ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 27 : PALI ROMAN Iti.A. (paramatthadi.)

page1.

Paramatthadipani nama khuddakanikayatthakatha itivuttakavannana --------- namo tassa bhagavato arahato sammasambuddhassa. Gantharambhakatha mahakarunikam natham neyyasagaraparagum vande nipunagambhira- vicitranayadesanam. Vijjacaranasampanna yena niyyanti lokato vande tamuttamam dhammam sammasambuddhapujitam. Siladigunasampanno thito maggaphalesu yo vande ariyasamgham tam punnakkhettam anuttaram. Vandanajanitam punnam iti yam ratanattaye hatantarayo sabbattha hutvaham tassa tejasa. Ekakadippabhedena desitani mahesina lobhadinam pahanani dipanani visesato. Suttani ekato katva itivuttapadakkharam dhammasanagahaka thera sangayimsu mahesayo. Itivuttakamicceva namena vasino pure yam khuddakanikayasmim gambhiratthapadakkamam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page2.

Tassa gambhirananehi ogahetabbabhavato kincapi dukkara katum atthasamvannana maya. Sahasamvannanam yasma dharate satthu sasanam pubbacariyasihanam titthateva vinicchayo. Tasma tam avalambitva ogahetvana pancapi nikaye upanissaya poranatthakathanayam. Nissitam vacanamaggam suvisuddham anakulam mahaviharavasinam nipunatthavinicchayam. Punappunagatam attham vajjayitvana sadhukam yathabalam karissami itivuttakavannanam. Iti akankhamanassa saddhammassa ciratthitim vibhajantassa tassattham nisamayatha sadhavoti. Tattha itivuttakam nama ekakanipato dukanipato tikanipato catukkanipatoti catunipatasangaham. Tampi vinayapitakam suttantapitakam abhidhammapitakanti tisu pitakesu suttantapitakapariyapannam, dighanikayo majjhimanikayo samyuttanikayo anguttaranikayo khuddakanikayoti pancasu nikayesu khuddakanikayapariyapannam, suttam geyyam veyyakaranam gatha udanam itivuttakam jatakam abbhutadhammam vedallanti navasu sasanangesu itivuttakangabhutam, "dvasiti 1- buddhato ganhim dve sahassani bhikkhuto caturasiti sahassani ye me dhamma pavattino"ti 2- @Footnote: 1 Si. dvasitim 2 khu.thera. 26/1027/399

--------------------------------------------------------------------------------------------- page3.

Evam dhammabhandagarikena patinnatesu caturasitiya dhammakkhandhasahassesu katipayadhammakkhandhasangaham. Suttato ekakanipate tava sattavisati suttani, dukanipate dvavisati, tikanipate pannasa, catukkanipate terasati dvadasadhikasuttasatasangaham. Tassa nipatesu ekakanipato adi, vaggesu patibhogavaggo, suttesu lobhasuttam. Tassapi "vuttam hetam bhagavata"tiadikam ayasmata anandena pathamamahasangitikale vuttam nidanamadi. Sa panayam pathamamahasangiti vinayapitake tantimarulha eva. Yo panettha nidanakosallattham vattabbo kathamaggo, sopi sumangalavilasiniya dighanikayatthakathaya vittharato vuttoyevati tattha vuttanayeneva veditabbo. ----------- Nidanavannana yampanetam "vuttam hetam bhagavata"tiadikam nidanam, "ekadhammam bhikkhave pajahatha"tiadikam suttam, tattha vuttam bhagavatatiadini namapadani. Ititi nipatapadam. Pajahathati ettha paiti upasaggapadam. Jahathati akhyatapadam. Imina nayena sabbattha padavibhago veditabbo. Atthato pana vuttasaddo tava saupasaggo anupasaggo ca vapane vapasamakarane kesoharane jivitavuttiyam pavuttabhave 1- pavacanabhavena pavattite ajjhesane 2- kathaneti evamadisu dissati. Tathahesa:- "gavo tassa pajayanti khette vuttam viruhati vuttanam 3- phalamasnati yo mittanam na dubbhati"ti- 4- @Footnote: 1 Si. pamuttabhave 2 cha.Ma. ajjhene. evamuparipi @3 Si. puttanam 4 khu. ja. 28/19/128 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page4.

Adisu vapane agato. "no ca kho pativuttan"tiadisu 1- atthadantakadihi vapasamakarane. "kapatiko 2- manavo daharo vuttasiro"tiadisu 3- kesoharane. "pannalomo paradattavutto 4- migabhutena cetasa viharati"tiadisu 5- jivitavuttiyam. "seyyathapi nama pandupalaso bandhana pamutto abhabbo haritattaya"tiadisu 6- bandhanato pamuttabhave. "yesamidam etarahi brahmana poranam mantapadam gitam pavuttam samihitan"tiadisu 7- pavacanabhavena pavattite. Loke pana "vutto gano vutto parayano"tiadisu ajjhesane. "vuttam kho panetam bhagavata dhammadayada me bhikkhave bhavatha, ma amisadayada"tiadisu 8- kathane. Idhapi kathane datthabbo. Tasma vuttam kathitam bhasitanti attho. Dutiyo pana vuttasaddo vacane cinnabhave ca veditabbo. Hiiti jatu vibyattanti etasmim atthe nipato. So idani vuccamanasuttassa bhagavato vibyattam bhasitabhavam 9- joteti. Vacakasaddasannidhane 10- hi payutta nipata tehi vattabbamattham jotenti. Etanti ayam etasaddo:- "yo ca buddhanca dhammanca samghanca saranangasato cattari ariyasaccani sammappannaya passati. Dukkham dukakhasamuppadam dukkhassa ca atikkamam ariyancatthangikam maggam dukkhupasamagaminam. Etam kho saranam khemam etam saranamuttamam etam saranamagamma sabbadukkha pamuccati"tiadisu 11- @Footnote: 1 vi. mahavi. 1/289/220 2 Si.,i. kapathiko 3 Ma.Ma. 13/426/415 @4 Si. paradavutto 5 vi.cula. 7/332/117 @6 cha.Ma. haritatthaYu... vi.maha. 4/129/140 7 di.Si. 9/286/103 @8 Ma.mu. 12/30/18 9 Si. byattabhasitabhavam 10 Si. vacakasaddasannitthane @11 khu.dha. 25/109-2/50-1

--------------------------------------------------------------------------------------------- page5.

Yathavutte asannapaccakkhe agato. "appamattakam kho panetam bhikkhave oramattakam [silamattakam,] yena puthujjano tathagatassa vannam vadamano vadeyya"tiadisu 1- pana vakkhamane asannapaccakkhe agato. 2- Idhapi vakkhamaneyeva datthabbo. Sangayanavasena vakkhamanam hi suttam dhammabhandagarikena vuddhiyam 3- thapetva tada "etan"ti vuttam. Bhagavatati ettha bhagavati garuvacanam. Garunhi loke bhagavati vadanti, tathagato ca sabbagunavisitthataya sattanam garu, tasma bhagavati veditabbo. Poranehipi vuttam:- "bhagavati vacanam settham bhagavati vacanamuttamam garu garavayutto so bhagava tena vuccati"ti. Setthavacakam hi vacanam setthagunasahacaranato setthanti vuttam. Atha va vuccatiti vacanam, attho. Tasma bhagavati vacanam setthanti bhagavati imina vacanena vacaniyo yo attho, so setthoti attho. Bhagavati vacanamuttamanti etthapi eseva nayo. Garavayuttoti garubhavayutto garugunayogato, garukaranam va satisayam arahatiti garavayutto, garavarahoti attho. Evam gunavisitthasattuttamagaru- garavadhivacanametam yadidam bhagavati. Apica:- "bhagi bhaji bhagi vibhattava iti akasi bhagganti garuti bhagyava bahuhi nayehi subhavitattano bhavantago so bhagavati vuccati"ti @Footnote: 1 di.Si. 9/7/4 2 cha.Ma. ayam patho na dissati 3 cha.Ma. vuddhiyam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page6.

