ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter  
Atthakatha Book 17 : PALI ROMAN Khuddaka.A. (paramatthajo.)

page138.

6. Ratanasuttavaṇṇanā nikkhepappayojanaṃ idāni yānīdha bhūtānīti evamādinā maṅgalasuttānantaraṃ nikkhittassa ratanasuttassa atthavaṇṇākkamo anuppatto. tassa idha nikkhepappayojanaṃ vatvā tato paraṃ suparisuddhena titthena nadītaḷākādīsu salilajjhogāhanamiva suparisuddhena nidānena imassa suttassa atthajjhogāhanaṃ 1- dassetuṃ:- yena vuttaṃ yadā yattha, yasmā cetaṃ imaṃ nayaṃ. Pakāsayitvāna 2- etassa, karissāmatthavaṇṇanaṃ. Tattha yasmā maṅgalasuttena attarakkhā akalyāṇakaraṇakalyāṇākaraṇapaccayānañca āsavānaṃ paṭighāto dassito, imañca suttaṃ pararakkhaṃ 3- amanussādipaccayānañca āsavānaṃ paṭighātaṃ sādheti, tasmā tadanantaraṃ nikkhittaṃ siyāti. Idaṃ tāvassa idha nikkhepappayojanaṃ. ---------------- Vesālivatthu idāni "yena vuttaṃ yadā yattha, yasmā cetan"ti etthāha "kena panetaṃ suttaṃ vuttaṃ, kadā kattha kasmā ca vuttan"ti. Vuccate:- idaṃ hi bhagavatā eva vuttaṃ, na sāvakādīhi. Tañca yadā dubbhikkhādīhi upaddavehi upaddutāya vesāliyā licchavīhi rājagahato yācitvā bhagavā vesāliṃ ānīto, tadā vesāliyaṃ tesaṃ upaddavānaṃ paṭighātatthāya vuttanti. Ayameva 4- tesaṃ pañhānaṃ saṅkhepavisajjanā. Vitthārato pana vesālīvatthutoppabhūti 5- porāṇehi vaṇṇīyati. Tatrāyaṃ vaṇṇanā:- bārāṇasīrañño kira aggamahesinā ucchimhi gabbho saṇṭhāti, 6- sā gabbhasaṇṭhitaṃ ñatvā 7- rañño nivedesi, rājā gabbhaparihāraṃ adāsi, sā sammā parihariyamānagabbhā gabbhaparipākakāle vijāyanagharaṃ pāvisi. Puññavantīnaṃ paccūsasamaye gabbhavuṭṭhānaṃ hoti, sā ca tāsaṃ aññatarā, tena @Footnote: 1 cha.Ma.....gāhaṇaṃ 2 cha.Ma. pakāsetvāna 3 cha.Ma. parārakkhaṃ 4 cha.Ma.,i. ayaṃ @5 cha.Ma.....vatthuto pabhuti evamuparipi 6 cha.Ma. saṇṭhāsi 7 cha.Ma. sā taṃ katvā, @i. sā ñatvā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page139.

Paccūsamaye allattakapaṭalabandhujīvakapupphasadisaṃ maṃsapesiṃ vijāyi. Tato "aññā deviyo suvaṇṇabimbasadise putte vijāyanti, aggamahesī maṃsapesinti rañño purato mama avaṇṇo uppajjeyyā"ti cintetvā tena avaṇṇabhayena taṃ maṃsapesiṃ ekasmiṃ bhājane pakkhipitvā aññatarena bhājanena 1- paṭikujjhitvā rājamuddikāya lañcetvā 2- gaṅgāya sote pakkhipāpesi. Manussehi chaḍḍitamatte devatā rakkhaṃ saṃvidahiṃsu. Suvaṇṇapaṭikañcettha 3- jātihiṅgulakena "bārāṇasīrañño aggamahesiyā pajā"ti likkhitvā bandhiṃsu. Tato taṃ bhājanaṃ ummibhayādīhi anupaddutaṃ gaṅgāya sotena pāyāsi. Tena ca samayena aññataro tāpaso gopālakulaṃ nissāya gaṅgātīre vasati, 4- so pātova gaṅgaṃ otiṇṇo 5- taṃ bhājanaṃ āgacchantaṃ disvā paṃsukūlasaññāya aggahesi. Tato tattha taṃ akkharapaṭikaṃ 6- rājamuddikāya lañcanañca 7- disvā muñcitvā taṃ maṃsapesiṃ addasa, disvānassa etadahosi "siyā gabbho, tathā hissa duggandhapūtibhāvo natthī"ti. Taṃ assamaṃ netvā suddhe okāse ṭhapesi. Atha aḍḍhamāsaccayena dve maṃsapesiyo ahesuṃ, tāpaso taṃ disvā sādhutaraṃ ṭhapesi, tato puna aḍḍhamāsaccayena ekamekissā maṃsapesiyā hatthapādasīsānamatthāya pañca pañca pīḷakā uṭṭhahiṃsu. Tāpaso disvā puna sādhutaraṃ ṭhapesi. Atha tato aḍḍhamāsaccayena ekā maṃsapesi suvaṇṇabimbasadiso dārako ekā dārikā ahosi. Tesu tāpasassa puttasineho uppajjati. Aṅguṭṭhakato cassa khīraṃ nibbatti, tato pabhūti ca khīrabhattaṃ labhati, so bhattaṃ bhuñjitvā khīraṃ dārakānaṃ mukhe āsiñcati. Tesaṃ yaṃ yaṃ udare 8- paviṭṭhaṃ, taṃ sabbaṃ maṇibhājanagataṃ viya dissati. Evaṃ nicchavī 9- ahesuṃ. Apare panāhu "sibbitvā 10- ṭhapitā viya nesaṃ aññamaññaṃ līnācchavī ahosī"ti. Evante nicchavitāya vā līnacchavitāya vā licchavīti paññāyiṃsu. Tāpaso dārake posento ussūre gāmaṃ bhikkhāya 11- pavisati, atidivā paṭikkamati. Tassa taṃ byāpāraṃ ñatvā gopālakā āhaṃsu "bhante pabbajitānaṃ dārakaposanaṃ palibodho, amhākaṃ dārake detha, mayaṃ posissāma, 12- tumhe attano @Footnote: 1 cha.Ma. ayaṃ saddo na dissati 2 cha.Ma. lañchitvā, i. lañchetvā @3 cha.Ma. suvaṇṇapaṭṭakañcettha 4 cha.Ma., i. viharati 5 cha.Ma. otaranto 6 cha.Ma., @akkharapaṭṭakaṃ, i. akkharapaṭṭikaṃ 7 cha.Ma., i. rājamudikālañchanañca 8 cha.Ma. udaraṃ @9 cha.Ma. licchavī 10 cha.Ma., i. sibbetvā 11 cha.Ma., i. piṇḍāya @12 cha.Ma. posessāma

--------------------------------------------------------------------------------------------- page140.

Kammaṃ karothā"ti. Tāpaso "sādhū"ti paṭisuṇi. Gopālakā dutiyadivase maggaṃ samaṃ katvā pupphehi okiritvā dhajapaṭākāni 1- ussāpetvā turiyehi vajjamānehi assamaṃ āgatā. Tāpaso "bhaṇe 2- mahāpuññā dārakā, appamādeneva vaḍḍhetha, vaḍḍhetvā ca aññamaññaṃ āvāhavivāhaṃ karotha, pañcagorasena rājānaṃ tosetvā bhūmibhāgaṃ gahetvā nagaraṃ māpetha, tattha kumāraṃ abhisiñcethā"ti 3- vatvā dārake adāsi. Te "sādhū"ti paṭisuṇitvā dārake netvā posesuṃ. Dārakā vuḍḍhimanvāya kīḷantā vivādaṭṭhānesu aññe gopāladārake hatthenapi pādenapi paharanti, te rodanti. "kissa rodathā"ti evaṃ 4- mātāpitūhi puṭṭhā 4- "ime nimmātāpitikā tāpasapositā amhe atīva paharantī"ti vadanti tato tesaṃ mātāpitaro "ime dārakā aññe dārake viheṭhenti 5- dukkhāpenti, na ime saṅgahetabbā, ime vajjitabbā"ti āhaṃsu. Tato pabhūti kira so padeso "vajjī"ti vuccati, yojanasataparimāṇena. 6- Atha naṃ padesaṃ gopālakā rājānaṃ tosetvā aggahesuṃ. Tattha pana 7- nagaraṃ māpetvā soḷasavassuddesikaṃ kumāraṃ abhisiñcitvā rājānaṃ akaṃsu. Tāya cassa dārikāya saddhiṃ vāreyyaṃ katvā katikaṃ akaṃsu "na bāhirato dārikā ānetabbā, ito dārikā na kassaci dātabbā"ti. Tesaṃ paṭhamasaṃvāsena dve dārakā jātā dhītā ca putto ca, evaṃ soḷasakkhattuṃ dve dve jātā, tato tesaṃ dārakānaṃ yathākkamaṃ vaḍḍhentānaṃ 8- ārāmuyyānanivāsanaṭṭhānaparivārasampattiṃ gahetuṃ appahontaṃ taṃ nagaraṃ tikkhattuṃ gāvuttantarena gāvuttantarena pākārena parikkhipiṃsu, tassa punappunaṃ visālikatattā vesālītveva nāmaṃ jātaṃ. Idaṃ vesālīvatthu. Bhagavato nimantanaṃ ayampana vesālī bhagavato uppannakāle iddhā vepullappattā ahosi. Tattha hi rājūnaṃyeva satta sahassāni satta satāni satta ca rājāno ahesuṃ. Tathā yuvarājasenāpatibhaṇḍāgārikappabhūtīnaṃ. Yathāha:- @Footnote: 1 cha.Ma. dhajapaṭākaṃ, i. dhajapaṭākā 2 cha.Ma., i. ayaṃ saddo na dissati 3 cha.Ma., @i. abhisiñcatha... 4-4 cha.Ma., i. ca mātāpitūhi vuttā 5 i. vināsenti 6 cha.Ma., @i. tiyojanasataṃ parimāṇena 7 cha.Ma. tattheva nagaraṃ māpetvā, i. tattha @ca... 8 cha.Ma. vaḍḍhantānaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page141.

"tena kho pana samayena vesālī iddhā ceva hoti phītā ca bahujanā ca ākiṇṇamanussā ca subhikkhā ca, satta ca pāsādasahassāni satta ca pāsādasatāni satta ca pāsādā, satta ca kūṭāgārasahassāni satta ca kūṭāgārasatāni satta ca kūṭāgārāni, satta ca ārāmasahassāni satta ca ārāmasatāni satta ca ārāmā, satta ca pokkharaṇīsahassāni satta ca pokkharaṇīsatāni satta ca pokkharaṇiyo"ti. 1- Sā aparena samayena dubbhikkhā ahosi dubbuṭṭhikā dussassā. Paṭhamaṃ duggatamanussā maranti, te bahiddhā chaḍḍenti. Matamanussānaṃ kuṇapagandhena amanussā nagaraṃ pavisiṃsu, tato bahutarā miyyanti. 2- Tāya pāṭikulyatāya 3- ca sattānaṃ ahivātakarogo uppajji. Iti tīhi dubbhikkhaamanussarogabhayehi upaddutāya vesāliyā nagaravāsino upasaṅkamitvā rājānamāhaṃsu "mahārāja imasmiṃ nagare tividhaṃ bhayaṃ uppannaṃ, ito pubbe yāva sattamā rājakulaparivaṭṭā evarūpaṃ anuppannapubbaṃ, tumhākaṃ maññe adhammikattenetarahi 4- uppannan"ti. Rājā sabbe saṇṭhāgāre sannipātāpetvā "mayhaṃ adhammikabhāvaṃ vicinathā"ti āha. Te sabbaṃ paveṇiṃ vicinantā na kiñci addasaṃsu. Tato rañño dosaṃ adisvā "idaṃ bhayaṃ amhākaṃ kathaṃ vūpasameyyā"ti cintayiṃsu. Tattha ekacce cha satthāre apadisiṃsu "etehi okkantamatte vūpasamessatī"ti. Ekacce āhaṃsu "buddho kira idha loke uppanno, so bhagavā sabbasattahitāya dhammaṃ deseti mahiddhiko mahānubhāvo, tena okkamantamatte 5- sabbabhayāni vūpasameyyun"ti. Tena te attamanā hutvā "kahampana so bhagavā etarahi viharati, amhehi pesite āgaccheyyā"ti 6- āhaṃsu. Athāpare āhaṃsu "buddhā nāma anukampakā, kissa nāgaccheyyuṃ so pana bhagavā etarahi rājagahe viharati, rājā ca bimbisāro 7- upaṭṭhahati, kadāci 8- so āgantuṃ na @Footnote: 1 vinaYu. mahā. 5/326/123 cīvarakkhandhaka 2 cha.Ma. maranti 3 cha.Ma. paṭikūlatāya @4 cha.Ma. adhammikattena taṃ etarahi 5 cha.Ma. okkantamatte @6 cha.Ma. amhehi pesito na āgaccheyyāti 7 cha.Ma. rājā bimbisāro taṃ..., i. rājā @ca naṃ bimbisāro 8 cha.Ma. ayaṃ saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page142.

