมฺปเวธมานํ ฯ ทิสฺวาติ [๔]- ปสฺสิตฺวา
ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาติ ผนฺทมานํ ปชํ ทิสฺวา ฯ
     [๗๙๕]   มจฺเฉ   อปฺโปทเก   ยถาติ   ยถา  มจฺฉา  อปฺโปทเก
ปริตฺโตทเก   อุทกปริยาทาเน   กาเกหิ   วา   กุลเลหิ  วา  พลากาหิ
@เชิงอรรถ:  โป. ปิปาเสน ฯ  โป. ม. ทุกฺเขน ฯ  โป. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
@ ม. ทิสฺวา ฯ
วา   ปริปาติยมานา   อุกฺขิปิยมานา   ขชฺชมานา   ผนฺทนฺติ   สมฺผนฺทนฺติ
วิปฺผนฺทนฺติ    เวเธนฺติ    ปเวเธนฺติ   สมฺปเวเธนฺติ   เอวเมว   ปชา
ตณฺหาผนฺทนาย    ผนฺทนฺติ    ฯเปฯ   ทิฏฺฐิพฺยสเนน   ทุกฺเขน   ผนฺทนฺติ
สมฺผนฺทนฺติ   วิปฺผนฺทนฺติ   เวเธนฺติ   ปเวเธนฺติ   สมฺปเวเธนฺตีติ  มจฺเฉ
อปฺโปทเก ยถา ฯ
     [๗๙๖]   อญฺญมญฺเญหิ   พฺยารุทฺเธติ   อญฺญมญฺญํ   สตฺตา  วิรุทฺธา
ปฏิวิรุทฺธา   อาหตา   ปจฺจาหตา   อาฆาติตา  ปจฺจาฆาติตา  ราชาโนปิ
ราชูหิ     วิวทนฺติ    ขตฺติยาปิ    ขตฺติเยหิ    วิวทนฺติ    พฺราหฺมณาปิ
พฺราหฺมเณหิ     วิวทนฺติ     คหปตีปิ    คหปตีหิ    วิวทนฺติ    มาตาปิ
ปุตฺเตน   วิวทติ   ปุตฺโตปิ   มาตรา   วิวทติ   ปิตาปิ  ปุตฺเตน  วิวทติ
ปุตฺโตปิ   ปิตรา   วิวทติ   ภาตาปิ   ภาตรา   วิวทติ  ภคินีปิ  ภคินิยา
วิวทติ  ๑-  ภาตาปิ  ภคินิยา  วิวทติ  ภคินีปิ  ภาตรา  วิวทติ  สหาโยปิ
สหาเยน   วิวทติ   ฯ   เต   ตตฺถ   กลหวิคฺคหวิวาทาปนฺนา  อญฺญมญฺญํ
ปาณีหิปิ    อุปกฺกมนฺติ    เลฑฺฑูหิปิ   อุปกฺกมนฺติ   ทณฺเฑหิปิ   อุปกฺกมนฺติ
สตฺเถหิปิ  อุปกฺกมนฺติ  ฯ  เต  ตตฺถ  มรณมฺปิ  คจฺฉนฺติ  ๒-  มรณมตฺตมฺปิ
ทุกฺขนฺติ อญฺญมญฺเญหิ พฺยารุทฺเธ ฯ
     [๗๙๗]   ทิสฺวา   มํ   ภยมาวิสีติ   ทิสฺวาติ   ทิสฺวา   ปสฺสิตฺวา
ตุลยิตฺวา   ตีรยิตฺวา   วิภาวยิตฺวา   วิภูตํ   กตฺวา   ภยํ  ปีฬนํ  ฆฏฺฏนํ
อุปทฺทโว อุปสคฺโค อาวิสตีติ ๓- ทิสฺวา มํ ภยมาวิสิ ฯ เตนาห ภควา
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ  ม. นิคจฺฉนฺติ ฯ  โป. ม. อาวิสีติ ฯ
                       ผนฺทมานํ ปชํ ทิสฺวา              มจฺเฉ อปฺโปทเก ยถา
                       อญฺญมญฺเญหิ พฺยารุทฺเธ      ทิสฺวา มํ ภยมาวิสีติ ฯ
     [๗๙๘]        สมนฺตมสาโร โลโก         ทิสา สพฺพา สเมริตา
                       อิจฺฉํ ภวนมตฺตโน                 นาทฺทสาสึ อโนสิตํ ฯ
     [๗๙๙]   สมนฺตมสาโร   โลโกติ   นิรยโลโก  ติรจฺฉานโยนิโลโก
ปิตฺติวิสยโลโก    มนุสฺสโลโก    เทวโลโก    ขนฺธโลโก    ธาตุโลโก
อายตนโลโก  อยํ  โลโก  ปโร  โลโก สพฺรหฺมโลโก ๑- สเทวโลโก ๒-
อยํ   วุจฺจติ   โลโก   ฯ  นิรยโลโก  อสฺสาโร  นิสฺสาโร  สาราปคโต
นิจฺจสารสาเรน  วา  สุขสารสาเรน  วา  อตฺตสารสาเรน  วา  นิจฺเจน
วา  ธุเวน  วา  สสฺสเตน วา อวิปริณามธมฺเมน วา ฯ ติรจฺฉานโยนิโลโก
ปิตฺติวิสยโลโก    มนุสฺสโลโก    เทวโลโก    ขนฺธโลโก    ธาตุโลโก
อายตนโลโก   อยํ   โลโก   ปโร   โลโก  สพฺรหฺมโลโก  สเทวโลโก
อสฺสาโร   นิสฺสาโร   สาราปคโต  นิจฺจสารสาเรน  วา  สุขสารสาเรน
วา   อตฺตสารสาเรน   วา   นิจฺเจน  วา  ธุเวน  วา  สสฺสเตน  วา
อวิปริณามธมฺเมน วา ฯ
     {๗๙๙.๑}   ยถา  [๓]- นโฬ อสฺสาโร นิสฺสาโร สาราปคโต ยถา
เอรณฺโฑ   อสฺสาโร   นิสฺสาโร  สาราปคโต  ยถา  อุทุมฺพโร  อสฺสาโร
นิสฺสาโร  สาราปคโต  ยถา  เสตคจฺโฉ  อสฺสาโร  นิสฺสาโร สาราปคโต
ยถา   ปาลิภทฺทโก   อสฺสาโร  นิสฺสาโร  สาราปคโต  ยถา  เผณุปิณฺโฑ
อสฺสาโร   นิสฺสาโร   สาราปคโต   ยถา   ปุพฺพุฬกํ   อสฺสารํ  นิสฺสารํ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. พฺรหฺมโลโก เทวโลโก ฯ  ม. ปน ฯ
สาราปคตํ    ยถา   มรีจิ   อสฺสารา   นิสฺสารา   สาราปคตา   ยถา
กทฺทลิกฺขนฺโธ   อสฺสาโร  นิสฺสาโร  สาราปคโต  ยถา  มายา  อสฺสารา
นิสฺสารา    สาราปคตา   เอวเมว   นิรยโลโก   อสฺสาโร   นิสฺสาโร
สาราปคโต   นิจฺจสารสาเรน  วา  สุขสารสาเรน  วา  อตฺตสารสาเรน
วา   นิจฺเจน   วา  ธุเวน  วา  สสฺสเตน  วา  อวิปริณามธมฺเมน  วา
ติรจฺฉานโยนิโลโก   ปิตฺติวิสยโลโก   มนุสฺสโลโก   ฯเปฯ   สเทวโลโก
อสฺสาโร   นิสฺสาโร   สาราปคโต  นิจฺจสารสาเรน  วา  สุขสารสาเรน
วา   อตฺตสารสาเรน   วา   นิจฺเจน   วา   ธุเวน   วา   สสฺสเตน
วา อวิปริณามธมฺเมน วาติ สมนฺตมสาโร โลโก ฯ
     [๘๐๐]   ทิสา   สพฺพา   สเมริตาติ   เย   ปุรตฺถิมาย   ทิสาย
สงฺขารา    เตปิ   เอริตา   สเมริตา   จลิตา   ฆฏฺฏิตา   อนิจฺจตาย
ชาติยา    อนุคตา    ชราย   อนุสฏา   พฺยาธินา   อภิภูตา   มรเณน
อพฺภาหตา     ทุกฺเข     ปติฏฺฐิตา     อตาณา    อเลณา    อสรณา
อสรณีภูตา   ฯ   เย   ปจฺฉิมาย   ทิสาย   สงฺขารา   เย   อุตฺตราย
ทิสาย   สงฺขารา   เย   ทกฺขิณาย   ทิสาย  สงฺขารา  เย  ปุรตฺถิมาย
อนุทิสาย   สงฺขารา  เย  ปจฺฉิมาย  อนุทิสาย  สงฺขารา  เย  อุตฺตราย
อนุทิสาย    สงฺขารา    เย    ทกฺขิณาย   อนุทิสาย   สงฺขารา   เย
เหฏฺฐิมาย   ทิสาย   สงฺขารา   เย   อุปริมาย  ทิสาย  สงฺขารา  เย
ทสทิสาสุ    สงฺขารา    เตปิ   เอริตา   สเมริตา   จลิตา   ฆฏฺฏิตา
อนิจฺจตาย   ชาติยา   อนุคตา   ชราย   อนุสฏา   พฺยาธินา   อภิภูตา
มรเณน   อพฺภาหตา   ทุกฺเข   ปติฏฺฐิตา   อตาณา   อเลณา   อสรณา
อสรณีภูตา ฯ ภาสิตมฺปิ เจตํ
                กิญฺจาปิ เจตํ ชลตี วิมานํ
                โอภาสยํ อุตฺตริยํ ทิสาย
                รูเป รณํ ทิสฺวา สทา ปเวธิตํ
                ตสฺมา น รูเป รมตี สุเมโธ
         มจฺจุนาพฺภาหโต โลโก         ชราย ปริวาริโต
         ตณฺหาสลฺเลน โอติณฺโณ      อิจฺฉาธุมายิโก ๑- สทา
         สพฺโพ อาทีปิโต โลโก          สพฺโพ โลโก ปโชปิโต ๒-
         สพฺโพ ปชฺชลิโต โลโก          สพฺโพ โลโก ปกมฺปิโตติ ฯ
ทิสา สพฺพา สเมริตา ฯ
     [๘๐๑]   อิจฺฉํ  ภวนมตฺตโนติ  อตฺตโน  ภวํ  ๓-  ตาณํ  เลณํ สรณํ
คตึ   ปรายนํ  อิจฺฉนฺโต  สาทิยนฺโต  ปตฺถยนฺโต  ปิหยนฺโต  อภิชปฺปนฺโตติ
อิจฺฉํ ภวนมตฺตโน ฯ
     [๘๐๒]   นาทฺทสาสึ    อโนสิตนฺติ    อนชฺโฌสิตํ    น   อทฺทสํ
อชฺโฌสิตญฺเญว   อทฺทสํ   ฯ   สพฺพํ   โยพฺพญฺญํ   ชราย   โอสิตํ  สพฺพํ
อาโรคฺยํ   พฺยาธินา   โอสิตํ   สพฺพํ   ชีวิตํ   มรเณน   โอสิตํ   สพฺพํ
ลาภํ   อลาเภน   โอสิตํ   สพฺพํ   ยสํ   อยเสน   โอสิตํ  สพฺพํ  ปสํสํ
นินฺทาย โอสิตํ สพฺพํ สุขํ ทุกฺเขน โอสิตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อิจฺฉาธูมายิโต ฯ  ม. ปธูปิโต ฯ  โป. ม. ภวนํ ฯ
                       ลาโภ อลาโภ ยโส อยโส จ
                       นินฺทา จ ปสํสา จ สุขทุกฺขญฺจ
                       เอเต อนิจฺจา มนุเชสุ ธมฺมา
                       อสสฺสตา วิปริณามธมฺมาติ ฯ
นาทฺทสาสึ อโนสิตํ ฯ เตนาห ภควา
                       สมนฺตมสาโร โลโก         ทิสา สพฺพา สเมริตา
                       อิจฺฉํ ภวนมตฺตโน            นาทฺทสาสึ อโนสิตนฺติ ฯ
     [๘๐๓]        โอสาเนเตฺวว พฺยารุทฺเธ   ทิสฺวา เม อรตี อหุ
                       อเถตฺถ สลฺลํ อทฺทกฺขึ     ทุทฺทสํ หทยสฺสิตํ ฯ
     [๘๐๔]   โอสาเนเตฺวว   พฺยารุทฺเธติ   โอสาเนเตฺววาติ   สพฺพํ
โยพฺพญฺญํ    ชรา   โอสาเปติ   สพฺพํ   อาโรคฺยํ   พฺยาธิ   โอสาเปติ
สพฺพํ   ชีวิตํ   มรณํ   โอสาเปติ   สพฺพํ   ลาภํ   อลาโภ   โอสาเปติ
สพฺพํ   ยสํ   อยโส   โอสาเปติ  สพฺพํ  ปสํสํ  นินฺทา  โอสาเปติ  สพฺพํ
สุขํ   ทุกฺขํ  โอสาเปตีติ  โอสาเนเตฺวว  ฯ  พฺยารุทฺเธติ  โยพฺพญฺญกามา
สตฺตา    ชราย    ปฏิวิรุทฺธา    อาโรคฺยกามา    สตฺตา    พฺยาธินา
ปฏิวิรุทฺธา    ชีวิตุกามา    สตฺตา    มรเณน   ปฏิวิรุทฺธา   ลาภกามา
สตฺตา   อลาเภน   ปฏิวิรุทฺธา   ยสกามา   สตฺตา  อยเสน  ปฏิวิรุทฺธา
ปสํสกามา   สตฺตา   นินฺทาย   ปฏิวิรุทฺธา   สุขกามา   สตฺตา  ทุกฺเขน
วิรุทฺธา   ปฏิวิรุทฺธา   อาหตา   ปจฺจาหตา   อาฆาติตา  ปจฺจาฆาติตาติ
โอสาเนเตฺวว พฺยารุทฺเธ ฯ
     [๘๐๕]   ทิสฺวา   เม   อรตี   อหูติ  ทิสฺวาติ  ทิสฺวา  ปสฺสิตฺวา
ตุลยิตฺวา   ตีรยิตฺวา   วิภาวยิตฺวา   วิภูตํ   กตฺวาติ   ทิสฺวา   ฯ  เม
อรตีติ   ยา  อรติ  ยา  อนภิรติ  ยา  อนภิรมนา  ยา  อุกฺกณฺฐิยา  ๑-
ยา ปริตสิตา อหูติ ทิสฺวา เม อรตี อหุ ฯ
     [๘๐๖]   อเถตฺถ   สลฺลํ   อทฺทกฺขินฺติ   อถาติ   ปทสนฺธิ  ฯเปฯ
ปทานุปุพฺพตาเมตํ   อถาติ   ฯ   เอตฺถาติ   สตฺเตสุ  ฯ  สลฺลนฺติ  สตฺต
สลฺลานิ    ราคสลฺลํ    โทสสลฺลํ    โมหสลฺลํ    มานสลฺลํ    ทิฏฺฐิสลฺลํ
โสกสลฺลํ    กถํกถาสลฺลํ    ฯ   อทฺทกฺขินฺติ   อทฺทสํ   อทฺทกฺขึ   อปสฺสึ
ปฏิวิชฺฌินฺติ อเถตฺถ สลฺลํ อทฺทกฺขึ ฯ
     [๘๐๗]   ทุทฺทสํ    หทยสฺสิตนฺติ    ทุทฺทสนฺติ   ทุทฺทสํ   ทุทฺทกฺขํ
ทุปฺปสฺสํ    ทุพฺพุชฺฌํ   ทุรนุพุชฺฌํ   ทุปฺปฏิวิชฺฌํ   ฯ   หทยสฺสิตนฺติ   หทยํ
วุจฺจติ   จิตฺตํ   ยํ   จิตฺตํ  มโน  มานสํ  หทยํ  ปณฺฑรํ  มโน  มนายตนํ
มนินฺทฺริยํ    วิญฺญาณํ    วิญฺญาณกฺขนฺโธ    ตชฺชา   มโนวิญฺญาณธาตุ   ฯ
หทยสฺสิตนฺติ   หทยนิสฺสิตํ   จิตฺตนิสฺสิตํ   จิตฺตสนฺนิสฺสิตํ   จิตฺเตน   สหคตํ
สหชาตํ    สํสฏฺฐํ    สมฺปยุตฺตํ    เอกุปฺปาทํ    เอกนิโรธํ   เอกวตฺถุกํ
เอการมฺมณนฺติ ทุทฺทสํ หทยสฺสิตํ ฯ เตนาห ภควา
                       โอสาเนเตฺวว พฺยารุทฺเธ   ทิสฺวา เม อรตี อหุ