Niddese 1- agatanayena, "bhagyava bhaggava yutto bhagehi ca vibhattava bhattava vantagamano bhavesu bhagava tato"ti imissa gathaya ca vasena bhagavati padassa attho vattabbo. So panayam attho sabbakarena visuddhimagge buddhanussatiniddese vuttoti tattha vuttanayeneva veditabbo. Aparo nayo:- bhagavati bhagava, bhatavati bhagava, bhage vaniti bhagava, bhage vaniti bhagava, bhattavati bhagava, bhage vamiti bhagava, bhage vamiti bhagava. Bhagava bhatava bhage bhage ca vani bhattava bhage vami tatha bhage vamiti bhagava jino. Tattha katham bhagavati bhagava? ye te siladayo dhammakkhandha gunakotthasa, Te anannasadharana niratisaya tathagatassa atthi upalabbhanti. Tatha hissa silam samadhi panna vimutti vimuttinanadassanam, hiri ottappam, saddha viriyam, sati sampajannam, silavisuddhi ditthivisuddhi, samatho vipassana, tini kusalamulani, tini sucaritani, tayo sammavitakka, tisso anavajjasanna, tisso dhatuyo, cattaro satipatthana, cattaro sammappadhana, cattaro iddhipada, cattaro ariyamagga, cattari ariyaphalani, catasso patisambhida, catuyoniparicchedakananani, cattaro ariyavamsa, cattari vesarajjananani, panca padhaniyangani, pancangiko sammasamadhi, pancananiko sammasamadhi, pancindriyani, panca balani, panca nissaraniya dhatuyo, panca vimuttayatanananani, panca vimuttiparipacaniya sanana, cha anussatitthanani, cha garava, cha nissaraniya @Footnote: 1 khu.maha. 29/379/252 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page7.

Dhatuyo, cha satatavihara, cha anuttariyani, cha nibbedhabhagiya panna, cha abhinna, cha asadharanananani, satta aparihaniya dhamma, satta ariyadhanani, satta bojjhanga, satta sappurisadhamma, satta nijjaravatthuni, satta sanna, satta dakkhineyyapuggaladesana, satta khinasavabaladesana, attha pannapatilabhahetudesana, attha sammattani, atthalokadhammatikkamo, attha arambhavatthuni, atthaakkhanadesana, attha mahapurisavitakka, atthaabhibhayatanadesana, attha vimokkha, nava yonisomanasikaramulaka dhamma, nava parisuddhipadhaniyangani, nava sattavasadesana, nava aghatappativinaya, nava sanna, nava nanatta, nava anupubbavihara, dasa nathakarana dhamma, dasa kasinayatanani, dasa kusalakammapatha, dasa sammattani, dasa ariyavasa, dasa asekkhadhamma, dasa tathagatabalani, ekadasa mettanisamsa, dvadasa dhammacakkakara, terasa dhutaguna, cuddasa buddhananani, pancadasa vimuttiparipacaniya dhamma, solasavidha anapanassati, solasa aparantapaniya dhamma, attharasa buddhadhamma, ekunavisati paccavekkhanananani, catucattalisa nanavatthuni, pannasa udayabbayananani, paropannasa kusaladhamma, sattasattati nanavatthuni, catuvisatikotisatasahassasamapattisancarimahavajirananam anantanayasamantapatthanapavicayapaccavekkhanadesanananani, tatha anantasu lokadhatusu anantanam sattanam asayadivibhavanananani cati evamadayo ananta aparimanabheda anannasadharana niratisaya gunabhaga gunakotthasa vijjanti upalabbhanti, tasma yathavuttavibhaga gunabhaga assa atthiti bhagavati vattabbe akarassa rassattam katva "bhagava"ti vutto evam tava bhagava. Yasma siladayo sabbe gunabhaga asesato vijjanti sugate tasma bhagavati pavuccati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page8.

Katham bhatavati bhagava? ye te sabbalokahitaya ussukkamapannehi manussattadike attha dhamme samodhanetva sammasambodhiya katamahabhiniharehi mahabodhisattehi paripuretabba danaparami silanekkhammapannaviriyakhantisacca- adhitthanamettaupekkhaparamiti dasa paramiyo dasa upaparamiyo dasa paramatthaparamiyoti samatimsa paramiyo, danadini cattari sangahavatthuni, cattari adhitthanani, attapariccago, nayanadhanarajjaputtadarapariccagoti panca mahapariccaga, pubbayogo pubbacariya dhammakkhanam lokatthacariya natatthacariya buddhatthacariyati evamadayo sankhepato va punnasambharananasambhara buddhakaradhamma, te mahabhiniharato patthaya kappanam satasahassadhikani cattari asankhyeyyani yatha hanabhagiya sankilesabhagiya thitibhagiya va na honti, atha kho uttaruttari- visesabhagiyava 1- honti, evam sakkaccam nirantaram anavasesato bhata sambhata assa atthiti bhatavati bhagava niruttinayena takarassa gakaram katva. Atha va bhagavati teyeva yathavutte buddhakaradhamme vuttanayena bhari sambhari paripuresiti attho. Evampi bhatavati bhagava. Yasma sambodhiya 1- sabbe danaparamiadike sambhare bhatava natho tasmapi bhagava mato. Katham bhage vaniti bhagava? ye te catuvisatikotisatasahassasankha devasikam Valanjanakasamapattibhaga, te anavasesato lokahitattham attano ditthadhammasukha- viharatthanca niccakappam vani bhaji sevi bahulamakasiti bhage vaniti bhagava. Atha va abhinneyyesu dhammesu kusaladisu khandhadisu ca ye te parinneyyadivasena sankhepato va catubbidha abhisamayabhaga, vittharato pana "cakkhu parinneyyam @Footnote: 1 ka. sammasambodhiya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page9.

.pe. Jaramaranam parinneyyan"tiadina 1- anekabheda 2- parinneyyabhaga, "cakkhussa samudayo pahatabbo .pe. Jaramaranassa samudayo pahatabbo"tiadina pahatabbabhaga, "cakkhussa nirodho sacchikatabbo .pe. Jaramaranassa nirodho sacchikatabbo"tiadina sacchikatabbabhaga, "cakkhunirodhagamini patipada bhavetabba .pe. Cattaro satipatthana bhavetabba"tiadina ca anekabheda bhavetabbabhaga ca dhamma, te sabbe vani bhaji yatharaham gocarabhavanasevananam vasena sevi. Evampi bhage vaniti bhagava. Atha va ye ime siladayo dhammakkhandha savakehi sadharana gunakotthasa gunabhaga, kinti nu kho te veneyyasantanesu patitthapeyyunti mahakarunaya vani abhipatthayi. Sa cassa abhipatthana yathadhippetaphalavaha ahosi. Evampi bhage vaniti bhagava. Yasma neyyasamapatti- gunabhage tathagato bhaji patthayi sattanam hitaya bhagava tato. Katham bhage vaniti bhagava? samasato tava katapunnehi payogasampannehi Yathavibhavam bhajiyantiti bhaga, lokiyalokuttara sampattiyo. Tattha lokiye tava tathagato sambodhito pubbe bodhisattabhuto paramukkamsagate vani bhaji sevi, yattha patitthaya niravasesato buddhakaradhamme samannanento 3- buddhadhamme paripacesi. Buddhabhuto pana te niravajjasukhupasamhite anannasadharane lokuttarepi vani bhaji sevi. Vittharato pana padesarajjaissariyacakkavattisampattidevarajjasampattiadi- vasena jhanavimokkhasamadhisamapattinanadassanamaggabhavanaphalasacchikiriyadiuttari- manussadhammavasena ca anekavihite anannasadharane bhage vani bhaji sevi. Evam bhage vaniti bhagava. @Footnote: 1 khu.pati. 31/21/2 2 cha.Ma. aneke 3 Ma. samanento

--------------------------------------------------------------------------------------------- page10.