Dadeyyā"ti. 1- "tenahi rājānaṃ saññāpetvā ānessāmā"ti 2- dve licchavīrājāno mahatā balakāyena pahūtaṃ paṇṇākāraṃ datvā rañño santikaṃ pesesuṃ 3- "bimbisāraṃ saññāpetvā bhagavantaṃ ānethā"ti. Te gantvā rañño paṇṇākāraṃ datvā taṃ pavattiṃ nivedetvā "mahārāja bhagavantaṃ amhākaṃ nagaraṃ pesehī"ti āhaṃsu. Rājā na sampaṭicchi, "tumheyeva jānāthā"ti āha. Te "sādhū"ti 4- bhagavantaṃ upasaṅkamitvā vanditvā evamāhaṃsu "bhante amhākaṃ nagare tīṇi bhayāni uppannāni, sace bhagavā āgaccheyya, sotthi no bhaveyyā"ti. Tato 5- bhagavā āvajjitvā 6- "vesāliyaṃ ratanasutte vutte sā rakkhā koṭisatasahassānaṃ cakkavāḷānaṃ 7- pharissati, suttapariyosāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo bhavissatī"ti adhivāsesi. Atha rājā bimbisāro bhagavato adhivāsanaṃ sutvā "bhagavatā vesālīgamanaṃ adhivāsitan"ti nagare ugghosanaṃ 8- kārāpetvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā āha "kiṃ bhante sampaṭicchatha vesālīgamanan"ti. Āma mahārājāti. Tenahi bhante tāva āgametha, yāva maggaṃ paṭiyādemīti. Athakho rājā bimbisāro rājagahassa ca gaṅgāya ca antare 9- pañcayojanaṃ bhūmiṃ samaṃ katvā yojane yojane vihāre 10- māpetvā bhagavato gamanakālaṃ paṭivedesi. Bhagavā pañcahi bhikkhusatehi parivuto pāyāsi. Rājā pañcayojanamaggaṃ pañcavaṇnehi pupphehi jāṇumattaṃ okirāpetvā dhajapaṭākapuṇṇaghaṭakaddali- ādīni ussāpetvā bhagavato dve setacchattāni ekamekassa ca bhikkhussa ekamekaṃ ukkhipāpetvā saddhiṃ attano parivārena pupphagandhādīhi pūjaṃ karonto ekamekasmiṃ vihāre bhagavantaṃ vasāpetvā mahādānāni datvā pañcahi divasehi gaṅgātīraṃ nesi. Tattha sabbālaṅkārehi nāvaṃ alaṅkaronto vesālikānaṃ lekhaṃ 11- pesesi "āgato bhagavā, maggaṃ paṭiyādetvā sabbe bhagavato paccuggamanaṃ @Footnote: 1 i.na deyYu... 2 cha.Ma. āneyyāMa... 3 cha.Ma. pesiṃsu 4 cha.Ma., i.ayaṃ saddo na @dissati 5 cha.Ma., i. ayaṃ saddo na dissati 6 cha.Ma., i. āvajjetvā @7 cha.Ma. koṭisatasahassaṃ cakkavāḷānaṃ, i. koṭisatasahassacakkavāḷe, @Ma. koṭisatasahassacakkavāḷānaṃ 8 cha.Ma., i. ghosanaṃ 9 cha.Ma., i. antarā 10 cha.Ma., @i. vihāraṃ 11 cha.Ma. sāsanaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page143.

Karothā"ti. Te "diguṇaṃ pūjaṃ karissāmā"ti vesāliyā ca gaṅgāya ca antare 1- tiyojanaṃ bhūmiṃ samaṃ katvā bhagavato cattāri 2- cattāri 2- ekamekassa ca bhikkhussa dve dve setacchattāni sajjitvā 3- pūjaṃ kurumānā gaṅgātīraṃ āgantvā aṭṭhaṃsu. Atha bimbisāro dve nāvāyo saṃghāṭtevā 4- maṇḍapaṃ katvā pupphadāmādīhi alaṅkaritvā tattha sattaratanamayaṃ 5- buddhāsanaṃ paññapesi, bhagavā tasmiṃ 6- nisīdi. Pañcasatā bhikkhūpi nāvaṃ abhirūhitvā 7- yathānurūpaṃ nisīdiṃsu. Rājā bhagavantaṃ anugacchanto galappamāṇaṃ udakaṃ orohitvā 8- "yāva bhante bhagavā āgacchati, tāvāhaṃ idheva gaṅgātīre vasissāmī"ti vatvā nivatto. Upari devatā yāva akaniṭṭhabhavanaṃ 9- pūjamakaṃsu. Heṭṭhā gaṅgānivāsino kambalassatarādayo nāgarājāno pūjamakaṃsu. Evaṃ mahatiyā pūjāya bhagavā yojanamattaṃ addhānaṃ gaṅgāya gantvā vesālikānaṃ sīmantaraṃ paviṭṭho. Tato licchavīrājāno tena bimbisārena katapūjāya diguṇaṃ karontā galappamāṇe udake bhagavantaṃ paccuggacchiṃsu. Teneva khaṇena tena muhuttena vijjuppabhāvinaddhandhakāravisaṭakūto gaḷagaḷāyanto catūsu disāsu mahāmegho vuṭṭhāsi. Atha bhagavatā paṭhamapāde gaṅgāya tīre nikkhittamatte pokkharavassaṃ vassi. Ye temitukāmā, 10- te eva tementi, ye atemitukāmā, te na tementi. Sabbattha jaṇṇukamattaṃ 11- ūrumattaṃ kaṭimattaṃ galappamāṇaṃ udakaṃ vahati, sabbakuṇapāni udakena gaṅgāya 12- pavesitāni, parisuddho bhūmibhāgo ahosi. Licchavirājāno bhagavantaṃ antarā yojane yojane vasāpetvā 13- mahādānāni datvā 14- tīhi divasehi diguṇaṃ pūjaṃ karontā vesāliṃ nayiṃsu. Vesāliṃ sampatte bhagavati sakko devānamindo devasaṅghapurakkhito 15- āgacchi. Mahesakkhānaṃ devānaṃ sannipātena amanussā yebhuyyena palāyiṃsu. Bhagavā nagaradvāre ṭhatvā ānandattheraṃ āmantesi "imaṃ ānanda ratanasuttaṃ uggahetvā balikammūpakaraṇāni @Footnote: 1 cha.Ma., i. antarā evamuparipi 2-2 cha.Ma., i. cattāri 3 cha.Ma., i. sajjetvā, @i māpetvā 4 cha.Ma. saṃghaṭetvā 5 cha.Ma., i. sabbaratanamayaṃ 6 cha.Ma. tattha @7 cha.Ma. āruhitvā 8 cha.Ma. ogāhetvā 9 cha.Ma., i. akaniṭṭhabhavanā @10 cha.Ma. temetukāmā 11 cha.Ma. jāṇumattaṃ 12 cha.Ma. gaṅgaṃ @13 cha.Ma. vāsāpetvā, i. vāsetvā 14 i. katvā 15 cha.Ma., i. devasaṅghapurakkhato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page144.

Gahetvā licchavirājakumārehi saddhiṃ vesāliyā tipākārantare vicaranto parittaṃ karohī"ti ratanasuttaṃ abhāsi. Evaṃ "kena panetaṃ suttaṃ vuttaṃ, kadā kattha kasmā ca vuttan"ti etesaṃ pañhānaṃ visajjanā vitthārena vesālivatthuto pabhūti porāṇehi vaṇṇīyati. Evaṃ bhagavato vesāliṃ anuppattadivaseyeva vesālīnagaradvāre tesaṃ upaddavānaṃ paṭighātatthāya vuttamidaṃ ratanasuttaṃ uggahetvā āyasmā ānando parittatthāya bhāsamāno bhagavato pattena udakamādāya sabbaṃ nagaraṃ abbhukkiranto anuvicari. Yaṃ kiñcīti vuttamatteyeva pana therena ye pubbe apalātā saṅkārakūṭabhittipadesādinissitā amanussā, te catūhi dvārehi palāyiṃsu, dvārāni anokāsāni ahesuṃ. Tato ekacce dvāresu okāsaṃ alabhamānā pākāraṃ bhinditvā palātā. Amanussesu gatesu 1- manussānaṃ gattesu rogo vūpasamanto, 2- te nikkhamitvā sabbagandhapupphādīhi theraṃ pūjesuṃ. Mahājano nagaramajjhe saṇṭhāgāraṃ sabbagandhehi vilimpitvā 3- ratanakhacitaṃ vitānaṃ katvā sabbālaṅkārehi alaṅkaritvā tattha buddhāsanaṃ paññāpetvā bhagavantaṃ ānesi. Bhagavā saṇṭhāgāraṃ pavisitvā paññatte āsane nisīdi. Bhikkhusaṃghopi kho rājāno manussā ca paṭirūpe paṭirūpe okāse 4- nisīdiṃsu. Sakkopi devānamindo dvīsu devalokesu devaparisāya saddhiṃ upanisīdati aññe ca devā, ānandattheropi sabbaṃ vesālimanuvicaranto rakkhaṃ katvā vesālīnagaravāsīhi saddhiṃ āgantvā ekamantaṃ nisīdi. Tattha bhagavā sabbesaṃ tadeva ratanasuttaṃ abhāsīti. Ettāvatā ca yā sā 5- "yena vuttaṃ yadā yattha, yasmā cetaṃ imaṃ nayaṃ pakāsetvānā"ti mātikā nikkhittā, sā sabbappakārena vitthāritā hoti. Yānīdhāti gāthāvaṇṇanā [1] Idāni "etassa karissāmatthavaṇṇanan"ti vuttattā atthavaṇṇanā ārabhiyate. 6- Apare pana vadanti "ādito pañceva gāthā bhagavatā vuttā, sesā @Footnote: 1 cha.Ma. gatamattesu 2 cha.Ma. vūpasanto 3 cha.Ma., i. limpitvā @4 cha.Ma. āsane 5 cha.Ma. sāsaddo na dissati 6 cha.Ma. ārabbhate

--------------------------------------------------------------------------------------------- page145.

Parittakaraṇasamaye ānandattherenā"ti. Yathā vā tathā vā hotu kinno imāya aparikkhāya 1- parittāya, 2- sabbatthāpi etassa ratanasuttassa karissāmatthavaṇṇanaṃ. Yānīdha bhūtānīti paṭhamāgāthā. Tattha yānīti yādisāni appesakkhāni vā mahesakkhāni vā. Idhāti imasmiṃ padese, tasmiṃ khaṇe sannipātaṭṭhānaṃ sandhāyāha. Bhūtānīti kiñcāpi bhūtasaddo "bhūtasmiṃ pācittiyan"ti evamādīsu 3- vijjamānaṃ. 4- "bhūtamidanti bhikkhave samanupassathā"ti evamādīsu 5- khandhapañcakaṃ. 6- "cattāro kho bhikkhave mahābhūtā hetū"ti evamādīsu 7- catubbidhe paṭhavīdhātvādirūpe. "yo ca kālaghaso bhūto"ti evamādīsu 8- khīṇāsavaṃ 9- "sabbeva nikkhipissanti, bhūtā loke samussayan"ti evamādīsu 10- sabbasatte. "bhūtagāmapātabyatāyā"ti evamādīsu 11- rukkhādike. "bhūtaṃ bhūtato sañjānātī"ti evamādīsu 12- cātummahārājikānaṃ heṭṭhā sattanikāyaṃ upādāya vattati. Idha pana avisesato amanussesu daṭṭhabbo. Samāgatānīti sannipatitāni. Bhummānīti bhūmiyaṃ nibbattāni. Vāiti vikappane. Tena yānīdha bhummāni vā bhūtāni samāgatānīti imamekaṃ vikappaṃ katvā puna dutiyaṃ vikappaṃ kātuṃ "yāni va antalikkhe"ti āha. Antalikkhe vā yāni bhūtāni nibbattāni, tāni sabbāni idha samāgatānīti attho. Ettha ca yāmato yāva akaniṭṭhaṃ, tāva nibbattāni bhūtāni ākāse pātubhūtavimāne nibbattattā "antalikkhe bhūtānī"ti veditabbāni. Tato heṭṭhā sineruto pabhūti yāva bhūmiyaṃ rukkhalatādīsu adhivaṭṭhāni bhūmiyañca nibbattāni bhūtāni, tāni sabbāni bhūmiyaṃ paṭibaddhesu ca rukkhalatāpabbatādīsu nibbattattā "bhummāni bhūtānī"ti veditabbāni. Evaṃ bhagavā sabbāneva amanussabhūtāni "bhummāni vā yāniva antalikkhe"ti davīhi padehi vikappetvā puna ekena padena pariggahetvā dassetuṃ @Footnote: 1 cha.Ma. parikkhāya, i. parikkhanāya Ma. aparikkhatāya parikkhatāya 2 cha.Ma., i. ayaṃ saddo @na dissati 3 vinaYu. mahāvi. 2/69/143 pācittiyakaṇḍa 4 cha.Ma. vijjamāne @5 Ma.mū. 12/401/358 mahātaṇhakkhayasutta 6 cha.Ma. khandhapañcake @7 Ma. upari. 14/86/68 mahāpuṇṇamasutta 8 khu.jā. duka. 27/340/95 mūlapariyāyajātaka @9 cha.Ma. khīṇāsave 10 dī. mahā. 10/220/137 parinibbutakathā @11 vinaYu. mahāvi. 2/90/160 12 Ma.mū. 12/3, 7/2, 5 mūlapariyāyasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page146.

"sabbeva bhūtā sumanā bhavantū"ti āha. Sabbeti anavasesā. Evāti avadhāraṇe, ekampi anapanetvāti adhippāyo. Bhūtāti amanussā. Sumanā bhavantūti sukhitamanā pītisomanassajātā bhavantu. Athopīti kiccantarasanniyojanatthaṃ vākyopādāne nipātadvayaṃ. Sakkaccaṃ suṇantu bhāsitanti aṭṭhikatvā 1- manasikatvā sabbacetaso 2- samannāharitvā dibbasampattilokuttarasukhāvahaṃ mama desanaṃ suṇantu. Evamettha bhagavā "yānīdha bhūtāni samāgatānī"ti aniyamitavacanena bhūtāni pariggahetvā puna "bhummāni vā yāniva antalikkhe"ti dvidhā vikappetvā tato "sabbeva bhūtā"ti puna ekajjhaṃ katvā "sumanā bhavantū"ti iminā vacanena āsayasampattiyaṃ niyojento "sakkacca suṇantu bhāsitan"ti payogasampattiyaṃ, tathā yonisomanasikārasampattiyaṃ paratoghosasampattiyañca, tathā attasammāpaṇidhisappurisūpa- nissayasampattīsu samādhipaññāhetusampattīsu ca niyojento gāthaṃ samāpesi. 3- Tasmā hīti gāthāvaṇṇanā [2] Tasmā hi bhūtāti dutiyagāthā. Tattha tasmāti kāraṇavacanaṃ. Bhūtāti āmantanavacanaṃ. Nisāmethāti suṇātha. Sabbeti anavasesā. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yasmā tumhe dibbaṭṭhānāni tattha upabhogaparibhogasampadañca pahāya dhammassavanatthaṃ idha samāgatā, na naṭṭanāṭakādidassanatthaṃ, 4- tasmā hi bhūtā nisāmetha sabbe. 5- Athavā "sumanā bhavantu, sakkacca suṇantū"ti vacanena tesaṃ sumanabhāvaṃ sakkaccasotukamyatañca disvā āha "yasmā tumhe sumanabhāvena attasammāpaṇidhiyonisomanasikārāsayasuddhīhi ca yuttā 6- sakkaccasotukamyatāya sappurisūpanissayaparatoghosapadaṭṭhānato payogasuddhīhi ca yuttā, tasmā hi bhūtā nisāmetha sabbe"ti. Alavā yaṃ purimagāthāya ante "bhāsitan"ti vuttaṃ, taṃ kāraṇabhāvena apadisanto āha "yasmā mama bhāsitaṃ nāma atidullabhaṃ sabbakkhaṇaparivajjitassa 7- khaṇassa dullabhattā, anekānisaṃsañca @Footnote: 1 cha.Ma. aṭṭhiṃ katvā 2 cha.Ma. sabbaṃ cetasā 3 Ma. samādapesi @4 cha.Ma. naṭanaccanādidassanatthaṃ, i. naṭanaṭṭakādi..., Ma. naṭakādi... 5 cha.Ma. sabbeti @6 cha.Ma. yuttā-iti pāṭho na dissati 7 cha.Ma. aṭṭhakkhaṇaparivajjitassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page147.