                       อเถตฺถ สลฺลํ อทฺทกฺขึ      ทุทฺทสํ หทยสฺสิตนฺติ ฯ
     [๘๐๘]        เยน สลฺเลน โอติณฺโณ    ทิสา สพฺพา วิธาวติ
                       ตเมว สลฺลํ อพฺพุยฺห       น ธาวติ น สีทติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อุกฺกณฺฐิตา ฯ
     [๘๐๙]   เยน   สลฺเลน   โอติณฺโณ   ทิสา   สพฺพา   วิธาวตีติ
สลฺลนฺติ   สตฺต   สลฺลานิ   ราคสลฺลํ   โทสสลฺลํ   โมหสลฺลํ   มานสลฺลํ
ทิฏฺฐิสลฺลํ โสกสลฺลํ กถํกถาสลฺลํ ฯ
     {๘๐๙.๑}   กตมํ ราคสลฺลํ ฯ โย ราโค สาราโค อนุนโย อนุโรโธ
นนฺทิ   นนฺทิราโค  จิตฺตสฺส  สาราโค  ฯเปฯ  อภิชฺฌา  โลโภ  อกุสลมูลํ
อิทํ ราคสลฺลํ ฯ
     {๘๐๙.๒}   กตมํ  โทสสลฺลํ  ฯ  อนตฺถํ เม อจรีติ อาฆาโต ชายติ
อนตฺถํ   เม  จรตีติ  อาฆาโต  ชายติ  อนตฺถํ  เม  จริสฺสตีติ  อาฆาโต
ชายติ    ฯเปฯ    จณฺฑิกฺกํ   อสฺสุโรโป   อนตฺตมนตา   จิตฺตสฺส   อิทํ
โทสสลฺลํ ฯ
     {๘๐๙.๓}   กตมํ โมหสลฺลํ ฯ ทุกฺเข อญาณํ ฯเปฯ ทุกฺขนิโรธคามินิยา
ปฏิปทาย   อญาณํ   ปุพฺพนฺเต  อญาณํ  อปรนฺเต  อญาณํ  ปุพฺพนฺตาปรนฺเต
อญาณํ   อิทปฺปจฺจยตาปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ   ธมฺเมสุ   อญาณํ   ยํ   เอวรูปํ
อทสฺสนํ   อนภิสมโย   อนนุโพโธ   อสมฺโพโธ  อปฺปฏิเวโธ  อสงฺคาหตา
อปริโยคาหตา  ๑-  อสมเปกฺขตา  ๒-  อปจฺจเวกฺขตา  ๓- อปจฺจกฺขกมฺมํ
ทุมฺเมชฺฌํ  พาลฺยํ  โมโห ปโมโห สมฺโมโห อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค
อวิชฺชานุสโย   อวิชฺชาปริยุฏฺฐานํ   อวิชฺชาลงฺคี   โมโห   อกุสลมูลํ  อิทํ
โมหสลฺลํ ฯ
     {๘๐๙.๔}   กตมํ  มานสลฺลํ  ฯ เสยฺโยหมสฺมีติ มาโน สทิโสหมสฺมีติ
มาโน    หีโนหมสฺมีติ    มาโน    โย    เอวรูโป   มาโน   มญฺญนา
@เชิงอรรถ: ๑-๒-๓ ม. อปริโยคาหนา อสมเปกฺขนา อปจฺจเวกฺขนา ฯ
มญฺญิตตฺตํ     อุณฺณติ    อุณฺณโม    ธโช    สมฺปคฺคาโห    เกตุกมฺยตา
จิตฺตสฺส อิทํ มานสลฺลํ ฯ
     {๘๐๙.๕}   กตมํ  ทิฏฺฐิสลฺลํ  ฯ วีสติวตฺถุกา สกฺกายทิฏฺฐิ ทสวตฺถุกา
มิจฺฉาทิฏฺฐิ   ทสวตฺถุกา   อนฺตคฺคาหิกา   ทิฏฺฐิ   ยา   เอวรูปา   ทิฏฺฐิ
ทิฏฺฐิคตํ    ทิฏฺฐิคหนํ    ทิฏฺฐิกนฺตาโร   ทิฏฺฐิวิสูกายิกํ   ทิฏฺฐิวิปฺผนฺทิตํ
ทิฏฺฐิสํโยชนํ    คาโห   ปฏิคฺคาโห   อภินิเวโส   ปรามาโส   กุมฺมคฺโค
มิจฺฉาปโถ    มิจฺฉตฺตํ    ติตฺถายตนํ    วิปริเยสคฺคาโห    วิปรีตคฺคาโห
วิปลฺลาสคฺคาโห    มิจฺฉาคาโห    อยาถาวกสฺมึ    ยาถาวกนฺติ   คาโห
ยาวตา ทฺวาสฏฺฐี ทิฏฺฐิคตานิ อิทํ ทิฏฺฐิสลฺลํ ฯ
     {๘๐๙.๖}   กตมํ โสกสลฺลํ ฯ ญาติพฺยสเนน วา ผุฏฺฐสฺส โภคพฺยสเนน
วา   ผุฏฺฐสฺส   โรคพฺยสเนน   วา  ผุฏฺฐสฺส  สีลพฺยสเนน  วา  ผุฏฺฐสฺส
ทิฏฺฐิพฺยสเนน    วา    ผุฏฺฐสฺส    อญฺญตรญฺญตเรน    วา    พฺยสเนน
สมนฺนาคตสฺส    อญฺญตรญฺญตเรน   วา   ทุกฺขธมฺเมน   ผุฏฺฐสฺส   โสโก
โสจนา     โสจิตตฺตํ     อนฺโตโสโก    อนฺโตปริโสโก    อนฺโตฑาโห
อนฺโตปริฑาโห เจตโส ปริชฺฌายนา โทมนสฺสํ อิทํ โสกสลฺลํ ฯ
     {๘๐๙.๗}   กตมํ  กถํกถาสลฺลํ  ฯ ทุกฺเข กงฺขา ทุกฺขสมุทเย กงฺขา
ทุกฺขนิโรเธ   กงฺขา   ทุกฺขนิโรธคามินิยา   ปฏิปทาย   กงฺขา  ปุพฺพนฺเต
กงฺขา    อปรนฺเต    กงฺขา   ปุพฺพนฺตาปรนฺเต   กงฺขา   อิทปฺปจฺจตา-
ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ   ธมฺเมสุ   กงฺขา  ยา  เอวรูปา  กงฺขา  กงฺขายนา
กงฺขายิตตฺตํ    วิมติ    วิจิกิจฺฉา    เทฺวฬฺหกํ    เทฺวธาปโถ    สํสโย
อเนกํสคฺคาโห    อาสปฺปนา    ปริสปฺปนา    อปริโยคาหนา   ฉมฺภิตตฺตํ
จิตฺตสฺส มโนวิเลโข อิทํ กถํกถาสลฺลํ ฯ
     [๘๑๐]   เยน   สลฺเลน   โอติณฺโณ   ทิสา   สพฺพา   วิธาวตีติ
ราคสลฺเลน     โอติณฺโณ     วิทฺโธ    ผุฏฺโฐ    ปเรโต    สโมหิโต
สมนฺนาคโต   กาเยน   ทุจฺจริตํ   จรติ  วาจาย  ทุจฺจริตํ  จรติ  มนสา
ทุจฺจริตํ    จรติ    ปาณมฺปิ    หนติ    อทินฺนมฺปิ    อาทิยติ   สนฺธิมฺปิ
ฉินฺทติ    นิลฺโลปมฺปิ    หรติ    เอกาคาริกมฺปิ    กโรติ    ปริปนฺเถปิ
ติฏฺฐติ   ปรทารมฺปิ   คจฺฉติ   มุสาปิ   ภณติ   ฯ  เอวมฺปิ  ราคสลฺเลน
โอติณฺโณ     วิทฺโธ     ผุฏฺโฐ    ปเรโต    สโมหิโต    สมนฺนาคโต
ธาวติ วิธาวติ สนฺธาวติ สํสรติ ฯ
     {๘๑๐.๑}   อถวา  ราคสลฺเลน  โอติณฺโณ  วิทฺโธ  ผุฏฺโฐ ปเรโต
สโมหิโต    สมนฺนาคโต    โภเค   ปริเยสนฺโต   นาวาย   มหาสมุทฺทํ
ปกฺขนฺทติ    สีตสฺส   ปุรกฺขโต   อุณฺหสฺส   ปุรกฺขโต   ฑํสมกสวาตาตป-
สิรึสปสมฺผสฺเสหิ    ริสฺสมาโน    ๑-   ขุปฺปิปาสาย   ปีฬิยมาโน   ๒-
คุมฺพํ   ๓-   คจฺฉติ   ตกฺโกลํ  คจฺฉติ  ตกฺกสิลํ  คจฺฉติ  กาลมุขํ  คจฺฉติ
มรณปารํ   ๔-   คจฺฉติ  เวสุงฺคํ  คจฺฉติ  เวราปถํ  คจฺฉติ  ชวํ  คจฺฉติ
ตมฺพลิงฺคํ   ๕-  คจฺฉติ  วงฺกํ  คจฺฉติ  เอฬวทฺธนํ  ๖-  คจฺฉติ  สุวณฺณกูฏํ
คจฺฉติ   สุวณฺณภูมึ   คจฺฉติ   ตมฺพปณฺณึ   คจฺฉติ   สุปฺปารํ   ๗-  คจฺฉติ
ภรุกํ  ๘-  คจฺฉติ  สุรทฺธํ  ๙-  คจฺฉติ  องฺคเณกํ ๑๐- คจฺฉติ คงฺคณํ ๑๑-
คจฺฉติ  ปรมคงฺคณํ  ๑๒-  คจฺฉติ  โยนํ  คจฺฉติ  [๑๓]- ปินกํ ๑๔- คจฺฉติ
อลฺลสณฺฑํ   ๑๕-   คจฺฉติ   มรุกนฺตารํ   คจฺฉติ  ชณฺณุปถํ  คจฺฉติ  อชปถํ
@เชิงอรรถ:  ม. ปีฬิยมาโน ฯ  โป. ม. ยุ. มิยฺยมาโน ฯ  ม. ติคุมฺพํ ฯ  ม. ปุรปูรํ ฯ
@ ยุ. ตมลิงฺคํ ฯ  โป. ม. เอฬพนฺธนํ ฯ  ม. สุปฺปารกํ ฯ  ม. ยุ. ภารุกจฺฉํ ฯ
@ ม. สุรฏฺฐํ ฯ ๑๐ ม. ภงฺคโลกํ ฯ ๑๑ โป. ม. ภงฺคณํ ฯ ๑๒ ม. ปรมภงฺคณํ ฯ
@๑๓ ปรมโยนํ คจฺฉติ ฯ ๑๔ ม. วินกํ ฯ ๑๕ มูลปทํ ฯ
คจฺฉติ  เมณฺฑปถํ  คจฺฉติ  สงฺกุปถํ  คจฺฉติ  ฉตฺตปถํ  คจฺฉติ  วํสปถํ คจฺฉติ
สกุณปถํ  คจฺฉติ  มูสิกาปถํ  คจฺฉติ  ทริปถํ  คจฺฉติ  เวตฺตาธารํ  คจฺฉติ ฯ
ปริเยสนฺโต   น   ลภติ   อลาภมูลกมฺปิ   ทุกฺขโทมนสฺสํ  ปฏิสํเวเทติ  ฯ
ปริเยสนฺโต   ลภติ   ลทฺธา   อารกฺขมูลกมฺปิ  ทุกฺขโทมนสฺสํ  ปฏิสํเวเทติ
กินฺติ เม โภเค เนว ราชาโน หเรยฺยุํ น โจรา หเรยฺยุํ น อคฺคิ ฑเหยฺย น
อุทกํ   วเหยฺย   น   อปฺปิยา   ทายาทา   หเรยฺยุนฺติ  ฯ  ตสฺส  เอวํ
อารกฺขโต  โคปยโต  เต  โภคา  วิปฺปลุชฺชนฺติ  ฯ  โส  วิปฺปโยคมูลกมฺปิ
ทุกฺขโทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ฯ
     {๘๑๐.๒}   เอวมฺปิ  ราคสลฺเลน  โอติณฺโณ  วิทฺโธ ผุฏฺโฐ ปเรโต
สโมหิโต  สมนฺนาคโต  ธาวติ  วิธาวติ  สนฺธาวติ  สํสรติ  ฯ โทสสลฺเลน
โมหสลฺเลน   มานสลฺเลน   โอติณฺโณ  วิทฺโธ  ผุฏฺโฐ  ปเรโต  สโมหิโต
สมนฺนาคโต   กาเยน   ทุจฺจริตํ   จรติ  วาจาย  ทุจฺจริตํ  จรติ  มนสา
ทุจฺจริตํ   จรติ   ปาณมฺปิ   หนติ   อทินฺนมฺปิ   อาทิยติ  สนฺธิมฺปิ  ฉินฺทติ
นิลฺโลปมฺปิ    หรติ    เอกาคาริกมฺปิ    กโรติ    ปริปนฺเถปิ    ติฏฺฐติ
ปรทารมฺปิ   คจฺฉติ   มุสาปิ   ภณติ   ฯ   เอวํ  มานสลฺเลน  โอติณฺโณ
วิทฺโธ    ผุฏฺโฐ   ปเรโต   สโมหิโต   สมนฺนาคโต   ธาวติ   วิธาวติ
สนฺธาวติ สํสรติ ฯ
     {๘๑๐.๓}   ทิฏฺฐิสลฺเลน  โอติณฺโณ  วิทฺโธ ผุฏฺโฐ ปเรโต สโมหิโต
สมนฺนาคโต   อเจลโก   โหติ   มุตฺตาจาโร   หตฺถาวเลขโน   ๑-@เชิงอรรถ:  ม. หตฺถาปเลขโน ฯ
เอหิภทนฺติโก    น   ติฏฺฐภทนฺติโก   นาภิหฏํ   น   อุทฺทิสฺส   กตํ   น
นิมนฺตนํ    สาทิยติ    ฯ    โส    น    กุมฺภิมุขา   ปฏิคฺคณฺหาติ   น
กโฬปิมุขา    ปฏิคฺคณฺหาติ    น    เอฬกมนฺตรํ    น   ทณฺฑมนฺตรํ   น
มูสลมนฺตรํ   น   ทฺวินฺนํ   ภุญฺชมานานํ   น   คพฺภินิยา  น  ปายมานาย
น   ปุริสนฺตรคตาย   น   สงฺกิตฺตีสุ  น  ยตฺถ  สา  อุปฏฺฐิโต  โหติ  น
ยตฺถ   มกฺขิกา   สณฺฑสณฺฑจารินี   น  มจฺฉํ  น  มํสํ  [๑]-  น  เมรยํ
น   ถุโสทกํ   ปิวติ   ฯ   โส  เอกาคาริโก  วา  โหติ  เอกาโลปิโก
ทฺวาคาริโก   วา   โหติ  ทฺวาโลปิโก  ฯเปฯ  สตฺตาคาริโก  วา  โหติ
สตฺตาโลปิโก   เอกิสฺสาปิ   ทตฺติยา   ๒-  ยาเปติ  ทฺวีหิปิ  ทตฺตีหิ  ๓-
ยาเปติ    ฯเปฯ   สตฺตหิปิ   ทตฺตีหิ   ยาเปติ   เอกาหิกมฺปิ   อาหารํ
อาหาเรติ   ทฺวีหิกมฺปิ  อาหารํ  อาหาเรติ  ฯเปฯ  สตฺตาหิกมฺปิ  อาหารํ
อาหาเรติ     อิติ    เอวรูปํ    อฑฺฒมาสิกมฺปิ    ปริยายภตฺตโภชนานุ-
โยคมนุยุตฺโต วิหรติ ฯ
     {๘๑๐.๔}   เอวมฺปิ  ทิฏฺฐิสลฺเลน  โอติณฺโณ  วิทฺโธ ผุฏฺโฐ ปเรโต
สโมหิโต   สมนฺนาคโต   ธาวติ   วิธาวติ  สนฺธาวติ  สํสรติ  ฯ  อถวา
ทิฏฺฐิสลฺเลน   โอติณฺโณ   วิทฺโธ  ผุฏฺโฐ  ปเรโต  สโมหิโต  สมนฺนาคโต
โส  สากภกฺโข  วา  โหติ  สามากภกฺโข  วา โหติ นีวารภกฺโข วา โหติ
ททฺทุลภกฺโข  วา  โหติ  หตภกฺโข  วา โหติ [๔]- อาจามภกฺโข วา โหติ
ปิญฺญากภกฺโข  วา  โหติ  [๕]-  ติณภกฺโข วา โหติ โคมยภกฺโข วา โหติ
วนมูลผลาหาโร  ยาเปติ  ปวตฺตผลโภชี  ๖-  ฯ  โส  สาณานิปิ  ธาเรติ
@เชิงอรรถ:  ม น สุรํ ฯ  ม. ภตฺติยา ฯ  ม. ภตฺตีหิ ฯ  ม. กณภกฺโข วา โหติ ฯ
@ ม. ติลภกฺโข วา โหติ ฯ  โป. ม. ปวตฺตผลโภชโน ฯ
มสาณานิปิ    ธาเรติ    ฉวทุสฺสานิปิ    ธาเรติ    ติรีฏานิปิ   ธาเรติ
อชินานิปิ    ธาเรติ    ปํสุกูลานิปิ    ธาเรติ    อชินกฺขิปมฺปิ   ธาเรติ
กุสจีรมฺปิ    ธาเรติ    วากจีรมฺปิ    ธาเรติ    ผลกจีรมฺปิ    ธาเรติ
เกสกมฺพลมฺปิ    ธาเรติ    อุลูกปกฺขมฺปิ    ธาเรติ    เกสมสฺสุโลจโกปิ
โหติ    เกสมสฺสุโลจนานุโยคมนุยุตฺโต    วิหรติ    อุพฺภฏฺฐโกปิ    โหติ
อาสนปฏิกฺขิตฺโต      อุกฺกุฏิโกปิ      โหติ      อุกฺกุฏิกปฺปธานมนุยุตฺโต