Ya ta sampattiyo loke ya ca lokuttara puthu sabba ta bhaji sambuddho tasmapi bhagava mato. Katham bhattavati bhagava? bhatta dalhabhattika assa bahu atthiti bhagava. Tathagato hi mahakarunasabbannutannanadiaparimitanirupamappabhavagunavisesasamangibhavato sabbasattuttamo, sabbanatthapariharapubbangamaya niravasesahitasukhavidhanatapparaya niratisayaya payogasampattiya sadevamanussaya pajaya accantupakaritaya dvattimsamahapurisalakkhanaasitianubyanjanabyamappabhadianannasadharanagunavisesa- patimanditarupakayataya yathabhuccagunadhigatena "itipi so bhagava"tiadinayappavattena lokattayabyapina suvipulena suvisuddhena ca thutighosena samannagatatta ukkamsaparamippattasu appicchatasantutthitadisu suppatitthitabhavato dasabalacatuvesarajjadiniratisayagunavisesasamangibhavato ca rupappamano rupappasanno ghosappamano ghosappasanno lukhappamano lukhappasanno dhammappamano dhammappasannoti evam catuppamanike lokasannivase sabbathapi pasadavahabhavena samantapasadikatta aparimananam sattanam sadevamanussanam adarabahumanagaravayatanataya paramapemasambhattitthanam. Ye tassa ovade patitthita aveccappasadena samannagata honti, kenaci asamhariya tesam sambhatti samanena va brahmanena va devena va marena va brahmuna va. Tatha hi te attano jivitapariccagepi tattha pasadam na pariccajanti tassa va anam dalhabhattibhavato. Tenevaha:- "yo ve katannu katavedi dhiro kalyanamitto dalhabhatti ca hoti"ti. 1- @Footnote: 1 khu.ja. 27/2466/541 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page11.

"seyyathapi bhikkhave mahasamuddo thitadhammo velam nativattati, evameva kho bhikkhave yam maya savakanam sikkhapadam pannattam, tam mama savaka jivitahetupi natikkamanti"ti 1- ca. Evam bhattavati bhagava niruttinayena ekassa takarassa lopam katva itarassa gakaram katva. Gunatisayayuttassa yasma lokahitesino sambhatta bahavo satthu bhagava tena vuccatiti. Katham bhage vamiti bhagava? yasma tathagato bodhisattabhutopi purimasu Jatisu paramiyo purento bhagasankhatam sirim issariyam yasam ca vami uggiri khelapindam viya anapekkho chaddayi. Tatha hissa somanassakumarakale hatthipalakumarakale ayogharapanditakale mugapakkhapanditakale culasutasomakaleti evamadisu nekkhammaparamipuranavasena devarajjasadisaya rajjasiriya pariccattattabhavanam parimanam natthi. Carimattabhavepi hatthagatam cakkavattisirim devalokadhipaccasadisam catuddipissariyam cakkavattisampattisannissayam sattaratanasamujjalam yasanca tinayapi amannamano nirapekkho pahaya abhinikkhamitva sammasambodhim abhisambuddho. Tasma ime siriadike bhage vamiti bhagava. Atha va bhani nama nakkhattani, tehi samam gacchanti pavattantiti bhaga, sineruyugandharauttarakuruhimavantadibhajanaloka- visesasannissaya sobha kappatthitiyabhavato, 2- tepi bhagava vami tamnivasisattavasasamatikkamanato tappatibaddhacchandaragappahanena pajahiti. Evampi bhage vamiti bhagava. Cakkavattisirim yasma yasam issariyam sukham pahasi lokacittanca sugato bhagava tato. @Footnote: 1 vi.cula. 7/385/208. an.atthaka. 23/109/203-4, khu.u. 25/45/168 @2 Si. kappatthiyabhavato, Ma. kappatthayibhavato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page12.

Katham bhage vamiti bhagava? bhage nama kotthasa, te khandhayatanadhatadivasena tatthapi rupavedanadivasena atitadivasena ca anekavidha. Te ca bhagava sabbam papancam sabbam yogam sabbam gantham sabbam samyojanam samucchinditva amatadhatum samadhigacchanto vami uggiri anapekkho chaddayi, na paccagami. Tatha hesa sabbatthakameva pathavim apam tejam vayam, cakkhum sotam ghanam jivham kayam manam, rupe sadde gandhe rase photthabbe dhamme, cakkhuvinnanam .pe. Manovinnanam. Cakkhusamphassam .pe. Manosamphassam. Cakkhusamphassajam vedanam .pe. Manosamphassajam vedanam. Cakkhusamphassajam sannam .pe. Manosamphassajam sannam. Cakkhusamphassajam cetanam .pe. Manosamphassajam cetanam. Rupatanham .pe. Dhammatanham. Rupavitakkam .pe. Dhammavitakkam. Rupavicaram .pe. Dhammavicarantiadina anupadadhammavibhagavasenapi sabbeva dhammakotthase anavasesato vami uggiri anapekkhapariccagena chaddayi. Vuttanhetam:- "yantam ananda cattam vantam muttam pahinam patinissattham, tam tathagato puna paccagamissatiti netam thanam vijjati"ti. 1- Evampi bhage vamiti bhagava. Atha va bhage vamiti sabbepi kusalakusale savajjanavajje hinappanite kanhasukkasappatibhage dhamme ariyamaggananamukhena vami uggiri anapekkho pariccaji pajahi, paresanca tathattaya dhammam desesi. Vuttampi cetam:- "dhammapi vo bhikkhave pahatabba pageva adhamma, 2- kullupamam vo bhikkhave dhammam desessami nittharanatthaya no gahanatthaya"tiadi. 3- Evampi bhage vamiti bhagava. Khandhayatanadhatadi- dhammabheda mahesina kanhasukka 4- yato vanta tatopi bhagava mato. @Footnote: 1 di.maha. 10/183/106 2 Ma.mu. 12/240/203/203 @3 Ma.mu. 12/240/202 4 Si. kanha sukka

--------------------------------------------------------------------------------------------- page13.