Paññākaruṇādiguṇena 1- pavattattā, tañcāhaṃ vattukāmo `suṇantu bhāsitan'ti avocaṃ, tasmā hi bhūtā nisāmetha sabbe"ti. Idaṃ iminā gāthāpadena vuttaṃ hoti. Evametaṃ kāraṇaṃ niropento attano bhāsitanisāmane niyojetvā nisāmetabbaṃ vattumāraddho "mettaṃ karotha mānusiyā pajāyā"ti. Tassattho:- yāyaṃ tīhi upaddavehi upaddutā mānusī pajā, tassā mānusiyā pajāya mettaṃ mitatabhāvaṃ hitajjhāsayataṃ paccupaṭṭhapethāti. Keci pana "mānusikan"ti 2- paṭhanti, taṃ bhummaṭṭhāsambhavā na yujjati. Yampi caññe 3- atthaṃ vaṇṇayanti, sopi na yujjati. Adhippāyo panettha:- nāhaṃ buddhoti issariyabalena vadāmi, apica pana yaṃ tumhākañca imissā ca mānusiyā pajāya hitatthaṃ vadāmi "mettaṃ karotha mānusiyā pajāyā"ti. Ettha ca:- "ye sattasaṇḍaṃ paṭhaviṃ vijetvā, *- rājisayo yajamānānupariyagā. Assamedhaṃ purisamedhaṃ sammāpāsaṃ, vājapeyyaṃ niragagaḷaṃ. Mettassa cittassa subhāvitassa, kalampi te nānubhavanti soḷasiṃ. Ekampi ce pāṇamaduṭṭhacitto, mettāyati kusalo tena hoti. Sabbe ca pāṇe manasānukampaṃ pahūtamariyo pakaroti puññan"ti 4- evamānīnaṃ suttānaṃ ekādasānisaṃsānañca vasena ye mettaṃ karonti, tesaṃ 5- mettā hitāti veditabbā. "devatānukampito poso sadā bhadrāni passatī"ti 6- @Footnote: 1 cha.Ma., i. paññākaruṇāguṇena 2 cha.Ma. mānusikaṃ pajanti 3 na.Ma. yampi aññe @* pāli. cha.Ma. vijitvā (khu.iti.), syā. jinitvā (aṅ. aṭṭhaka.) @4 khu. iti. 25/27/251, aṅ. aṭṭhaka. 23/91/152 5 cha.Ma. etesaṃ @6 khu.u. 25/76/224 pāṭaligāmiyasutta, vinaYu. mahā. 5/636/64

--------------------------------------------------------------------------------------------- page148.

Evamādīnaṃ sattānaṃ vasena yesu kayiranti, 1- tesampi hitāti veditabbā. Evaṃ ubhayesampi hitāti veditabbā. 2- Evaṃ ubhayesampi hitabhāvaṃ dassento "mettaṃ karotha mānusiyā pajāyā"ti vatvā idāni upakāraṃ 3- dassento āha "divā ca ratto ca haranti ye baliṃ, tasmā hi ne rakkhatha appamattā"ti. Tassattho:- ye manussā cittakammakaṭṭhakammādīhipi devatā katvā cetiyarukkhādīni ca upasaṅkamitvā devatā uddissa divā ca baliṃ karonti, kāḷapakkhādīsu ca rattiṃ baliṃ karonti, salākabhattādīni vā datvā ārakkhadevatā upādāya yāva brahmadevatānaṃ 4- pattidānaniyyātanena divā baliṃ karonti, chattāropanadīpamālāya sabbarattiṃ dhammassavanādīni kārāpetvā pattidānaniyyātanena ca rattiṃ baliṃ karonti, te kathaṃ na rakkhitabbā. Yato evaṃ divā ca ratto ca tumhe uddissa karonti ye baliṃ, tasmā hi ne rakkhathāti, tasmā balikammakaraṇāpi ne manusse rakkhatha gopatha, 5- ahitañca nesaṃ apanetha, hitaṃ upanetha appamattā hutvā taṃ kataññubhāvaṃ hadaye katvā niccamanussarantāti. Yaṃ kiñcīti gāthāvaṇṇanā [3] Evaṃ devatāsu manussānaṃ upakārabhāvaṃ 6- dassetvā tesaṃ upaddavavūpasamanatthaṃ buddhādiguṇappakāsanena ca devamanussānaṃ dhammasavanatthaṃ "yaṃ kiñci vittan"ti ādinā nayena saccavacanaṃ payuñjitumāraddho. Tattha yaṃ kiñcīti aniyamitavasena anavasesaṃ pariyādiyati yaṃkiñci tattha tattha vohārūpagaṃ. Vittanti dhanaṃ. Tañhi vittiṃ janetīti vittaṃ. Idha vāti manussalokaṃ niddissati 7- huraṃ vāti tato paraṃ avasesalokaṃ, tena ca ṭhapetvā manusse sabbalokagahaṇe sampatte 8- "saggesu vāti parato vuttattā ṭhapetvā manusse ca sagge ca avasesānaṃ nāgasupaṇṇādīnaṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ. @Footnote: 1 cha.Ma., i. kayirati 2 cha.Ma., i. evaṃ .pe. veditabbā pāṭho na dissati @3 cha.Ma. upakārampi 4 i. brahmadevānaṃ 5 cha.Ma., i. gopayatha @6 cha.Ma., i. upakārakakāvaṃ 7 cha.Ma., i. niddisati 8 cha.Ma., i. patte

--------------------------------------------------------------------------------------------- page149.

Evamimehi dvīhi padehi yaṃ manussānaṃ vohārūpagaṃ alaṅkāra- paribhogūpabhogañca 1- jātarūparajatamuttāmaṇiveḷuriyapavālalohitaṅkamasāragallādikaṃ, yañca muttāmaṇivālukatthatāya bhūmiyā ratanamayavimānesu anekayojanasatavitthatesu bhavanesu uppannānaṃ nāgasupaṇṇādīnaṃ vittaṃ, taṃ niddiṭṭhaṃ hoti. Saggesu vāti kāmāvacara- rūpāvacaradevalokesu. Te hi sobhaṇena kammena iriyanti gammantīti 2- saggā. Suṭṭhu vā aggātipi saggā. Yanti yaṃ sassāmikaṃ vā assāmikaṃ vā. Ratananti ratiṃ nayati vahati janeti 3- vaḍḍhetīti ratanaṃ. Yaṃkiñci cittikataṃ mahagghaṃ atulaṃ dullabhadassanaṃ anomasattaparibhogañca, tassetaṃ adhivacanaṃ. Yathāha:- "cittīkataṃ mahagghañca atulaṃ dullabhadassanaṃ anomasattaparibhogaṃ ratanantena vuccatī"ti. Paṇītanti uttamaṃ seṭṭha anappakaṃ 4- manāpaṃ. Evaṃ iminā gāthāpadena yaṃ saggesu anekayojanasatappamāṇasabbaratanamayavimānasudhammavejayantappabhūtīsu sassāmikaṃ, yañca buddhuppādavirahena apāyameva paripūrentesu saggesu 5- suññavimānapaṭibaddhaṃ assāmikaṃ, yaṃ vā panaññampi paṭhavīmahāsamuddahimavantādinissitamassāmikaṃ ratanaṃ, taṃ niddiṭṭhaṃ hoti. Na no samaṃ atthi tathāgatenāti naiti paṭisedhe. Noiti avadhāraṇe. Samanti tulyaṃ. Atthīti vijjati. Tathāgatenāti buddhena. Kiṃ vuttaṃ hoti? yaṃ etaṃ vittañca ratanañca pakāsitaṃ, ettha ekampi buddharatanasadisaṃ ratanaṃ nevatthi. Yampi hi taṃ vittaṃ cittikataṭṭhena ratanaṃ. Seyyathīdaṃ? rañño cakkavattissa cakkaratanaṃ maṇiratanañca, yamhi uppanne mahājano na aññattha cittikāraṃ karoti, na koci pupphagandhādīni gahetvā yakkhaṭṭhānaṃ vā bhūtaṭṭhānaṃ vā gacchati, sabbopi jano cakkaratanaṃ maṇiratanameva cittiṃ karoti 6- pūjeti, taṃ taṃ varaṃ pattheti, patthitapatthitañcassa ekaccaṃ samijjhati, tampi ratanaṃ buddharatanena samaṃ natthi. Yadi hi cittikataṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ. Tathāgate hi uppanne yekeci mahesakkhā devamanussā na te aññatra cittikāraṃ karonti, na kiñci aññaṃ pūjenti. Tathā @Footnote: 1 cha.Ma. alaṅkāraparibhogūpagañca 2 cha.Ma. ajiyantīti 3 cha.Ma., i. janayati @4 cha.Ma. atappakaṃ 5 cha.Ma. sattesu 6 cha.Ma. cittīkāraṃ karoti, i. cittikaroti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page150.

Hi brahmā sahampati sinerumattena ratanadāmena tathāgataṃ pūjesi, yathābalañca aññe devā manussā ca bimbisārakosalarājaanāthapiṇḍikādayo. Parinibbutampi bhagavantaṃ uddissa channavutikoṭidhanaṃ visajjetvā asokamahārājā sakalajambūdīpe caturāsīti vihārasahassāni patiṭṭhāpesi, ko pana vādo aññesaṃ cittikārānaṃ. Apica kassapassa 1- parinibbutassāpi jātibodhidhammacakkappavattanaparinibbānaṭṭhānāni paṭimācetiyādīni vā uddissa evaṃ cittīkāragarukāro pavattati yathā bhagavato. Evaṃ cittikaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi. Tathā yampi taṃ mahagghaṭṭhena ratanaṃ. Seyyathāpi? 2- kāsikavatthaṃ. Yathāha "jiṇṇampi bhikkhave kāsikavatthaṃ vaṇṇavantañceva hoti sukhasamphassañca mahagghañcā"ti 3-, tampi buddharatanena samaṃ natthi. Yadi hi mahagghaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ. Tathāgato hi yesaṃ paṃsukūlampi 4- paṭiggaṇhāti, tesantaṃ hoti. Mahapphalaṃ mahānisaṃsaṃ seyyathāpi asokassa rañño, idamassa mahagghatāya. Evaṃ mahagghaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi evaṃ mahagghatāya vacanena 6- cettha dosābhāvasādhakaṃ idaṃ suttapadaṃ veditabbaṃ:- "yesaṃ yo pana 7- paṭiggaṇhāti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccaya- bhesajjaparikkhāraṃ, tesantaṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsaṃ. Idamassa mahagghatāya vadāmi. Seyyathāpi taṃ bhikkhave kāsikavatthaṃ mahagghaṃ, tathūpamāhaṃ bhikkhave imaṃ puggalaṃ vadāmī"ti. 8- Evaṃ mahagghaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi. Tathā yampi taṃ atulaṭṭhena ratanaṃ. Seyyathīdaṃ? rañño cakkavattissa Cakkaratanaṃ uppajjati indanīlamaṇimayanābhi sattaratanamayasahassāraṃ pavāḷamayanemi rattasuvaṇṇamayasandhi, yassa dassanaṃ dassanaṃ 9- arānamupari ekaṃ muṇḍāraṃ 10- hoti vātaṃ gahetvā saddakaraṇatthaṃ, yena kato saddo sūkusalappatāḷitapañcaṅgikaturiyasaddo @Footnote: 1 cha.Ma. kassaññassa 2 cha.Ma. seyyathidaṃ 3 aṅ. tika. 20/100/241 potthakasutta @4 cha.Ma. paṃsukampi 5-5 ime pāṭhā na dissati 6 cha.Ma. mahagghatāvacanena @i. mahagghatāvacane 7 cha.Ma. yesaṃ kho pana so, i. yesaṃ kho pana 8 aṅ. tika. 20/100/242 @9 cha.Ma., i. dasannaṃ dasannaṃ 10 Sī., i. muddhāraṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page151.

Viya hoti, yassa nābhiyā ubhosu passesu 1- dve sīhamukhāni honti, abbhantaraṃ sakaṭacakkasseva susiraṃ. Tassa kattā vā kāretā vā natthi, kammapaccayena utunā 2- samuṭṭhāti. Yaṃ rājā dasavidhaṃ cakkavattivattaṃ pūretvā tadahuposathe puṇṇamīdivase sīsanhāto uposathiko uparipāsādavaragato sīlāni visodhento nisinno puññacandaṃ viya suriyaṃ viya ca uṭṭhentaṃ passati, yassa dvādasayojanato pabhūti saddo suyyati, tiyojanato vaṇṇo dissati, yaṃ mahājanena "dutiyo maññe cando vā suriyo vā uṭṭhito"ti ativiya kotuhalajātena dissamānaṃ nagarassa upari āgantvā rañño antepurassa pācīnapasse nātiuccaṃ nātinīcaṃ hutvā mahājanassa gandhapupphādīhi pūjituṃ yuttaṭṭhāne akkhāhataṃ viya tiṭṭhati. Tadeva anubandhamānaṃ hatthiratanaṃ uppajjati, sabbaseto rattapādo sattappatiṭṭho iddhimā vehāsaṅgamo uposathakulā vā chaddantakulā vā āgacchati, uposathakulā ce āgacchanto sabbajeṭṭhako āgacchati, ce chaddantakulā sabbakaniṭṭho sikkhitasikkho damathūpeto, so dvādasayojanaṃ parisaṃ gahetvā sakalajambūdīpaṃ anusaṃyāyitvā pure pātarāsameva sakaṃ rājadhāniṃ āgacchati. Tampi anubandhamānaṃ assaratanaṃ āgacchati, 3- sabbaseto rattapādo kākasīso 4- muñjakeso valāhakassarājakulā āgacchati. Sesamettha hatthiratanasadisameva. Tampi anubandhamānaṃ maṇiratanaṃ uppajjati. So hoti maṇi veḷuriyo subho jātimā aṭṭhaṃso suparikammakato āyāmato lagganābhisadiso, 5- vepullapabbatā āgacchati, so caturaṅgasamannāgatepi andhakāre rañño dhajaggato yojanaṃ obhāseti, yassobhāsena manussā "divā"ti maññamānā kammante payojenti, antamaso kuṇṭhakipillikampi upādāya passanti. Tampi anubandhamānaṃ itthīratanaṃ uppajjati, pakatiaggamahesī vā hoti, uttarakuruto vā āgacchati maddarājakulato vā, atidīghādichadosavivajjitā 6- atikkantā mānusikavaṇṇaṃ 7- appattā dibbavaṇṇaṃ, yassā rañño sītakāle @Footnote: 1 Sī.Ma. ubhatopasse 2 cha.Ma. ututo 3 cha.Ma. uppajjati @4 cha.Ma. kāḷasīso 5 cha.Ma. cakkanābhi... 6 cha.Ma. atidīghatādi @7 cha.Ma. atikkantā mānusavaṇṇaṃ. i. atikkantā mānusaṃ vaṇṇaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page152.