กณฺฏกาปสฺสยิโกปิ   โหติ   กณฺฏกาปสฺสเย  เสยฺยํ  กปฺเปติ  ผลกเสยฺยมฺปิ
กปฺเปติ      ถณฺฑิลเสยฺยมฺปิ      กปฺเปติ     เอกปสฺสยิโกปิ     โหติ
รโชชลฺลธโร  อพฺโภกาสิโกปิ  โหติ  ยถาสนฺถติโกปิ  โหติ  วิกฏิโกปิ  ๑-
โหติ  วิกฏโภชนานุโยคมนุยุตฺโต  อปานโกปิ  โหติ  อปานภตฺตมนุยุตฺโต ๒-
สายตติยกมฺปิ    อุทโกโรหณานุโยคมนุยุตฺโต    วิหรติ    อิติ    เอวรูปํ
อเนกวิหิตํ    กายสฺส    อาตาปนปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต    วิหรติ   ฯ
เอวมฺปิ   ทิฏฺฐิสลฺเลน   โอติณฺโณ   วิทฺโธ   ผุฏฺโฐ   ปเรโต  สโมหิโต
สมนฺนาคโต ธาวติ วิธาวติ สนฺธาวติ สํสรติ ฯ
     {๘๑๐.๕}   โสกสลฺเลน  โอติณฺโณ  วิทฺโธ ผุฏฺโฐ ปเรโต สโมหิโต
สมนฺนาคโต   โสจติ   กิลมติ   ปริเทวติ   อุรตฺตาฬึ   กนฺทติ   สมฺโมหํ
อาปชฺชติ   ฯ   วุตฺตํ   เหตํ   ภควตา  ภูตปุพฺพํ  พฺราหฺมณ  อิมิสฺสาเยว
สาวตฺถิยา   อญฺญตริสฺสา   อิตฺถิยา   มาตา  กาลมกาสิ  ฯ  สา  ตสฺสา
กาลกิริยาย  อุมฺมตฺติกา  ขิตฺตจิตฺตา  รถิยา ๓- รถิยํ สิงฺฆาฏเกน สิงฺฆาฏกํ
อุปสงฺกมิตฺวา   เอวมาห   อปิ   เม  มาตรํ  อทฺทสถ  อปิ  เม  มาตรํ
@เชิงอรรถ:  ม. เวกฏิโกปิ ฯ  ม. อปานกตฺถมนุยุตฺโต ฯ  ม. รถิยาย ฯ
อทฺทสถาติ     ฯ    ภูตปุพฺพํ    พฺราหฺมณ    อิมิสฺสาเยว    สาวตฺถิยา
อญฺญตริสฺสา     อิตฺถิยา    ปิตา    กาลมกาสิ    ภาตา    กาลมกาสิ
ภคินี    กาลมกาสิ   ปุตฺโต   กาลมกาสิ   ธีตา   กาลมกาสิ   สามิโก
กาลมกาสิ    ฯ    สา   ตสฺส   กาลกิริยาย   อุมฺมตฺติกา   ขิตฺตจิตฺตา
รถิยา    รถิยํ    สิงฺฆาฏเกน    สิงฺฆาฏกํ    อุปสงฺกมิตฺวา   เอวมาห
อปิ   เม   สามิกํ   อทฺทสถ  อปิ  เม  สามิกํ  อทฺทสถาติ  ฯ  ภูตปุพฺพํ
พฺราหฺมณ    อิมิสฺสาเยว    สาวตฺถิยา    อญฺญตรสฺส   ปุริสสฺส   มาตา
กาลมกาสิ    ฯ   โส   ตสฺสา   กาลกิริยาย   อุมฺมตฺตโก   ขิตฺตจิตฺโต
รถิยา    รถิยํ    สิงฺฆาฏเกน    สิงฺฆาฏกํ    อุปสงฺกมิตฺวา   เอวมาห
อปิ เม มาตรํ อทฺทสถ อปิ เม มาตรํ อทฺทสถาติ ฯ
     {๘๑๐.๖}   ภูตปุพฺพํ  พฺราหฺมณ  อิมิสฺสาเยว  สาวตฺถิยา อญฺญตรสฺส
ปุริสสฺส   ปิตา  กาลมกาสิ  ภาตา  กาลมกาสิ  ภคินี  กาลมกาสิ  ปุตฺโต
กาลมกาสิ   ธีตา   กาลมกาสิ   ปชาปตี   กาลมกาสิ   ฯ  โส  ตสฺสา
กาลกิริยาย    อุมฺมตฺตโก    ขิตฺตจิตฺโต    รถิยา   รถิยํ   สิงฺฆาฏเกน
สิงฺฆาฏกํ    อุปสงฺกมิตฺวา    เอวมาห   อปิ   เม   ปชาปตึ   อทฺทสถ
อปิ   เม   ปชาปตึ   อทฺทสถาติ   ฯ   ภูตปุพฺพํ  พฺราหฺมณ  อิมิสฺสาเยว
สาวตฺถิยา    อญฺญตรา   อิตฺถี   ญาติกุลํ   อคมาสิ   ฯ   ตสฺสา   เต
ญาตกา   สามิกํ   อจฺฉินฺทิตฺวา   อญฺญสฺส   ทาตุกามา   ฯ  สา  จ  นํ
น  อิจฺฉติ  ฯ  อถโข  สา  อิตฺถี  สามิกํ  เอตทโวจ  อิเม  มํ อยฺยปุตฺต
ญาตกา    ตํ    ๑-    อจฺฉินฺทิตฺวา    อญฺญสฺส    ทาตุกามา    อุโภ
@เชิงอรรถ:  ม. ตว ฯ
มยํ   มริสฺสามาติ   ฯ   อถโข  โส  ปุริโส  ตํ  อิตฺถึ  ทฺวิธา  เฉตฺวา
อตฺตานํ  โอปาเตสิ  ๑-  อุโภ  เปจฺจ  ภวิสฺสามาติ  ฯ เอวํ โสกสลฺเลน
โอติณฺโณ   วิทฺโธ   ผุฏฺโฐ   ปเรโต   สโมหิโต   สมนฺนาคโต   ธาวติ
วิธาวติ สนฺธาวติ สํสรติ ฯ
     {๘๑๐.๗}   กถํกถาสลฺเลน   โอติณฺโณ   วิทฺโธ  ผุฏฺโฐ  ปเรโต
สโมหิโต     สมนฺนาคโต     สํสยปกฺขนฺโน     โหติ     วิมติปกฺขนฺโน
เทฺวฬฺหกชาโต   อโหสึ   นุ  โข  อหํ  อตีตมทฺธานํ  น  นุ  โข  อโหสึ
อตีตมทฺธานํ   กึ   นุ   โข   อโหสึ  อตีตมทฺธานํ  กถํ  นุ  โข  อโหสึ
อตีตมทฺธานํ  กึ  หุตฺวา  กึ  อโหสึ  นุ  โข  อหํ  อตีตมทฺธานํ  ภวิสฺสามิ
นุ   โข  อหํ  อนาคตมทฺธานํ  น  นุ  โข  ภวิสฺสามิ  อนาคตมทฺธานํ  กึ
นุ  โข  ภวิสฺสามิ  อนาคตมทฺธานํ  กถํ  นุ  โข  ภวิสฺสามิ อนาคตมทฺธานํ
กึ หุตฺวา กึ ภวิสฺสามิ นุ โข อหํ อนาคตมทฺธานนฺติ ฯ
     {๘๑๐.๘}   เอตรหิ   ปจฺจุปฺปนฺนมทฺธานํ   อชฺฌตฺตํ  กถํกถี  โหติ
อหํ  นุโขสฺมิ  โน  นุโขสฺมิ  กึ  นุโขสฺมึ  กถํ  นุโขสฺมิ [๒]- สตฺโต กุโต
อาคโต   โส  กุหึ  คามี  ภวิสฺสตีติ  ฯ  เอวํ  กถํกถาสลฺเลน  โอติณฺโณ
วิทฺโธ    ผุฏฺโฐ   ปเรโต   สโมหิโต   สมนฺนาคโต   ธาวติ   วิธาวติ
สนฺธาวติ  สํสรติ  ฯ  เต  จ สลฺเล อภิสงฺขโรติ เต สลฺเล อภิสงฺขโรนฺโต
สลฺลาภิสงฺขารวเสน     ปุรตฺถิมทิสํ     ธาวติ     ปจฺฉิมทิสํ     ธาวติ
อุตฺตรทิสํ    ธาวติ    ทกฺขิณทิสํ    ธาวติ   ฯ   เต   สลฺลาภิสงฺขารา
อปฺปหีนา    สลฺลาภิสงฺขารานํ    อปฺปหีนตฺตา   คติยา   ธาวติ   นิรเย
@เชิงอรรถ:  ม. โอปาเตติ ฯ  ม อยํ นุ โข ฯ
ธาวติ    ติรจฺฉานโยนิยา    ธาวติ   ปิตฺติวิสเย   ธาวติ   มนุสฺสโลเก
ธาวติ    เทวโลเก    ธาวติ    คติยา    คตึ   อุปปตฺติยา   อุปปตฺตึ
ปฏิสนฺธิยา    ปฏิสนฺธึ    ภเวน    ภวํ    สํสาเรน   สํสารํ   วฏฺเฏน
วฏฺฏํ   ธาวติ   วิธาวติ   สนฺธาวติ   สํสรตีติ  เยน  สลฺเลน  โอติณฺโณ
ทิสา สพฺพา วิธาวติ ฯ
     [๘๑๑]   ตเมว   สลฺลํ   อพฺพุยฺห  น  ธาวติ  น  สีทตีติ  ตเมว
ราคสลฺลํ    โทสสลฺลํ    โมหสลฺลํ    มานสลฺลํ    ทิฏฺฐิสลฺลํ   โสกสลฺลํ
กถํกถาสลฺลํ     อพฺพุยฺห     อพฺพุหิตฺวา     อุทฺธริตฺวา     สมุทฺธริตฺวา
อุปฺปาทยิตฺวา    สมุปฺปาทยิตฺวา    ปชหิตฺวา   วิโนทิตฺวา   พฺยนฺตีกริตฺวา
อนภาวงฺคมิตฺวา   เนว   ปุรตฺถิมทิสํ   ธาวติ   น  ปจฺฉิมทิสํ  ธาวติ  น
อุตฺตรทิสํ   ธาวติ   น   ทกฺขิณทิสํ   ธาวติ   ฯ   เต  สลฺลาภิสงฺขารา
ปหีนา    สลฺลาภิสงฺขารานํ    ปหีนตฺตา   คติยา   น   ธาวติ   นิรเย
น    ธาวติ   ติรจฺฉานโยนิยา   น   ธาวติ   ปิตฺติวิสเย   น   ธาวติ
มนุสฺสโลเก   น   ธาวติ   เทวโลเก   น   ธาวติ   น   คติยา  คตึ
น    อุปปตฺติยา    อุปปตฺตึ    น   ปฏิสนฺธิยา   ปฏิสนฺธึ   น   ภเวน
ภวํ   น   สํสาเรน   สํสารํ   น   วฏฺเฏน   วฏฺฏํ   ธาวติ   วิธาวติ
สนฺธาวติ    สํสรตีติ   ตเมว   สลฺลํ   อพฺพุยฺห   น   ธาวติ   ฯ   น
สีทตีติ    กาโมเฆ   น   สีทติ   ภโวเฆ   น   สีทติ   ทิฏฺโฐเฆ   น
สีทติ  อวิชฺโชเฆ  น  สีทติ  น  สํสีทติ  น  โอสีทติ  น  อวสีทติ  [๑]-
น   อวคจฺฉตีติ   ตเมว   สลฺลํ   อพฺพุยฺห   น   ธาวติ   น  สีทติ  ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. น คจฺฉติ ฯ
เตนาห ภควา
                       เยน สลฺเลน โอติณฺโณ     ทิสา สพฺพา วิธาวติ
                       ตเมว สลฺลํ อพฺพุยฺห         น ธาวติ น สีทตีติ ฯ
     [๘๑๒]        ตตฺถ สิกฺขานุคียนฺติ         ... ... ... ... ...
                       (ยานิ โลเก คธิตานิ)        น เตสุ ปสุโต สิยา
                       นิพฺพิชฺเฌ สพฺพโส กาเม  สิกฺเข นิพฺพานมตฺตโน ฯ
     [๘๑๓]   ตตฺถ   สิกฺขานุคียนฺติ   ยานิ  โลเก  คธิตานีติ  สิกฺขาติ
หตฺถิสิกฺขา    อสฺสสิกฺขา   รถสิกฺขา   ธนุสิกฺขา   สาลากิยํ   สลฺลกตฺติยํ
กายติกิจฺฉํ  ภูติยํ  โกมารติกิจฺฉํ  ๑-  ฯ  คียนฺตีติ  ๒- คียนฺติ กถิยนฺติ ๓-
ภณิยนฺติ   ทีปิยนฺติ  โวหริยนฺติ  ฯ  อถวา  คียนฺติ  คณฺหิยนฺติ  อุคฺคณฺหิยนฺติ
ธาริยนฺติ   อุปธาริยนฺติ  อุปลกฺขิยนฺติ  คธิตปฏิลาภาย  ฯ  คธิตา  วุจฺจนฺติ
ปญฺจกามคุณา   จกฺขุวิญฺเญยฺยา   รูปา   อิฏฺฐา  กนฺตา  มนาปา  ปิยรูปา
กามูปสํหิตา   รชนียา   ฯ  กึการณา  คธิตา  วุจฺจนฺติ  ปญฺจกามคุณา  ฯ
เยภุยฺเยน   เทวมนุสฺสา   ปญฺจกามคุเณ   อิจฺฉนฺติ   สาทิยนฺติ   ปิหยนฺติ
อภิชปฺปนฺติ   ตํการณา   คธิตา   วุจฺจนฺติ   ปญฺจกามคุณา   ฯ   โลเกติ
มนุสฺสโลเกติ ตตฺถ สิกฺขานุคียนฺติ ยานิ โลเก คธิตานิ ฯ
     [๘๑๔]   น  เตสุ  ปสุโต  สิยาติ  ตาสุ  วา  สิกฺขาสุ  เตสุ  วา
ปญฺจกามคุเณสุ   น   ปสุโต   สิยา   น  ตนฺนินฺโน  อสฺส  น  ตปฺโปโณ
น ตปฺปพฺภาโร น ตทธิมุตฺโต น ตทาธิปเตยฺโยติ น เตสุ ปสุโต สิยา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. โกมารภจฺจํ ฯ  ม. อนุคียนฺตีติ ฯ  ม. นิคฺคียนฺติ กถียนฺติ ...
@โวหรียนฺติ ฯ
     [๘๑๕]   นิพฺพิชฺฌ   สพฺพโส   กาเมติ   นิพฺพิชฺฌาติ   ปฏิวิชฺฌิตฺวา
สพฺเพ   สงฺขารา   อนิจฺจาติ   ปฏิวิชฺฌิตฺวา   สพฺเพ  สงฺขารา  ทุกฺขาติ
ฯเปฯ   ยงฺกิญฺจิ   สมุทยธมฺมํ   สพฺพนฺตํ   นิโรธธมฺมนฺติ  ปฏิวิชฺฌิตฺวา  ฯ
สพฺพโสติ  สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ อเสสํ นิสฺเสสํ ปริยาทายวจนเมตํ ๑-
สพฺพโสติ  ฯ  กามาติ  อุทฺทานโต  เทฺว  กามา วตฺถุกามา จ กิเลสกามา
จ  ฯเปฯ  อิเม  วุจฺจนฺติ  วตฺถุกามา  ฯเปฯ  อิเม วุจฺจนฺติ กิเลสกามาติ
นิพฺพิชฺฌ สพฺพโส กาเม ฯ
     [๘๑๖]   สิกฺเข  นิพฺพานมตฺตโนติ  สิกฺขาติ ติสฺโส สิกฺขา อธิสีลสิกฺขา
อธิจิตฺตสิกฺขา    อธิปญฺญาสิกฺขา    ฯเปฯ    อยํ    อธิปญฺญาสิกฺขา   ฯ
นิพฺพานมตฺตโนติ  อตฺตโน  ราคสฺส  นิพฺพานาย  ๒- โทสสฺส นิพฺพานาย ๓-
โมหสฺส    นิพฺพานาย    ๔-   ฯเปฯ   สพฺพากุสลาภิสงฺขารานํ   สมาย
อุปสมาย     วูปสมาย    นิพฺพานาย    ปฏินิสฺสคฺคาย    ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา
อธิสีลมฺปิ   สิกฺเขยฺย   อธิจิตฺตมฺปิ   สิกฺเขยฺย   อธิปญฺญมฺปิ  สิกฺเขยฺย  ฯ
อิมา  ติสฺโส  สิกฺขา  อาวชฺเชนฺโต  สิกฺเขยฺย  ชานนฺโต  สิกฺเขยฺย ฯเปฯ
สจฺฉิกาตพฺพํ   สจฺฉิกโรนฺโต  สิกฺเขยฺย  อาจเรยฺย  สมาจเรยฺย  สมาทาย
วตฺเตยฺยาติ สิกฺเข นิพฺพานมตฺตโน ฯ เตนาห ภควา
                       ตตฺถ สิกฺขานุคียนฺติ        ... ... ... ... ...
