พระไตรปิฏกเล่มที่ ๓๕ พระอภิธรรมปิฎกเล่มที่ ๒ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
วิภังคปกรณ์
หน้าที่ ๒๑๘-๒๔๒.

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๕. อินทริยวิภังค์]
                                                                 ๒. ปัญหาปุจฉกะ ๒. ทุกมาติกาวิสัชนา
	อินทรีย์ ๑๒ ไม่สหรคตด้วยสุข อินทรีย์ ๑๐ ที่สหรคตด้วยสุขก็มี ที่ไม่
สหรคตด้วยสุขก็มี
	อินทรีย์ ๑๒ ไม่สหรตด้วยอุเบกขา อินทรีย์ ๑๐ ที่สหรคตด้วยอุเบกขาก็มี
ที่ไม่สหรคตด้วยอุเบกขาก็มี
	อินทรีย์ ๑๐ เป็นกามาวจร อินทรีย์ ๓ ไม่เป็นกามาวจร อินทรีย์ ๙ ที่เป็น
กามาวจรก็มี ที่ไม่เป็นกามาวจรก็มี
	อินทรีย์ ๑๓ ไม่เป็นรูปาวจร อินทรีย์ ๙ ที่เป็นรูปาวจรก็มี ที่ไม่เป็นรูปาวจร
ก็มี
	อินทรีย์ ๑๔ ไม่เป็นอรูปาวจร อินทรีย์ ๘ ที่เป็นอรูปาวจรก็มี ที่ไม่เป็น
อรูปาวจรก็มี
	อินทรีย์ ๑๐ นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ อินทรีย์ ๓ ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ อินทรีย์
๙ ที่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ก็มี ที่ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ก็มี
	อินทรีย์ ๑๑ ไม่เป็นเหตุนำออกจากวัฏฏทุกข์ อนัญญาตัญญัสสามีตินทรีย์
เป็นเหตุนำออกจากวัฏฏทุกข์ อินทรีย์ ๑๐ ที่เป็นเหตุนำออกจากวัฏฏทุกข์ก็มี ที่
ไม่เป็นเหตุนำออกจากวัฏฏทุกข์ก็มี
	อินทรีย์ ๑๐ ให้ผลไม่แน่นอน อนัญญาตัญญัสสามีตินทรีย์ให้ผลแน่นอน
อินทรีย์ ๑๑ ที่ให้ผลแน่นอนก็มี ที่ให้ผลไม่แน่นอนก็มี
	อินทรีย์ ๑๐ มีธรรมอื่นยิ่งกว่า อินทรีย์ ๓ ไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า อินทรีย์ ๙
ที่มีธรรมอื่นยิ่งกว่าก็มี ที่ไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่าก็มี
	อินทรีย์ ๑๕ ไม่เป็นเหตุให้สัตว์ร้องไห้ โทมนัสสินทรีย์เป็นเหตุให้สัตว์ร้องไห้
	อินทรีย์ ๖ ที่เป็นเหตุให้สัตว์ร้องไห้ก็มี ที่ไม่เป็นเหตุให้สัตว์ร้องไห้ก็มี
ปัญหาปุจฉกะ จบ
อินทริยวิภังค์ จบบริบูรณ์
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๑๘}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๑. สุตตันตภาชนีย์
๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์
๑. สุตตันตภาชนีย์
	[๒๒๕] เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี
	เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามรูปจึงมี
	เพราะนามรูปเป็นปัจจัย สฬายตนะจึงมี
	เพราะสฬายตนะเป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี
	เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี
	เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี
	เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานจึงมี
	เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี
	เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี
	เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรา มรณะ โสกะ ปริเทวะ ทุกขะ โทมนัส
อุปายาสจึงมี
	กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้
	[๒๒๖] บรรดาปัจจยาการเหล่านั้น อวิชชา เป็นไฉน
	ความไม่รู้ในทุกข์ ความไม่รู้ในทุกขสมุทัย ความไม่รู้ในทุกขนิโรธ ความไม่รู้
ในทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา นี้เรียกว่า อวิชชา๑-
	เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี เป็นไฉน
	ปุญญาภิสังขาร อปุญญาภิสังขาร อาเนญชาภิสังขาร กายสังขาร วจีสังขาร
และจิตตสังขาร๒-
@เชิงอรรถ :
@๑ ม.มู. ๑๒/๑๐๓/๗๔, สํ.นิ. ๑๖/๒/๔
@๒ อภิ.วิ.อ. ๒๒๕/๑๔๕, ๒๒๖/๑๕๒-๑๕๓
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๑๙}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๑. สุตตันตภาชนีย์
	ในสังขารเหล่านั้น ปุญญาภิสังขาร เป็นไฉน
	เจตนาที่เป็นกุศลซึ่งเป็นกามาวจร เป็นรูปาวจร สำเร็จด้วยทาน ศีล และ
ภาวนา นี้เรียกว่า ปุญญาภิสังขาร
	อปุญญาภิสังขาร เป็นไฉน
	เจตนาที่เป็นอกุศลซึ่งเป็นกามาวจร นี้เรียกว่า อปุญญาภิสังขาร
	อาเนญชาภิสังขาร เป็นไฉน
	เจตนาที่เป็นกุศลซึ่งเป็นอรูปาวจร นี้เรียกว่า อาเนญชาภิสังขาร
	กายสังขาร เป็นไฉน
	กายสัญเจตนาเป็นกายสังขาร วจีสัญเจตนาเป็นวจีสังขาร มโนสัญเจตนาเป็น
จิตตสังขาร
	เหล่านี้เรียกว่า เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี
	[๒๒๗] เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี เป็นไฉน
	จักขุวิญญาณ โสตวิญญาณ ฆานวิญญาณ ชิวหาวิญญาณ กายวิญญาณ
และมโนวิญญาณ นี้เรียกว่า เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี
	[๒๒๘] เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามรูปจึงมี เป็นไฉน
	นาม ๑ รูป ๑
	ในนามและรูปนั้น นาม เป็นไฉน
	เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ และสังขารขันธ์ นี้เรียกว่า นาม
	รูป เป็นไฉน
	มหาภูตรูป ๔ และรูปที่อาศัยมหาภูตรูป ๔ (อุปาทายรูป) นี้เรียกว่า รูป
	นามและรูปดังที่กล่าวมานี้ นี้เรียกว่า เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามรูปจึงมี
	[๒๒๙] เพราะนามรูปเป็นปัจจัย สฬายตนะจึงมี เป็นไฉน
	จักขายตนะ โสตายตนะ ฆานายตนะ ชิวหายตนะ กายายตนะ และมนายตนะ
นี้เรียกว่า เพราะนามรูปเป็นปัจจัย สฬายตนะจึงมี
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๒๐}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๑. สุตตันตภาชนีย์
	[๒๓๐] เพราะสฬายตนะเป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี เป็นไฉน
	จักขุสัมผัส โสตสัมผัส ฆานสัมผัส ชิวหาสัมผัส กายสัมผัส และมโนสัมผัส
นี้เรียกว่า เพราะสฬายตนะเป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี
	[๒๓๑] เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี เป็นไฉน
	เวทนาที่เกิดแต่จักขุสัมผัส เวทนาที่เกิดแต่โสตสัมผัส เวทนาที่เกิดแต่ฆาน-
สัมผัส เวทนาที่เกิดแต่ชิวหาสัมผัส เวทนาที่เกิดแต่กายสัมผัส เวทนาที่เกิดแต่
มโนสัมผัส นี้เรียกว่า เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี
	[๒๓๒] เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี เป็นไฉน
	รูปตัณหา สัททตัณหา คันธตัณหา รสตัณหา โผฏฐัพพตัณหา และธัมมตัณหา
นี้เรียกว่า เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี
	[๒๓๓] เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานจึงมี เป็นไฉน