Uṇhāni gattāni honti, uṇhakāle sītāni, sattadhā 1- positatūlapicuno 2- viya samphassova hoti, kāyato candanagandho vāyati, mukhato upalagandho, pubbuṭṭhāyikādianekaguṇasamannāgatā 3- ca hoti. Tampi anubandhamānaṃ gahapatiratanaṃ uppajjati, rañño pakatikammakaro seṭṭhī, 4- yassa cakkaratane uppannamatte dibbacakkhuṃ pātubhavati, yena samannāgato samantato yojanamatte nidhiṃ passati sassāmikampi assāmikampi, so rājānaṃ upasaṅkamitvā pavāreti "appossukko tvaṃ deva hohi, ahante dhanena dhanakaraṇīyaṃ karissāmī"ti. Tampi anubandhamānaṃ parināyakaratanaṃ uppajjati rañño pakatijeṭṭhaputto, cakkaratane uppannamatte atirekapaññāveyyattiyena samannāgato hoti, so dvādasayojanāya parisāya cetasā cittaṃ parijānitvā niggahapaggahakaraṇasamattho hoti, so ca rājānaṃ upasaṅkamitvā pavāreti "appossukko tvaṃ deva hohi, ahante rajjaṃ anusāsissāmī"ti. Yaṃ vā panaññampi evarūpaṃ atulaṭṭhena ratanaṃ, yassa na sakkā tulayitvā tīrayitvā aggho kātuṃ "sataṃ vā sahassaṃ vā agghati koṭiṃ vā"ti. Tattha ekaṃ ratanampi buddharatanena samaṃ natthi. Yadi hi atulaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ. Tathāgato hi na sakkā sīlato vā samādhito vā paññādīnaṃ aññatarato vā kenaci tulayitvā tīrayitvā "ettakā guṇā samā vā 5- sappaṭibhāgo vā"ti paricchindituṃ. Evaṃ atulaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi. Tathā yampi taṃ dullabhadassanaṭṭhena ratanaṃ, seyyathāpi 6- dullabhapātubhāvo 7- rājā cakkavattī, cakkādīni ca tassa ratanāni, tampi buddharatanena samaṃ natthi. Yadi hi dullabhadassanaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ, kuto cakkavattiādīnaṃ ratanatyaṃ tāni hi ekasmiṃyeva kappe anekāni uppajajnti. Yasmā pana asaṅkheyyepi @Footnote: 1 cha.Ma., i. satadhā 2 Ma. pothita..., cha.Ma., i. phoṭita... @3 cha.Ma. pubuṭṭhāyinitādi... i. pubbuṭṭhāyitādi... 4 cha.Ma. pakatikammakāro seṭṭhi @5 cha.Ma. ettakaguṇo vā iminā samo vā sampaṭibhāgovā"ti i. ettakaguṇo iminā @samodhānetvā... 6 cha.Ma. seyyathidaṃ 7 Sī., i. dullabhapātubhāvato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page153.

Kappe tathāgatasuñño loko hoti, tasmā tathāgato eva kadāci karahaci uppajjanato dullabhadassano. Vuttañcetaṃ 1- bhagavatā parinibbānasamaye:- "devatā ānanda ujjhāyanti `dūrā ca vatamhā āgatā tathāgataṃ dassanāya, kadāci karahaci tathāgatā loke uppajjanti arahanto sammāsambuddhā, ajjeva rattiyā paccūsasamaye 2- tathāgatassa parinibbānaṃ bhavissati, ayañca mahesakkho bhikkhu bhagavato purato ṭhito nivārento, 3- na mayaṃ labhāma pacchime kāle tathāgataṃ dassanāyā"ti. 4- Evaṃ dullabhadassanaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi. Tathā yampi taṃ anomasattaparibhogaṭṭhena ratanaṃ. Seyyathīdaṃ? rañño Cakkavattissa cakkaratanādi. Tañhi koṭisatasahassadhanānampi sattabhūmipāsādavaratale nivasantānampi 5- caṇḍālaveṇanesādarathakārapukkusādīnaṃ nīcakulikānaṃ omakapurisānaṃ supinantenāpi 6- paribhogatthāya na nibbattati. Ubhato sujātassa pana rañño cakkavattisseva 7- paripūritadasavidhacakkavattivattassa paribhogatthāya nibbattanato anomasattaparibhogaṃyeva hoti tampi buddharatanasamaṃ natthi. Yadi hi anomasattaparibhogaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ. Tathāgato hi loke omakasattasammatānampi anupanissayasampannānaṃ viparītadassanānaṃ pūraṇakassapādīnaṃ channaṃ satthārānaṃ aññesañca evarūpānaṃ supinantenāpi 8- aparibhogo. Upanissayasampannānañca pana catuppadāyapi gāthāya pariyosāne arahattamadhigantuṃ samatthānaṃ nibbedhikaññāṇa- dassanānaṃ bāhiyadārucīriyappabhūtīnaṃ aññesañca mahākulappasutānaṃ mahāsāvakānaṃ paribhogo, te hi taṃ dassanānuttariyasavanānuttariyapāricariyānuttariyādīni sādhentā tathāgataṃ paribhuñjanti. Evaṃ anomasattaparibhogaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi. Yampi taṃ avisesato ratijananaṭṭhena ratanaṃ. Seyyathāpi? 9- rañño Cakkavattissa cakkaratanaṃ. Taṃ hi disvāva rājā cakkavattī attamano hoti, evaṃpi taṃ rañño ratiṃ janeti. Puna ca paraṃ rājā cakkavattī vāmena hatthena @Footnote: 1 cha.Ma. vuttampi cetaṃ 2 cha.Ma. pacchime yāme 3 cha.Ma., i. ovārento @4 dī. mahā. 10/200/122 5 cha.Ma. vasantānampi 6 cha.Ma., i. supinantepi @7 cha.Ma. khattiyasseva 8 cha.Ma. supinantepi 9 cha.Ma. seyyathidaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page154.

Suvaṇṇabhiṅgāraṃ 1- gahetvā dakkhiṇena hatthena cakkaratanaṃ abbhukkirati "pavattatu bhavaṃ cakkaratanaṃ, abhivijinātu bhavaṃ cakkaratanan"ti. Tato cakkatanaṃ pañcāṅgikaturiyaṃ viya 2- madhurassaraṃ niccharantaṃ ākāsena puratthimadisaṃ gacchati, anvadeva rājā cakkavattī cakkānubhāvena dvādasayojanavitthiṇṇāya caturaṅginiyā senāya nātiuccaṃ nātinīcaṃ uccarukkhānaṃ heṭṭhābhāgena nīcarukkhānaṃ uparibhāgena rukkhesu pupphaphala- pallavādipaṇṇākāraṃ gahetvā āgatānaṃ hatthano paṇṇākārañca gaṇhanto "ehi kho mahārājā"ti evamādinā paramanipaccakārena āgate paṭirājāno "pāṇo na hantabbo"ti ādinā nayena anusāsanto gacchati. Yattha pana rājā bhuñjitukāmo vā divā seyyaṃ vā kappetukāmo hotu tattha cakkaratanaṃ ākāsato orohitvā 3- udakādisabbakiccakkhame same bhūmibhāge akkhāhataṃ viya tiṭṭhati. Puna rañño gamanacitte uppanne purimanayeneva saddaṃ karontaṃ gacchati, yaṃ 4- sutvā dvādasayojanikāpi parisā ākāsena gacchati. Cakkaratanaṃ anupubbena puritthimasamuddaṃ ajjhogāhati, tasmiṃ ajjhogāhante udakaṃ yojanappamāṇaṃ apagantvā bhittikataṃ viya tiṭṭhati. Mahājano yathākāmaṃ satta ratanāni gaṇhāti. Puna rājā suvaṇṇabhiṅgāraṃ 5- gahetvā "ito paṭṭhāya mama rajjan"ti udakena abbhukkiritvā nivattati. Senā purato hoti, cakkaratanaṃ pacchato, rājā majjhe. Cakkaratanena osakkitosakkitaṭṭhānaṃ udakaṃ paripūrati. Eteneva upāyena dakkhiṇapacchimuttarepi samudde gacchati. Evaṃ catuddisaṃ anusaṃyāyitvā cakkaratanaṃ tiyojanasatappamāṇaṃ 6- ākāsaṃ ārohati. Tattha ṭhito rājā cakkaratanānubhāvena attanā vijitavijayo pañcasataparittadīpapaṭimaṇḍitaṃ sattayojanasahassaparimaṇḍalaṃ pubbavidehaṃ, tathā aṭṭhayojanasahassaparimaṇḍalaṃ uttarakuruṃ, sattayojanasahassaparimaṇḍalaṃyeva amaragoyānaṃ 7- dasayojanasahassaparimaṇḍalaṃ jambūdīpañcāti evaṃ catumahādīpadvisahassaparittadīpa- paṭimaṇḍitaṃ ekaṃ cakkavāḷaṃ suphullapuṇḍarīkavanaṃ viya oloketi. Evaṃ olokayato cassa anappakā 8- rati uppajjati. Evampi taṃ cakkaratanaṃ rañño ratiṃ janeti, tampi @Footnote: 1 cha.Ma. suvaṇṇabhiṅkāraṃ 2 cha.Ma. pañcaṅgikaṃ viya tūriyaṃ 3 i. otāritvā @4 cha.Ma. taṃ 5 cha.Ma. suvaṇṇabhiṅkāraṃ, i. bhiṅkāraṃ evamuparipi 6 cha.Ma., @i. tiyojanappamāṇaṃ 7 cha.Ma., i. aparagoyānaṃ 8 Sī., i. anappikā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page155.

Buddharatanasamaṃ natthi. Yadi hi ratijananaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ, kiṃ karissati etaṃ chavaṃ 1- cakkaratanaṃ. Tathāgato hi yassā dibbāya ratiyā cakkaratanādīhi sabbehipi janitā cakkavattirati saṅkhampi kalampi kalabhāgampi na upeti, tatopi ratito uttaritarañca paṇītatarañca attano ovādapaṭikarānaṃ asaṅkheyyānampi devamanussānaṃ paṭhamajjhānaratiṃ, dutiyatatiyacatutthapañcamajjhānaratiṃ, ākāsānañcāyatanaratiṃ, viññāṇañcāyatanaākiñcaññāyatananevasaññānāsaññāyatanaratiṃ, sotāpattimaggaratiṃ, sotāpattiphalaratiṃ, sakadāgāmianāgāmiarahattamaggaphalaratiñca janeti. Evaṃ ratijananaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthīti. Apica ratanannāmetaṃ dubbidhaṃ hoti saviññāṇakañca aviññāṇakañca. Tattha aviññāṇakaṃ cakkaratanaṃ maṇiratanañca, yaṃ vā panaññampi anindriyabaddhaṃ suvaṇṇarajatādi, saviññāṇakaṃ hatthiratanādi parināyakaratanapariyosānaṃ, yaṃ vā panaññampi evarūpaṃ indriyabaddhaṃ. Evaṃ dubbidhe cettha saviññāṇakaratanaṃ aggamakhāyati. Kasmā? yasmā aviññāṇakaṃ suvaṇṇarajatamaṇimuttādiratanaṃ saviññāṇakānaṃ hatthiratanādīnaṃ alaṅkāratthāya upanīyati. Saviññāṇakaratanampi dubbidhaṃ tiracchānagataratanaṃ manussaratanañca. Tattha manussaratanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? yasmā tiracchānagataratanaṃ manussaratanassa upaguyhaṃ 2- hoti. Manussaratanampi dubbidhaṃ itthīratanaṃ purisaratanañca. Tattha purisa- ratanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? yasmā itthīratanaṃ purisaratanassa paricārikattaṃ āpajjati. Purisaratanampi dubbidhaṃ āgārikaratanaṃ anāgārikaratanañca 3- tattha anāgārikaratanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? yasmā āgārikaratanesu aggo cakkavattīpi sīlādi- guṇayuttaṃ 4- anāgārikaratanaṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā upaṭṭhahitvā payirupāsitvā ca 5- dibbamānusikā ca 5- sampattiyo pāpuṇitvā ante nibbānasampattiṃ pāpuṇāti. @Footnote: 1 cha.Ma. ayaṃ saddo na dissati 2 cha.Ma. opavayhaṃ, i. opavuyhaṃ @3 cha.Ma. agārika...anagārika... evamuparipi 4 Ma. pañcasīlādiguṇayuttaṃ @5-5 cha.Ma. ca-saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page156.

Evaṃ anāgārikaratanampi dubbidhaṃ ariyaputhujjanavasena. Ariyaratanampi dubbidhaṃ sekkhāsekkhavasena. 1- Asekkharatanampi dubbidhaṃ sukkhavipassakasamathayānikavasena. Samathayānikaratanampi dubbidhaṃ sāvakapāramippattamappattañca. Tattha sāvakapāramippattaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? guṇamahantatāya. Sāvakapāramippattaratanatopi paccekabuddharatanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? guṇamahantatāya. Sāriputtamoggallānasadisāpi hi anekasatā sāvakā ekassa paccekasambuddhassa 2- guṇānaṃ 3- neva saṅkhaṃ na kalaṃ na kalabhāgampi upenti. 3- Paccekasambuddharatanatopi 4- sammāsambuddharatanampi aggamakkhāyati. Kasmā? guṇamahantatāya. Yadi 5- hi sakalampi 5- jambūdīpaṃ pūretvā pallaṅkena pallaṅkaṃ Ghaṭentā nisinnāpi paccekasambuddhā 6- ekassa sammāsambuddhassa guṇānaṃ neva saṅkhaṃ na kalaṃ na kalabhāgaṃ upenti. Vuttampi cetaṃ bhagavatā "yāvatā bhikkhave sattā apadā vā dipadā vā .pe. Tathāgato tesaṃ aggamakkhāyatī"ti ādi. 7- Evaṃ kenaci pariyāyena tathāgataratanasamaṃ 8- ratanaṃ natthi. Tenāha bhagavā "na no samaṃ atthi tathāgatenā"ti. Evaṃ bhagavā buddharatanassa aññehi ratanehi asamataṃ vatvā idāni tesaṃ sattānaṃ uppannūpaddavavūpasamanatthaṃ 9- neva jātiṃ na gottaṃ na kolaputtiyaṃ na vaṇṇapokkharatādīni 10- nissāya, apica kho avīcimupādāya bhavaggapariyante loke sīlasamādhikkhandhādīhi guṇehi buddharatanassa asadisabhāvaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati "idampi buddhe ratanaṃ paṇītaṃ, etena saccena suvatthi hotū"ti. Tassattho:- idampi idha vā huraṃ vā saggesu vā yaṃkiñci atthi vittaṃ vā ratanaṃ vā, tena saddhiṃ tehi tehi guṇehi asamattaṃ 11- buddhe ratanaṃ paṇītaṃ. Yadi 12- etaṃ saccaṃ, atha etena saccena imesaṃ pāṇīnaṃ sotthi 13- hotu. Sobhaṇānaṃ atthitā hotu arogatā nirupaddavatāti. Ettha ca yathā "cakkhuṃ 14- @Footnote: 1 cha.Ma. sekhāsekhavasena 2 cha.Ma., i. paccekabuddhassa @3-3 cha.Ma., i. guṇānaṃ satabhāgampi na upenti 4 cha.Ma., i. paccekabuddharatanatopi @5-5 cha.Ma. sakalampi hi 6 cha.Ma. paccekabuddhā evamuparipi @7 aṅ. catukka. 21/34/39, aṅ. pañcaka. 22/32/37 (syā.) @khu. iti. 25/90/308 (mahācuḷā.) 8 cha.Ma., i. tathāgatasamaṃ 9 cha.Ma....samatthaṃ @evamuparipi 10 cha.Ma., i....pokkharatādiṃ 11 cha.Ma., i. asamattā 12 cha.Ma. yadi hi @13 cha.Ma. suvatthi 14 cha.Ma. cakkhu evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page157.