Tena vuttam:- "bhagava bhatava bhage bhage ca vani bhattava bhage vami tatha bhage vamiti bhagava jino"ti. Tena bhagavata. Arahatati kilesehi arakatta, anavasesanam va kilesarinam hatatta, samsaracakkassa va aranam hatatta, paccayadinam arahatta, papakarane rahabhavati imehi karanehi arahata. Ayamettha sankhepo, vittharo pana visuddhimagge vuttanayena veditabbo. Ettha ca bhagavatati iminassa bhagyavantatadipanena kappanam anekesu asankhyeyyesu upacitapunnasambharabhavato satapunnalakkhanadharassa dvattimsamahapurisalakkhanaasitianubyanjanabyamappabhaketumaladipatimandita anannasadharana rupakayasampatti dipita hoti. Arahatati iminassa anavasesakilesappahanadipanena asavakkhayapadatthanasabbannutannanadhigamaparidipanato dasabalacatuvesarajjachaasadharanananaattharasavenikabuddhadhammadiacinteyya- parimeyyadhammakayasampatti dipita hoti. Tadubhayenapi lokiyasarikkhakanam 1- bahumatabhavo, gahatthapabbajitehi abhigamaniyata, 2- tatha abhigatananca tesam kayikacetasikadukkhapanayane patibalabhavo, amisadanadhammadanehi upakarita, lokiyalokuttarehi gunehi samyojanasamatthata ca pakasita hoti. Tatha bhagavatati imina caranadhammesu muddhabhutadibbaviharadiviharavisesa- samayogaparidipanena caranasampada dipita hoti. Arahatati imina sabbavijjasu sikhappattaasavakkhayananadhigamaparidipanena vijjasampada dipita hoti. Purimena va antaranikaniyyanikadhammanam aviparitavibhattabhavadipanena pacchimavesarajjadvayasamayogo, @Footnote: 1 Si. lokiyaparikkhakanam 2 Si. abhigamaniyatta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page14.

Pacchimena savasananiravasesakilesappahanadipanena purimavesarajjadvayasamayogo vibhavito hoti. Tatha purimena tathagatassa patinnasaccavacisaccananasaccaparidipanena kamagunalokiyadhipaccayasalabhasakkaradipariccagaparidipanena anavasesakilesabhisankhara- pariccagaparidipanena ca saccadhitthanacagadhitthanaparipuri pakasita hoti, dutiyena sabbasankharupasamasamadhigamaparidipanena sammasambodhiparidipanena ca upasamadhitthana- pannadhitthanaparipuri pakasita hoti. Tatha hi bhagavato bodhisattabhutassa lokuttaragune katabhiniharassa mahakarunayogena yathapatinnam sabbaparamitanutthanena saccadhitthanam, paramitapatipakkhapariccagena cagadhitthanam, paramitagunehi cittavupasamena upasamadhitthanam, paramitahi eva parahitupayakosallato pannadhitthanam paripurigatam. Tatha yacakajanam avisamvadetva dassamiti patijananena patinnam avisamvadetva danena ca saccadhitthanam, deyyadhammapariccagato 1- cagadhitthanam, deyyapatiggahakadanadeyyaparikkhayesu lobhadosamohabhayavupasamena upasamadhitthanam, yatharaham yathakalam yathavidhi ca danena pannuttarataya ca pannadhitthanam paripurigatam. Imina nayena sesaparamisupi caturadhitthanaparipuri veditabba. Sabba hi paramiyo saccappabhavita cagabhibyanjita upasamanubruhita pannaparisuddhati evam caturadhitthanasamudagatassa tathagatassa saccadhitthanam saccadhitthanasamudagamena silavisuddhi, cagadhitthana- samudagamena ajivavisuddhi, upasamadhitthanasamudagamena cittavisuddhi, pannadhitthana- samudagamena ditthivisuddhi. Tatha saccadhitthanasamudagamenassa samvasena silam veditabbam, cagadhitthanasamudagamena samvoharena soceyyam veditabbam @Footnote: 1 Si. deyyaphalaparicagato, cha.Ma. deyyapariccagato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page15.

Upasamadhitthanasamudagamena apadasu thamo veditabbo, pannadhitthanasamudagamena sakacchaya panna veditabba. Tatha saccadhitthanasamudagamena aduttho adhivaseti, cagadhitthanasamudagamena aluddho patisevati, upasamadhitthanasamudagamena abhito parivajjeti, pannadhitthanasamudagamena amulho vinodeti. Tatha saccadhitthanasamudagamena cassa nekkhammasukhappatti, cagadhitthanasamudagamena pavivekasukhappatti, upasamadhitthana- samudagamena upasamasukhappatti, pannadhitthanasamudagamena sambodhisukhappatti dipita hoti. Saccadhitthanasamudagamena va vivekajapitisukhappatti, cagadhitthana- samudagamena samadhijapitisukhappatti, upasamadhitthanasamudagamena apitijakayasukhappatti, pannadhitthanasamudagamena satiparisuddhijaupekkhasukhappatti. tatha saccadhitthana- samudagamena parivarasampattilakkhanapaccayasukhasamayogo paridipito hoti avisamvadanato, cagadhitthanasamudagamena santutthilakkhanasabhavasukhasamayogo alobhabhavato, 1- upasamadhitthanasamudagamena katapunnatalakkhanahetusukhasamayogo kilesehi anabhibhutabhavato, pannadhitthanasamudagamena vimuttisampattilakkhanadukkhupasamasukhasamayogo paridipito hoti nanasampattiya nibbanadhigamanato. Tatha saccadhitthanasamudagamena ariyassa silakkhandhassa anubodhappativedhasiddhi, cagadhitthanasamudagamena ariyassa samadhikkhandhassa, pannadhitthanasamudagamena ariyassa pannakkhandhassa, upasamadhitthanasamudagamena ariyassa vimuttikkhandhassa anubodhappativedhasiddhi dipita hoti. Saccadhitthanaparipuranena tapasiddhi, cagadhitthanaparipuranena sabbanissaggasiddhi, upasamadhitthanaparipuranena indriyasamvarasiddhi, pannadhitthanaparipuranena buddhisiddhi, tena ca nibbanasiddhi. Tatha saccadhitthanaparipuranena catuariyasaccabhisamayappatilabho, cagadhitthanaparipuranena @Footnote: 1 Si. alolabhavato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page16.

Catuariyavamsappatilabho, upasamadhitthanaparipuranena catuariyaviharappatilabho, pannadhitthanaparipuranena catuariyavoharappatilabho dipito hoti. Aparo nayo:- bhagavatati etena sattanam lokiyalokuttarasampatti- abhikankhadipanena tathagatassa mahakaruna pakasita hoti, arahatati etena pahanasampattidipanena 1- pahanapanna pakasita hoti. Tattha pannayassa dhammarajjapatti, karunaya dhammasamvibhago. Pannaya samsaradukkhanibbida, karunaya samsaradukkhasahanam. 2- Pannaya parinibbanabhimukhabhavo, karunaya tadadhigamo. Pannaya sayam taranam, karunaya paresam taranam. Pannaya buddhabhavasiddhi, karunaya buddhakiccasiddhi. Karunaya va bodhisattabhumiyam samsarabhimukhabhavo, pannaya tattha anabhirati. Tatha karunaya paresam avihimsanam, pannaya sayam parehi abhayanam. Karunaya param rakkhanto attanam rakkhati, pannaya attanam rakkhanto param rakkhati. Tatha karunaya aparantapo, pannaya anattantaPo. Tena attahitaya patipannadisu catutthapuggalabhavo siddho hoti. Tatha karunaya lokanathata, pannaya attanathata. Karunaya cassa ninnatabhavo, pannaya unnatabhavo. Tatha karunaya sabbasattesu janitanuggaho, pannanugatatta na ca na sabbattha virattacitto. Pannaya sabbadhammesu virattacitto, karunanugatatta na ca na sabbasattanuggahaya pavatto. Yatha hi karuna tathagatassa sinehasokavirahita, evam panna ahamkaramamamkaravinimuttati annamannam visodhita 3- paramavisuddhati datthabba. Tattha pannakhettam balani, karunakhettam vesarajjani. tesu balasamayogena parehi na abhibhuyyati, vesarajjasamayogena pare abhibhavati. Balehi satthusampadasiddhi, vesarajjehi @Footnote: 1 Ma., i. pahabhavanasampattidipanena @2 Ma.,i. samsaradukkhappahanam 3 Ma. vihethita

--------------------------------------------------------------------------------------------- page17.