	กามุปาทาน ทิฏฐุปาทาน สีลัพพตุปาทาน และอัตตวาทุปาทาน นี้เรียกว่า
เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานจึงมี
	[๒๓๔] เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี เป็นไฉน
	ภพ ๒ คือ กรรมภพและอุปปัตติภพ
	ในภพ ๒ นั้น กรรมภพ เป็นไฉน
	ปุญญาภิสังขาร อปุญญาภิสังขาร และอาเนญชาภิสังขาร นี้เรียกว่า กรรมภพ
กรรมที่เป็นเหตุให้ไปสู่ภพแม้ทั้งหมดเรียกว่า กรรมภพ
	อุปปัตติภพ เป็นไฉน
	กามภพ รูปภพ อรูปภพ สัญญาภพ อสัญญาภพ เนวสัญญานาสัญญาภพ
เอกโวการภพ จตุโวการภพ และปัญจโวการภพ นี้เรียกว่า อุปปัตติภพ
	กรรมภพและอุปปัตติภพดังที่กล่าวมานี้ นี้เรียกว่า เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย
ภพจึงมี
	[๒๓๕] เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี เป็นไฉน
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๒๑}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๑. สุตตันตภาชนีย์
	ความเกิด ความเกิดพร้อม ความหยั่งลง ความบังเกิดเฉพาะ ความปรากฏ
แห่งขันธ์ ความได้อายตนะ ในหมู่สัตว์นั้นๆ ของเหล่าสัตว์นั้นๆ นี้เรียกว่า เพราะ
ภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี
	[๒๓๖] เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี เป็นไฉน
	ชรา ๑ มรณะ ๑
	ในชราและมรณะนั้น ชรา เป็นไฉน
	ความแก่ ความคร่ำคร่า ความมีฟันหัก ความมีผมหงอก ความมีหนังเหี่ยวย่น
ความเสื่อมอายุ ความแก่หง่อมแห่งอินทรีย์ ในหมู่สัตว์นั้นๆ ของเหล่าสัตว์นั้นๆ
นี้เรียกว่า ชรา๑-
	มรณะ เป็นไฉน
	ความจุติ ความเคลื่อนไป ความทำลายไป ความหายไป ความตายกล่าวคือ
มฤตยู การทำกาละ ความแตกแห่งขันธ์ ความทอดทิ้งร่างกาย ความขาดสูญแห่ง
ชีวิตินทรีย์ ของเหล่าสัตว์นั้นๆ จากหมู่สัตว์นั้นๆ นี้เรียกว่า มรณะ๒-
	ชราและมรณะดังที่กล่าวมานี้ นี้เรียกว่า เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
	[๒๓๗] โสกะ เป็นไฉน
	ความเศร้าโศก กิริยาที่เศร้าโศก ภาวะที่เศร้าโศก ความแห้งผากภายใน
ความแห้งกรอบภายใน ความเกรียมใจ ความโทมนัส ลูกศรคือความโศก ของผู้ที่ถูก
ความเสื่อมญาติ ความเสื่อมโภคทรัพย์ ความเสื่อมเกี่ยวด้วยโรค ความเสื่อมศีล
หรือความเสื่อมทิฏฐิกระทบ ของผู้ประกอบด้วยความเสื่อมอย่างใดอย่างหนึ่ง (หรือ)
ผู้ที่ถูกเหตุแห่งทุกข์อย่างใดอย่างหนึ่งกระทบ นี้เรียกว่า โสกะ๓-
	[๒๓๘] ปริเทวะ เป็นไฉน
@เชิงอรรถ :
@๑ ที.ม. ๑๐/๓๘๙/๒๖๐, ม.มู. ๑๒/๙๒/๖๖-๖๗, ม.อุ. ๑๔/๓๗๓/๓๑๗, สํ.นิ. ๑๖/๒/๓, ๒๗/๔๑,
@๒๘/๔๒, ๓๓/๕๕, ขุ.ป. ๓๑/๓๓/๓๙, อภิ.วิ. ๓๕/๑๙๒/๑๑๗
@๒ ที.ม. ๑๐/๓๙๐/๒๖๐, ม.มู. ๑๒/๙๒/๖๗, ม.อุ. ๑๔/๓๗๓/๓๑๘, สํ.นิ. ๑๖/๒/๓, ๒๗/๔๑,
@๒๘/๔๒, ๓๓/๕๕, ขุ.ม. ๒๙/๔๑/๑๐๒, ขุ.ป. ๓๑/๓๓/๓๙, อภิ.วิ. ๓๕/๑๙๓/๑๑๘
@๓ ขุ.ม. ๒๙/๔๔/๑๐๖, ขุ.จู. ๓๐/๒๑/๗๖, ขุ.ป. ๓๑/๓๓/๓๙
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๒๒}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๑. สุตตันตภาชนีย์
	ความร้องไห้ ความคร่ำครวญ กิริยาที่ร้องไห้ กิริยาที่คร่ำครวญ ภาวะที่ร้องไห้
ภาวะที่คร่ำครวญ ความบ่นถึง ความพร่ำเพ้อ ความร่ำไห้ ความพิไรรำพัน กิริยาที่
พิไรรำพัน ภาวะที่พิไรรำพัน ของผู้ที่ถูกความเสื่อมญาติ ความเสื่อมโภคทรัพย์
ความเสื่อมเกี่ยวด้วยโรค ความเสื่อมศีล หรือความเสื่อมทิฏฐิกระทบ ของผู้ที่
ประกอบด้วยความเสื่อมอย่างใดอย่างหนึ่งกระทบ (หรือ)ผู้ที่ถูกเหตุแห่งทุกข์อย่างใด
อย่างหนึ่งกระทบ นี้เรียกว่า ปริเทวะ๑-
	[๒๓๙] ทุกข์ เป็นไฉน
	ความไม่สำราญทางกาย ความทุกข์ทางกาย ความเสวยอารมณ์ที่ไม่สำราญ
เป็นทุกข์ อันเกิดแต่กายสัมผัส กิริยาเสวยอารมณ์ที่ไม่สำราญเป็นทุกข์ อันเกิดแต่
กายสัมผัส นี้เรียกว่า ทุกข์๒-
	[๒๔๐] โทมนัส เป็นไฉน
	ความไม่สำราญทางใจ ความทุกข์ทางใจ ความเสวยอารมณ์ที่ไม่สำราญเป็น
ทุกข์ อันเกิดแต่เจโตสัมผัส กิริยาเสวยอารมณ์ที่ไม่สำราญเป็นทุกข์ อันเกิดแต่
เจโตสัมผัส นี้เรียกว่า โทมนัส๓-
	[๒๔๑] อุปายาส เป็นไฉน
	ความแค้น ความคับแค้น ภาวะที่แค้น ภาวะที่คับแค้น ของผู้ที่ถูกความ
เสื่อมญาติ ความเสื่อมโภคทรัพย์ ความเสื่อมเกี่ยวด้วยโรค ความเสื่อมศีล หรือ
ความเสื่อมทิฏฐิกระทบ ของผู้ที่ประกอบด้วยความเสื่อมอย่างใดอย่างหนึ่งกระทบ
(หรือ)ผู้ที่ถูกเหตุแห่งทุกข์อย่างใดอย่างหนึ่งกระทบ นี้เรียกว่า อุปายาส๔-
	[๒๔๒] คำว่า กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ นั้นอธิบาย
ว่า กองทุกข์ทั้งมวลนี้ไปร่วม มาร่วม ประชุมร่วม ปรากฏขึ้นด้วยอาการอย่างนี้
	เพราะฉะนั้นจึงเรียกว่า กองทุกข์ทั้งมวลนี้เกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้
สุตตันตภาชนีย์ จบ
@เชิงอรรถ :
@๑ ขุ.ม. ๒๙/๔๔/๑๐๗, ขุ.ป. ๓๑/๓๓/๓๙, อภิ.วิ. ๓๕/๑๙๕/๑๑๘
@๒ ขุ.ป. ๓๑/๓๓/๓๙, อภิ.สงฺ. ๓๔/๕๕๙/๑๕๘, อภิ.วิ. ๓๕/๑๙๖/๑๑๘
@๓ ขุ.ป. ๓๑/๓๓/๓๙, อภิ.สงฺ. ๓๔/๔๑๗/๑๑๖, อภิ.วิ. ๓๕/๑๙๗/๑๑๘
@๔ ขุ.ป. ๓๑/๓๓/๔๐, อภิ.วิ. ๓๕/๑๙๘/๑๑๙
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๒๓}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๒. อภิธรรมภาชนีย์ ๑. ปัจจยจตุกกะ
๒. อภิธรรมภาชนีย์
๑. ปัจจยจตุกกะ
อวิชชามูลกนัย
	[๒๔๓] เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี
	เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามจึงมี
	เพราะนามเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ (มนายตนะ) จึงมี
	เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี
	เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี
	เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี
	เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานจึงมี
	เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี
	เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี
	เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
		กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ (๑)
	เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี
	เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามจึงมี
	เพราะนามเป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี
	เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี
	เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี
	เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานจึงมี
	เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี
	เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี
	เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
		กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ (๒)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๒๔}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๒. อภิธรรมภาชนีย์ ๑. ปัจจยจตุกกะ
	เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี
	เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามรูปจึงมี
	เพราะนามรูปเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ จึงมี
	เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี
	เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี
	เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี
	เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานจึงมี
	เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี
	เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี
	เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
		กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ (๓)
	เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี
	เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามรูปจึงมี
	เพราะนามรูปเป็นปัจจัย สฬายตนะจึงมี
	เพราะสฬายตนะเป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี
	เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี
	เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี
	เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานจึงมี
	เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี
	เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี
	เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
		กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ (๔)
ปัจจยจตุกกะ จบ
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๒๕}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๒. อภิธรรมภาชนีย์ ๒. เหตุจตุกกะ
๒. เหตุจตุกกะ
อวิชชามูลกนัย
	[๒๔๔] เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารที่มีอวิชชาเป็นเหตุจึงมี
	เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณที่มีสังขารเป็นเหตุจึงมี
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามที่มีวิญญาณเป็นเหตุจึงมี
	เพราะนามเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ ที่มีนามเป็นเหตุจึงมี
	เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะที่มีอายตนะที่ ๖ เป็นเหตุจึงมี
	เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาที่มีผัสสะเป็นเหตุจึงมี
	เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาที่มีเวทนาเป็นเหตุจึงมี
	เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานที่มีตัณหาเป็นเหตุจึงมี
	เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี
	เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี
	เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
		กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ (๑-๕)
	เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารที่มีอวิชชาเป็นเหตุจึงมี
	เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณที่มีสังขารเป็นเหตุจึงมี
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามที่มีวิญญาณเป็นเหตุจึงมี
	เพราะนามเป็นปัจจัย ผัสสะที่มีนามเป็นเหตุจึงมี
	เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาที่มีผัสสะเป็นเหตุจึงมี
	เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาที่มีเวทนาเป็นเหตุจึงมี
	เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานที่มีตัณหาเป็นเหตุจึงมี
	เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี
	เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี
	เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
		กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ (๒-๖)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๒๖}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๒. อภิธรรมภาชนีย์ ๒. เหตุจตุกกะ
	เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารที่มีอวิชชาเป็นเหตุจึงมี
	เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณที่มีสังขารเป็นเหตุจึงมี
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามรูปที่มีวิญญาณเป็นเหตุจึงมี
	เพราะนามรูปเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ ที่มีนามรูปเป็นเหตุจึงมี
	เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะที่มีอายตนะที่ ๖ เป็นเหตุจึงมี
	เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาที่มีผัสสะเป็นเหตุจึงมี
	เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาที่มีเวทนาเป็นเหตุจึงมี
	เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานที่มีตัณหาเป็นเหตุจึงมี
	เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี
	เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี
	เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
		กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ (๓-๗)
	เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารที่มีอวิชชาเป็นเหตุจึงมี
	เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณที่มีสังขารเป็นเหตุจึงมี
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามรูปที่มีวิญญาณเป็นเหตุจึงมี
	เพราะนามรูปเป็นปัจจัย สฬายตนะที่มีนามรูปเป็นเหตุจึงมี
	เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะที่มีอายตนะที่ ๖ เป็นเหตุจึงมี
	เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาที่มีผัสสะเป็นเหตุจึงมี
	เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาที่มีเวทนาเป็นเหตุจึงมี
	เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานที่มีตัณหาเป็นเหตุจึงมี
	เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี
	เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี
	เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
		กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ (๔-๘)
เหตุจตุกกะ จบ
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๒๗}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๒. อภิธรรมภาชนีย์ ๓. สัมปยุตตจตุกกะ
๓. สัมปยุตตจตุกกะ
อวิชชามูลกนัย
	[๒๔๕] เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารที่สัมปยุตด้วยอวิชชาจึงมี
	เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณที่สัมปยุตด้วยสังขารจึงมี
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามที่สัมปยุตด้วยวิญญาณจึงมี
	เพราะนามเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ ที่สัมปยุตด้วยนามจึงมี
	เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะที่สัมปยุตด้วยอายตนะที่ ๖ จึงมี
	เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาที่สัมปยุตด้วยผัสสะจึงมี
	เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาที่สัมปยุตด้วยเวทนาจึงมี
	เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานที่สัมปยุตด้วยตัณหาจึงมี
	เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี
	เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี
	เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
		กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ (๑-๙)
	เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารที่สัมปยุตด้วยอวิชชาจึงมี
	เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณที่สัมปยุตด้วยสังขารจึงมี
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามที่สัมปยุตด้วยวิญญาณจึงมี
	เพราะนามเป็นปัจจัย ผัสสะที่สัมปยุตด้วยนามจึงมี
	เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาที่สัมปยุตด้วยผัสสะจึงมี
	เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาที่สัมปยุตด้วยเวทนาจึงมี
	เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานที่สัมปยุตด้วยตัณหาจึงมี
	เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี
	เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี
	เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
		กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ (๒-๑๐)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๒๘}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๒. อภิธรรมภาชนีย์ ๓. สัมปยุตตจตุกกะ
	เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารที่สัมปยุตด้วยอวิชชาจึงมี
	เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณที่สัมปยุตด้วยสังขารจึงมี
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามรูปและนามที่สัมปยุตด้วยวิญญาณจึงมี
	เพราะนามรูปเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ ที่สัมปยุตด้วยนามรูปจึงมี
	เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะที่สัมปยุตด้วยอายตนะที่ ๖ จึงมี
	เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาที่สัมปยุตด้วยผัสสะจึงมี
	เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาที่สัมปยุตด้วยเวทนาจึงมี
	เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานที่สัมปยุตด้วยตัณหาจึงมี
	เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี
	เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี
	เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
		กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ (๓-๑๑)
	เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารที่สัมปยุตด้วยอวิชชาจึงมี
	เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณที่สัมปยุตด้วยสังขารจึงมี
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามรูปและนามที่สัมปยุตด้วยวิญญาณจึงมี
	เพราะนามรูปเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ และอายตนะที่ ๖ ที่สัมปยุต
ด้วยนามจึงมี
	เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะที่สัมปยุตด้วยอายตนะที่ ๖ จึงมี
	เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาที่สัมปยุตด้วยผัสสะจึงมี
	เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาที่สัมปยุตด้วยเวทนาจึงมี
	เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานที่สัมปยุตด้วยตัณหาจึงมี
	เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี
	เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี
	เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
		กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ (๔-๑๒)
สัมปยุตตจตุกกะ จบ
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๒๙}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๒. อภิธรรมภาชนีย์ ๔. อัญญมัญญจตุกกะ
๔. อัญญมัญญจตุกกะ
อวิชชามูลกนัย
	[๒๔๖] เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี
	แม้เพราะสังขารเป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี
	เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี
	แม้เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย สังขารจึงมี
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามจึงมี
	แม้เพราะนามเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี
	เพราะนามเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ จึงมี
	แม้เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย นามจึงมี
	เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี
	แม้เพราะผัสสะเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ จึงมี
	เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี
	แม้เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี
	เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี
	แม้เพราะตัณหาเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี
	เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานจึงมี
	แม้เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี
	เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี
	เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี
	เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
		กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ (๑-๑๓)
	เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี
	แม้เพราะสังขารเป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี
	เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี
	แม้เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย สังขารจึงมี
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามจึงมี
	แม้เพราะนามเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๓๐}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๒. อภิธรรมภาชนีย์ ๔. อัญญมัญญจตุกกะ
	เพราะนามเป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี
	แม้เพราะผัสสะเป็นปัจจัย นามจึงมี
	เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี
	แม้เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี
	เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี
	แม้เพราะตัณหาเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี
	เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานจึงมี
	แม้เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี
	เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี
	เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี
	เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
		กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ (๒-๑๔)
	เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี
	แม้เพราะสังขารเป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี
	เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี
	แม้เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย สังขารจึงมี
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามรูปจึงมี
	แม้เพราะนามรูปเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี
	เพราะนามรูปเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ จึงมี
	แม้เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย นามรูปจึงมี
	เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี
	แม้เพราะผัสสะเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ จึงมี
	เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี
	แม้เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี
	เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี
	แม้เพราะตัณหาเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี
	เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานจึงมี
	แม้เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๓๑}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๒. อภิธรรมภาชนีย์ ๔. อัญญมัญญจตุกกะ
	เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี
	เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี
	เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
		กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ (๓-๑๕)
	เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี
	แม้เพราะสังขารเป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี
	เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี
	แม้เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย สังขารจึงมี
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามรูปจึงมี
	แม้เพราะนามรูปเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี
	เพราะนามรูปเป็นปัจจัย สฬายตนะจึงมี
	แม้เพราะสฬายตนะเป็นปัจจัย นามรูปจึงมี
	เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี
	แม้เพราะผัสสะเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ จึงมี
	เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี
	แม้เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี
	เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี
	แม้เพราะตัณหาเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี
	เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานจึงมี
	แม้เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี
	เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี
	เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี
	เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
		กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ (๔-๑๖)
อัญญมัญญจตุกกะ จบ
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๓๒}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๒. อภิธรรมภาชนีย์ ๔. อัญญมัญญจตุกกะ
อภิธรรมมาติกา
นัย ๘ มีสังขารมูลกนัยเป็นต้น
	[๒๔๗] เพราะสังขารเป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี ฯลฯ
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี ฯลฯ
	เพราะนามเป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี ฯลฯ
	เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี ฯลฯ
	เพราะผัสสะเป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี ฯลฯ
	เพราะเวทนาเป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี ฯลฯ
	เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี ฯลฯ
	เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี ฯลฯ
	เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี
	เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามจึงมี
	เพราะนามเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ จึงมี
	เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี
	เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี
	เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี
	เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานจึงมี
	เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี
	เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี
	เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
		กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้