                       (ยานิ โลเก คธิตานิ)          น เตสุ ปสุโต สิยา
                       นิพฺพิชฺฌ สพฺพโส กาเม     สิกฺเข นิพฺพานมตฺตโนติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ปริยาทิยนเมตํ ฯ ๒-๓-๔ โป ม. นิพฺพาปนาย ฯ
     [๘๑๗]        สจฺโจ สิยา อปฺปคพฺโภ      อมาโย ริตฺตเปสุโณ
                       อกฺโกธโน โลภปาปกํ ๑-   เววิจฺฉํ วิตเร มุนิ ฯ
     [๘๑๘]   สจฺโจ   สิยา  อปฺปคพฺโภติ  สจฺโจ  สิยาติ  สจฺจวาจาย
สมนฺนาคโต    สิยา    สมฺมาทิฏฺฐิยา    สมนฺนาคโต    สิยา   อริเยน
อฏฺฐงฺคิเกน    มคฺเคน    สมนฺนาคโต    สิยาติ    สจฺโจ   สิยา   ฯ
อปฺปคพฺโภติ   ตีณิ   ปาคพฺภิยานิ   กายิกํ   ปาคพฺภิยํ  วาจสิกํ  ปาคพฺภิยํ
เจตสิกํ   ปาคพฺภิยํ   ฯเปฯ   อิทํ   เจตสิกํ   ปาคพฺภิยํ   ฯ  ยสฺสีมานิ
ตีณิ   ปาคพฺภิยานิ   ปหีนานิ   สมุจฺฉินฺนานิ   วูปสนฺตานิ   ปฏิปฺปสฺสทฺธานิ
อภพฺพุปฺปตฺติกานิ    ญาณคฺคินา    ทฑฺฒานิ    โส   วุจฺจติ   อปฺปคพฺโภติ
สจฺโจ สิยา อปฺปคพฺโภ ฯ
     [๘๑๙]   อมาโย    ริตฺตเปสุโณติ   มายา   วุจฺจติ   วญฺจนิกา
จริยา   ฯ   อิเธกจฺโจ   กาเยน   ทุจฺจริตํ  จริตฺวา  วาจาย  ทุจฺจริตํ
จริตฺวา    มนสา   ทุจฺจริตํ   จริตฺวา   ตสฺส   ปฏิจฺฉาทนเหตุ   ปาปิกํ
อิจฺฉํ    ปณิทหติ    มา    มํ   ชญฺญาติ   อิจฺฉติ   มา   มํ   ชญฺญาติ
สงฺกปฺเปติ    มา   มํ   ชญฺญาติ   วาจํ   ภาสติ   มา   มํ   ชญฺญาติ
กาเยน   ปรกฺกมติ   ฯ   ยา   เอวรูปา  มายา  มายาวิตา  อจฺจสรา
วญฺจนา    นิกติ    นิกิรณา    นิหรณา   ปริหรณา   คูหนา   ปริคูหนา
ฉาทนา     ปริจฺฉาทนา     อนุตฺตานีกมฺมํ    อนาวิกมฺมํ    โวจฺฉาทนา
ปาปกิริยา  อยํ  วุจฺจติ  มายา  ฯ  ยสฺเสสา  มายา  ปหีนา  สมุจฺฉินฺนา
วูปสนฺตา    ปฏิปฺปสฺสทฺธา    อภพฺพุปฺปตฺติกา   ญาณคฺคินา   ทฑฺฒา   โส
@เชิงอรรถ:  ม. โลภปาปํ ฯ
วุจฺจติ   อมาโย   ฯ   ริตฺตเปสุโณติ  เปสุญฺญนฺติ  อิเธกจฺโจ  ปิสุณวาโจ
โหติ   ฯเปฯ   เอวํ   เภทาธิปฺปาโย   เปสุญฺญํ  อุปสํหรติ  ฯ  ยสฺเสตํ
เปสุญฺญํ    ปหีนํ    สมุจฺฉินฺนํ    วูปสนฺตํ    ปฏิปฺปสฺสทฺธํ   อภพฺพุปฺปตฺติกํ
ญาณคฺคินา    ทฑฺฒํ    โส   วุจฺจติ   ริตฺตเปสุโณ   วิคตเปสุโณติ   ๑-
อมาโย ริตฺตเปสุโณ ฯ
     [๘๒๐]   อกฺโกธโน  โลภปาปกํ  เววิจฺฉํ  วิตเร  มุนีติ อกฺโกธโนติ
หิ   โข   วุตฺตํ   ฯ   อปิจ  โกโธ  ตาว  วตฺตพฺโพ  ฯ  ทสหากาเรหิ
โกโธ   ชายติ   ฯเปฯ  ยสฺเสโส  โกโธ  ปหีโน  สมุจฺฉินฺโน  วูปสนฺโต
ปฏิปฺปสฺสทฺโธ      อภพฺพุปฺปตฺติโก      ญาณคฺคินา      ทฑฺโฒ     โส
วุจฺจติ   อกฺโกธโน   ฯ   โกธสฺส   ปหีนตฺตา   อกฺโกธโน  โกธวตฺถุสฺส
ปริญฺญาตตฺตา   อกฺโกธโน   โกธเหตุสฺส   อุจฺฉินฺนตฺตา   อกฺโกธโน   ฯ
โลโภติ   โย   โลโภ   ลุพฺภนา   ลุพฺภิตตฺตํ   ฯเปฯ   อภิชฺฌา  โลโภ
อกุสลมูลํ   ฯ  เววิจฺฉํ  วุจฺจติ  ปญฺจ  มจฺฉริยานิ  อาวาสมจฺฉริยํ  ฯเปฯ
คาโห วุจฺจติ มจฺฉริยํ ฯ
     {๘๒๐.๑}   มุนีติ   โมนํ   วุจฺจติ  ญาณํ  ยา  ปญฺญา  ปชานนา
ฯเปฯ   สงฺคชาลมติจฺจ   โส  มุนีติ  ฯ  อกฺโกธโน  โลภปาปกํ  เววิจฺฉํ
วิตเร   มุนีติ   มุนิ   โลภปาปกญฺจ   เววิจฺฉญฺจ   อตริ  อุตฺตริ  ปตฺตริ
สมติกฺกมิ    วีติกฺกมิ    วีติวตฺตยีติ    อกฺโกธโน   โลภปาปกํ   เววิจฺฉํ
วิตเร มุนิ ๒- ฯ เตนาห ภควา
                       สจฺโจ สิยา อปฺปคพฺโภ     อมาโย ริตฺตเปสุโณ
                       อกฺโกธโน โลภปาปกํ       เววิจฺฉํ วิตเร มุนีติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. วิวิตฺตเปโณ ปวิวิสุตฺตเปสุโณ  โป. ยุ. มุนีติ ฯ
     [๘๒๑]        นิทฺทํ ตนฺทึ สเห ถีนํ       ปมาเทน น สํวเส
                       อติมาเน น ติฏฺเฐยฺย     นิพฺพานมนโส นโร ฯ
     [๘๒๒]   นิทฺทํ   ตนฺทึ   สเห   ถีนนฺติ   นิทฺทาติ   ยา  กายสฺส
อกลฺยตา    อกมฺมญฺญตา   โอนาโห   ปริโยนาโห   อนฺโต   สโมโรโธ
มิทฺธํ   โสปฺปํ   ๑-  จปลายิกา  สุปินา  สุปิตตฺตํ  ฯ  ตนฺทีติ  ยา  ตนฺทิ
ตนฺทิยนา   [๒]-   ตนฺทิมนกตา  อาลสิยํ  อาลสายนา  อาลสายิตตฺตํ  ฯ
ถีนนฺติ   ยา   จิตฺตสฺส   อกลฺยตา   อกมฺมญฺญตา   โอลียนา   สลฺลียนา
ลีนํ   ลียนา   ลียิตตฺตํ   ถีนํ  ถียนา  ถียิตตฺตํ  จิตฺตสฺส  ฯ  นิทฺทํ  ตนฺทึ
สเห   ถีนนฺติ   นิทฺทญฺจ   ตนฺทิญฺจ   ถีนญฺจ  [๓]-  สเหยฺย  ปริสเหยฺย
อภิภเวยฺย   อชฺโฌตฺถเรยฺย   ปริยาทิเยยฺย   มทฺเทยฺยาติ   นิทฺทํ   ตนฺทึ
สเห ถีนํ ฯ
     [๘๒๓]   ปมาเทน  น  สํวเสติ  ปมาโท วตฺตพฺโพ ฯ กายทุจฺจริเตน
วา   วจีทุจฺจริเตน   วา   มโนทุจฺจริเตน  วา  ปญฺจกามคุเณสุ  จิตฺตสฺส
โวสฺสคฺโค    โวสฺสคฺคานุปฺปทานํ   ๔-   วา   กุสลานํ   วา   ธมฺมานํ
ภาวนาย      อสกฺกจฺจกิริยตา      อสาตจฺจกิริยตา     อนฏฺฐิตกิริยตา
โอลีนวุตฺติตา   นิกฺขิตฺตจฺฉนฺทตา   นิกฺขิตฺตธุรตา   อนาเสวนา   อภาวนา
อพหุลีกมฺมํ   อนธิฏฺฐานํ   อนนุโยโค   ปมาโท   โย  เอวรูโป  ปมาโท
ปมชฺชนา   ปมชฺชิตตฺตํ   อยํ  วุจฺจติ  ปมาโท  ฯ  ปมาเทน  น  สํวเสติ
ปมาเทน  น  ๕-  สํวเสยฺย  น  อาวเสยฺย น ปริวเสยฺย ปมาทํ ปชเหยฺย
วิโนเทยฺย     พฺยนฺตีกเรยฺย     อนภาวงฺคเมยฺย    ปมาทา    อารโต
@เชิงอรรถ:  ม. สุปฺปํ ฯ  ม. ตนฺทิยิตตฺตํ ฯ  สเห ฯ  ม. โวสฺสคฺคานุปฺปทนํ ฯ
@ ม. น วเสยฺย ฯ
อสฺส   วิรโต   ปฏิวิรโต   นิกฺขนฺโต   นิสฺสฏฺโฐ  วิปฺปมุตฺโต  วิสญฺญุตฺโต
วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหเรยฺยาติ ปมาเทน น สํวเส ฯ
     [๘๒๔]   อติมาเน   น  ติฏฺเฐยฺยาติ  อติมาโนติ  อิเธกจฺโจ  ปรํ
อติมญฺญติ    ชาติยา   วา   โคตฺเตน   วา   ฯเปฯ   อญฺญตรญฺญตเรน
วา   วตฺถุนา   ฯ   โย   เอวรูโป  มาโน  มญฺญนา  มญฺญิตตฺตํ  อุณฺณติ
อุณฺณโม    ธโช    สมฺปคฺคาโห   เกตุกมฺยตา   จิตฺตสฺส   อยํ   วุจฺจติ
อติมาโน   ฯ   อติมาเน   น   ติฏฺเฐยฺยาติ   อติมาเน   น  ติฏฺเฐยฺย
น    สนฺติฏฺเฐยฺย    อติมานํ    ปชเหยฺย    วิโนเทยฺย   พฺยนฺตีกเรยฺย
อนภาวงฺคเมยฺย   อติมานา   อารโต  อสฺส  วิรโต  ปฏิวิรโต  นิกฺขนฺโต
นิสฺสฏฺโฐ     วิปฺปมุตฺโต     วิสญฺญุตฺโต     วิมริยาทิกเตน     เจตสา
วิหเรยฺยาติ อติมาเน น ติฏฺเฐยฺย ฯ
     [๘๒๕]   นิพฺพานมนโส   นโรติ   อิเธกจฺโจ  ทานํ  เทนฺโต  สีลํ
สมาทิยนฺโต   อุโปสถกมฺมํ   กโรนฺโต   ปานียํ  ปริโภชนียํ  อุปฏฺฐเปนฺโต
ปริเวณํ     สมฺมชฺชนฺโต    เจติยํ    วนฺทนฺโต    เจติเย    คนฺธมาลํ
อาโรเปนฺโต    เจติยํ    ปทกฺขิณํ    กโรนฺโต    ยงฺกิญฺจิ    เตธาตุกํ
กุสลาภิสงฺขารํ    อภิสงฺขโรนฺโต   น   คติเหตุ   น   อุปปตฺติเหตุ   น
ปฏิสนฺธิเหตุ   น   ภวเหตุ   น   สํสารเหตุ   น   วฏฺฏเหตุ   สพฺพนฺตํ
วิสํโยคาธิปฺปาโย     นิพฺพานนินฺโน     นิพฺพานโปโณ    นิพฺพานปพฺภาโร
อภิสงฺขโรตีติ  เอวมฺปิ  นิพฺพานมนโส  นโร  ฯ  อถวา สพฺพสงฺขารธาตุยา
จิตฺตํ    ปฏิวาเปตฺวา    อมตาย    ธาตุยา   จิตฺตํ   อุปสํหรติ   เอตํ
สนฺตํ    เอตํ    ปณีตํ    ยทิทํ   สพฺพสงฺขารสมโถ   สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค
ตณฺหกฺขโย    วิราโค    นิโรโธ   นิพฺพานนฺติ   เอวมฺปิ   นิพฺพานมนโส
นโร ฯ
                       น ปณฺฑิตา อุปธิสุขสฺส เหตุ
                       ททนฺติ ทานานิ ปุนพฺภวาย
                       กามญฺจ เต อุปธิปริกฺขยาย
                       ททนฺติ ทานํ อปุนพฺภวาย ฯ
                       น ปณฺฑิตา อุปธิสุขสฺส เหตุ
                       ภาเวนฺติ ฌานานิ ปุนพฺภวาย
                       กามญฺจ เต อุปธิปริกฺขยาย
                       ภาเวนฺติ ฌานานิ อปุนพฺภวาย ฯ
                       เต นิพฺพุตึ อภิมนา ๑- ททนฺติ
                       ตนฺนินฺนจิตฺตา ตทาธิมุตฺตตา ๒-
                       นชฺโช ยถา สาครมชฺฌคตา ๓-
                       ภวนฺติ นิพฺพานปรายนา เตติ ฯ
นิพฺพานมนโส นโร ฯ เตนาห ภควา
                       นิทฺทํ ตนฺทึ สเห ถีนํ       ปมาเทน น สํวเส
                       อติมาเน น ติฏฺเฐยฺย      นิพฺพานมนโส นโรติ ฯ
     [๘๒๖]        โมสวชฺเชน นิยฺเยถ        รูเป เสฺนหํ น กุพฺพเย
                       มานญฺจ ปริชาเนยฺย     สาหสา วิรโต จเร ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อาสิสมานสา ฯ  ม. ตทธิมุตฺตา ฯ  ม. สาครมชฺฌุเปตา ฯ
     [๘๒๗]   โมสวชฺเชน  นิยฺเยถาติ  โมสวชฺชํ  วุจฺจติ  มุสาวาโท  ฯ
อิเธกจฺโจ    สภคฺคโต    วา   ปริสคฺคโต   วา   ญาติมชฺฌคโต   วา
ปูคมชฺฌคโต    วา    ราชกุลมชฺฌคโต    วา    อภินีโต    สกฺขิปุฏฺโฐ
เอหิ  โภ  ปุริส  ยํ  ชานาสิ  ตํ  วเทหีติ  โส อชานํ วา อาห ชานามีติ
ชานํ   วา   อาห   น   ชานามีติ  อปสฺสํ  วา  อาห  ปสฺสามีติ  ปสฺสํ
วา  อาห  น  ปสฺสามีติ  อิติ  อตฺตเหตุ วา ปรเหตุ วา อามิสกิญฺจิกฺขเหตุ
วา   สมฺปชานมุสา  ภาสิตา  ๑-  โหติ  อิทํ  ๒-  วุจฺจติ  โมสวชฺชํ  ฯ
อปิจ     ตีหากาเรหิ    จตุปญฺจฉสตฺตอฏฺฐหากาเรหิ    ฯเปฯ    อิเมหิ
อฏฺฐหากาเรหิ    มุสาวาโท    โหติ    ฯ    โมสวชฺเชน   นิยฺเยถาติ
โมสวชฺเชน  น  ยาเยยฺย  [๓]-  น  วุเยฺหยฺย ๔- น สํหเรยฺย โมสวชฺชํ
ปชเหยฺย    วิโนเทยฺย    พฺยนฺตีกเรยฺย    อนภาวงฺคเมยฺย   โมสวชฺชา
อารโต   อสฺส   วิรโต   ปฏิวิรโต   นิกฺขนฺโต   นิสฺสฏฺโฐ   วิปฺปมุตฺโต
วิสญฺญุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหเรยฺยาติ โมสวชฺเชน นิยฺเยถ ฯ
     [๘๒๘]   รูเป  เสฺนหํ  น  กุพฺพเยติ  รูปนฺติ  จตฺตาโร จ มหาภูตา
จตุนฺนญฺจ   มหาภูตานํ   อุปาทายรูปํ   ฯ   รูเป   เสฺนหํ  น  กุพฺพเยติ
รูเป  เสฺนหํ  น  กเรยฺย  ฉนฺทํ  น  กเรยฺย  เปมํ  น  กเรยฺย ราคํ น
กเรยฺย  น  ชเนยฺย  น  สญฺชเนยฺย  น  นิพฺพตฺเตยฺย  นาภินิพฺพตฺเตยฺยาติ
รูเป เสฺนหํ น กุพฺพเย ฯ
     [๘๒๙]   มานญฺจ   ปริชาเนยฺยาติ   มาโนติ   เอกวิเธน  มาโน
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. ภาสิตาติ ฯ  โป. ยุ. อิติ ฯ  ม. น นิยฺยาเยยฺย ฯ  ม. น วเหยฺย ฯ
[๑]-    จิตฺตสฺส    อุณฺณติ    ฯ   ทุวิเธน   มาโน   อตฺตุกฺกํสนมาโน
ปรวมฺภนมาโน  ฯ  ติวิเธน  มาโน  เสยฺโยหมสฺมีติ  มาโน  สทิโสหมสฺมีติ
มาโน   หีโนหมสฺมีติ   มาโน   ฯ   จตุพฺพิเธน   มาโน  ลาเภน  มานํ
ชเนติ   ยเสน   มานํ   ชเนติ   ปสํสาย   มานํ  ชเนติ  สุเขน  มานํ
ชเนติ    ฯ    ปญฺจวิเธน    มาโน   ลาภิมฺหิ   มนาปิกานํ   รูปานนฺติ