Sasanasampadasiddhi. Tatha balehi buddharatanasiddhi, vesarajjehi dhammaratanasiddhiti ayamettha "bhagavata arahata"ti padadvayassa atthayojanaya mukhamattadassanam. Kasma panettha "vuttam hetam bhagavata"ti vatva puna "vuttan"ti vuttam? Anussavapatikkhepena niyamadassanattham. Yatha hi kenaci parato sutva vuttam yadipi ca tantena vuttam, na teneva vuttam parenapi vuttatta. Na ca tantena vuttameva, apica kho sutampi, na evamidha. Bhagavata hi parato asutva sayambhunanena attana adhigatameva vuttanti imassa visesadassanattham dvikkhattum "vuttan"ti vuttam. Idam vuttam hoti:- vuttam hetam bhagavata, tanca kho bhagavatava vuttam, na annena, vuttameva ca, na sutanti. Adhikavacanam hi annamattham bodhetiti na punaruttidoso. Esa nayo ito paresupi. Tatha pubbaracanabhavadassanattham dvikkhattum "vuttan"ti vuttam. Bhagava hi sammasambuddhataya thanuppattikappatibhanena sampattaparisaya ajjhasayanurupam dhammam deseti, na tassa karana danadinam viya pubbaracanakiccam atthi. Tenetam dasseti "vuttam hetam bhagavata, tanca kho na pubbaracanavasena takkapariyahatam vimamsanucaritam. Apica kho veneyyajjhasayanurupam thanaso vuttameva"ti. Appativattiyavacanabhavadassanattham va dvikkhattum "vuttan"ti vuttam. Yam hi bhagavata vuttam, vuttameva tam, na kenaci patikkhipitum sakka akkharasampattiya atthasampattiya ca. Vuttanhetam:- "etam bhagavata baranasiyam isipatane migadaye anuttaram dhammacakkam pavattitam appativattiyam samanena va brahmanena va"tiadi. 1- @Footnote: 1 vi.maha. 4/17/15-6, sam.maha. 19/1081/369

--------------------------------------------------------------------------------------------- page18.

Aparampi vuttam:- "idha bhikkhave agaccheyya samano va brahmano va `nayidam dukkham ariyasaccam, yam samanena gotamena pannattam, ahamidam dukkham ariyasaccam thapetva annam dukkham ariyasaccam pannapessami'ti, netam thanam vijjati"tiadi. Tasma appativattiyavacanabhavadassanatthampi dvikkhattum "vuttan"ti vuttam. Atha va sotunam atthanipphadakabhavadassanattham dvikkhattum "vuttan"ti vuttam. Yam hi paresam asayadim ajanantena asabbannuna adese akale va vuttam, tam saccampi samanam sotunam atthanipphadane asamatthataya avuttam nama siya, pageva asaccam. Bhagavata pana sammasambuddhabhavato sammadeva paresam asayadim desakalam atthasiddhinca janantena vuttam ekantena sotunam yathadhippetatthanipphadanato vuttameva, natthi tassa avuttata pariyayo. Tasma sotunam atthanipphadakabhavadassanatthampi dvikkhattum "vuttan"ti vuttam. Apica yatha na tam sutam nama, yam na vinnatattham yam ca na tathattaya patipannam, evam na tam vuttam nama, yam na samma patiggahitam. Bhagavato pana vacanam catassopi parisa sammadeva patiggahetva tathattaya patipajjanti. Tasma sammadeva patiggahitabhavadassanatthampi dvikkhattum "vuttan"ti vuttam. Atha va ariyehi aviruddhavacanabhavadassanattham dvikkhattum "vuttan"ti vuttam. Yatha hi bhagava kusalakusalasavajjanavajjabhede dhamme pavattinivattiyo sammutiparamatthe ca avisamvadento vadati, evam dhammasenapatippabhutayo ariyapi bhagavati dharamane parinibbute ca tasseva desanam anugantva vadanti, na tattha nanavadaka. Tasma vuttamarahata tato parabhage arahata ariyasamghenapiti evam ariyehi aviruddhavacanabhavadassanatthampi evam vuttam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page19.

Atha va purimehi sammasambuddhehi vuttanayabhavadassanattham dvikkhattum "vuttan"ti vuttam. Satipi jatigottayuppamanadivisese dasabaladigunehi viya dhammadesanaya budadhanam viseso natthi, annamannam attana ca te pubbenaparam aviruddhameva vadanti. Tasma vuttam hetam, yatha buddhehi attana ca pubbe, idanipi amhakam bhagavata tatheva vuttam arahatati evam purimabuddhehi attana ca suttantaresu vuttanayabhavadassanatthampi dvikkhattum "vuttan"ti vuttam. Tena buddhanam desanaya sabbattha avirodho dipito hoti. Atha va "vuttan"ti yadetam dutiyam padam tam arahantavuttabhavavacanam datthabbam. Idam vuttam hoti:- vuttam hetam bhagavata arahatapi vuttam "ekadhammam bhikkhave"tiadikam idani vuccamanavacananti. Atha va "vuttan"ti yadetam dutiyam padam, tam na vacanattham, atha kho vapanattham datthabbam. Tenetam dasseti "vuttam hetam bhagavata, tanca kho na vuttamattam na kathitamattam, atha kho veneyyanam kusalamulam vapitan"ti attho. Atha va yadetam vuttanti dutiyam padam, tam vattanattham. Ayam hissa attho:- vuttam hetam bhagavata arahata, tanca kho na vuttamattam, apica tadatthajatam vuttam caritanti. Tena yathavadi bhagava, tathakariti dasseti. Atha va vuttam bhagavata vuttavacanam arahata vuttam yuttenati attho. Atha va "vuttan"ti sankhepakathauddisanam sandhayaha, puna "vuttan"ti vittharakathanidassanam. Bhagava hi sankhepato vittharato ca dhammam deseti. Atha va bhagavato duruttavacanabhavadassanattham "vuttam hetam bhagavata"ti vatva puna "vuttan"ti vuttam. Sabbada nananugatavacikammataya hi bhagavato savasanapahinasabbadosassa akkhalitabyappathassa kadacipi duruttam nama natthi. Yatha keci loke satisammosena va dava va rava va kinci vatva atha patiladdhasanna pubbe vuttam avuttam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page20.