มาติกา จบ
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๓๓}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๒. อภิธรรมภาชนีย์ ๕. ปัจจยจตุกกะ
๕. ปัจจยจตุกกะ
อกุศลจิต ๑๒
	[๒๔๘] สภาวธรรมที่เป็นอกุศล เป็นไฉน
	จิตที่เป็นอกุศล สหรคตด้วยโสมนัส สัมปยุตด้วยทิฏฐิ มีรูปเป็นอารมณ์ มี
เสียงเป็นอารมณ์ มีกลิ่นเป็นอารมณ์ มีรสเป็นอารมณ์ มีโผฏฐัพพะเป็นอารมณ์ มี
ธรรมเป็นอารมณ์ หรือปรารภอารมณ์ใดๆ เกิดขึ้นในสมัยใด ในสมัยนั้น เพราะ
อวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี เพราะวิญญาณ
เป็นปัจจัย นามจึงมี เพราะนามเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ จึงมี เพราะอายตนะที่ ๖
เป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี เพราะเวทนาเป็นปัจจัย
ตัณหาจึงมี เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานจึงมี เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี
เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
	กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้
	[๒๔๙] บรรดาปัจจยาการเหล่านั้น อวิชชา เป็นไฉน
	ความไม่รู้ ความไม่เห็น ฯลฯ ลิ่มคืออวิชชา อกุศลมูลคือโมหะ นี้เรียกว่า
อวิชชา
	เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี เป็นไฉน
	ความจงใจ กิริยาที่จงใจ ภาวะที่จงใจ นี้เรียกว่า เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย
สังขารจึงมี
	เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี เป็นไฉน
	จิต มโน มานัส หทัย ปัณฑระ มโน มนายตนะ มนินทรีย์ วิญญาณ วิญญาณขันธ์
มโนวิญญาณธาตุที่เหมาะสมกัน นี้เรียกว่า เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามจึงมี เป็นไฉน
	เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ และสังขารขันธ์ นี้เรียกว่า เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย
นามจึงมี
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๓๔}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๒. อภิธรรมภาชนีย์ ๕. ปัจจยจตุกกะ
	เพราะนามเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ จึงมี เป็นไฉน
	จิต มโน มานัส หทัย ปัณฑระ มโน มนายตนะ มนินทรีย์ วิญญาณ วิญญาณขันธ์
มโนวิญญาณธาตุที่เหมาะสมกัน นี้เรียกว่า เพราะนามเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ จึงมี
	เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี เป็นไฉน
	ความกระทบ กิริยาที่กระทบ กิริยาที่ถูกต้อง ภาวะที่ถูกต้อง นี้เรียกว่า
เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี
	เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี เป็นไฉน
	ความสำราญทางใจ ความสุขทางใจ ความเสวยอารมณ์ที่สำราญเป็นสุข
อันเกิดแต่เจโตสัมผัส กิริยาเสวยอารมณ์ที่สำราญเป็นสุข อันเกิดแต่เจโตสัมผัส
นี้เรียกว่า เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี
	เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี เป็นไฉน
	ความกำหนัด ความกำหนัดนัก ความชักนำให้คล้อยตามไป ความยินดี
ความเพลิดเพลิน ความกำหนัดด้วยอำนาจความเพลิดเพลิน ความกำหนัดนัก
แห่งจิต นี้เรียกว่า เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี
	เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานจึงมี เป็นไฉน
	ทิฏฐิ ความเห็นผิด ชัฏคือทิฏฐิ กันดารคือทิฏฐิ ความเห็นที่เป็นข้าศึก ความ
เห็นโลเล สังโยชน์คือทิฏฐิ ความยึดมั่น ความถือมั่น ความถือรั้น ความถือผิด
จากความเป็นจริง ทางชั่ว ทางผิด ภาวะที่ผิด ลัทธิที่เป็นบ่อเกิดแห่งความพินาศ
ความยึดถือโดยวิปลาส นี้เรียกว่า เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานจึงมี
	เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี เป็นไฉน
	เว้นอุปาทานแล้ว เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์ และวิญญาณขันธ์
นี้เรียกว่า เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี
	เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี เป็นไฉน
	ความเกิด ความเกิดพร้อม ความบังเกิด ความบังเกิดเฉพาะ ความปรากฏ
แห่งสภาวธรรมนั้นๆ นี้เรียกว่า เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๓๕}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๒. อภิธรรมภาชนีย์ ๕. ปัจจยจตุกกะ
	เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี เป็นไฉน
	ชรา ๑ มรณะ ๑
	ในชราและมรณะนั้น ชรา เป็นไฉน
	ความแก่ ความคร่ำคร่า ความเสื่อมอายุแห่งสภาวธรรมนั้นๆ นี้เรียกว่า ชรา
	มรณะ เป็นไฉน
	ความสิ้นไป ความเสื่อมไป ความแตกสลาย ความแตกทำลาย ความไม่เที่ยง
ความหายไปแห่งสภาวธรรมนั้นๆ นี้เรียกว่า มรณะ
	ชราและมรณะดังที่กล่าวมานี้ นี้เรียกว่า เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
	คำว่า กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ อธิบายว่า กอง
ทุกข์ทั้งมวลนี้ไปร่วม มาร่วม ประชุมร่วม ปรากฏขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ เพราะฉะนั้น
จึงเรียกว่า กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ (๑)
	[๒๕๐] ในสมัยนั้น เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี เพราะสังขารเป็น
ปัจจัย วิญญาณจึงมี เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามจึงมี เพราะนามเป็นปัจจัย
ผัสสะจึงมี เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี
เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานจึงมี เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี เพราะภพ
เป็นปัจจัย ชาติจึงมี เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
	กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้
	[๒๕๑] บรรดาปัจจยาการเหล่านั้น อวิชชา เป็นไฉน
	ความไม่รู้ ความไม่เห็น ฯลฯ ลิ่มคืออวิชชา อกุศลมูลคือโมหะ นี้เรียกว่า
อวิชชา
	เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี เป็นไฉน
	ความจงใจ กิริยาที่จงใจ ภาวะที่จงใจ นี้เรียกว่า เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย
สังขาร จึงมี
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๓๖}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๒. อภิธรรมภาชนีย์ ๕. ปัจจยจตุกกะ
	เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี เป็นไฉน
	จิต มโน มานัส ฯลฯ มโนวิญญาณธาตุที่เหมาะสมกัน นี้เรียกว่า เพราะ
สังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามจึงมี เป็นไฉน
	เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ และสังขารขันธ์ นี้เรียกว่า เพราะวิญญาณเป็น
ปัจจัย นามจึงมี
	ในคำว่า เพราะนามเป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี นั้น นาม เป็นไฉน
	เว้นผัสสะแล้ว เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์ และวิญญาณขันธ์
นี้เรียกว่า นาม
	เพราะนามเป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี เป็นไฉน
	ความกระทบ กิริยาที่กระทบ กิริยาที่ถูกต้อง ภาวะที่ถูกต้อง นี้เรียกว่า
เพราะนามเป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี ฯลฯ
	เพราะฉะนั้นจึงเรียกว่า กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ (๒)
	[๒๕๒] ในสมัยนั้น เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี เพราะสังขารเป็น
ปัจจัย วิญญาณจึงมี เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามรูปจึงมี เพราะนามรูปเป็นปัจจัย
อายตนะที่ ๖ จึงมี เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี เพราะผัสสะเป็นปัจจัย
เวทนาจึงมี เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทาน
จึงมี เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี เพราะชาติ
เป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
	กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้
	[๒๕๓] บรรดาปัจจยาการเหล่านั้น อวิชชา เป็นไฉน
	ความไม่รู้ ความไม่เห็น ฯลฯ ลิ่มคืออวิชชา อกุศลมูลคือโมหะ นี้เรียกว่า
อวิชชา
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๓๗}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๒. อภิธรรมภาชนีย์ ๕. ปัจจยจตุกกะ
	เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี เป็นไฉน
	ความจงใจ กิริยาที่จงใจ ภาวะที่จงใจ นี้เรียกว่า เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย
สังขารจึงมี
	เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี เป็นไฉน
	จิต มโน มานัส ฯลฯ มโนวิญญาณธาตุที่เหมาะสมกัน นี้เรียกว่า เพราะ
สังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามรูปจึงมี เป็นไฉน
	นาม ๑ รูป ๑
	ในนามและรูปนั้น นาม เป็นไฉน
	เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ และสังขารขันธ์ นี้เรียกว่า นาม
	รูป เป็นไฉน
	ความแรกเกิดแห่งจักขายตนะ โสตายตนะ ฆานายตนะ ชิวหายตนะ และ
กายายตนะ หรือรูปแม้อื่นใดมีอยู่ ได้แก่ รูปที่เกิดแต่จิตมีจิตเป็นเหตุมีจิตเป็น
สมุฏฐาน นี้เรียกว่า รูป
	นามและรูปดังที่กล่าวมานี้ นี้เรียกว่า เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามรูปจึงมี
	ในคำว่า เพราะนามรูปเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ จึงมี นั้น ได้แก่ นาม ๑ รูป ๑
	ในนามและรูปนั้น นาม เป็นไฉน
	เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ และสังขารขันธ์ นี้เรียกว่า นาม
	รูป เป็นไฉน
	รูปที่มโนวิญญาณธาตุอาศัยเป็นไป นี้เรียกว่า รูป
	นามและรูปดังที่กล่าวมานี้ นี้เรียกว่า นามรูป
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๓๘}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๒. อภิธรรมภาชนีย์ ๕. ปัจจยจตุกกะ
	เพราะนามรูปเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ จึงมี เป็นไฉน
	จิต มโน มานัส ฯลฯ มโนวิญญาณธาตุที่เหมาะสมกัน นี้เรียกว่า เพราะ
นามรูปเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ จึงมี
	เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี เป็นไฉน
	ความกระทบ กิริยาที่กระทบ กิริยาที่ถูกต้อง ภาวะที่ถูกต้อง นี้เรียกว่า เพราะ
อายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี ฯลฯ
	เพราะฉะนั้นจึงเรียกว่า กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ (๓)
	[๒๕๔] ในสมัยนั้น เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี เพราะสังขารเป็น
ปัจจัย วิญญาณจึงมี เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามรูปจึงมี เพราะนามรูปเป็นปัจจัย
สฬายตนะจึงมี เพราะสฬายตนะเป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนา
จึงมี เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานจึงมี
เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี เพราะชาติเป็น
ปัจจัย ชรามรณะจึงมี
	กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้
	[๒๕๕] บรรดาปัจจยาการเหล่านั้น อวิชชา เป็นไฉน
	ความไม่รู้ ความไม่เห็น ฯลฯ ลิ่มคืออวิชชา อกุศลมูลคือโมหะ นี้เรียกว่า
อวิชชา
	เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี เป็นไฉน
	ความจงใจ กิริยาที่จงใจ ภาวะที่จงใจ นี้เรียกว่า เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย
สังขาร จึงมี
	เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี เป็นไฉน
	จิต มโน มานัส ฯลฯ มโนวิญญาณธาตุที่เหมาะสมกัน นี้เรียกว่า เพราะ
สังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามรูปจึงมี เป็นไฉน
	นาม ๑ รูป ๑
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๓๙}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๒. อภิธรรมภาชนีย์ ๕. ปัจจยจตุกกะ
	ในนามและรูปนั้น นาม เป็นไฉน
	เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ และสังขารขันธ์ นี้เรียกว่า นาม
	รูป เป็นไฉน
	ความแรกเกิดแห่งจักขายตนะ ฯลฯ แห่งกายายตนะ หรือรูปแม้อื่นใดมีอยู่
ได้แก่ รูปที่เกิดแต่จิต ที่มีจิตเป็นเหตุ ที่มีจิตเป็นสมุฏฐาน นี้เรียกว่า รูป
	นามและรูปดังที่กล่าวมานี้ นี้เรียกว่า เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามรูปจึงมี
	ในคำว่า เพราะนามรูปเป็นปัจจัย สฬายตนะจึงมี นั้น ได้แก่ นาม ๑ รูป ๑
	ในนามและรูปนั้น นาม เป็นไฉน
	เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ และสังขารขันธ์ นี้เรียกว่า นาม
	รูป เป็นไฉน
	มหาภูตรูป ๔ และรูปที่มโนวิญญาณธาตุอาศัยเป็นไป นี้เรียกว่า รูป
	นามและรูปดังที่กล่าวมานี้ นี้เรียกว่า นามรูป
	เพราะนามรูปเป็นปัจจัย สฬายตนะจึงมี เป็นไฉน
	จักขายตนะ โสตายตนะ ฆานายตนะ ชิวหายตนะ กายายตนะ และมนายตนะ