Kho ānanda suññaṃ attena vā attaniyena vā"ti evamādīsu 1- attabhāvena vā attaniyabhāvena vāti attho. Itarathā hi cakkhuṃ attaṃ 2- vā attaniyaṃ vāti appaṭisiddhameva siyā. Evaṃ ratanaṃ paṇītanti ratanattaṃ paṇītaṃ, ratanabhāvo paṇītoti ayamattho veditabbo. Itarathā hi buddho neva ratananti sijjheyya. Na hi yattha ratanaṃ atthi, taṃ ratananti na sijjhati. Yattha pana cittikatādiatthasaṅkhātaṃ yena vā tena vā vidhinā sambuddhagataṃ 3- ratanattaṃ 4- atthi, yasmā taṃ ratanattamupādāya ratananti paññāpiyati, tasmā tassa ratanattassa 5- atthitāya ratananti sijjhati. Athavā idampi buddhe ratananti imināpi pakārena buddhova ratananti evamattho veditabbo. Vuttamattāya ca bhagavatā imāya gāthāya rājakulassa sotthi jātā, bhayaṃ vūpasantaṃ. Imāya 6- gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. Khayaṃ virāganti gāthāvaṇṇanā [4] Evaṃ buddhaguṇena saccaṃ vatvā idāni nibbānadhammaguṇena vattumāraddho "khayaṃ virāgan"ti. Tattha yasmā nibbānasacchikiriyāya rāgādayo khīṇā honti parikkhīṇā, yasmā vā tantesaṃ anuppādanirodhakkhayapattaṃ, 7- yasmā ca taṃ rāgādivippayuttaṃ sampayogato ca ārammaṇto ca, yasmā vā tamhi sacchikate rāgādayo accantaviratā 8- honti vigatā viddhaṃsitā, 9- tasmā khayanti ca virāganti ca vuccati. Yasmā panassa na uppādo paññāyati, na vayo, na ṭhitassa aññathattaṃ, tasmā taṃ na jāyati na jiyyati na miyyatīti katvā amatanti vuccati. Uttamaṭṭhena pana atappakaṭṭhena ca paṇītanti. Yadajjhagāti yaṃ ajjhagā vindi paṭilabhi, attano ñāṇabalena sacchākāsi. Sakyamunīti sakyakulappasutattā sakyo, moneyyadhammasamannāgatattā muni, sakyo eva muni sakyamuni. Samāhitoti ariyamaggasamādhinā samāhitacitto. Na tena dhammena samatthi kiñcīti tena khayādināmakena sakyamuninā adhigatena dhammena samaṃ kiñci dhammajātaṃ natthi. Tasmā @Footnote: 1 saṃ. saḷā. 18/102/67 channavagga (syā) 2 cha.Ma., i. attā 3 cha.Ma., @i. sambandhagataṃ 4 cha.Ma. ratanaṃ 5 cha.Ma. ratanassa 6 cha.Ma. imissā @7 cha.Ma., i. nirodhakkhayamattaṃ 8 cha.Ma. accantaṃ virattā 9 cha.Ma., i. viddhastā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page158.

Suttantarepi vuttaṃ "yāvatā bhikkhave dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ aggamakkhāyatī"tiādi. 1- Evaṃ bhagavā nibbānadhammassa aññehi dhammehi asamataṃ vatvā idāni tesaṃ sattānaṃ uppannūpaddavavūpasamanatthaṃ khayavirāgāmatapaṇītatādiguṇehi nibbānadhammaratanassa asadisabhāvaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati "idampi dhamme ratanaṃ paṇītaṃ, etena saccena suvatthi hotū"ti. Tassattho purimagāthāya vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. Yambuddhaseṭṭhoti gāthāvaṇṇanā [5] Evaṃ nibbānadhammaguṇena saccaṃ vatvā idāni maggadhammaguṇena vattumāraddho "yambuddhaseṭṭho"ti. Tattha "bujjhitā saccānī"ti ādinā nayena buddho, uttamo pasaṃsanīyo cāti seṭṭho, buddho ca so seṭṭho cāti buddhaseṭṭho. Anubuddha- paccekabuddhākhyesu 2- vā buddhesu seṭṭhoti buddhaseṭṭho. So buddhaseṭṭho yaṃ parivaṇṇayi "aṭṭhaṅgiko ca 3- maggānaṃ, khemaṃ nibbānapattiyā"ti ca 4- "ariyaṃ vo bhikkhave sammāsamādhiṃ desessāmi saupanisaṃ saparikkhāran"ti ca 5- evamādinā nayena tattha tattha pasaṃsi pakāsayi. Sucinti kilesamalasamucchedakaraṇato accantavodānaṃ. Samādhimānantarikaññamāhūti yañca attano pavattisamanantaraṃ niyameneva phalappadānato "ānantarikasamādhī"ti āhu. Na hi maggasamādhimhi uppanne tassa phaluppattinisedhako 6- koci antarāyo atthi. Yathāha:- "ayañca puggalo sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno assa, kappassa ca uḍḍayhanavelā assa, neva tāva kappo uḍḍaheyya, yāvāyaṃ puggalo @Footnote: 1 aṅ. catukka. 21/34/39, khu. iti. 25/90/308 aggappasādasutta @2 cha.Ma. anubuddhapaccekabuddhasutabuddhakhyesu, i....paccekabuddhasaṃkhātesu 3 cha.Ma. va @4 Ma.Ma. 13/215/191 māgaṇḍiyasutta. 5 Ma. upari. 14/136/121 mahācattārīsakasutta @6 Ma. phaluppattinibandhako

--------------------------------------------------------------------------------------------- page159.

Na sotāpattiphalaṃ sacchikaroti, ayaṃ vuccati puggalo ṭhitakappī. Sabbepi maggasamaṅgino puggalā ṭhitakappino"ti. 1- Samādhinā tena samo na vijjatīti tena buddhaseṭṭhaparivaṇṇitena sucinā anantarikasamādhinā samo rūpāvacarasamādhi vā arūpāvacarasamādhi vā koci na vijjati. Kasmā? tesambhāvitattā tattha tattha brahmaloke uppannassāpi puna nirayādīsupi upapattisambhavato, imassa ca arahattasamādhissa bhāvitattā ariyapuggalassa sabbūpapattisamugghātasambhavato. Tasmā suttantarepi vuttaṃ "yāvatā bhikkhave dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, tesaṃ aggamakkhāyatī"ti ādi. 2- Evaṃ bhagavā ānantarikasamādhissa aññehi samādhīhi asamataṃ vatvā idāni purimanayeneva maggadhammaratanassa asadisabhāvaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati "idampi dhamme pe. Hotū"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. Ye puggalāti gāthāvaṇṇanā [6] Evaṃ maggadhammaguṇenāpi saccaṃ vatvā idāni saṃghaguṇenāpi vattumāraddho "ye puggalā"ti. Tattha yeti aniyametvā uddeso. Puggalāti sattā. Aṭṭhāti tesaṃ gaṇanaparicchedo. Te hi cattāro ca paṭipannā cattāro ca phaleṭṭhitāti aṭṭha honti. Sataṃ pasatthāti sappurisehi buddhapaccekabuddha- buddhasāvakehi aññehi ca devamanussehi pasatthā. Kasmā? sahajātasīlādiguṇayogā. Tesaṃ hi campakabakulakusumādīnaṃ sahajātavaṇṇagandhādayo viya sahajātā sīlasamādhiādayo guṇā, tena te vaṇṇagandhādisampannāni viya pupphāni devamanussānaṃ sataṃ piyā manāpā pasaṃsanīyā ca honti. Tena vuttaṃ "ye puggalā aṭṭhasataṃ pasatthā"ti. Athavā yeti aniyametvā uddeso. Puggalāti sattā. Aṭṭhasatanti tesaṃ gaṇanaparicchedo. Te hi ekavījikolaṃkolasattakhattuṃparamāti 3- tayo sotāpannā. @Footnote: 1 abhi. pu. 36/17/120 ekakapuggalapaññatti. 2 aṅ. catukka. 21/34/39, @khu. iti. 25/90/308 3 cha.Ma. ekabījīkolaṃkolosattakkhattuparamoti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page160.

Kāmarūpārūpabhavesu adhigataphalā tayo sakadāgāmino. Te sabbepi catunnaṃ paṭipadānaṃ vasena catuvīsati. Antarāparinibbāyī upahaccaparinibbāyī sasaṅkhāraparinibbāyī asaṅkhāraparinibbāyī uddhaṃsoto akaniṭṭhāgāmīti avihesu pañca. Tathā atappāsudassāsudassīsu. Akaniṭṭhesu pana udadhaṃsotavajjā cattāroti catuvīsati anāgāmino. Sukkhavipassako samathayānikoti dve arahanto. Cattāro maggaṭṭhāti catupaññāsa. Te sabbepi saddhādhurapaññādhurānaṃ vasena dviguṇā hutvā aṭṭhasataṃ honti. Sesaṃ vuttanayameva cattāri etāni yugāni hontīti te sabbepi aṭṭha vā aṭṭhasataṃ vāti vitthāravasena uddiṭṭhā puggalā saṅkhepavasena sotāpattimaggaṭṭho phalaṭṭhoti ekaṃ yugaṃ, evaṃ yāva arahattamaggaṭṭho phalaṭṭhoti ekekaṃ 1- yuganti cattāri yugāni honti. Te dakkhiṇeyyāti ettha teti pubbe aniyametvā uddiṭṭhānaṃ niyametvā niddeso. Ye puggalā vitthāravasena aṭṭha vā aṭṭhasataṃ vā saṅkhepavasena pana 2- cattāri yugāni hontīti vuttā, sabbepi te dakkhiṇaṃ arahantīti dakkhiṇeyyā. Dakkhiṇā nāma kammañca kammavipākañca saddahitvā me imaṃ vejjakammaṃ vā jaṅghapesanīyaṃ 3- vā karissatī"ti evamādīni anapekkhitvā diyyamāno deyyadhammo, taṃ arahanti nāma sīlādiguṇayuttā puggalā, ime ca tādisā, tena vuccanti "te dakkhiṇeyyā"ti. Sugatassa sāvakāti bhagavā sobhaṇena gamanena yuttattā, sobhaṇañcaṭṭhānaṃ gatattā, suṭṭhu ca gatattā, suṭṭhuyeva gatattā 4- sugato, tassa sugatassa. Sabbepi te vacanaṃ suṇantīti sāvakā. Kāmañca aññepi suṇanti, na pana sutvā kattabbakiccaṃ karonti, ime pana sutvā kattabbaṃ dhammānudhammāpaṭipattiṃ katvā maggaphalāni pattā, tasmā "sāvakā"ti vuccanti. Etesu dinnāni mahapphalānīti etesu sugatassa sāvakesu appakānipi dānāni dinnāni paṭiggāhakato dakkhiṇānaṃ visuddhibhāvaṃ 5- upagatattā mahapphalāni honti. Tasmā suttantarepi vuttaṃ:- @Footnote: 1 cha.Ma. ekaṃ 2 cha.Ma. ayaṃ saddo na dissati 3 cha.Ma. jaṅghapesanikaṃ @4 cha.Ma. suṭṭhu eva ca gadattā 5 cha.Ma., i. dakkhiṇāvisuddhibhāvaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page161.

"yāvatā bhikkhave saṃghā vā gaṇā vā tathāgatasāvakasaṃgho, tesaṃ aggamakkhāyati, yadidaṃ cattāri purisayugāni aṭṭha purisapuggalā, esa bhagavato sāvakasaṃgho .pe. Aggo vipāko hotī"ti. 1- Evaṃ bhagavā sabbesampi maggaṭṭhaphalaṭṭhānaṃ vasena saṃgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati "idampi saṃghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. Ye suppayuttāti gāthāvaṇṇanā [7] Evaṃ maggaṭṭhaphalaṭṭhānaṃ vasena saṃgharatanassa guṇena saccaṃ vatvā idāni tato ekaccānaṃ phalasamāpattisukhamanubhavantānaṃ khīṇāsavapuggalānaṃyeva guṇena vattumāraddho "ye suppayuttā"ti. Tattha yeti aniyamituddesavacanaṃ. Suppayuttāti suṭṭhu payuttā, anekavihitaṃ anesanaṃ pahāya suddhājīvitaṃ nissāya vipassanāya attānaṃ payuñjitumāraddhāti attho. Athavā suppayuttāti 2- visuddhakāyavacīpayogasamannāgatā, tena tesaṃ sīlakkhandhaṃ dasseti. Manasā daḷhenāti daḷhena manasā, thirasamādhiyuttena cetasāti attho. Tena tesaṃ samādhikkhandhaṃ dasseti. Nikkāminoti kāye ca jīvite ca anapekkhā hutvā paññādhurena viriyena sabbakilesehi katanikkamanā, 3- tena tesaṃ viriyasampannaṃ paññākkhandhaṃ dasseti. Gotamasāsanamhīti gottato gotamassa tathāgatasseva sāsanamhi. Tena ito bahiddhā nānappakārampi amaratapaṃ karontānaṃ suppayogādiguṇābhāvato kilesehi katanikkamanābhāvaṃ 4- dīpeti. 5- Teti pubbe uddiṭṭhānaṃ niddesavacanaṃ. Pattipattāti ettha pattabbāti patti, pattabbā nāma pattuṃ arahā, yaṃ patvā accantayogakkhemino honti, arahattaphalassetaṃ adhivacanaṃ, taṃ pattiṃ pattāti pattipattā. Amatanti nibbānaṃ. Vigayhāti ārammaṇavasena vigāhitvā. Laddhāti labhitvā. Mudhāti abyayena kākaṇikamattampi byayaṃ akatvā. Nibbutinti paṭippassaddhakilesadarathaṃ @Footnote: 1 aṅ. catukka. 21/34/40, aṅ. pañcaka. 22/32/38, khu. iti. 25/90/308 @2 cha.Ma. suvisuddha... i. parisuddha... 3 Sī., i. katanikkhamanā @4 cha.Ma. nikkamanābhāvaṃ, i. nikkhamanābhāvaṃ 5 cha.Ma. dasseti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page162.