Va karonti patisankharonti va, na evam bhagava. Bhagava pana niccakalam samahito asammosadhammo asammohadhammo ca sabbannutannanasamupabyulhaya patibhanapatisambhidaya upanitamattham aparimitakalam sambhatapunnasambharasamudagatehi anannasadharanehi visadavisuddhehi karanavisesehi sotayatanarasayatanabhutam sunantanam amatavassam vassanto viya sotabbasaram savananuttariyam catusaccam pakasento karavikarutamanjuna sarena sabhavaniruttiya veneyyajjhasayanurupam vacanam vadati, natthi tattha valaggasattampi avakkhalitam, kuto pana duruttavakaso. Tasma "yam bhagavata vuttam, tam vuttameva, na avuttam duruttam va kadaci hoti"ti dassanattham "vuttam hetam bhagavata"ti vatva puna "vuttamarahata"ti vuttanti na ettha punaruttadosoti evamettha punaruttasaddassa satthakata veditabba. Iti me sutanti ettha ititi ayam itisaddo hetuparisamapanadi- padatthavipariyayapakaranidassanavadharanadianekatthappabhedo. Tatha hesa "ruppatiti kho bhikkhave tasma rupanti vuccati"tiadisu 1- hetuatthe dissati. "tasmatiha me bhikkhave dhammadayada bhavatha, ma amisadayada. Atthi me tumhesu anukampa kinti me savaka dhammadayada bhaveyyum, no amisadayada"tiadisu 2- parisamapane. "iti va iti evarupa visukadassana 3- pativirato"tiadisu 4- adiatthe. "magandiyoti va tassa brahmanassa sankha samanna pannatti voharo namam namakammam namadheyyam nirutti byanjanamabhilapo"tiadisu 5- padatthavipariyaye. "iti kho bhikkhave sappatibhayo balo, appatibhayo pandito. Saupaddavo balo, anupaddavo pandito, saupasaggo balo, anupasaggo pandito"tiadisu 6- pakare. "sabbamatthiti kho kaccana ayameko anto, sabbam @Footnote: 1 sam.kha. 17/79/71 2 Ma.mu. 12/30/18 3 ka. naccagitavaditavisukadassana @4 di.Si. 9/13/7 5 khu.maha 29/331,341/225,231 6 an.tika. 20/1/96

--------------------------------------------------------------------------------------------- page21.

Natthiti kho kaccana ayam dutiyo anto"tiadisu 1- nidassane. "atthi idappaccaya jaramarananti iti putthena sata ananda atthitissa vacaniyam. Kim paccaya jaramarananti iti ce vadeyya, jatipaccaya jaramarananti iccassa vacaniyan"tiadisu 2- avadharane, sannitthaneti attho. Svayamidha pakaranidassanavadharanesu datthabbo. Tattha pakaratthena itisaddena etamattham dipeti:- nananayanipunamanekajjhasayasamutthanam atthabyanjanasampannam vividhapatihariyam dhammatthadesanapativedhagambhiram sabbasattanam sakasakabhasanurupato sotapathamagacchantam tassa bhagavato vacanam sabbappakarena ko samattho vinnatum, sabbathamena pana sotukamyatam janetvapi iti me sutam, mayapi ekena pakarena sutanti. Ettha ekattananattaabyaparaevamdhammatasankhata nandiyavatta- tipukkhalasihavikkilitadisalocanaankusasankhata ca visayadibhedena nanavidha naya nananaya. Naya va paligatiyo, ta ca pannattianupannattiadivasena sankilesabhagiyadi- lokiyaditadubhayavomissatadivasena kusaladivasena khandhadivasena sangahadivasena samayavimuttadivasena thapanadivasena kusalamuladivasena tikapatthanadivasena ca nanappakarati nananaya. Tehi nipunam sanham sukhumanti nananayanipunam. Asayova ajjhasayo, so ca sassatadibhedena apparajakkhatadibhedena ca anekavidho. Attajjhasayadiko eva va aneko ajjhasayo anekajjhasayo, so samutthanam uppattihetu etassati anekajjhasayasamutthanam. Kusaladiatthasampattiya tabbibhavanabyanjanasampattiya sankasanapakasana- vivaranavibhajanauttanikaranapannattivasena chahi atthapadehi akkharapadabyanjana- karaniruttiniddesavasena chahi byanjanapadehi ca samannagatatta atthabyanjanasampannam @Footnote: 1 sam.ni. 16/15/18 2 di.maha. 10/96/49

--------------------------------------------------------------------------------------------- page22.

Iddhiadesananusasanibhedena tesu ca ekekassa visayadibhedena vividham bahuvidham va patihariyam etassati vividhapatihariyam. Tattha patipakkhaharanato ragadikilesapanayanato patihariyanti atthe sati bhagavato patipakkha ragadayo na santi ye haritabba, puthujjananampi vigatupakkilese atthagunasamannagate citte hatapatipakkhe iddhividham pavattati. Tasma tattha pavattavoharena ca na sakka idha patihariyanti vattum. Yasma pana mahakarunikassa bhagavato veneyyagata ca kilesa patipakkha, tasma tesam haranato patihariyam. Atha va bhagavato sasanassa ca patipakkha titthiya, tesam haranato patihariyam. Te hi ditthiharanavasena ditthippakasane asamatthabhavena ca iddhiadesananusasanihi harita apanita honti. Patiti va pacchati attho, tasma samahite citte vigatupakkilese katakiccena paccha haritabbam pavattetabbanti patihariyam. Attano va upakkilesesu catutthajjhanamaggehi haritesu paccha haranam patiharayam. Iddhiadesananusasaniyo ca vigatupakkilesena katakiccena ca sattahitattham puna pavattetabba, haritesu ca attano upakkilesesu parasantane upakkilesaharanani hontiti patihariyani bhavanti. Patihariyameva patihariyam, patihariye va iddhiadesananusasanasamudaye bhavam ekekam patihariyanti vuccati. Patihariyam va catutthajjhanam maggo ca patipakkhaharanato, tattha jatam, tasmim va nimittabhute 1- tato va agatanti patihariyam. Yasma pana tantiatthadesanatabboharabhidabhisamayasankhata 2- hetuhetuphalatadubhayapannattipativedhasankhata va dhammatthadesanapativedha gambhira, anupacitasambharehi sasadihi viya mahasamuddo dukkhogalha alabbhaneyyappatittha ca, tasma tehi catuhi gambhirabhavehi yuttanti dhammatthadesanapativedhagambhiram. @Footnote: 1 Si. nimittabhutato 2 Ma.,ka. tantitantiatthatantidesanatadabhisamayasankhata

--------------------------------------------------------------------------------------------- page23.

Eko eva bhagavato dhammadesanaghoso ekasmim khane pavattamano nanabhasanam sattanam attano attano bhasavasena apubbam acarimam gahanupago hutva atthadhigamaya hoti. Acinteyyo hi buddhanam buddhanubhavoti sabbasattanam sakasakabhasanurupato sotapathamagacchatiti veditabbam. Nidassanatthena "naham sayambhu, na maya idam sacchikatan"ti attanam parimocento "iti me sutam, mayapi evam sutan"ti idani vattabbam sakalasuttam nidasseti. Avadharanatthena "etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam bahussutanam yadidam anando, gatimantanam, satimantanam, dhitimantanam upatthakanam, yadidam anando"ti 1- evam bhagavata, "ayasma anando atthakusalo dhammakusalo byanjanakusalo niruttikusalo pubbaparakusalo"ti 2- evam dhammasenapatina ca pasatthabhavanurupam attano dharanabalam dassento sattanam sotukamyatam janeti "iti me sutam, tanca kho atthato va byanjanato va anunamanadhikam, evameva, na annatha datthabban"ti. Annathati bhagavato sammukha sutakarato annatha, na pana bhagavata desitakarato. Acinteyyanubhava hi bhagavato desana, sa na sabbakarena sakka vinnatunti vutto vayamattho, sutakaravirujjhanameva hi dharanabalam. Na hettha atthantaratapariharo dvinnampi atthanam ekavisayatta. Itaratha hi thero bhagavato desanaya sabbatha patiggahane samattho asamatthoti va 3- apajjeyyati. Mesaddo tisu atthesu dissati. Tatha hissa "gathabhigitam me abhojaneyyan"ti- adisu 4- mayati attho. "sadhu me bhante bhagava sankhittena dhammam desetu"tiadisu 1- @Footnote: 1 an.ekaka. 20/219-23/25 2 an.pancaka. 22/169/25 @3 ka. asamattho cati 4 sam.sa. 15/194/200, khu su. 25/81/351

--------------------------------------------------------------------------------------------- page24.