มานํ    ชเนติ    [๒]-    มนาปิกานํ    สทฺทานํ    คนฺธานํ   รสานํ
โผฏฺฐพฺพานนฺติ   มานํ   ชเนติ   ฯ   ฉพฺพิเธน   มาโน   จกฺขุสมฺปทาย
มานํ     ชเนติ     โสตสมฺปทาย     ฆานสมฺปทาย     ชิวฺหาสมฺปทาย
กายสมฺปทาย มโนสมฺปทาย มานํ ชเนติ ฯ
     {๘๒๙.๑}   สตฺตวิเธน   มาโน  มาโน  อติมาโน  มานาติมาโน
โอมาโน   [๓]-   อธิมาโน   อสฺมิมาโน   มิจฺฉามาโน  ฯ  อฏฺฐวิเธน
มาโน   ลาเภน  มานํ  ชเนติ  อลาเภน  โอมานํ  ชเนติ  ยเสน  มานํ
ชเนติ   อยเสน   โอมานํ   ชเนติ   ปสํสาย   มานํ   ชเนติ  นินฺทาย
โอมานํ  ชเนติ  สุเขน  มานํ  ชเนติ  ทุกฺเขน โอมานํ ชเนติ ฯ นววิเธน
มาโน    เสยฺยสฺส   เสยฺโยหมสฺมีติ   มาโน   เสยฺยสฺส   สทิโสหมสฺมีติ
มาโน    เสยฺยสฺส    หีโนหมสฺมีติ    มาโน   สทิสสฺส   เสยฺโยหมสฺมีติ
มาโน    สทิสสฺส    สทิโสหมสฺมีติ    มาโน    สทิสสฺส    หีโนหมสฺมีติ
มาโน   หีนสฺส   เสยฺโยหมสฺมีติ   มาโน   หีนสฺส  สทิโสหมสฺมีติ  มาโน
หีนสฺส  หีโนหมสฺมีติ  มาโน  ฯ  ทสวิเธน  มาโน  อิเธกจฺโจ มานํ ชเนติ
ชาติยา   วา   โคตฺเตน   วา   ฯเปฯ  อญฺญตรญฺญตเรน  วา  วตฺถุนา
@เชิงอรรถ:  ม. ยา ฯ  ม. ลาภิมฺหิ ฯ  โป. ม. สทิสมาโน ฯ
โย    เอวรูโป    มาโน    มญฺญนา    มญฺญิตตฺตํ    อุณฺณติ   อุณฺณโม
ธโช สมฺปคฺคาโห เกตุกมฺยตา จิตฺตสฺส อยํ วุจฺจติ มาโน ฯ
     {๘๒๙.๒}   มานญฺจ   ปริชาเนยฺยาติ   มานํ   ตีหิ   ปริญฺญาหิ
ปริชาเนยฺย     ญาตปริญฺญาย     ตีรณปริญฺญาย    ปหานปริญฺญาย    ฯ
กตมา  ญาตปริญฺญา  ฯ  มานํ  ชานาติ  อยํ  เอกวิเธน  มาโน  จิตฺตสฺส
อุณฺณติ    อยํ    ทุวิเธน    มาโน    อตฺตุกฺกํสนมาโน   ปรวมฺภนมาโน
ฯเปฯ   อยํ   ทสวิเธน  มาโน  อิเธกจฺโจ  มานํ  ชเนติ  ชาติยา  วา
โคตฺเตน    วา   ฯเปฯ   อญฺญตรญฺญตเรน   วา   วตฺถุนาติ   ชานาติ
ปสฺสติ    อยํ    ญาตปริญฺญา    ฯ   กตมา   ตีรณปริญฺญา   ฯ   เอวํ
ญตฺวา  ๑-  มานํ  ตีเรติ  อนิจฺจโต  ทุกฺขโต  ฯเปฯ  อนิสฺสรณโต ตีเรติ
อยํ   ตีรณปริญฺญา   ฯ  กตมา  ปหานปริญฺญา  ฯ  เอวํ  ตีเรตฺวา  มานํ
ปชหติ   วิโนเทติ   พฺยนฺตีกโรติ   อนภาวงฺคเมติ  อยํ  ปหานปริญฺญา  ฯ
มานญฺจ   ปริชาเนยฺยาติ   มานํ   อิมาหิ  ตีหิ  ปริญฺญาหิ  ปริชาเนยฺยาติ
มานญฺจ ปริชาเนยฺย ฯ
     [๘๓๐]   สาหสา  วิรโต  จเรติ  กตมา  สาหสาจริยา  ฯ รตฺตสฺส
ราคจริยา   สาหสาจริยา   ทุฏฺฐสฺส   โทสจริยา  สาหสาจริยา  มูฬฺหสฺส
โมหจริยา    สาหสาจริยา    วินิพนฺธสฺส    มานจริยา    สาหสาจริยา
ปรามฏฺฐสฺส    ทิฏฺฐิจริยา   สาหสาจริยา   วิกฺเขปคตสฺส   อุทฺธจฺจจริยา
สาหสาจริยา      อนิฏฺฐงฺคตสฺส      วิจิกิจฺฉาจริยา      สาหสาจริยา
ถามคตสฺส   อนุสยจริยา   สาหสาจริยา  อยํ  สาหสาจริยา  ฯ  สาหสา
@เชิงอรรถ:  โป. เอตํ กตฺวา ฯ ม. เอตํ ญตฺตํ กตฺวา ฯ
วิรโต  จเรติ  สาหสาจริยาย  อารโต  อสฺส  วิรโต  ปฏิวิรโต นิกฺขนฺโต
นิสฺสฏฺโฐ     วิปฺปมุตฺโต     วิสญฺญุตฺโต     วิมริยาทิกเตน     เจตสา
วิหเรยฺย   จเรยฺย   วิจเรยฺย   อิริเยยฺย  วตฺเตยฺย  ปาเลยฺย  ยเปยฺย
ยาเปยฺยาติ สาหสา วิรโต จเร ฯ เตนาห ภควา
                       โมสวชฺเชน นิยฺเยถ       รูเป เสฺนหํ น กุพฺพเย
                       มานญฺจ ปริชาเนยฺย     สาหสา วิรโต จเรติ ฯ
     [๘๓๑]        ปุราณํ นาภินนฺเทยฺย    นเว ขนฺติมกุพฺพเย
                       หียมาเน น โสเจยฺย      อากสฺสํ ๑- น สิโต สิยา ฯ
     [๘๓๒]   ปุราณํ   นาภินนฺเทยฺยาติ   ปุราณา   วุจฺจนฺติ   อตีตา
รูปา   เวทนา  สญฺญา  สงฺขารา  วิญฺญาณํ  [๒]-  ฯ  อตีเต  สงฺขาเร
ตณฺหาวเสน   ทิฏฺฐิวเสน   นาภินนฺเทยฺย   นาภิวเทยฺย   น  อชฺโฌเสยฺย
อภินนฺทนํ   อภิวทนํ   อชฺโฌสานํ   คาหํ   ปรามาสํ  อภินิเวสํ  ปชเหยฺย
วิโนเทยฺย พฺยนฺตีกเรยฺย อนภาวงฺคเมยฺยาติ ปุราณํ นาภินนฺเทยฺย ฯ
     [๘๓๓]   นเว  ขนฺติมกุพฺพเยติ  นวา  วุจฺจนฺติ  ปจฺจุปฺปนฺนา  รูปา
เวทนา    สญฺญา    สงฺขารา   วิญฺญาณํ   ฯ   ปจฺจุปฺปนฺเน   สงฺขาเร
ตณฺหาวเสน    ทิฏฺฐิวเสน   ขนฺตึ   น   กเรยฺย   ฉนฺทํ   น   กเรยฺย
เปมํ   น   กเรยฺย  ราคํ  น  กเรยฺย  น  ชเนยฺย  น  สญฺชเนยฺย  น
นิพฺพตฺเตยฺย นาภินิพฺพตฺเตยฺยาติ นเว ขนฺติมกุพฺพเย ฯ
     [๘๓๔]   หียมาเน    น   โสเจยฺยาติ   หียมาเน   หายมาเน
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อากาสํ ฯ  ม. ปุราณํ วุจฺจติ ฯ
ปริหายมาเน   เวมาเน  วิคจฺฉมาเน  อนฺตรธายมาเน  น  โสเจยฺย  น
กิลเมยฺย   น   ปรามเสยฺย   น   ปริเทเวยฺย  น  อุรตฺตาฬึ  กนฺเทยฺย
น   สมฺโมหํ   อาปชฺเชยฺย  จกฺขุสฺมึ  หียมาเน  หายมาเน  ปริหายมาเน
เวมาเน   วิคจฺฉมาเน   อนฺตรธายมาเน   โสตสฺมึ   ฆานสฺมึ   ชิวฺหาย
กายสฺมึ    รูปสฺมึ    สทฺทสฺมึ   คนฺธสฺมึ   รสสฺมึ   โผฏฺฐพฺพสฺมึ   กุลสฺมึ
คณสฺมึ    อาวาสสฺมึ    ลาภสฺมึ    ยสสฺมึ   ปสํสาย   สุขสฺมึ   จีวรสฺมึ
ปิณฺฑปาตสฺมึ         เสนาสนสฺมึ         คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารสฺมึ
หียมาเน     หายมาเน     ปริหายมาเน     เวมาเน    วิคจฺฉมาเน
อนฺตรธายมาเน   น   โสเจยฺย   น   กิลเมยฺย   น   ปรามเสยฺย  น
ปริเทเวยฺย   น   อุรตฺตาฬึ   กนฺเทยฺย   น   สมฺโมหํ   อาปชฺเชยฺยาติ
หียมาเน น โสเจยฺย ฯ
     [๘๓๕]   อากสฺสํ  น  สิโต  สิยาติ  อากสฺสํ  วุจฺจติ  ตณฺหา  โย
ราโค   สาราโค   ฯเปฯ   อภิชฺฌา   โลโภ   อกุสลมูลํ  ฯ  กึการณา
อากสฺสํ    วุจฺจติ    ตณฺหา    ฯ    ยาย   ตณฺหาย   รูปํ   อากสฺสติ
สมากสฺสติ     คณฺหาติ     ปรามสติ     อภินิวิสติ     เวทนํ    สญฺญํ
สงฺขาเร    วิญฺญาณํ    คตึ   อุปปตฺตึ   ปฏิสนฺธึ   ภวํ   สํสารํ   วฏฺฏํ
อากสฺสติ      สมากสฺสติ       คณฺหาติ      ปรามสติ      อภินิวิสติ
ตํการณา   อากสฺสํ   วุจฺจติ   ตณฺหา   ฯ    อากสฺสํ  น  สิโต  สิยาติ
ตณฺหํ   น  สิโต  สิยา  ๑-  ตณฺหํ  ปชเหยฺย   วิโนเทยฺย  พฺยนฺตีกเรยฺย
อนภาวงฺคเมยฺย   ตณฺหาย   อารโต  อสฺส   วิรโต  ปฏิวิรโต  นิกฺขนฺโต
@เชิงอรรถ:  ม. ตณฺหา นิสฺสิโต น สิยา ฯ
นิสฺสฏฺโฐ     วิปฺปมุตฺโต     วิสญฺญุตฺโต     วิมริยาทิกเตน     เจตสา
วิหเรยฺยาติ อากสฺสํ น สิโต สิยา ฯ เตนาห ภควา
                       ปุราณํ นาภินนฺเทยฺย     นเว ขนฺติมกุพฺพเย
                       หียมาเน น โสเจยฺย      อากสฺสํ น สิโต สิยาติ ฯ
     [๘๓๖]        เคธํ พฺรูมิ มโหโฆติ       อาจมํ ๑- พฺรูมิ ชปฺปนํ
                       อารมฺมณํ ปกปฺปนํ        กามปงฺโก ทุรจฺจโย ฯ
     [๘๓๗]   เคธํ  พฺรูมิ  มโหโฆติ  ๒-  เคโธ  วุจฺจติ  ตณฺหา  โย
ราโค   สาราโค   ฯเปฯ   อภิชฺฌา   โลโภ   อกุสลมูลํ   ฯ  มโหโฆ
วุจฺจติ    ตณฺหา   โย   ราโค   สาราโค   ฯเปฯ   อภิชฺฌา   โลโภ
อกุสลมูลํ   ฯ  เคธํ  พฺรูมิ  มโหโฆติ  เคธํ  มโหโฆติ  พฺรูมิ  อาจิกฺขามิ
เทเสมิ    ปญฺญาเปมิ    ปฏฺฐเปมิ    วิวรามิ   วิภชามิ   อุตฺตานีกโรมิ
ปกาเสมีติ เคธํ พฺรูมิ มโหโฆติ ฯ
     [๘๓๘]   อาจมํ   พฺรูมิ   ชปฺปนนฺติ  อาจมา  วุจฺจติ  ตณฺหา  โย
ราโค   สาราโค   ฯเปฯ   อภิชฺฌา   โลโภ   อกุสลมูลํ  ฯ  ชปฺปนาปิ
วุจฺจติ  ตณฺหา  โย  ราโค  สาราโค  ฯเปฯ  อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ ฯ
อาจมํ   พฺรูมิ   ชปฺปนนฺติ   อาจมํ  ชปฺปนาติ  พฺรูมิ  อาจิกฺขามิ  เทเสมิ
ปญฺญาเปมิ    ปฏฺฐเปมิ   วิวรามิ   วิภชามิ   อุตฺตานีกโรมิ   ปกาเสมีติ
อาจมํ พฺรูมิ ชปฺปนํ ฯ
     [๘๓๙]   อารมฺมณํ   ปกปฺปนนฺติ   อารมฺมณา  ๓-  วุจฺจติ  ตณฺหา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อาชวํ ฯ  ม. ยุ. มโหโฆตีติ ฯ  ม. อารมฺมณมฺปิ ฯ
โย  ราโค  สาราโค  ฯเปฯ  อภิชฺฌา  โลโภ  อกุสลมูลํ  ฯ  ปกปฺปนาปิ
วุจฺจติ  ตณฺหา  โย  ราโค  สาราโค  ฯเปฯ  อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลนฺติ
อารมฺมณํ ปกปฺปนํ ฯ
     [๘๔๐]   กามปงฺโก  ทุรจฺจโยติ  กามปงฺโก กามกทฺทโม กามกิเลโส
กามปลิโป      กามปลิโพโธ     ทุรจฺจโย     ทุรติวตฺโต     ทุตฺตโร
ทุปฺปตโร    ทุสฺสมติกฺกโม    ทุพฺพีติวตฺโตติ   กามปงฺโก   ทุรจฺจโย   ฯ
เตนาห ภควา
                       เคธํ พฺรูมิ มโหโฆติ        อาจมํ พฺรูมิ ชปฺปนํ
                       อารมฺมณํ ปกปฺปนํ        กามปงฺโก ทุรจฺจโยติ ฯ
     [๘๔๑]        สจฺจา อโวกฺกมํ มุนิ       ถเล ติฏฺฐติ พฺราหฺมโณ
                       สพฺพํ โส ปฏินิสฺสชฺช     สเว สนฺโตติ วุจฺจติ ฯ
     [๘๔๒]   สจฺจา   อโวกฺกมํ   มุนีติ   สจฺจวาจาย   อโวกฺกมนฺโต
สมฺมาทิฏฺฐิยา      อโวกฺกมนฺโต      อริยา     อฏฺฐงฺคิกา     มคฺคา
อโวกฺกมนฺโต   ฯ   มุนีติ   โมนํ   วุจฺจติ  ญาณํ  ยา  ปญฺญา  ปชานนา
ฯเปฯ สงฺคชาลมติจฺจ โส มุนีติ สจฺจา อโวกฺกมํ มุนิ ฯ
     [๘๔๓]   ถเล   ติฏฺฐติ  พฺราหฺมโณติ  ถลํ  วุจฺจติ  อมตํ  นิพฺพานํ
โย   โส   สพฺพสงฺขารสมโถ   สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค   ตณฺหกฺขโย  วิราโค
นิโรโธ    นิพฺพานํ   ฯ   พฺราหฺมโณติ   สตฺตนฺนํ   ธมฺมานํ   วาหิตตฺตา
พฺราหฺมโณ    ฯเปฯ   อนิสฺสิโต   ตาทิ   ปวุจฺจเต   ส   พฺรหฺมา   ฯ
ถเล   ติฏฺฐติ   พฺราหฺมโณติ   พฺราหฺมโณ   ถเล   ติฏฺฐติ  ทีเป  ติฏฺฐติ
ตาเณ    ติฏฺฐติ    เลเณ   ติฏฺฐติ   สรเณ   ติฏฺฐติ   อภเย   ติฏฺฐติ
อจฺจุเต   ติฏฺฐติ   อมเต   ติฏฺฐติ   นิพฺพาเน   ติฏฺฐตีติ   ถเล  ติฏฺฐติ
พฺราหฺมโณ ฯ
     [๘๔๔]   สพฺพํ  โส  ปฏินิสฺสชฺชาติ  สพฺพํ  วุจฺจติ  ทฺวาทสายตนานิ
จกฺขุญฺเจว  รูปา  จ  ฯเปฯ  มโนเจว ธมฺมา จ ฯ ยโต อชฺฌตฺติกพาหิเรสุ
อายตเนสุ    ฉนฺทราโค   ปหีโน   โหติ   อุจฺฉินฺนมูโล   ตาลาวตฺถุกโต
อนภาวงฺคโต     อายตึ     อนุปฺปาทธมฺโม     เอตฺตาวตาปิ     สพฺพํ
จตฺตํ   โหติ   วนฺตํ   มุตฺตํ   ปหีนํ   ปฏินิสฺสฏฺฐํ   ฯ  ยโต  ตณฺหา  จ
ทิฏฺฐิ   จ   มาโน   จ   ปหีนา   โหนฺติ   อุจฺฉินฺนมูลา  ตาลาวตฺถุกตา
อนภาวงฺคตา   ๑-   อายตึ   อนุปฺปาทธมฺมา  เอตฺตาวตาปิ  สพฺพํ  จตฺตํ
โหติ   วนฺตํ   มุตฺตํ   ปหีนํ   ปฏินิสฺสฏฺฐํ   ฯ   ยโต   ปุญฺญาภิสงฺขาโร
จ   อปุญฺญาภิสงฺขาโร   จ   อาเนญฺชาภิสงฺขาโร   จ   ปหีนา   โหนฺติ
อุจฺฉินฺนมูลา    ตาลาวตฺถุกตา    อนภาวงฺคตา   อายตึ   อนุปฺปาทธมฺมา
เอตฺตาวตาปิ   สพฺพํ   จตฺตํ   โหติ   วนฺตํ   มุตฺตํ  ปหีนํ  ปฏินิสฺสฏฺฐนฺติ
สพฺพํ โส ปฏินิสฺสชฺช ฯ
     [๘๔๕]   สเว  สนฺโตติ  วุจฺจตีติ  โส  สนฺโต  อุปสนฺโต  วูปสนฺโต