Phalasamāpattiṃ. Bhuñjamānāti anubhavamānā. Kiṃ vuttaṃ hoti? ye imamhi 1- gotamasāsanamhi sīlasampannattā suppayuttā, samādhisampannattā manasā daḷhena, paññāsampannattā nikāmino, te imāya sammāpaṭipadāya amataṃ vigayha mudhā laddhā phalasamāpattisaññitaṃ nibbutiṃ bhuñjamānā pattipattā nāma hontīti. Evaṃ bhagavā phalasamāpattisukhamanubhavantānaṃ khīṇāsavapuggalānaṃyeva vasena saṃgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati "idampi saṃghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. Yathindakhīloti gāthāvaṇṇanā [8] Evaṃ khīṇāsavapuggalānaṃ guṇena saṃghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni bahujanapaccakkhena sotāpannasseva guṇena vattumāraddho "yathindakhīlo"ti. Tattha yathāti upamāvacanaṃ. Indakhīloti nagaradvārasaṃvaraṇatthaṃ vivaraṇatthaṃ 2- ummārabbhantare aṭṭha vā dasa vā hatthe paṭhaviṃ khaṇitvā ākoṭitassa sāradārumayathambhassetaṃ adhivacanaṃ. Paṭhavinti bhūmiṃ. Sitoti anto paṭhaviṃ 3- pavisitvā nissito. Siyāti bhaveyya. Catubbhi vātehīti catūhi disāhi āgatavātehi. Asampakampiyoti kampetuṃ vā cāletuṃ vā asakkuṇeyyo. Tathūpamanti tathāvidhaṃ. 4- Sappurisanti uttamapurisaṃ. Vadāmīti bhaṇāmi. Yo ariyasaccāni avecca passatīti yo cattāri ariyasaccāni paññāya ajjhogahetvā 5- passati. Tattha ariyasaccāni kumārapañhe 6- ca visudadhimagge ca vuttanayeneva veditabbānīti. Ayampanettha saṅkhepattho:- yathā ca 7- indakhīlo gambhīranematāya paṭhaviṃ sito catubbhi vātebhi asampakampiyo siyā, imampi sappurisaṃ tathūpameva vadāmi, yo ariyasaccāni evacca passati. Kasmā? yasmā sopi indakhīlo viya catūhi vātehi sabbatitthiyavādavātehi asampakampiyo hoti, tamhā dassanā kenaci kampetuṃ vā cāletuṃ vā asakkuṇeyyo. Tasmā suttantarepi vuttaṃ:- @Footnote: 1 cha.Ma. imasmiṃ 2 cha.Ma., i. nagaradvāravinivāraṇatthaṃ 3 cha.Ma., i. ayaṃ saddo na @dissati 4 Ma. tathāvidhiṃ 5 cha.Ma. ajjhogāhetvā 6 ka. visudadhimagge @7 cha.Ma. hi, i. ayaṃ saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page163.

"seyyathāpi bhikkhave ayokhīlo vā indakhīlo vā gambhīranemo sunikkhāto acalo asampakampi, puratthimāya cepi disāya āgaccheyya bhusā vātavuṭṭhi, neva naṃ saṅkampeyya na sampakampeyya na sampacāleyya 1- pacchimāya .pe. Dakkhiṇāya, uttarāya cepi .pe. Na sampacāleyya. 2- Taṃ kissa hetu? gambhīrattā bhikkhave nemassa, sunikkhātattā indakhīlassa. Evameva kho bhikkhave yekeci samaṇā vā brāhmaṇā vā `idaṃ dukkhanti .pe. Paṭipadā'ti yathābhūtaṃ pajānanti, te na aññassa samaṇassa vā brāhmaṇassa vā mukhaṃ olokenti 3- `ayaṃ nūna bhavaṃ jānaṃ jānāti, passaṃ passatī'ti. Taṃ kissa hetu? sudiṭṭhattā bhikkhave catunnaṃ ariyasaccānan"ti. 4- Evaṃ bhagavā bahujanapaccakkhassa sotāpannasseva vasena saṃgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati "idampi saṃghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. Ye ariyasaccānīti gāthāvaṇṇanā [9] Evaṃ avisesato sotāpannassa guṇena saṃghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni ye te tayo sotāpannā ekabījī kolaṃkolo sattakkhattuparamoti. Yathāha:- "idhekacco puggalo tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sotāpanno hoti .pe. So ekaṃyeva mānusakaṃ bhavaṃ nibbattetvā dukkhassantaṃ karoti, ayaṃ ekabījī. Tathā dve vā tīṇi vā kulāni sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karonati, ayaṃ kolaṃkolo. Tathā sattakkhattuṃ deve ca manusse ca sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karoti, ayaṃ sattakkhattuparamo"ti. 5- Tesaṃ sabbakaniṭṭhassa sattakkhattuparamassa guṇena vattumāraddho "ye ariyasaccānī"ti. Tattha ye ariyasaccānīti evaṃ 6- vuttanayameva. Vibhāvayantīti @Footnote: 1 ka. sañcāleyya 2 ka. na sañcāleyya @3 Sī.Ma. ullokenti 4 saṃ. mahā. 19/1109/387 indakhīlasutta @5 abhi. pug. 36/31/122 ekakapuggalapaññatati 6 cha.Ma. etaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page164.

Paññāobhāsena saccapaṭicchādakaṃ kilesandhakāraṃ vidhamitvā attano pakāsāni pākaṭāni karonti. Gambhīrapaññenāti appameyyapaññatāya sadevakassapi lokassa ñāṇena alabbhaneyyapatiṭṭhapaññena, sabbaññunāti vuttaṃ hoti. Sudesitānīti samāsabyāsasākalyavekalyādīhi tehi tehi nayehi suṭṭhu desitāni. Kiñcāpi te honti bhusappamattāti te vibhāvitaariyasaccā puggalā kiñcāpi devarajjacakkavattirajjādipamādaṭṭhānaṃ āgamma bhusappamattā honti, tathāpi sotāpattimaggañāṇena abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhena ṭhapetvā sattabhave anamatagge saṃsāre ye uppajjeyyuṃ nāmañca rūpañca, tesaṃ niruddhattā aṭṭhaṅgatattā na aṭṭhamaṃ bhavaṃ ādiyanti, sattamabhave eva pana vipassanaṃ ārabhitvā arahattaṃ pāpuṇissantīti. Evaṃ bhagavā sattakkhattuparamavasena saṃgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati "idampi saṃghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. Sahāvassāti gāthāvaṇṇanā [10] Evaṃ sattakkhattuparamassa aṭṭhamabhavaṃ anādiyaguṇena 1- saṃghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni tasseva satta bhave ādiyatopi aññehi appahīnabhavādānehi puggalehi visiṭṭhena ca guṇena vattumāraddho "sahāvassā"ti. Tattha sahāvāti saddhiṃyeva. Assāti "na te bhavaṃ aṭṭhamaṃ ādiyantī"ti vuttesu aññatarassa. Dassanasampadāyāti sotāpattimaggasampattiyā. Sotāpattimaggo hi nibbānaṃ disvā kattabbakiccasampadāya sabbapaṭhamaṃ nibbānadassanato "dassanan"ti vuccati, tassa attani pātubhāvo dassanasampadā, tāya dassanasampadāya saha eva. Tayassu dhammā jahitā bhavantīti ettha suiti 2- padapūraṇamatte nipāto "idaṃ su me sāriputta mahāvikaṭabhojanasmiṃ hotī"ti evamādīsu 3- viya. Yato sahāvassa dassanasampadāya tayo dhammā jahitā bhavanti pahīnā bhavantīti 4- ayamettha attho. @Footnote: 1 cha.Ma. anādiyanaguṇena 2 cha.Ma. assu-iti @3 Ma.mū. 12/256/121 mahāsīhanādasutta 4 cha.Ma. hontīti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page165.

Idāni jahitadhammassa dassanatthaṃ āha "sakkāyadiṭṭhi vicikicchitañca, sīlabbataṃ vāpi yadatthi kiñcī"ti. Tattha sati kāye vijjamāne upādānakkhandha- pañcakākhye kāye vīsativatthukā diṭṭhi sakkāyadiṭṭhi, sati vā tattha kāye diṭṭhītipi sakkāyadiṭṭhi, yathāvuttappakāre kāye vijjamānā diṭṭhīti attho. Satiyeva vā kāye diṭṭhītipi sakkāyadiṭṭhi, yathāvuttappāre kāye vijjamāne rūpādisaṅkhāto attāti evampavattā diṭṭhīti attho. Tassā ca pahīnattā sabbadiṭṭhigatāni pahīnāniyeva honti. Sāpi 1- nesaṃ mūlaṃ. Sabbakilesabyādhivūpasamanato paññā "cikicchitan"ti vuccati, taṃ paññāya cikicchitaṃ ito vigataṃ, tato vā paññācikicchitā idaṃ vigatanti vicikicchitaṃ. "satthari kaṅkhatī"tiādinā 2- nayena vuttāya aṭṭhavatthukāya vimatiyā etaṃ adhivacanaṃ. Tassā ca pahīnattā sabbānipi vicikicchitāni pahīnāni honti. Tañhi tesaṃ mūlaṃ. "ito bahiddhā samaṇabrāhmaṇānaṃ `sīlena suddhi, vatena suddhī"ti evamādīsu 3- āgataṃ gosīlakukkurasīlādikaṃ nānāvidhaṃ 4- sīlaṃ govatakukkuravatādikañca vattaṃ 5- sīlabbatanti vuccati. Tassa pahīnattā sabbampi 6- naggiyamuṇḍikādi- amaratapaṃ 6- pahīnaṃ hoti. Tañhi tassa mūlaṃ, tena 7- sabbadāvasāne 8- vuttaṃ "yadatthi kiñcī"ti. Dukkhadassanasampadāya cettha sakkāyadiṭṭhi pahīyati, 9- samudaya- dassanasampadāya vicikicchitaṃ pahīyati, 9- maggadassananibbānadassanasampadāya sīlabbataṃ pahīyatīti viññātabbaṃ. Catūhapāyehīti gāthāvaṇṇanā [11] Evamassa kilesavaṭṭappahānaṃ dassetvā idāni tasmiṃ kilesavaṭṭe sati yena vipākavaṭṭena bhavitabbaṃ, tappahānā tassāpi pahānaṃ dīpento āha "catūhapāyehi ca vippamutto"ti. Tattha cattāro apāyā nāma nirayatiracchānagata- pittivisayaasurakāyā. Tehi esa satta bhave upādiyantopi 10- vippamuttoti attho. @Footnote: 1 cha.Ma. sā hi 2 abhi. saṅgaṇi. 34/1008/242, abhi. vibhaṅga. 35/915/446 @3 abhi. saṅgaṇi. 34/1222/280, abhi. vibhaṅga. 35/938/457 4 cha.Ma. ayaṃ saddo na @dissati 5 cha.Ma., i. vataṃ 6 cha.Ma. naggiyamuṇḍikāamaratapaṃ 7 cha.Ma. teneva @8 cha.Ma., i. sabbāvasāne 9-9 cha.Ma., i. ayaṃ na dissati 10 cha.Ma. ādiyantopi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page166.

Evamassa vipākavaṭṭappahānaṃ dassetvā idāni yaṃ imassa 1- vipākavaṭṭassa mūlabhūtaṃ kammavaṭṭaṃ, tassāpi pahānaṃ dassento āha "../../bdpicture/chaccābhiṭhānāni abhabbo 2- kātunti. Tattha abhiṭhānānīti oḷārikaṭṭhānāni, tāni esa cha abhabbo kātuṃ. Tāni ca "aṭṭhānametaṃ bhikkhave anavakāso, yaṃ diṭṭhisampanno puggalo mātaraṃ jīvitā voropeyyā"ti ādinā 3- nayena ekakanipāte vuttāni mātughātapitughāta- arahantaghātalohituppādasaṃghabhedaaññasatthāruddesakammānīti veditabbāni. Tāni hi kiñcāpi diṭṭhisampasno ariyasāvako kuṇṭhakipillikampi 4- jīvitā na voropeti, apica kho pana puthujjanabhāvassa vigarahaṇatthaṃ vuttāni. Puthujjano hi adiṭṭhisampannattā eva mahāsāvajjāni 5- abhiṭhānānipi karoti, dassanasampanno pana abhabbo tāni kātunti. Abhabbaggahaṇañcettha bhavantarepi akaraṇadassanatthaṃ. Bhavantarepi hi esa attano ariyasāvakabhāvaṃ ajānantopi dhammatāya eva etāni vā cha pāpakāni pāṇātipātādīni 6- vā pañca verāni aññasatthāruddesena saha chaṭṭhānāni na karoti, yāni sandhāya ekacce "../../bdpicture/cha cābhiṭhānānī"tipi 7- paṭhanti. Matamacchagāhādayo cettha ariyasāvikā gāmadārikā 8- nidassanaṃ. Evaṃ bhagavā satta bhave ādiyatopi ariyasāvakassa aññehi appahīnabhavādānehi puggalehi visiṭṭhaguṇabhāvavasena 9- saṃgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati "idampi saṃghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. Kiñcāpi soti gāthāvaṇṇanā [12] Evaṃ satta bhave ādiyatopi aññehi appahīnabhavādānehi puggalehi visiṭṭhaguṇena saṃghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni na kevalaṃ dassanasampanno @Footnote: 1 Ma. yamassa 2 cha.Ma. abhabba @3 aṅ. ekaka. 20/271/28, Ma. upari. 14/128/114, abhi. vibhaṅga. 35/809/409-500 @4 cha.Ma., i. kuntha... 5 cha.Ma. evaṃmahāsāvajjāni 6 cha.Ma., i. pakatipāṇātipātādīni @7 cha.Ma. cha chābhiṭhānānītipi. 8 cha.Ma. ariyasāvakagāmadārakānaṃ, i. ariyasāvakadārakā @9 cha.Ma., i. visiṭṭhaguṇavasena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page167.