Mayhanti attho. "dhammadayada me bhikkhave bhavatha"tiadisu 2- mamati attho. Idha pana "maya sutan"ti ca "mama sutan"ti ca atthadvaye yujjati. Ettha ca yo paro na hoti, so attati evam vattabbe niyakajjhattasankhate sakasantane vattanato tividhopi mesaddo yadipi ekasmimyeva atthe dissati, karanasampadanadivisesasankhato panassa vijjatevayam atthabhedoti aha "mesaddo tisu atthesu dissati"ti. Sutanti ayam sutasaddo saupasaggo anupasaggo ca gamanavissutakilinnupacitanu- yogasotavinneyyasotadvaranusaravinnatadianekatthappabhedo. Kincapi hi kiriyavisesako upasaggo, jotakabhavato pana satipi tasmim sutasaddo eva tam tam attham vadatiti anupasaggassa sutasaddassa atthuddhare saupasaggopi udahariyati. Tattha "senaya pasuto"tiadisu gacchantoti attho. "sutadhammassa passato"tiadisu 3- vissutadhammassati attho. "avassuta avassutassa"tiadisu 4- kilinna kilinnassati attho. "tumhehi punnam pasutam anappakan"tiadisu 5- upacitanti attho. "ye jhanappasuta dhira"tiadisu 6- jhananuyuttati attho. "dittham sutam mutan"tiadisu 7- sotavinneyyanti attho. "sutadharo sutasannicayo"ti- adisu 8- sotadvaranusaravinnatadharoti attho. Idha panassa "sotadvaranusarena upadharitan"ti va "upadharanan"ti va attho. Mesaddassa hi mayati atthe sati "iti me sutam, maya sotadvaranusarena upadharitan"ti attho. Mamati atthe sati "iti mama sutam sotadvaranusarena upadharanan"ti attho. @Footnote: 1 Ma.mu. 12/29/17, sam. sala. 18/112/75, sam.maha. 19/382/144, @an.catukka. 21/257/276 2 Ma.mu. 12/29/17 3 khu.u. 25/11/105 @4 vi.bhikkhuni. 3/657/4 5 khu.khu. 25/12/11 6 khu.dha. 25/118/49 @7 Ma.mu. 12/251/203 8 Ma.mu. 12/339/301

--------------------------------------------------------------------------------------------- page25.

Evametesu tisu padesu yasma sutasaddasannidhane payuttena itisaddena savanakiriyajotakena bhavitabbam. Tasma ititi sotavinnanadivinnanakiccanidassanam. Meti vuttavinnanasamangipuggalanidassanam. Sabbananipi vakyani evakaratthasahitaniyeva avadharanaphalatta. Tena sutanti assavanabhavappatikkhepato anunaviparitaggahananidassanam. Yatha hi sutam sutamevati vattabbatam arahati, tam samma sutam anunaggahanam aviparitaggahananca hotiti. Atha va saddantaratthapohanavasena saddo attham vadatiti yasma sutanti etassa asutam na hotiti ayamattho, tasma sutanti assavanabhavappatikkhepato anunaviparitaggahananidassanam. Idam vuttam hoti:- iti me sutam, na dittham, na sayambhunanena sacchikatam, na annatha va upaladdham, apica sutamva, tanca kho sammadevati. Avadharanatthe va itisadde ayamatthaynoati tadapekkhassa sutasaddassa niyamattho sambhavatiti assavanabhavappatikkhepo anunaviparitaggahananidassanata ca veditabba. Evam savanahetusavanavisesavasena padattayassa atthayojana katati datthabbam. Tatha ititi sotadvaranusarena pavattaya vinnanavithiya nanatthabyanjanaggahanato nanappakarena arammane pavattibhavappakasanam akarattho itisaddoti katva. Meti attappakasanam. Sutanti dhammappakasanam yathavuttaya vinnanavithiya pariyattidhammarammanatta. Ayam hettha sankhepo:- nanappakarena arammane pavattaya vinnanavithiya karanabhutaya maya na annam katam, idam pana katam, ayam dhammo sutoti. Tatha ititi nidassitabbappakasanam nidassanattho itisaddoti katva nidassetabbassa nidassitabbabhavabhavato. 1- Tasma itisaddena sakalampi @Footnote: 1 ka. nidassitabbabhavabhavato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page26.

Suttam paccamatthanti veditabbam. Meti puggalappakasanam. Sutanti puggalakiccappakasanam. Sutasaddena hi labbhamana savanakiriya savanavinnanappabandhappatibaddha, tattha ca puggalavoharo. Na hi puggalavohararahite dhammappabandhe savanakiriya labbhati. Tassayam sankhepattho:- yam suttam niddisissami, tam maya iti sutanti. Tatha ititi yassa cittasantanassa nanarammanassa pavattiya nanatthabyanjanaggahanam hoti, tassa nanakaraniddeso akarattho itisaddoti katva. Ititi hi ayam akarapannatti dhammanam tam tam pavattiakaram upadaya pannapetabbasabhavatta. Meti kattuniddeso. 1- Sutanti visayaniddeso. Sotabbo hi dhammo savanakiriya 2- kattupuggalassa savanakiriyavasena pavattitthanam hoti. Ettavata nanappakarappavattena cittasantanena tamsamangino kattu visaye gahanasannitthanam dassitam hoti. Atha va ititi puggalakiccaniddeso. Sutanam hi dhammanam gahitakarassa nidassanassa avadharanassa va pakasanabhavena itisaddena tadakaradidharanassa puggalavoharupadanadhammabyaparabhavato puggalakiccam nama niddittham hotiti. Sutanti vinnanakiccaniddeso. Puggalavadinopi hi savanakiriya vinnananirapekkha na hotiti. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. Meti hi saddappavatti ekanteneva sattavisesavisaya, vinnanakiccanca tattheva samodahitabbanti. Ayam panettha sankhepo:- maya savanakiccavinnanasamangina puggalena vinnanavasena laddhassavanakiccavoharena sutanti. Tatha ititi ca meti ca saccikatthaparamatthavasena avijjamanapannatti. Sabbassa hi saddadhigamaniyassa atthassa pannattimukheneva patipajjitabbatta @Footnote: 1 Ma. attaniddeso 2 Ma. savanakariyanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page27.