นิพฺพุโต   ปฏิปฺปสฺสทฺโธติ   วุจฺจติ   กถิยติ   ภณิยติ   ทีปิยติ  โวหริยตีติ
สเว สนฺโตติ วุจฺจติ ฯ เตนาห ภควา
                       สจฺจา อโวกฺกมํ มุนิ       ถเล ติฏฺฐติ พฺราหฺมโณ
                       สพฺพํ โส ปฏินิสฺสชฺช     สเว สนฺโตติ วุจฺจตีติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อนภาวงฺกตา ฯ โป. ยุ. อภาวงฺคตา ฯ
     [๘๔๖]        ส เว วิทฺธา ๑- ส เวทคู    ญตฺวา ธมฺมํ อนิสฺสิโต
                       สมฺมา โส โลเก อิริยาโน  นปฺปิเหตีธ กสฺสจิ ฯ
     [๘๔๗]   ส  เว  วิทฺธา  ส  เวทคูติ  วิทฺธาติ  วิทฺธา  วิชฺชาคโต
ญาณี   พุทฺธิมา  วิภาวี  เมธาวี  ฯ  เวทคูติ  เวโท  วุจฺจติ  ๒-  จตูสุ
มคฺเคสุ    ญาณํ    ฯเปฯ    สพฺพเวทนาสุ   วีตราโค   สพฺพเวทมติจฺจ
เวทคู โสติ ส เว วิทฺธา ส เวทคู ฯ
     [๘๔๘]   ญตฺวา  ธมฺมํ  อนิสฺสิโตติ  [๓]- ญตฺวา ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา
ตีรยิตฺวา   วิภาวยิตฺวา   วิภูตํ   กตฺวา   สพฺเพ   สงฺขารา   อนิจฺจาติ
ญตฺวา   ชานิตฺวา   ตุลยิตฺวา   ตีรยิตฺวา   วิภาวยิตฺวา   วิภูตํ   กตฺวา
สพฺเพ    สงฺขารา   ทุกฺขาติ   ฯเปฯ   ยงฺกิญฺจิ   สมุทยธมฺมํ   สพฺพนฺตํ
นิโรธธมฺมนฺติ    ญตฺวา   ชานิตฺวา   ตุลยิตฺวา   ตีรยิตฺวา   วิภาวยิตฺวา
วิภูตํ    กตฺวา   ฯ   อนิสฺสิโตติ   เทฺว   นิสฺสยา   ตณฺหานิสฺสโย   จ
ทิฏฺฐินิสฺสโย  จ  ฯเปฯ  อยํ  ตณฺหานิสฺสโย  ฯเปฯ  อยํ  ทิฏฺฐินิสฺสโย  ฯ
ตณฺหานิสฺสยํ    ปหาย    ทิฏฺฐินิสฺสยํ   ปฏินิสฺสชฺชิตฺวา   จกฺขุํ   อนิสฺสิโต
โสตํ    อนิสฺสิโต    ฆานํ    อนิสฺสิโต   ฯเปฯ   ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาตพฺเพ
ธมฺเม    อนิสฺสิโต    อนลฺลีโน    อนุปคโต   อนชฺโฌสิโต   อนธิมุตฺโต
นิกฺขนฺโต     นิสฺสฏฺโฐ     วิปฺปมุตฺโต     วิสญฺญุตฺโต    วิมริยาทิกเตน
เจตสา วิหรตีติ ญตฺวา ธมฺมํ อนิสฺสิโต ฯ
     [๘๔๙]   สมฺมา  โส  โลเก  อิริยาโนติ  ยโต  อชฺฌตฺติกพาหิเรสุ
อายตเนสุ    ฉนฺทราโค   ปหีโน   โหติ   อุจฺฉินฺนมูโล   ตาลาวตฺถุกโต
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วิทฺวา ฯ  ม. เวทา วุจฺจนฺติ ฯ ยุ. เวทา วุจฺจติ ฯ  ม. ญตฺวาติ ฯ
อนภาวงฺคโต    อายตึ    อนุปฺปาทธมฺโม   เอตฺตาวตาปิ   สมฺมา   โส
โลเก  จรติ  วิหรติ  อิริยติ  วตฺตติ  ปาเลติ  ยเปติ  ยาเปติ  ฯ  ยโต
ปุญฺญาภิสงฺขาโร    จ    อปุญฺญาภิสงฺขาโร    จ    อาเนญฺชาภิสงฺขาโร
จ    ปหีนา    โหนฺติ    อุจฺฉินฺนมูลา    ตาลาวตฺถุกตา   อนภาวงฺคตา
อายตึ   อนุปฺปาทธมฺมา  เอตฺตาวตาปิ  สมฺมา  โส  โลเก  จรติ  วิหรติ
อิริยติ วตฺตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปตีติ สมฺมา โส โลเก อิริยาโน ฯ
     [๘๕๐]   นปฺปิเหตีธ   กสฺสจีติ   ปิหา  วุจฺจติ  ตณฺหา  โย  ราโค
สาราโค   ฯเปฯ   อภิชฺฌา   โลโภ   อกุสลมูลํ   ฯ   ยสฺเสสา  ปิหา
ตณฺหา   ปหีนา   สมุจฺฉินฺนา   วูปสนฺตา   ปฏิปฺปสฺสทฺธา   อภพฺพุปฺปตฺติกา
ญาณคฺคินา    ทฑฺฒา    โส    กสฺสจิ    นปฺปิเหติ     ขตฺติยสฺส   วา
พฺราหฺมณสฺส    วา   เวสฺสสฺส   วา   สุทฺทสฺส   วา   คหฏฺฐสฺส   วา
ปพฺพชิตสฺส    วา    เทวสฺส    วา    มนุสฺสสฺส    วาติ   นปฺปิเหตีธ
กสฺสจิ ฯ เตนาห ภควา
                       ส เว วิทฺธา ส เวทคู         ญตฺวา ธมฺมํ อนิสฺสิโต
                       สมฺมา โส โลเก อิริยาโน  นปฺปิเหตีธ กสฺสจีติ ฯ
     [๘๕๑]        โย จ ๑- กาเม อจฺจตริ     สงฺคํ โลเก ทุรจฺจยํ
                       น โส โสจติ นาชฺเฌติ      ฉินฺนโสโต อพนฺธโน ฯ
     [๘๕๒]   โย  จ  กาเม  อจฺจตริ  สงฺคํ  โลเก  ทุรจฺจยนฺติ  โยติ
โย    ยาทิโส   ยถายุตฺโต   ยถาวิหิโต   ยถาปกาโร   ยณฺฐานปฺปตฺโต
@เชิงอรรถ:  ม. โยธ ฯ
ยํธมฺมสมนฺนาคโต   ขตฺติโย   วา  พฺราหฺมโณ  วา  เวสฺโส  วา  สุทฺโท
วา  คหฏฺโฐ  วา  ปพฺพชิโต  วา  เทโว  วา  มนุสฺโส  วา  ฯ กามาติ
อุทฺทานโต   เทฺว   กามา   วตฺถุกามา   จ   กิเลสกามา   จ  ฯเปฯ
อิเม   วุจฺจนฺติ   วตฺถุกามา   ฯเปฯ   อิเม   วุจฺจนฺติ  กิเลสกามา  ฯ
สงฺคาติ   สตฺต   สงฺคา   ราคสงฺโค  โทสสงฺโค  โมหสงฺโค  มานสงฺโค
ทิฏฺฐิสงฺโค    กิเลสสงฺโค    ทุจฺจริตสงฺโค   ฯ   โลเกติ   อปายโลเก
มนุสฺสโลเก    เทวโลเก   ขนฺธโลเก   ธาตุโลเก   อายตนโลเก   ฯ
ทุรจฺจยนฺติ   โย   กาเม   จ  สงฺเค  จ  โลเก  ทุรจฺจเย  ทุรติวตฺเต
ทุตฺตเร    ทุปฺปตเร    ทุสฺสมติกฺกเม    ทุพฺพีติวตฺเต    อตฺตริ   อุตฺตริ
ปตฺตริ    สมติกฺกมิ    วีติวตฺตยีติ   โย   จ   กาเม   อจฺจตริ   สงฺคํ
โลเก ทุรจฺจยํ ฯ
     [๘๕๓]   น   โส   โสจติ   นาชฺเฌตีติ  วิปริณตํ  วา  วตฺถุํ  น
โสจติ   วิปริณตสฺมึ   วา   วตฺถุสฺมึ   น  โสจติ  จกฺขุ  เม  วิปริณตนฺติ
น  โสจติ  โสตํ  เม  ฆานํ  เม  ชิวฺหา  เม กาโย เม รูปา เม สทฺทา
เม   คนฺธา   เม   รสา   เม  โผฏฺฐพฺพา  เม  กุลํ  เม  คโณ  เม
อาวาโส  เม  ลาโภ  เม  ยโส  เม  ปสํสา  เม  สุขํ  เม  จีวรํ เม
ปิณฺฑปาโต     เม     เสนาสนํ    เม    คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา
เม  มาตา  เม  ปิตา  เม  ภาตา  เม  ภคินี  เม  ปุตฺโต  เม  ธีตา
เม   มิตฺตา   เม   อมจฺจา   เม   ญาติสาโลหิตา   เม   วิปริณตาติ
น    โสจติ    น    กิลมติ   น   ปริเทวติ   น   อุรตฺตาฬึ   กนฺทติ
น   สมฺโมหํ   อาปชฺชตีติ   น   โสจติ   ฯ   นาชฺเฌตีติ  นาชฺเฌติ  น
อชฺเฌติ   น   อุปนิชฺฌายติ   น   นิชฺฌายติ   น   ปชฺฌายติ  ฯ  อถวา
น  ชายติ  น  ชียติ  น  มียติ  น  จวติ  น  อุปปชฺชตีติ  [๑]-  น โส
โสจติ นาชฺเฌติ ฯ
     [๘๕๔]   ฉินฺนโสโต   อพนฺธโนติ   โสตา   วุจฺจติ   ตณฺหา  โย
ราโค   สาราโค   ฯเปฯ   อภิชฺฌา   โลโภ   อกุสลมูลํ  ฯ  ยสฺเสสา
โสตา     ตณฺหา    ปหีนา    สมุจฺฉินฺนา    วูปสนฺตา    ปฏิปฺปสฺสทฺธา
อภพฺพุปฺปตฺติกา    ญาณคฺคินา    ทฑฺฒา   โส   วุจฺจติ   ฉินฺนโสโต   ฯ
อพนฺธโนติ    สตฺต    พนฺธนานิ    ราคพนฺธนํ   โทสพนฺธนํ   โมหพนฺธนํ
มานพนฺธนํ    ทิฏฺฐิพนฺธนํ   กิเลสพนฺธนํ   ทุจฺจริตพนฺธนํ   ฯ   ยสฺเสตานิ
พนฺธนานิ     ปหีนานิ     สมุจฺฉินฺนานิ     วูปสนฺตานิ    ปฏิปฺปสฺสทฺธานิ
อภพฺพุปฺปตฺติกานิ    ญาณคฺคินา    ทฑฺฒานิ    โส    วุจฺจติ   อพนฺธโนติ
ฉินฺนโสโต อพนฺธโน ฯ เตนาห ภควา
                       โย จ กาเม อจฺจตริ          สงฺคํ โลเก ทุรจฺจยํ
                       น โส โสจติ นาชฺเฌติ     ฉินฺนโสโต อพนฺธโนติ ฯ
     [๘๕๕]        ยํ ปุพฺเพ ตํ วิโสเสหิ       ปจฺฉา เต มาหุ กิญฺจนํ
                       มชฺเฌ เจ โน คเหสฺสสิ    อุปสนฺโต จริสฺสสิ ฯ
     [๘๕๖]   ยํ  ปุพฺเพ  ตํ  วิโสเสหีติ  อตีเต  สงฺขาเร  อารพฺภ เย
กิเลสา  อุปฺปชฺเชยฺยุํ  เต  กิเลเส  โสเสหิ  วิโสเสหิ  สุกฺขาเปหิ [๒]-
ปชเหหิ   วิโนเทหิ   พฺยนฺตีกโรหิ   อนภาวงฺคเมหีติ  เอวมฺปิ  ยํ  ปุพฺเพ
@เชิงอรรถ:  ม. นาชฺเฌตีติ ฯ  ม. วิสุกฺขาเปหิ อพีชํ กโรหิ ฯ
ตํ   วิโสเสหิ   ฯ  อถวา  เย  อตีตา  กมฺมาภิสงฺขารา  อวิปกฺกวิปากา
เต   กมฺมาภิสงฺขาเร   โสเสหิ   วิโสเสหิ   สุกฺขาเปหิ   อพีชํ  กโรหิ
ปชเหหิ    วิโนเทหิ    พฺยนฺตีกโรหิ    อนภาวงฺคเมหีติ    เอวมฺปิ   ยํ
ปุพฺเพ ตํ วิโสเสหิ ฯ
     [๘๕๗]   ปจฺฉา  เต  มาหุ  กิญฺจนนฺติ  ปจฺฉา  วุจฺจติ  อนาคตํ  ฯ
อนาคเต   สงฺขาเร  อารพฺภ  ยานิ  อุปฺปชฺเชยฺยุํ  ราคกิญฺจนํ  โทสกิญฺจนํ
โมหกิญฺจนํ     มานกิญฺจนํ    ทิฏฺฐิกิญฺจนํ    กิเลสกิญฺจนํ    ทุจฺจริตกิญฺจนํ
อิมานิ   กิญฺจนานิ   ตุยฺหํ   มา  อหุ  มา  ปาตุมกาสิ  มา  ชเนสิ  มา
สญฺชเนสิ   มา   นิพฺพตฺเตสิ   มา   อภินิพฺพตฺเตสิ   ปชเหหิ   วิโนเทหิ
พฺยนฺตีกโรหิ อนภาวงฺคเมหีติ ปจฺฉา เต มาหุ กิญฺจนํ ฯ
     [๘๕๘]   มชฺเฌ  เจ  โน  คเหสฺสสีติ  มชฺฌํ  วุจฺจนฺติ  ปจฺจุปฺปนฺนา
รูปา   เวทนา   สญฺญา   สงฺขารา   วิญฺญาณํ   ๑-   ฯ   ปจฺจุปฺปนฺเน
สงฺขาเร   ตณฺหาวเสน   ทิฏฺฐิวเสน   น  คเหสฺสสิ  น  อุคฺคเหสฺสสิ  น
คณฺหิสฺสสิ    น    ปรามสิสฺสสิ   นาภินนฺทิสฺสสิ   นาภิวทิสฺสสิ   ๒-   น
อชฺโฌสิสฺสสิ   อภินนฺทนํ   อภิวทนํ  อชฺโฌสานํ  คาหํ  ปรามาสํ  อภินิเวสํ
ปชหิสฺสสิ     วิโนทิสฺสสิ    พฺยนฺตีกริสฺสสิ    อนภาวงฺคมิสฺสสีติ    มชฺเฌ
เจ โน คเหสฺสสิ ฯ
     [๘๕๙]   อุปสนฺโต  จริสฺสสีติ  ราคสฺส  สนฺตตฺตา สนฺโต ๓- โทสสฺส
สนฺตตฺตา    สนฺโต    ๔-   ฯเปฯ   สพฺพากุสลาภิสงฺขารานํ   สนฺตตฺตา
สมิตตฺตา    [๕]-   วูปสมิตตฺตา   วิชฺฌาตตฺตา   นิพฺพุตตฺตา   วิคตตฺตา
@เชิงอรรถ:  ม. มชฺณํ วุจฺจติ ปจฺจุปฺปนฺนา รูปเวทนา .. วิญฺญาณา ฯ  ม. นาภิจริสฺสสิ ฯ
@๓-๔ ม. สมิตตฺตา อุปสมิตตฺตา ฯ  ม. อุปสมิตตฺตา ฯ
ปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา   สนฺโต   อุปสนฺโต   วูปสนฺโต   นิพฺพุโต  ปฏิปฺปสฺสทฺโธ
จริสฺสสิ  วิหริสฺสสิ  อิริยิสฺสสิ  วตฺติสฺสสิ  ปาลิสฺสสิ  ยปิสฺสสิ  ยาปิสฺสสีติ
อุปสนฺโต จริสฺสสิ ฯ เตนาห ภควา
                       ยํ ปุพฺเพ ตํ วิโสเสหิ        ปจฺฉา เต มาหุ กิญฺจนํ
                       มชฺเฌ เจ โน คเหสฺสสิ    อุปสนฺโต จริสฺสสีติ ฯ
     [๘๖๐]        สพฺพโส นามรูปสฺมึ        ยสฺส นตฺถิ มมายิตํ
                       อสตา จ น โสจติ           ส เว โลเก น ชิยฺยติ ฯ
     [๘๖๑]   สพฺพโส   นามรูปสฺมึ  ยสฺส  นตฺถิ  มมายิตนฺติ  สพฺพโสติ
สพฺเพน   สพฺพํ   สพฺพถา   สพฺพํ   อเสสํ   นิสฺเสสํ  ปริยาทายวจนเมตํ
สพฺพโสติ  ฯ  นามนฺติ  จตฺตาโร  อรูปิโน  ขนฺธา  ฯ  รูปนฺติ จตฺตาโร จ
มหาภูตา   จตุนฺนญฺจ   มหาภูตานํ   อุปาทายรูปํ   ฯ   ยสฺสาติ  อรหโต
ขีณาสวสฺส     ฯ     มมตฺตนฺติ     เทฺว    มมตฺตา    ตณฺหามมตฺตญฺจ
ทิฏฺฐิมมตฺตญฺจ   ฯเปฯ   อิทํ   ตณฺหามมตฺตํ   ฯเปฯ  อิทํ  ทิฏฺฐิมมตฺตํ  ฯ
สพฺพโส   นามรูปสฺมึ   ยสฺส   นตฺถิ   มมายิตนฺติ   สพฺพโส   นามรูปสฺมึ
มมตฺตา    ยสฺส   นตฺถิ   [๑]-   น   สํวิชฺชนฺติ   นุปลพฺภนฺติ   ปหีนา
สมุจฺฉินฺนา        วูปสนฺตา        ปฏิปฺปสฺสทฺธา       อภพฺพุปฺปตฺติกา
ญาณคฺคินา ทฑฺฒาติ สพฺพโส นามรูปสฺมึ ยสฺส นตฺถิ มมายิตํ ฯ
     [๘๖๒]   อสตา  จ  น  โสจตีติ  วิปริณตํ  วา  วตฺถุํ  น  โสจติ
วิปริณตสฺมึ   วา   วตฺถุสฺมึ   น   โสจติ   จกฺขุ   เม   วิปริณตนฺติ  น
โสจติ   โสตํ   เม   ฆานํ   เม  ชิวฺหา  เม  กาโย  เม  รูปา  เม