Cha abhiṭhānāni abhabbo kātuṃ, kintu appamattakampi pāpakammaṃ katvā tassa paṭicchādanāyapi abhabboti pamādavihārinopi dassanasampannassa katapaṭicchādanābhāvaguṇena vattumāraddho "kiñcāpi so kammaṃ karoti pāpakan"ti. Tassattho:- so dassanasampanno kiñcāpi satisammosena pamādavihāraṃ āgamma yantaṃ bhagavatā lokavajjaṃ sañciccātikkamanaṃ 1- sandhāya vuttaṃ "yaṃ mayā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, taṃ mama sāvakā jīvitahetupi nātikkamantī"ti, 2- taṃ ṭhapetvā aññaṃ kuṭikārasahaseyyādiṃ vā paṇṇattivajjavītikkamasaṅkhātaṃ buddha- paṭikuṭṭhaṃpi 3- kāyena pāpakammaṃ karoti, padasodhammaṃ uttarichappañacavācā dhammadesanaṃ samphappalāpapharusavacanādiṃ vā vācāya uda cetasā vā katthaci lobhadosuppādanaṃ jātarūpādisādiyanaṃ cīvarādiparibhogesu apaccavekkhaṇādiṃ vā pāpakammaṃ karoti. Abhabbo so tassa paṭicchadāya na so taṃ "idaṃ akappiyaṃ akaraṇīyan"ti jānitvā muhuttampi paṭicchādeti, taṃ khaṇaṃ eva pana satthari vā viññūsu vā jānitvā muhuttampi paṭicchādeti, taṃ khaṇaṃ eva pana satthari vā viññūsu vā sabrahmacārīsu āvīkatvā yathādhammaṃ paṭikaroti, "na puna karissāmī"ti evaṃ saṃvaritabbaṃ vā saṃvarati. Kasmā? yasmā abhabbatā diṭṭhapadassa vuttā, evarūpampi pāpakammaṃ katvā tassa paṭicchādāya diṭṭhanibbānapadassa dassanasampannassa puggalassa abhabbatā vuttāti attho. Kathaṃ? "seyyathāpi bhikkhave daharo kumāro mando uttānaseyyako hatthena vā pādena vā aṅgāraṃ akkamitvā khippameva paṭisaṃharati, evameva kho bhikkhave dhammatā esā diṭṭhisampannassa puggalassa, kiñcāpi tathārūpiṃ āpattiṃ āpajjati, yathārūpāya āpattiyā vuṭṭhānaṃ paññāyati. Athakho naṃ khippameva satthari vā viññūsu vā sabrahmacārīsu vā deseti vivarati uttānīkaroti, desetvā vivaritvā uttānīkaritvā 4- āyatiṃ saṃvaramāpajjatī"ti. 5- @Footnote: 1 Ma., Sī. sañciccānatikkamanaṃ @2 vinaYu. cūḷa. 7/385/208, aṅ. aṭṭhaka. 23/109(19)/203-4(syā), @khu.i. 25/45/168 uposathasutta 3 cha.Ma. buddhapatikuṭṭhaṃ 4 pāli. cha.Ma., @i. uttānīkatvā 5 Ma.mū. 12/496/439 kosambiyasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page168.

Evaṃ bhagavā pamādavihārinopi dassanasampannassa katapaṭicchādanābhāvaguṇena saṃgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni āyatiṃ 1- tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati "idampi saṃghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. Vanappagumbeti gāthāvaṇṇanā [13] Evaṃ saṃghapariyāpannānaṃ puggalānaṃ tena tena guṇappakārena saṃghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni yvāyaṃ bhagavatā ratanattayaguṇaṃ dīpentena idha saṅkhepena aññattha ca vitthārena pariyattidhammo desito, tena puna 2- buddhādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vattumāraddho "vanappagumbe yathā phussitagge"ti. Tattha āsannasannivesavavatthitānaṃ rukkhānaṃ samūho vanaṃ, mūlasārapheggutacasākhāpalāsehi pabuddho 3- gumbo pagumbo, vane pagumbo 4- vanappagumbo. Svāyaṃ "vanappagumbe"ti vutto, evampi hi vanasaṇḍoti 5- vattuṃ labbhati "atthi savitakkasavicārepi, atthi avitakkaavicāramattepi, sukhe dukkhe jīve"tiādīsu 6- viya. Yathāti upamāvacanaṃ. 7- Phussitāni aggāni assāti phussitaggo, sabbasākhāpasākhāsu sañjātapupphoti attho. So pubbe vuttanayeneva "phussitagge"ti vutto. Gimhānamāse paṭhamasmiṃ gimheti ye cattāro gimhamāsā, 8- tesaṃ catunnaṃ gimhānaṃ 9- ekasmiṃ māse. Katamasmiṃ māse iti ce? paṭhamasmiṃ gimhe, citramāseti attho. So hi "paṭhamagimho"ti ca "bālavassāno"ti pavuccati. 10- Tato paraṃ padatthato pākaṭameva. Ayampanettha piṇḍattho:- yathā paṭhamagimhanāmake bālavassāne 11- nānāvidharukkhagahaṇe 12- vane supupphitaggasākho 13- taruṇarukkhagacchapariyāyanāmo pagumbo ativiya sassirīko hoti, evameva 14- khandhāyatanādīhi satipaṭṭhānasammappadhānādīhi @Footnote: 1 cha.Ma. ayaṃ saddo na dissati 2 cha.Ma., i. tampi nissāya puna... @3 cha.Ma., i. pavuddho 4 cha.Ma. vanassa, vane vā pagumbo @5 cha.Ma. ayaṃ saddo na dissati 6 dī.Sī. 9/174/56, Ma.Ma. 13/228/202 @7 Sī. opammavacanaṃ 8 cha.Ma. gimhānaṃ māsā @9 cha.Ma. gimhamāsānaṃ 10 balāvasantoti ca vuccati 11 bālavasante @12 Ma.Sī. nānāvidharukkhe gahane vane 13 Ma. suphussitaggasākho 14 Sī. evametaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page169.

Sīlasamādhikkhandhādīhi vā nānappakārehi atthappabhedasupupphehi 1- ativiya sassirīkattā tathūpamaṃ nibbānagāmimaggadīpanato nibbānagāmiṃ pariyattidhammavaraṃ neva lābhahetu na sakkārādihetu, kevalantu mahākaruṇāya abbhussāhitamānaso 2- sattānaṃ paramaṃ hitāya adesayīti. Paramaṃ hitāyāti ettha ca gāthābandhasukhatthaṃ anunāsiko. Ayaṃ panattho:- paramahitāya nibbānāya adesayīti. Evaṃ bhagavā imaṃ supupphitaggavanappagumbasadisaṃ pariyattidhammaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ 3- nissāya buddhādhiṭṭhānaṃ saccavacanaṃ payuñjati "idampi buddhe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Kevalantu 4- idampi yathāvuttappakāra- pariyattidhammasaṅkhātaṃ buddharatanaṃ 5- paṇītanti 5- evaṃ yojetabbaṃ. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. Varo varaññūti gāthāvaṇṇanā [14] Evaṃ bhagavā pariyattidhammena buddhādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni lokuttaradhammena vattumāraddho "varo varaññū"ti. Tattha varoti paṇītādhimuttikehi icchito 6- "aho vata mayampi evarūpā assāmā"ti, varaguṇayogato vā varo uttamo seṭṭhoti attho. Varaññūti nibbānaññū. Nibbānañhi sabbadhammānaṃ uttamaṭṭhena varaṃ, tañcesa bodhimūle sayaṃ paṭivijjhitvā aññāsi. Varadoti pañcavaggiyabhaddavaggiyajaṭilādīnaṃ aññesañca devamanussānaṃ nibbedhabhāgiyaṃ vā vāsanābhāgiyaṃ vā varadhammamadāsīti 7- attho. Varāharoti varassa maggassa āharattā 8- varāharoti vuccati. So hi bhagavā dīpaṅkaratoppabhūti samatiṃsa pāramiyo pūrento pubbakehi sammāsambuddhehi anuyātaṃ purāṇaṃ maggavaramāhari, tena "varāharo"ti vuccati. Apica sabbaññutañāṇapaṭilābhena varo, nibbānasacchikiriyāya varaññū, sattānaṃ vimuttisukhadānena varado, uttamapaṭipadāharaṇena varāharo, etehi lokuttaraguṇehi adhikassa kassaci guṇassa abhāvato anuttaro. @Footnote: 1 cha.Ma. atthappabhedappphehi 2 cha.Ma. abbhussāhitahadayo @3 cha.Ma., i. ayaṃ saddo na dissati 4 cha.Ma., i. kevalaṃ pana 5-5 cha.Ma. buddhe ratanaṃ @paṇītanti 6 Ma. icchitabbato 7 cha.Ma., i. nibbedhabhāgiyavāsanābhāgiyavaradhammadāyīti @8 cha.Ma., i. āhaṭattā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page170.

Aparo nayo:- varo upasamādhiṭṭhānaparipūraṇena, varaññū paññādhiṭṭhānaparipūraṇena, varado cāgādhiṭṭhānaparipūraṇena, varāharo saccādhiṭṭhānaparipūraṇena, varaṃ maggasaccamāharīti. Tathā varo puññussayena, varaññū paññussayena, varado buddhabhāvatthikānaṃ tadupāyasampadānena, varāharo paccekabuddhabhāvatthikānaṃ tadupāyāharaṇena, anuttaro tattha tattha asadisatāya, attanā vā anācariyako hutvā paresaṃ vā 1- ācariyabhāvena, dhammavaraṃ adesayi sāvakābhāvatthikānaṃ tadatthāya svākkhātatādiguṇayuttassa dhammavarassa desanato. Sesaṃ vuttanayamevāti. Evaṃ bhagavā navavidhena lokuttaradhammena attano guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya buddhādhiṭṭhānaṃ saccavacanaṃ payuñjati "idampi buddhe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Kevalantaṃ yaṃ 2- varaṃ lokuttaradhammaṃ esa aññāsi, yañca adāsi, yañca āhari, yañca adesesi, 3- idampi buddhe ratanaṃ paṇītanti evaṃ yojetabbaṃ. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. Khīṇanti gāthāvaṇṇanā [15] Evaṃ bhagavā pariyattidhammañca navalokuttaradhammañca nissāya dvīhi gāthāhi buddhādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni ye taṃ pariyattidhammaṃ assosuṃ, suttānusāreneva 4- paṭipajjitvā navappakārampi lokuttaradhammaṃ adhigamiṃsu, tesaṃ anupādisesanibbānappattiguṇaṃ nissāya puna saṃghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vattumāraddho "khīṇaṃ purāṇan"ti. Tattha khīṇanti parikkhīṇaṃ samucchinnaṃ vā. 5- Purāṇanti purātanaṃ. Navanti sampatti 6- vattamānaṃ. Natthi sambhavanti avijjamānapātubhāvaṃ. Virattacittāti vītarāgacittā. Āyatike bhavasminti anāgatamaddhānaṃ punabbhave. Teti yesaṃ khīṇaṃ purāṇaṃ navaṃ natthi sambhavaṃ, ye ca āyatike bhavasmiṃ virattacittā, te khīṇāsavā bhikkhū eva. 7- Khīṇabījāti ucchinnabījā. Aviruḷhichandāti viruḷhiyā chandavirahitā. Nibbantīti vijjhāyanti. Dhīrāti dhitisampannā. Yathāyampadīpoti ayaṃ padīpo viya. @Footnote: 1 cha.Ma., i. vā-saddo na dissati 2 cha.Ma. kevalaṃ pana yaṃ 3 cha.Ma. desesi @4 cha.Ma. sutānusārena ca 5 cha.Ma. khīṇanti samucchinnaṃ. 6 cha.Ma. sampati @7 cha.Ma. eva-saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page171.

Kiṃ vuttaṃ hoti? yantaṃ sattānaṃ uppajjitvā niruddhampi purāṇaṃ atītakālikaṃ kammaṃ taṇhāsinehassa appahīnattā paṭisandhiāharaṇasamatthatāya 1- akhīṇaṃyeva hoti, taṃ purāṇaṃ kammaṃ nesaṃ 2- arahattamaggena taṇhāsinehassa sositattā agginā daḍḍhabījamiva āyatiṃ vipākadānāsamatthatāya khīṇaṃ. Yañca nesaṃ buddhapūjādivasena idāni pavattamānaṃ kammaṃ navanti vuccati, tañca tañhāpahāneneva chinnamūlapādapapupphamiva āyatiṃ phaladānāsamatthatāya yesaṃ natthi sambhavaṃ, ye ca taṇhappahāneneva āyatike bhavasmiṃ virattacittā, te khīṇāsavā bhikkhū "kammaṃ khettaṃ viññāṇaṃ bījan"ti 3- ettha vuttapaṭisandhiviññāṇassa kammakkhayeneva khīṇattā khīṇabījā. Yopi pubbe punabbhavasaṅkhātāya viruḷhayā chando ahosi, tassāpi samudayappahāneneva pahīnattā pubbe viya cutikāle asambhavena aviruḷhichandā dhitisampannattā dhīrā purimaviññāṇanirodhena 4- yathāyampadīpo nibbuto, evaṃ nibbanti, puna "rūpino vā arūpino vā"ti evamādipaññattipathaṃ accentīti. Tasmiṃ kira samaye nagaradevatānaṃ pūjanatthāya jalitesu 5- padīpesu eko padīpo vijjhāyi, taṃ dassento āha "yathāyampadīpo"ti. Evaṃ bhagavā ye taṃ purimāhi dvīhi gāthāhi vuttaṃ pariyattidhammaṃ assosuṃ, suttānusāreneva 6- paṭipajjitvā navappakārampi lokuttaradhammaṃ adhigamiṃsu, tesaṃ anupādisesanibbānappattiguṇaṃ vattā idāni tameva guṇaṃ nissāya saṃghādhiṭṭhānaṃ saccavacanaṃ payuñjanto desanaṃ samāpesi "idampi saṃghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Kevalantu 7- idaṃpi yathāvuttappakārena khīṇāsavabhikkhūnaṃ nibbānasaṅkhātaṃ saṃghe ratanaṃ paṇītanti evaṃ yojetabbaṃ. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. Desanāpariyosāne rājakulassa sotthi ahosi, sabbūpaddavā vūpasamiṃsu, caturāsītiyā pānasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. @Footnote: 1 Ma. paṭisandhiārohanasamatthatāya 2 cha.Ma. yesaṃ @3 aṅ. tika. 20/77/217 paṭhamabhavasutta 4 cha.Ma., i. carimaviññāṇanirodhena @5 cha.Ma. jālitesu 6 cha.Ma. sutānusārena ca 7 cha.Ma., i. kevalaṃ pana

--------------------------------------------------------------------------------------------- page172.