	นี้เรียกว่า เพราะนามรูปเป็นปัจจัย สฬายตนะจึงมี
	เพราะสฬายตนะเป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี เป็นไฉน
	ความกระทบ กิริยาที่กระทบ กิริยาที่ถูกต้อง ภาวะที่ถูกต้อง นี้เรียกว่า
เพราะสฬายตนะเป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี ฯลฯ
	เพราะฉะนั้นจึงเรียกว่า กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ (๔)
ปัจจยจตุกกะ จบ
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๔๐}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๒. อภิธรรมภาชนีย์ ๖. เหตุจตุกกะ
๖. เหตุจตุกกะ
	[๒๕๖] ในสมัยนั้น เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารที่มีอวิชชาเป็นเหตุจึงมี
เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณที่มีสังขารเป็นเหตุจึงมี เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย
นามที่มีวิญญาณเป็นเหตุจึงมี เพราะนามเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ ที่มีนามเป็นเหตุ
จึงมี เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะที่มีอายตนะที่ ๖ เป็นเหตุจึงมี เพราะ
ผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาที่มีผัสสะเป็นเหตุจึงมี เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาที่มี
เวทนาเป็นเหตุจึงมี เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานที่มีตัณหาเป็นเหตุจึงมี เพราะ
อุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี เพราะชาติเป็นปัจจัย
ชรามรณะจึงมี
	กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้
	[๒๕๗] บรรดาปัจจยาการเหล่านั้น อวิชชา เป็นไฉน
	ความไม่รู้ ความไม่เห็น ฯลฯ ลิ่มคืออวิชชา อกุศลมูลคือโมหะ นี้เรียกว่า
อวิชชา
	เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารที่มีอวิชชาเป็นเหตุจึงมี เป็นไฉน
	ความจงใจ กิริยาที่จงใจ ภาวะที่จงใจ นี้เรียกว่า เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย
สังขารที่มีอวิชชาเป็นเหตุจึงมี
	เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณที่มีสังขารเป็นเหตุจึงมี เป็นไฉน
	จิต มโน มานัส ฯลฯ มโนวิญญาณธาตุที่เหมาะสมกัน นี้เรียกว่า เพราะ
สังขารเป็นปัจจัย วิญญาณที่มีสังขารเป็นเหตุจึงมี
	เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามที่มีวิญญาณเป็นเหตุจึงมี เป็นไฉน
	เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ และสังขารขันธ์ นี้เรียกว่า เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย
นามที่มีวิญญาณเป็นเหตุจึงมี
	เพราะนามเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ ที่มีนามเป็นเหตุจึงมี เป็นไฉน
	จิต มโน มานัส ฯลฯ มโนวิญญาณธาตุที่เหมาะสมกัน นี้เรียกว่า เพราะนาม
เป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ ที่มีนามเป็นเหตุจึงมี
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๔๑}

                                                                 พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [๖. ปฏิจจสมุปปาทวิภังค์]
                                                                 ๒. อภิธรรมภาชนีย์ ๖. เหตุจตุกกะ
	เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะที่มีอายตนะที่ ๖ เป็นเหตุจึงมี เป็นไฉน
	ความกระทบ กิริยาที่กระทบ กิริยาที่ถูกต้อง ภาวะที่ถูกต้อง นี้เรียกว่า เพราะ
อายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะที่มีอายตนะที่ ๖ เป็นเหตุจึงมี
	เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาที่มีผัสสะเป็นเหตุจึงมี เป็นไฉน
	ความสำราญทางใจ ความสุขทางใจ ความเสวยอารมณ์ที่สำราญเป็นสุข
อันเกิดแต่เจโตสัมผัส กิริยาเสวยอารมณ์ที่สำราญเป็นสุข อันเกิดแต่เจโตสัมผัส
นี้เรียกว่า เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาที่มีผัสสะเป็นเหตุจึงมี
	เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาที่มีเวทนาเป็นเหตุจึงมี เป็นไฉน
	ความกำหนัด ความกำหนัดนัก ฯลฯ ความกำหนัดนักแห่งจิต นี้เรียกว่า
เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาที่มีเวทนาเป็นเหตุจึงมี
	เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานที่มีตัณหาเป็นเหตุจึงมี เป็นไฉน
	ทิฏฐิ ความเห็นผิด ชัฏคือทิฏฐิ กันดารคือทิฏฐิ ความเห็นที่เป็นข้าศึก ความ
เห็นโลเล สังโยชน์คือทิฏฐิ ความยึดมั่น ความถือมั่น ความถือรั้น ความถือผิด
จากความเป็นจริง ทางชั่ว ทางผิด ภาวะที่ผิด ลัทธิที่เป็นบ่อเกิดแห่งความพินาศ
ความยึดถือโดยวิปลาส นี้เรียกว่า เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานที่มีตัณหาเป็น
เหตุจึงมี ฯลฯ
	เพราะฉะนั้นจึงเรียกว่า กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้ (๑-๕)
	[๒๕๘] ในสมัยนั้น เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารที่มีอวิชชาเป็นเหตุจึงมี
เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณที่มีสังขารเป็นเหตุจึงมี เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย
นามที่มีวิญญาณเป็นเหตุจึงมี เพราะนามเป็นปัจจัย ผัสสะที่มีนามเป็นเหตุจึงมี
เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาที่มีผัสสะเป็นเหตุจึงมี เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหา
ที่มีเวทนาเป็นเหตุจึงมี เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานที่มีตัณหาเป็นเหตุจึงมี
เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี เพราะชาติเป็น
ปัจจัย ชรามรณะจึงมี
	กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๕ หน้า : ๒๔๒}

เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับ มจร. เล่มที่ ๓๕ หน้าที่ ๒๑๘-๒๔๒.
https://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_page.php?book=35&page=218&pages=25&edition=mcu
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :-
https://84000.org/tipitaka/pitaka_item/m_read.php?B=35&A=6214
https://84000.org/tipitaka/pitaka_item/m_line.php?B=35&A=6214#p218
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ 35 :-
https://84000.org/tipitaka/read/?index_35
https://84000.org/tipitaka/read/?index_mcu35
https://84000.org/tipitaka/english/?index_35