@เชิงอรรถ:  ม. น สนฺติ ฯ
สทฺทา  เม  คนฺธา  เม  รสา  เม  โผฏฺฐพฺพา  เม  กุลํ  เม คโณ เม
อาวาโส   เม   ลาโภ   เม   ฯเปฯ  ญาติสาโลหิตา  เม  วิปริณตาติ
น   โสจติ  น  กิลมติ  น  ปริเทวติ  น  อุรตฺตาฬึ  กนฺทติ  น  สมฺโมหํ
อาปชฺชตีติ   เอวมฺปิ   อสตา   จ   น   โสจติ   ฯ  อถวา  อสาตาย
ทุกฺขาย    เวทนาย    ผุฏฺโฐ   ปเรโต   สโมหิโต   สมนฺนาคโต   น
โสจติ   น   กิลมติ   น   ปริเทวติ  น  อุรตฺตาฬึ  กนฺทติ  น  สมฺโมหํ
อาปชฺชตีติ   เอวมฺปิ   อสตา   จ   น  โสจติ  ฯ  อถวา  จกฺขุโรเคน
ผุฏฺโฐ       ปเรโต       ฯเปฯ      ฑํสมกสวาตาตปสิรึสปสมฺผสฺเสหิ
ผุฏฺโฐ   ปเรโต   สโมหิโต   สมนฺนาคโต   น   โสจติ  น  กิลมติ  น
ปริเทวติ   น   อุรตฺตาฬึ   กนฺทติ   น   สมฺโมหํ   อาปชฺชตีติ  เอวมฺปิ
อสตา  จ  น  โสจติ  ฯ  อถวา  อสนฺเต  อสํวิชฺชมาเน อนุปลพฺภิยมาเน
อหุ  วต  เม  ตํ  วต  เม  นตฺถิ  สิยา  วต  เม  ตํ วตาหํ น ลภามีติ
น   โสจติ  น  กิลมติ  น  ปริเทวติ  น  อุรตฺตาฬึ  กนฺทติ  น  สมฺโมหํ
อาปชฺชตีติ เอวมฺปิ อสตา จ น โสจติ ฯ
     [๘๖๓]   ส  เว  โลเก  น  ชิยฺยตีติ  ยสฺส  มยฺหํ  วา อิทํ ปเรสํ
วา    อิทนฺติ    กิญฺจิ    รูปคตํ    เวทนาคตํ   สญฺญาคตํ   สงฺขารคตํ
วิญฺญาณคตํ     คหิตํ     ปรามฏฺฐํ    อภินิวิฏฺฐํ    อชฺโฌสิตํ    อธิมุตฺตํ
อตฺถิ ตสฺส ชานิ อตฺถิ ฯ ภาสิตมฺปิ เหตํ
                ชินฺโน รถสฺสมณิกุณฺฑเล ๑- จ
                ปุตฺเต จ ทาเร จ ตเถว ชินฺโน
@เชิงอรรถ:  ม. รถสฺสํ มณิกุณฺฑเล ฯ
                สพฺเพสุ โภเคสุ อเสวิเตสุ
                กสฺมา น สนฺตปฺปสิ โสกกาเล ฯ
                ปุพฺเพว มจฺจํ วิชหนฺติ โภคา
                มจฺโจว เน ปุพฺพตรํ ชหาติ ๑-
                อสฺสกา ๒- โภคิโน ๓- กามกามี
                ตสฺมา น โสจามหํ โสกกาเล ฯ
                อุเทติ อาปูรติ เวติ จนฺโท
                อตฺถํ คเมตฺวาน ปเลติ สุริโย ๔-
                วิทิตา มยา อฏฺฐ ๕- โลกธมฺมา
                ตสฺมา น โสจามหํ โสกกาเลติ ฯ
     {๘๖๓.๑}   ยสฺส  มยฺหํ  วา  อิทํ  ปเรสํ  วา อิทนฺติ กิญฺจิ รูปคตํ
เวทนาคตํ    สญฺญาคตํ    สงฺขารคตํ    วิญฺญาณคตํ    คหิตํ   ปรามฏฺฐํ
อภินิวิฏฺฐํ   อชฺโฌสิตํ   อธิมุตฺตํ   นตฺถิ  ตสฺส  ชานิ  นตฺถิ  ฯ  ภาสิตมฺปิ
เหตํ   นนฺทสิ   สมณาติ   กึ   ลทฺธา  อาวุโสติ  เตนหิ  สมณ  โสจสีติ
กึ   ชิยิตฺถ   อาวุโสติ   เตนหิ   สมณ   เนว   นนฺทสิ   น   โสจสีติ
เอวมาวุโสติ ฯ
                       จิรสฺสํ วต ปสฺสาม        พฺราหฺมณํ ปรินิพฺพุตํ
                       อนนฺทึ อนิฆํ ภิกฺขุํ         ติณฺณํ โลเก วิสตฺติกนฺติ ฯ
ส เว โลเก น ชิยฺยติ ฯ เตนาห ภควา
@เชิงอรรถ:  ม. ชหาสิ ฯ  ม. ยุ. อสสฺสตา ฯ  ม. ภาวิโน ฯ  ม. อนฺธํ ตเปตฺวาน
@ปเลติ สูริโย ฯ  ม. ยุ. สตฺตุก ฯ อิทํ อาลปนํ ฯ
                       สพฺพโส นามรูปสฺมึ      ยสฺส นตฺถิ มมายิตํ
                       อสตา จ น โสจติ         ส เว โลเก น ชิยฺยตีติ ฯ
     [๘๖๔]        ยสฺส นตฺถิ อิทํ เมติ      ปเรสํ วาปิ กิญฺจนํ
                       มมตฺตํ โส อสํวินฺทํ       นตฺถิ เมติ น โสจติ ฯ
     [๘๖๕]   ยสฺส  นตฺถิ  อิทํ  เมติ  ปเรสํ  วาปิ  กิญฺจนนฺติ  ยสฺสาติ
อรหโต  ขีณาสวสฺส  ฯ  ยสฺส  มยฺหํ  วา  อิทํ  ปเรสํ  วา  อิทนฺติ กิญฺจิ
รูปคตํ     เวทนาคตํ    สญฺญาคตํ    สงฺขารคตํ    วิญฺญาณคตํ    คหิตํ
ปรามฏฺฐํ   อภินิวิฏฺฐํ   อชฺโฌสิตํ   อธิมุตฺตํ   นตฺถิ   [๑]-  น  สํวิชฺชติ
นุปลพฺภติ    ปหีนํ    สมุจฺฉินฺนํ    วูปสนฺตํ   ปฏิปฺปสฺสทฺธํ   อภพฺพุปฺปตฺติกํ
ญาณคฺคินา   ทฑฺฒนฺติ   เอวมฺปิ   ยสฺส   นตฺถิ  อิทํ  เมติ  ปเรสํ  วาปิ
กิญฺจนํ ฯ
     {๘๖๕.๑}   วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  นายํ ภิกฺขเว กาโย ตุมฺหากํ นปิ
อญฺเญสํ     ปุราณมิทํ    ภิกฺขเว    กมฺมํ    อภิสงฺขตํ    อภิสญฺเจตยิตํ
เวทนิยํ  ทฏฺฐพฺพํ  ตตฺร  ภิกฺขเว  สุตวา  อริยสาวโก  ปฏิจฺจสมุปฺปาทํเยว
สาธุกํ   โยนิโส  มนสิกโรติ  อิติ  อิมสฺมึ  สติ  อิทํ  โหติ  อิมสฺสุปฺปาทา
อิทํ  อุปฺปชฺชติ  อิมสฺมึ  อสติ  อิทํ  น  โหติ  อิมสฺส  นิโรธา อิทํ นิรุชฺฌติ
ยทิทํ    อวิชฺชาปจฺจยา    สงฺขารา   สงฺขารปจฺจยา   วิญฺญาณํ   ฯเปฯ
เอวเมตสฺส   เกวลสฺส   ทุกฺขกฺขนฺธสฺส   สมุทโย   โหติ  อวิชฺชายเตฺวว
อเสสวิราคนิโรธา    สงฺขารนิโรโธ    ฯเปฯ   เอวเมตสฺส   เกวลสฺส
ทุกฺขกฺขนฺธสฺส   นิโรโธ   โหตีติ   ฯ   เอวมฺปิ  ยสฺส  นตฺถิ  อิทํ  เมติ
ปเรสํ วาปิ กิญฺจนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. น สนฺติ ฯ
     {๘๖๕.๒}   วุตฺตํ เหตํ ภควตา
         สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขสฺสุ    โมฆราช สทา สโต
         อตฺตานุทิฏฺฐึ อูหจฺจ           เอวํ มจฺจุตฺตโร สิยา
         เอวํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ            มจฺจุราชา น ปสฺสตีติ ฯ
เอวมฺปิ [๑]- ยสฺส นตฺถิ อิทํ เม ปเรสํ วาปิ กิญฺจนํ ฯ
     {๘๖๕.๓}   วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  ยํ  ภิกฺขเว น ตุมฺหากํ ตํ ปชหถ
ตํ   โว   ปหีนํ   ทีฆรตฺตํ  หิตาย  สุขาย  ภวิสฺสตีติ  ฯ  กิญฺจ  ภิกฺขเว
น   ตุมฺหากํ   รูปํ   ภิกฺขเว   น   ตุมฺหากํ  ตํ  ปชหถ  ตํ  โว  ปหีนํ
ทีฆรตฺตํ    หิตาย    สุขาย    ภวิสฺสติ    เวทนา   สญฺญา   สงฺขารา
วิญฺญาณํ   น   ตุมฺหากํ   ตํ   ปชหถ   ตํ   โว  ปหีนํ  ทีฆรตฺตํ  หิตาย
สุขาย   ภวิสฺสติ   ตํ   กึ   มญฺญถ   ภิกฺขเว   ยํ   อิมสฺมึ   เชตวเน
ติณกฏฺฐสาขาปลาสํ    ตํ    ชโน    หเรยฺย    วา    ฑเหยฺย    วา
ยถาปจฺจยํ   วา   กเรยฺย   อปินุ   ตุมฺหากํ   เอวมสฺส   อเมฺห  ชโน
หรติ  วา  ฑหติ  วา  ยถาปจฺจยํ  วา  กโรตีติ  ฯ  โนเหตํ  ภนฺเต  ฯ
ตํ   กิสฺส   เหตุ   ฯ  น  หิ  โน  เอตํ  ภนฺเต  อตฺตา  วา  อตฺตนิยํ
วา   ฯ  เอวํ  ๒-  โข  ภิกฺขเว  ยํ  น  ตุมฺหากํ  ตํ  ปชหถ  ตํ  โว
ปหีนํ   ทีฆรตฺตํ   หิตาย   สุขาย   ภวิสฺสตีติ   ฯ   กิญฺจ   ภิกฺขเว  น
ตุมฺหากํ   รูปํ   ภิกฺขเว   น   ตุมฺหากํ   ตํ   ปชหถ   ตํ   โว  ปหีนํ
ทีฆรตฺตํ    หิตาย    สุขาย    ภวิสฺสติ    เวทนา   สญฺญา   สงฺขารา
วิญฺญาณํ   น   ตุมฺหากํ   ตํ   ปชหถ   ตํ   โว  ปหีนํ  ทีฆรตฺตํ  หิตาย
@เชิงอรรถ:  โป. ภิกฺขเว ฯ  ม. ยุ. เอวเมว ฯ
สุขาย   ภวิสฺสตีติ   ฯ   เอวมฺปิ  ยสฺส  นตฺถิ  อิทํ  เมติ  ปเรสํ  วาปิ
กิญฺจนํ ฯ
     {๘๖๕.๔}   ภาสิตมฺปิ เหตํ
         สุทฺธคมสมุปฺปาทํ                สุทฺธสงฺขารสนฺตตึ
         ปสฺสนฺตสฺส ยถาภูตํ             น ภยํ โหติ คามณิ
         ติณกฏฺฐสมํ โลกํ                 ยทา ปญฺญาย ปสฺสติ
         นาญฺญํ ปตฺถยเต กิญฺจิ        อญฺญตฺร อปฺปฏิสนฺธิยาติ ฯ
     [๑]- วชิรา ภิกฺขุนี มารํ ปาปิมนฺตํ เอตทโวจ
         กนฺนุ สตฺโตติ ปจฺเจสิ            มาร ทิฏฺฐิคตํ นุ เต
         สุทฺธสงฺขารปุญฺโชยํ              นยิธ สตฺตูปลพฺภติ
         ยถาปิ ๒- องฺคสมฺภารา        โหติ สทฺโท รโถ อิติ
         เอวํ ขนฺเธสุ สนฺเตสุ              โหติ สตฺโตติ สมฺมติ
         ทุกฺขเมว หิ สมฺโภติ              ทุกฺขํ ติฏฺฐติ เวติ จ
         นาญฺญตฺร ทุกฺขา สมฺโภติ     นาญฺญํ ทุกฺขา นิรุชฺฌตีติ ฯ
เอวมฺปิ ยสฺส นตฺถิ อิทํ เมติ ปเรสํ วาปิ กิญฺจนํ ฯ
     {๘๖๕.๕}   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  รูปํ สมนฺเนสติ ยาวตา
รูปสฺส   คติ   เวทนํ   สญฺญํ   สงฺขาเร   วิญฺญาณํ  สมนฺเนสติ  ยาวตา
วิญฺญาณสฺส    คติ    ตสฺส    รูปํ    สมนฺเนสโต    ยาวตา    รูปสฺส
คติ    เวทนํ    สญฺญํ    สงฺขาเร    วิญฺญาณํ   สมนฺเนสโต   ยาวตา
วิญฺญาณสฺส   คติ   ยมฺปิ   ๓-   ยสฺส   โหติ  อหนฺติ  วา  มมนฺติ  วา
@เชิงอรรถ:  โป. ม. เอวมฺปิ ยสฺส นตฺถิ อิทํ เมติ ปเรสํ วาปิ กิญฺจนํ ฯ  ม. ยถาหิ ฯ
@ ม. ยมฺปิสฺส ฯ
อสฺมีติ   วา   ตมฺปิ   ตสฺส   น  โหตีติ  ฯ  เอวมฺปิ  ยสฺส  นตฺถิ  อิทํ
เมติ ปเรสํ วาปิ กิญฺจนํ ฯ
     {๘๖๕.๖}   อายสฺมา  อานนฺโท  ภควนฺตํ  เอตทโวจ สุญฺโญ โลโก
สุญฺโญ  โลโกติ  ภนฺเต  วุจฺจติ  กิตฺตาวตา  นุ  โข ภนฺเต สุญฺโญ โลโกติ
วุจฺจตีติ   ฯ   ยสฺมา   โข   อานนฺท   สุญฺญํ  อตฺเตน  วา  อตฺตนิเยน
วา    ตสฺมา    สุญฺโญ    โลโกติ   วุจฺจตีติ   ฯ   กิญฺจานนฺท   สุญฺญํ
อตฺเตน   วา   อตฺตนิเยน   วา   จกฺขุ   โข  อานนฺท  สุญฺญํ  อตฺเตน
วา     อตฺตนิเยน     วา    รูปา    สุญฺญา    จกฺขุวิญฺญาณํ    สุญฺญํ
จกฺขุสมฺผสฺโส     สุญฺโญ     ยทิทํ     จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา     อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  สุญฺญํ  โสตํ
สุญฺญํ     สทฺทํ     สุญฺญํ    ฆานํ    สุญฺญํ    คนฺธํ    สุญฺญํ    ชิวฺหา
สุญฺญา     รสา    สุญฺญา    กาโย    สุญฺโญ    โผฏฺฐพฺพา    สุญฺญา
มโน      สุญฺโญ      ธมฺโม      สุญฺโญ      มโนวิญฺญาณํ     สุญฺญํ
มโนสมฺผสฺโส     สุญฺโญ     ยทิทํ     มโนสมฺผสฺสปจฺจยา     อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  สุญฺญํ  อตฺเตน วา
อตฺตนิเยน   วา   ยสฺมา  โข  อานนฺท  สุญฺญํ  อตฺเตน  วา  อตฺตนิเยน
วา   ตสฺมา   สุญฺโญ   โลโกติ   วุจฺจตีติ   ฯ   เอวมฺปิ   ยสฺส  นตฺถิ
อิทํ เมติ ปเรสํ วาปิ กิญฺจนํ ฯ
     [๘๖๖]   มมตฺตํ   โส   อสํวินฺทนฺติ   มมตฺตาติ   เทฺว   มมตฺตา
ตณฺหามมตฺตญฺจ    ทิฏฺฐิมมตฺตญฺจ    ฯเปฯ    อิทํ   ตณฺหามมตฺตํ   ฯเปฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อิติสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ
อิทํ      ทิฏฺฐิมมตฺตํ     ฯ     ตณฺหามมตฺตํ     ปหาย     ทิฏฺฐิมมตฺตํ
ปฏินิสฺสชฺชิตฺวา     มมตฺตํ    อวินฺทนฺโต    อสํวินฺทนฺโต    อนธิคจฺฉนฺโต
อปฺปฏิลภนฺโตติ มมตฺตํ โส อสํวินฺทํ ฯ
     [๘๖๗]   นตฺถิ  เมติ  น  โสจตีติ  วิปริณตํ  วา  วตฺถุํ  น  โสจติ
วิปริณตสฺมึ   วา   วตฺถุสฺมึ   น   โสจติ   จกฺขุ   เม   วิปริณตนฺติ  น
โสจติ   โสตํ   เม   ฯเปฯ   สาโลหิตา   เม  วิปริณตาติ  น  โสจติ
น   กิลมติ  น  ปริเทวติ  น  อุรตฺตาฬึ  กนฺทติ  น  สมฺโมหํ  อาปชฺชตีติ
นตฺถิ เมติ น โสจติ ฯ เตนาห ภควา
                       ยสฺส นตฺถิ อิทํ เมติ      ปเรสํ วาปิ กิญฺจนํ
                       มมตฺตํ โส อสํวินฺทํ       นตฺถิ เมติ น โสจตีติ ฯ