Yānīdhāti gāthāttayavaṇṇanā [16] Atha sakko devānamindo "bhagavatā ratanattayaguṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjamānena nāgarassa sotthi katā, mayāpi nāgarassa sotthitthaṃ 1- ratanattayaguṇaṃ nissāya yaṅkiñci 2- vattabban"ti cintetvā avasāne gāthāttayaṃ abhāsi "yānīdha bhūtānī"ti. Tattha yasmā buddho yathā lokahitatthāya ussukkaṃ āpannehi āgantabbaṃ, tathā āgatato, yathā ca tehi 3- gantabbaṃ, tathā gatato, yathā ca tehi ājānitabbaṃ. Tathā ājānanato, yathā ca jānitabbaṃ, tathā jānanato, yañca tatheva hoti, tassa gamanato 4- "tathāgato"ti vuccati. Yasmā ca so devamanussehi pupphagandhādināpi 5- bahi nibbattena upakaraṇena, 6- dhammānudhammapaṭipattādinā ca attani nibbattena ativiya pūjito, tasmā sakko devānamindo sabbaṃ devaparisaṃ attanā saddhiṃ sampiṇḍitvā āha "tathāgataṃ devamanussapūjitaṃ, buddhaṃ namassāma suvatthi hotū"ti. [17] Yasmā pana dhamme maggadhammo yathā yuganaddhasamathavipassanābalena 7- gantabbaṃ kilesapakkhasamucchindanena, 8- tathā gato. 9- Nibbānadhammopi yathā gato 10- paññāya paṭividdho sabbadukkhavighātāya sampajjati, buddhādīhi tathā gato, 11- tasmā "tathāgato"ti 12- vuccati. Yasmā ca saṃghopi yathā attahitāya paṭipannehi gantabbaṃ tena tena maggena, tathā gatato 13- "tathāgato "tveva vuccati. Tasmā avasesagāthādvayepi tathāgataṃ dhammaṃ namassāma suvatthi hotu, tathāgataṃ saṃghaṃ namassāma suvatthi hotūti vuttaṃ. Sesaṃ vuttanayamevāti. Evaṃ sakko devānamindo imaṃ gāthāttayaṃ bhāsitvā bhagavantaṃ padakkhiṇaṃ katvā devapurameva tato saddhiṃ devaparisāya. Bhagavā pana tadeva ratanasuttaṃ dutiyadivasepi desesi, puna caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi, evaṃ yāva sattamadivase desesi, divase divase tatheva dhammābhisamayo ahosi. Bhagavā @Footnote: 1 Sī., i., Ma. sotthatthaṃ 2 cha.Ma. kiñci 3 i. yathā etehi @4 cha.Ma. gadanato ca, i. gadanato 5 cha.Ma. pupphagandhādinā 6 cha.Ma. upakārakena @7 cha.Ma. yuganandha... 8 cha.Ma. samucchindantena 9 cha.Ma. tathā gatoti tathāgato @10 Sī.,Ma. yāthāvato 11 cha.Ma. avagato 12 cha.Ma. "tathāgato"tveva, i. tathā gato tathāgatoti @13 cha.Ma. gatoti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page173.

Aḍḍhamāsameva vesāliyaṃ viharitvā rājūnaṃ "gacchāmā"ti paṭivedesi, tato rājāno diguṇena sakkārena puna tīhi divasehi bhagavantaṃ gaṅgātīraṃ nayiṃsu. Gaṅgāya nibbattā nāgarājāno cintesuṃ "manussā tathāgatassa sakkāraṃ karonti, mayaṃ kiṃ na karissāmā"ti suvaṇṇarajatamaṇimayā nāvāyo māpetvā suvaṇṇarajatamaṇimaye eva pallaṅke paññāpetvā pañcavaṇṇapadumasañchannaṃ udakaṃ karitvā "amhākaṃ anuggahaṃ karothā"ti bhagavantaṃ yāciṃsu. Bhagavā adhivāsesi. 1- Adhivāsetvā ratananāvamārūḷho, pañca 2- bhikkhusatāni sakaṃ sakaṃ nāvaṃ āruyhanti. 2- Nāgarājāno bhagavantaṃ saddhiṃ bhikkhusaṃghena nāgabhavanaṃ pavesesuṃ. Tatra sudaṃ bhagavā sabbarattiṃ nāgaparisāya dhammaṃ desesi, dutiyadivase dibbehi khādanīyabhojanīyehi mahādānaṃ akaṃsu, bhagavā anumoditvā nāgabhavanā nikkhami. Bhummaṭṭhadevā "manussā ca nāgā ca tathāgatassa sakkāraṃ karonti, mayaṃ kiṃ na karissāmā"ti cintetvā vanappagumbarukkhapabbatādīsu chattātichattāni ukkhipiṃsu. Eteneva upāyena yāva akaniṭṭhabrahmabhavanaṃ, tāva mahāsakkāraviseso nibbatti. Bimbisāropi licchavīhi āgatakāle katasakkārato dviguṇamakāsi, pubbe vuttanayeneva pañcahi divasehi bhagavantaṃ rājagahaṃ ānesi. Rājagahamanuppatte bhagavati pacchābhattaṃ maṇḍalamāḷe sannipatitānaṃ bhikkhūnaṃ ayamantarā kathā udapādi "aho buddhassa bhagavato ānubhāvo, yaṃ uddissa gaṅgāya orato ca pārato ca aṭṭhayojano bhūmibhāgo ninnañca thalañca samaṃ katvā vālikāya okiritvā pupphehi sañchanno, yojanappamāṇaṃ gaṅgāya udakaṃ nānāvaṇṇehi padumehi sañchannaṃ, yāva akaniṭṭhabhavanaṃ, tāva chattātichattāni ussitānī"ti. Bhagavā taṃ pavattiṃ ñatvā gandhakuṭito nikkhamitvā taṃkhaṇānurūpena pāṭihāriyena maṇḍalamāḷaṃ gantvā paññatte pavarabuddhāsane nisīdi. Nisajja kho bhagavā bhikkhū āmantesi "kāyanuttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā"ti. Bhikkhū sabbaṃ ārocesuṃ. Bhagavā etadavoca "na bhikkhave ayaṃ pūjāviseso mayhaṃ būddhānubhāvena nibbatto, nāpi 3- nāgadevabrahmānubhāvena, apica kho pubbe @Footnote: 1 cha.Ma., i. adhivāsesi-saddo na dissati @2-2 cha.Ma. pañca ca bhikkhusatāni pañcasataṃ nāvāyo abhiruḷhā. 3 cha.Ma., i. na

--------------------------------------------------------------------------------------------- page174.

Appamattakapariccāgānubhāvena nibbatto"ti. Bhikkhū āhaṃsu "na mayaṃ bhante taṃ appamattakaṃ pariccāgaṃ jānāma, sādhu no bhagavā tathā kathetu, yathā mayaṃ taṃ jāneyyāmā"ti. Bhagavā āha:- bhūtapubbaṃ bhikkhave takkasilāyaṃ saṅkho nāma brāhmaṇo ahosi, tassa putto susimo 1- nāma māṇavo. So soḷasavassuddesiko vayena, ekadivasaṃ pitaraṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi, atha taṃ pitā āha "kiṃ tāta susimā"ti. So āha "icchāmahaṃ tāta bārāṇasiṃ gantvā sippaṃ uggahetun"ti. "tenahi tāta susima asuko nāma brāhmaṇo mama sahāyako, tassa santikaṃ gantvā uggaṇhāhī"ti kahāpaṇasahassaṃ adāsi. So taṃ gahetvā mātāpitaro abhivādetvā anupubbena bārāṇasiṃ gantvā upacārayuttena vidhinā ācariyaṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā attānaṃ nivedesi. Ācariyo "mama sahāyakassa putto"ti māṇavaṃ sampaṭicchitvā sabbaṃ pāhuneyyamakāsi. 2- So addhānakilamathaṃ paṭivinodetvā 3- taṃ kahāpaṇasahassaṃ ācariyassa pādamūle ṭhapetvā sippaṃ uggahetuṃ okāsaṃ yāci, ācariyo okāsaṃ katvā uggaṇhāpesi. So lahuñca gaṇhanto bahuñca ganhanto gahitagahitañca suvaṇṇabhājane pakkhittatelamiva avinassamānaṃ dhārento dvādasavassikaṃ sippaṃ katipayamāseneva pariyosāpesi. So sajjhāyaṃ karonto ādimajjhaṃyeva passati, no pariyosānaṃ. Atha ācariyaṃ upasaṅkamitvā āha "imassa sippassa ādimajjhameva passāmi, pariyosānaṃ na passāmī"ti. Ācariyo āha "ahaṃpi tāta evamevā"ti. Atha ko ācariya imassa sippassa pariyosānaṃ jānātīti. Isipatane tāta isayo atthi, te jāneyyunti. Te upasaṅkamitvā pucchāmi ācariyāti. Puccha tāta yathāsukhanti. So isipatanaṃ gantvā paccekabuddhe upasaṅkamitvā pucchi "api bhante pariyosānaṃ jānāthā"ti. Āma āvuso jānāmāti. Taṃ mampi sikkhāpethāti. Tena hāvuso pabbajjāhi, na sakkā apabbajitena sikkhitunti. 4- Sādhu bhante pabbājetha maṃ @Footnote: 1 cha.Ma. susīmo evamuparipi 2 cha.Ma. pāhuneyyavattamakāsi 3 cha.Ma. vinodetvā @4 cha.Ma. sikkhāpetunti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page175.

Tathā icchatha, 1- taṃ katvā pariyosānaṃ jānāpethāti. Te taṃ pabbājetvā kammaṭṭhāne niyojetuṃ asamatthā "evante nivāsetabbaṃ, evante 2- pārupitabban"ti- ādinā nayena abhisamācārikaṃ sikkhāpesuṃ. So tattha sikkhanto upanissayasampannattā nacireneva paccekabodhiṃ abhisambujjhi. Sakalabārāṇasiyaṃ "susimo paccekabuddho jāto"ti 3- pākaṭo ahosi lābhaggayasaggappatto sampannaparivāro. So appāyukasaṃvattanikassa kammassa katattā nacireneva parinibbāyi, tassa paccekabuddhā ca mahājanakāyo ca sarīrakiccaṃ katvā dhātuyo gahetvā nagaradvāre thūpaṃ patiṭṭhāpesuṃ. Atha kho saṅkho brāhmaṇo "putto me ciraṃ gato, tassa 4- pavattiṃ na jānāmī"ti puttaṃ daṭṭhukāmo takkasilāya nikkhamitvā anupubbena bārāṇasiṃ patvā 5- mahājanakāyaṃ sannipatitaṃ disvā "addhā bahūsu janakāyesu 6- ekopi me puttassa pavattiṃ jānissatīti cintento tattha 7- upasaṅkamitvā pucchi "susimo nāma māṇavo idha āgato atthi, api nu tassa pavattiṃ jānāthā"ti. Te "āma brāhmaṇa jānāma, imasmiṃ nagare brāhmaṇassa santike tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū hutvā paccekabuddhānaṃ santike pabbajitvā paccekabuddho hutvā anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi, ayamassa thūpo patiṭṭhāpito"ti āhaṃsu. So bhūmiṃ hatthena paharitvā roditvā ca paridevitvā ca taṃ cetiyaṅgaṇaṃ gantvā tiṇāni uddharitvā uttarasāṭakena vālikaṃ 8- ānetvā paccekabuddhacetiyaṅgaṇe ākiritvā 9- kamaṇḍalutodakena samantato bhūmiṃ paripphosetvā 10- vanapupphehi pūjaṃ katvā uttarasāṭakena paṭākaṃ āropetvā thūpassa upari attano chattaṃ bandhitvā pakkāmīti. Evaṃ atītaṃ desetvā taṃ jātakaṃ paccuppannena anusaṃsandhento 11- bhikkhūnaṃ dhammaṃ 12- kathesi "siyā kho pana vo bhikkhave evamassa `añño nūna tena samayena saṅkho brāhmaṇo ahosī'ti, na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, @Footnote: 1 cha.Ma. vā maṃ, yaṃ vā icchatha 2 cha.Ma. evaṃ 3 cha.Ma. "susīmapaccekabuddho"ti @4 cha.Ma. cassa 5 cha.Ma. gantvā 6 cha.Ma. ayaṃ saddo na dissati @7 cha.Ma. ayaṃ saddo na dissati 8 cha.Ma. vālukaṃ 9 cha.Ma. okiritvā @10 cha.Ma., i. paripphositvā 11 cha.Ma., i. anusandhento 12 cha.Ma., i. dhammakathaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page176.

Ahantena samayena saṅkho brāhmaṇo ahosiṃ. Mayā susimassa paccekabuddhassa cetiyaṅgaṇe tiṇāni uddharitāni, 1- tassa me kammassa nissandena aṭṭhayojanamaggaṃ vihatakhāṇukaṇṭakaṃ 2- katvā samaṃ suddhamakaṃsu. Mayā tattha vālikā 3- okiṇṇā, tassa me nissandena aṭṭhayojane magge vālikaṃ 4- okiriṃsu. Mayā tattha vanakusumehi pūjā katā, tassa me nissandena navayojane magge thale ca udake ca nānāpupphehi pupphasantharaṃ akaṃsu. Mayā tattha kamaṇḍaludakena bhūmi paripphositā, tassa me nissandena vesāliyaṃ pokkharavassaṃ vassi. Mayā tasmiṃ cetiye paṭākā āropitā, chattañca bandhaṃ, 5- tassa me nissandena yāva akaniṭṭhabhavanā paṭākā ca āropitā, chattātichattāni ca ussitāni. Iti kho bhikkhave ayaṃ mayhaṃ pūjāviseso neva buddhānubhāvena nibbatto, na nāgadevabrahmānubhāvena, apica kho appamattakapariccāgānubhāvena nibbatto"ti dhammakathāya pariyosāne imaṃ gāthaṃ abhāsi:- "mattāsukhapariccāgā passe ce vipulaṃ sukhaṃ. Caje mattāsukhaṃ dhīro sampassaṃ vipulaṃ sukhan"ti. 6- Paramatthajotikāya khuddakapāṭhaṭṭhakathāya ratanasuttavaṇṇanā. Niṭṭhitā. ---------- @Footnote: 1 cha.Ma., i. uddhaṭāni 2 cha.Ma., i. vigatakhāṇukaṇṭakaṃ 3 cha.Ma. vālukā @4 cha.Ma. vālukaṃ 5 cha.Ma. baddhaṃ 6 khu. dhamMa. 25/290/67 attano pubbakammavatthu


             The Pali Atthakatha in Roman Book 17 page 138-176. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_rm.php?B=17&A=3641&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=17&A=3641&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=7              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=73              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=78              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=78              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]