     [๘๖๘]        อนิฏฺฐุรี อนานุคิทฺโธ     อเนโช สพฺพธี สโม
                       ตมานิสํสํ ปพฺรูมิ          ปุจฺฉิโต อวิกมฺปินํ ฯ
     [๘๖๙]   อนิฏฺฐุรี  อนานุคิทฺโธติ  ๑-  กตมํ  นิฏฺฐุริยํ  ฯ อิเธกจฺโจ
นิฏฺฐุรี   โหติ   ปรลาภสกฺการครุการมานนวนฺทนปูชนาสุ   อิสฺสติ  อุสฺสุยติ
อิสฺสํ   พนฺธติ   ยํ   เอวรูปํ   นิฏฺฐุริยํ  นิฏฺฐุริยกมฺมํ  อิสฺสา  อิสฺสายนา
อิสฺสายิตตฺตํ  อุสฺสุยา  อุสฺสุยนา  อุสฺสุยิตตฺตํ  อิทํ  วุจฺจติ  นิฏฺฐุริยํ  ฯ
ยสฺเสตํ     นิฏฺฐุริยํ     ปหีนํ     สมุจฺฉินฺนํ    วูปสนฺตํ    ปฏิปฺปสฺสทฺธํ
อภพฺพุปฺปตฺติกํ   ญาณคฺคินา   ทฑฺฒํ   โส   วุจฺจติ  อนิฏฺฐุรีติ  อนิฏฺฐุรี  ฯ
อนานุคิทฺโธติ   เคโธ   วุจฺจติ   ตณฺหา   โย  ราโค  สาราโค  ฯเปฯ
อภิชฺฌา   โลโภ   อกุสลมูลํ   ฯ   ยสฺเสโส  เคโธ  ปหีโน  สมุจฺฉินฺโน
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. ... สโมติ ฯ
วูปสนฺโต     ปฏิปฺปสฺสทฺโธ     อภพฺพุปฺปตฺติโก     ญาณคฺคินา    ทฑฺโฒ
โส   วุจฺจติ  อนานุคิทฺโธ  ฯ  โส  รูเป  อคิทฺโธ  ฯเปฯ  ทิฏฺฐ  สุตมุต
วิญฺญาตพฺเพสุ    ธมฺเมสุ   อคิทฺโธ   อคธิโต   อมุจฺฉิโต   อนชฺโฌปนฺโน
วีตเคโธ   วิคตเคโธ   จตฺตเคโธ   วนฺตเคโธ   มุตฺตเคโธ  ปหีนเคโธ
ปฏินิสฺสฏฺฐเคโธ     วีตราโค    วิคตราโค    จตฺตราโค    วนฺตราโค
มุตฺตราโค   ปหีนราโค   ปฏินิสฺสฏฺฐราโค   นิจฺฉาโต   นิพฺพุโต  สีติภูโต
สุขปฏิสํเวที พฺรหฺมภูเตน อตฺตนา วิหรตีติ อนิฏฺฐุรี อนานุคิทฺโธ ฯ
     [๘๗๐]   อเนโช  สพฺพธี  สโมติ  เอชา  วุจฺจติ  ตณฺหา โย ราโค
สาราโค   ฯเปฯ   อภิชฺฌา   โลโภ   อกุสลมูลํ   ฯ  ยสฺเสสา  เอชา
ตณฺหา       ปหีนา      สมุจฺฉินฺนา      วูปสนฺตา      ปฏิปฺปสฺสทฺธา
อภพฺพุปฺปตฺติกา   ญาณคฺคินา   ทฑฺฒา   โส  วุจฺจติ  อเนโช  ฯ  เอชาย
ปหีนตฺตา   อเนโช   โส   ลาเภปิ   น   อิญฺชติ  อลาเภปิ  น  อิญฺชติ
ยเสปิ    น   อิญฺชติ   อยเสปิ   น   อิญฺชติ   ปสํสายปิ   น   อิญฺชติ
นินฺทายปิ    น   อิญฺชติ   สุเขปิ   น   อิญฺชติ   ทุกฺเขปิ   น   อิญฺชติ
น   จลติ   น  เวธติ  นปฺปเวธติ  น  สมฺปเวธตีติ  อเนโช  ฯ  สพฺพธี
สโมติ   สพฺพํ   วุจฺจติ   ทฺวาทสายตนานิ  จกฺขุ  เจว  รูปา  จ  ฯเปฯ
มโน   เจว   ธมฺมา   จ   ฯ   ยโต   อชฺฌตฺติกพาหิเรสุ   อายตเนสุ
ฉนฺทราโค   ปหีโน   โหติ   อุจฺฉินฺนมูโล   ตาลาวตฺถุกโต  อนภาวงฺคโต
อายตึ   อนุปฺปาทธมฺโม   โส   วุจฺจติ   สพฺพตฺถ   สโม  สพฺพตฺถ  ตาทิ
สพฺพตฺถ มชฺฌตฺโต สพฺพตฺถ อุเปกฺขโกติ อเนโช สพฺพธี สโม ฯ
     [๘๗๑]   ตมานิสํสํ   ปพฺรูมิ   ปุจฺฉิโต   อวิกมฺปินนฺติ   อวิกมฺปินํ
ปุคฺคลานํ   ๑-   ปุฏฺโฐ   ปุจฺฉิโต  ยาจิโต  อชฺเฌสิโต  ปสาทิโต  อิเม
จตฺตาโร   อานิสํเส   ปพฺรูมิ   โย  โส  อนิฏฺฐุรี  อนานุคิทฺโธ  อเนโช
สพฺพธี    สโมติ    พฺรูมิ   อาจิกฺขามิ   ฯเปฯ   ปกาเสมีติ   ตมานิสํสํ
ปพฺรูมิ ปุจฺฉิโต อวิกมฺปินํ ฯ เตนาห ภควา
                       อนิฏฺฐุรี อนานุคิทฺโธ      อเนโช สพฺพธี สโม
                       ตมานิสํสํ ปพฺรูมิ           ปุจฺฉิโต อวิกมฺปินนฺติ ฯ
     [๘๗๒]        อเนชสฺส วิชานโต          นตฺถิ กาจิ นิสงฺขิติ ๒-
                       วิรโต โส วิยารมฺภา ๓-   เขมํ ปสฺสติ สพฺพธิ ฯ
     [๘๗๓]   อเนชสฺส  วิชานโตติ  เอชา  วุจฺจติ  ตณฺหา  โย  ราโค
สาราโค  ฯเปฯ  อภิชฺฌา  โลโภ  อกุสลมูลํ  ฯ  ยสฺเสสา  เอชา ตณฺหา
ปหีนา     สมุจฺฉินฺนา     วูปสนฺตา     ปฏิปฺปสฺสทฺธา    อภพฺพุปฺปตฺติกา
ญาณคฺคินา   ทฑฺฒา   โส   วุจฺจติ   อเนโช   ฯ   เอชาย   ปหีนตฺตา
อเนโช   โส   ลาเภปิ   น   อิญฺชติ   อลาเภปิ   น   อิญฺชติ  ยเสปิ
น     อิญฺชติ    อยเสปิ    น    อิญฺชติ    ปสํสายปิ    น    อิญฺชติ
นินฺทายปิ    น   อิญฺชติ   สุเขปิ   น   อิญฺชติ   ทุกฺเขปิ   น   อิญฺชติ
น   จลติ   น   เวธติ   นปฺปเวธติ   น   สมฺปเวธตีติ   อเนชสฺส  ฯ
วิชานโตติ   ชานโต   อาชานโต   วิชานโต   ปฏิวิชานโต   ปฏิวิชฺฌโต
สพฺเพ   สงฺขารา  อนิจฺจาติ  ชานโต  อาชานโต  วิชานโต  ปฏิวิชานโต
ปฏิวิชฺฌโต   สพฺเพ   สงฺขารา   ทุกฺขาติ   ฯเปฯ   ยงฺกิญฺจิ  สมุทยธมฺมํ
@เชิงอรรถ:  ม. ปุคฺคลํ ฯ   ม. นิสงฺขติ ฯ   ม. วิยารพฺภา ฯ
สพฺพนฺตํ   นิโรธธมฺมนฺติ   ชานโต   อาชานโต   วิชานโต   ปฏิวิชานโต
ปฏิวิชฺฌโตติ อเนชสฺส วิชานโต ฯ
     [๘๗๔]   นตฺถิ  กาจิ  นิสงฺขิตีติ  นิสงฺขิติโย วุจฺจนฺติ ปุญฺญาภิสงฺขาโร
อปุญฺญาภิสงฺขาโร    อาเนญฺชาภิสงฺขาโร    ฯ   ยโต   ปุญฺญาภิสงฺขาโร
จ   อปุญฺญาภิสงฺขาโร   จ   อาเนญฺชาภิสงฺขาโร   จ   ปหีนา   โหนฺติ
อุจฺฉินฺนมูลา    ตาลาวตฺถุกตา    อนภาวงฺคตา   อายตึ   อนุปฺปาทธมฺมา
เอตฺตาวตา    นิสงฺขิติโย   นตฺถิ   น   สํวิชฺชนฺติ   นุปลพฺภนฺติ   ปหีนา
สมุจฺฉินฺนา        วูปสนฺตา        ปฏิปฺปสฺสทฺธา       อภพฺพุปฺปตฺติกา
ญาณคฺคินา ทฑฺฒาติ นตฺถิ กาจิ นิสงฺขิติ ฯ
     [๘๗๕]   วิรโต  โส  วิยารมฺภาติ วิยารมฺโภ วุจฺจติ ปุญฺญาภิสงฺขาโร
อปุญฺญาภิสงฺขาโร    อาเนญฺชาภิสงฺขาโร    ฯ   ยโต   ปุญฺญาภิสงฺขาโร
จ   อปุญฺญาภิสงฺขาโร   จ   อาเนญฺชาภิสงฺขาโร   จ   ปหีนา   โหนฺติ
อุจฺฉินฺนมูลา    ตาลาวตฺถุกตา    อนภาวงฺคตา   อายตึ   อนุปฺปาทธมฺมา
เอตฺตาวตา   วิยารมฺภา   อารโต   อสฺส   วิรโต  ปฏิวิรโต  นิกฺขนฺโต
นิสฺสฏฺโฐ     วิปฺปมุตฺโต     วิสญฺญุตฺโต     วิมริยาทิกเตน     เจตสา
วิหรตีติ ๑- วิรโต โส วิยารมฺภา ฯ
     [๘๗๖]   เขมํ  ปสฺสติ  สพฺพธีติ  ภยกโร  ราโค  ภยกโร  โทโส
ภยกโร   โมโห   ฯเปฯ   ภยกรา   กิเลสา   ฯ   ภยกรสฺส  ราคสฺส
ปหีนตฺตา    ฯเปฯ   ภยกรานํ   กิเลสานํ   ปหีนตฺตา   สพฺพตฺถ   เขมํ
ปสฺสติ     สพฺพตฺถ     อภยํ    ปสฺสติ    สพฺพตฺถ    อนีติกํ    ปสฺสติ
@เชิงอรรถ:  ยุ. วิหเรยฺยาติ ฯ
สพฺพตฺถ    อนุปทฺทวํ    ปสฺสติ   สพฺพตฺถ   อนุปสคฺคํ   ปสฺสติ   สพฺพตฺถ
ปสฺสทฺธํ ๑- ปสฺสตีติ เขมํ ปสฺสติ สพฺพธิ ฯ เตนาห ภควา
                       อเนชสฺส วิชานโต         นตฺถิ กาจิ นิสงฺขิติ
                       วิรโต โส วิยารมฺภา       เขมํ ปสฺสติ สพฺพธีติ ฯ
     [๘๗๗]        น สเมสุ น โอเมสุ         น อุสฺเสสุ วทเต มุนิ
                       สนฺโต โส วีตมจฺฉโร      นาเทติ น นิรสฺสตีติ (ภควา) ฯ
     [๘๗๘]   น  สเมสุ  น  โอเมสุ น อุสฺเสสุ วทเต มุนีติ [๒]- โมนํ
วุจฺจติ   ญาณํ   ยา   ปญฺญา   ปชานนา   ฯเปฯ   สงฺคชาลมติจฺจ  โส
มุนีติ   ฯ   มุนิ   เสยฺโยหมสฺมีติ   วา  สทิโสหมสฺมีติ  วา  หีโนหมสฺมีติ
วา  น  วทติ  น  กเถติ  น  ภณติ  น  ทีปยติ  น โวหรตีติ น สเมสุ น
โอเมสุ น อุสฺเสสุ วทเต มุนิ ฯ
     [๘๗๙]   สนฺโต  โส  วีตมจฺฉโรติ  สนฺโตติ  ราคสฺส  สนฺตตฺตา ๓-
สนฺโต   โทสสฺส   โมหสฺส   ฯเปฯ   สพฺพากุสลาภิสงฺขารานํ   สนฺตตฺตา
สมิตตฺตา     วูปสมิตตฺตา     วิชฺฌาตตฺตา     นิพฺพุตตฺตา     วิคตตฺตา
ปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา   สนฺโต   อุปสนฺโต   วูปสนฺโต  นิพฺพุโต  ปฏิปฺปสฺสทฺโธติ
สนฺโต   โส   ฯ  วีตมจฺฉโรติ  ปญฺจ  มจฺฉริยานิ  อาวาสมจฺฉริยํ  ฯเปฯ
คาโห   อิทํ   วุจฺจติ   มจฺฉริยํ   ฯ  ยสฺเสตํ  มจฺฉริยํ  ปหีนํ  สมุจฺฉินฺนํ
วูปสนฺตํ     ปฏิปฺปสฺสทฺธํ    อภพฺพุปฺปตฺติกํ    ญาณคฺคินา    ทฑฺฒํ    โส
วุจฺจติ   วีตมจฺฉโร   วิคตมจฺฉโร  จตฺตมจฺฉโร  วนฺตมจฺฉโร  มุตฺตมจฺฉโร
ปหีนมจฺฉโร ปฏินิสฺสฏฺฐมจฺฉโรติ สนฺโต โส วีตมจฺฉโร ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อนุปสฏฺฐตฺตํ ฯ  ม. มุนีติ ฯ  โป. ม. สมิตตฺตา ฯ
     [๘๘๐]   นาเทติ  น  นิรสฺสตีติ  ภควาติ  นาเทตีติ รูปํ นาเทติ ๑-
นาทิยติ    น    อุปาทิยติ   น   คณฺหาติ   น   ปรามสติ   นาภินิวิสติ
เวทนํ     สญฺญํ    สงฺขาเร    วิญฺญาณํ    คตึ    อุปปตฺตึ    ปฏิสนฺธึ
ภวํ   สํสารํ   วฏฺฏํ   นาเทติ  ๒-  นาทิยติ  น  อุปาทิยติ  น  คณฺหาติ
น   ปรามสติ   นาภินิวิสตีติ   นาเทติ   ฯ   น   นิรสฺสตีติ   รูปํ   น
ปชหติ   น   วิโนเทติ   น   พฺยนฺตีกโรติ   น   อนภาวงฺคเมติ  เวทนํ
สญฺญํ     สงฺขาเร     วิญฺญาณํ     คตึ    อุปปตฺตึ    ปฏิสนฺธึ    ภวํ
สํสารํ    วฏฺฏํ    น   ปชหติ   น   วิโนเทติ   น   พฺยนฺตีกโรติ   น
อนภาวงฺคเมตีติ    น   นิรสฺสติ   ฯ   ภควาติ   คารวาธิวจนํ   ฯเปฯ
สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ ยทิทํ ภควาติ ฯ เตนาห ภควา
                น สเมสุ น โอเมสุ         น อุสฺเสสุ วทเต มุนิ
                สนฺโต โส วีตมจฺฉโร      นาเทติ น นิรสฺสตีติ (ภควา) ฯ
                          ปณฺณรสโม อตฺตทณฺฑสุตฺตนิทฺเทโส นิฏฺฐิโต ฯ
                                         --------------------
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ


             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้าที่ ๔๘๘-๕๔๓. https://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=29&A=9863&w=&modeTY=2              อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน :- https://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=29&A=9863&modeTY=2              อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :- https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=29&item=788&items=93              อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬาฯ :- https://84000.org/tipitaka/pitaka_item/m_siri.php?B=29&siri=15              ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :- https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=29&i=788              อ่านอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย :- https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=45&A=9860              The Pali Atthakatha in Roman :- https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=45&A=9860              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๙ https://84000.org/tipitaka/read/?index_29 https://84000.org/tipitaka/english/?index_29

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๖ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]