Sabbapannattinanca vijjamanadisu chasveva pannattisu avarodho, tasma yo mayamariciadayo viya abhutattho, anussavadihi gahetabbo viya anuttamattho ca 1- na hoti, so rupasaddadiko ruppananubhavanadiko ca paramatthasabhavo saccikatthaparamatthavasena vijjati. Yo pana ititi ca meti ca vuccamano akaradiaparamatthasabhavo saccikatthaparamatthavasena anupalabbhamano avijjamanapannatti nama, kimettha tam paramatthato atthi, yam ititi va meti va niddesam labhetha. Sutanti vijjamanapannatti. Yam hi tam sotena upaladdham, tam paramatthato vijjamananti. Tatha ititi sotapathamagate dhamme upadaya tesam upadharitakaradinam paccamasanavasena. Meti sasantatipariyapanne khandhe karanadivisesavisitthe upadaya vattabbato upadapannatti. Sutanti ditthadini upanidhaya vattabbato upanidhapannatti. Ditthadisabhavarahite saddayatane pavattamanopi sutavoharo dutiyam tatiyantiadiko viya pathamadim nissaya "yam na ditthamutavinnatanirapekkham, tam sutan"ti vinneyyatta ditthadini upanidhaya vattabbo hoti. Asutam na hotiti hi sutanti pakasitoyamatthoti. Ettha ca ititi vacanena asammoham dipeti. Patividdha hi atthassa pakaravisesa ititi idha ayasmata anandena paccamattha, tenassa asammoho dipito. Na hi sammulho nanappakarappativedhasamattho hoti, lobhappahanadivasena nanappakara duppatividdha ca suttattha niddisiyanti. Sutanti vacanena asammosam dipeti sutakarassa yathavato dassiyamanatta. Yassa hi sutam sammulham hoti, na so kalantare maya sutanti patijanati. Iccassa asammohena sammohabhavena pannaya eva va savanakalasambhutaya taduttarikalapannasiddhi, tatha asammosena @Footnote: 1 Si. anumanatthopi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page28.

Satisiddhi. Tattha pannapubbangamaya satiya byanjanavadharanasamatthata. Byanjananam hi pativijjhitabbo akaro natigambhiro, yathasutadharanameva tattha karaniyanti satiya byaparo adhiko, panna tattha gunibhuta hoti pannaya pubbangamati katva. Satipubbangamaya pannaya atthappativedhasamatthata. Atthassa hi pativijjhitabbo akaro gambhiroti pannaya byaparo adhiko, sati tattha gunibhuta hoti satiya pubbangamati katva. Tadubhayasamatthatayogena atthabyanjanasampannassa dhammakosassa anupalanasamatthataya dhammabhandagarikattasiddhi. Aparo nayo:- ititi vacanena yonisomanasikaram dipeti tena vuccamananam akaranidassanavadharanatthanam upari vakkhamananam nanappakarappativedhajotakanam aviparitasaddhammavisayatta. Na hi ayonisomanasikaroto nanappakarappativedho sambhavati. Sutanti vacanena avikkhepam dipeti, nidanapucchavasena pakaranappattassa vakkhamanassa suttassa savanam na samadhanamantarena sambhavati vikkhittacittassa savanabhavato. Tatha hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiya vuccamanopi "na maya sutam, puna bhanatha"ti vadati. Yonisomanasikarena cettha attasammapanidhim pubbekatapunnatanca sadheti samma appanihitattassa pubbe akatapunnassa va tadabhavato. Avikkhepena saddhammassavanam sappurisupanissayanca sadheti assutavato sappurisupanissayarahitassa ca tadabhavato. Na hi vikkhittacitto saddhammam sotum sakkoti, na ca sappurise anupassayamanassa savanam atthi. Aparo nayo:- "yassa cittasantanassa nanakarappavattiya nanatthabyanjanaggahanam hoti, tassa nanakaraniddeso"ti vuttam. Yasma ca so bhagavato vacanassa atthabyanjanappabhedaparicchedavasena sakalasasanasampattiogahanena niravasesaparahitaparipurikaranabhuto evambhaddako akaro na samma appanihitattano

--------------------------------------------------------------------------------------------- page29.

Pubbe akatapunnassa va hoti, tasma ititi imina bhaddakena akarena pacchimacakkadvayasampattim attano dipeti. Sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattim. Na hi appatirupe dese vasato sappurisupanissayarahitassa va savanam atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiya asayasuddhi siddha hoti, sammapanihitatto pubbe ca katapunno visuddhasayo hoti tadavisuddhihetunam kilesanam duribhavato. Tatha hi vuttam "sammapanihitam cittam, seyyaso nam tato kare"ti 1- "katapunnosi tvam ananda, padhanamanuyunja, khippam hohisi anasavo"ti 2- ca. Purimacakkadvayasiddhiya payogasuddhi. Patirupadesavasena hi sappurisupanissayena ca sadhunam ditthanugati- apajjanenapi visuddhappayogo hoti. Taya ca asayasuddhiya adhigamabyattisiddhi, pubbe eva tanhaditthisankilesanam visodhitatta payogasuddhiya agamabyattisiddhi. Suparisuddhakayavacipayogo hi vippatisarabhavato avikkhittacitto pariyattiyam visarado hoti. Iti payogasayasuddhassa agamadhigamasampannassa vacanam arunuggamanam viya suriyassa udayato, yonisomanasikaro viya ca kusaladhammassa, arahati bhagavato vacanassa pubbangamam bhavitunti thane nidanam thapento iti me sutantiadimaha. Aparo nayo:- ititi imina pubbe vuttanayena nanappakarappativedhadipakena attano atthapatibhanapatisambhidasampattisabbhavam dipeti. Sutanti imina itisaddasannidhanato vakkhamanapekkhaya va sotabbabhedappativedhadipakena dhammaniruttipatisambhidasampattisabbhavam dipeti. Ititi ca idam vuttanayeneva yonisomanasikaradipakam vacanam bhasamano "ete maya dhamma manasanupekkhita ditthiya suppatividdha"ti dipeti. Pariyattidhamma hi "idha silam kathitam, idha samadhi, idha panna, ettaka ettha anusandhiyo"tiadina nayena manasa anupekkhita anussavakaraparivitakkasahitaya 3- dhammanijjhanakkhantibhutaya nataparinnasankhataya @Footnote: 1 khu.dha. 25/43/24 2 di.maha. 10/207/127 3 ka...parisambandhitaya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page30.

Va ditthiya tattha tattha vuttaruparupadhamme "iti rupam ettakam rupan"tiadina nayena sutthu vavatthapetva patividdha attano paresanca hitasukhavaha hontiti. Sutanti idam savanayogaparidipakam vacanam bhasamano "bahu maya dhamma suta dhata 1- vacasa paricita"ti dipeti sotavadhanappatibaddha hi pariyattidhammassa savanadharanaparicaya. Tadubhayenapi dhammassa svakkhatabhavena atthabyanjanaparipurim dipento savane adaram janeti. Atthabyanjanaparipunnam hi dhammam adarena assunanto mahata hita 2- paribahiro hotiti adaram janetva sakkaccam dhammo sotabbo. Iti me sutanti imina pana sakalena vacanena ayasma anando tathagatappaveditam dhammavinayam attano adahanto asappurisabhumim atikkamati, savakattam patijananto sappurisabhumim okkamati. Tatha asaddhamma cittam vutthapeti, saddhamme cittam patitthapeti. "kevalam sutamevetam maya, tasseva pana bhagavato vacanan"ti dipento attanam parimoceti, sattharam apadisati, jinavacanam appeti, dhammanettim patitthapeti. 3- Apica iti me sutanti attana uppaditabhavam appatijananto purimassavanam 4- vivaranto "sammukha patiggahitamidam maya tassa bhagavato catuvesarajjavisaradassa dasabaladharassa asabhatthanatthayino sihanadanadino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarajassa dhammadhipatino dhammadipassa dhammasaranassa saddhammavaracakkavattino sammasambuddhassa, na ettha atthe va dhamme va pade va byanjane va kankha va vimati va kattabbati sabbadevamanussanam imasmim dhammavinaye assaddhiyam vinaseti, saddhasampadam uppadeti. Tenetam vuccati:- @Footnote: 1 ka. dhata 2 ka. mahato hitaya @3 ka. patthapeti 4 ka. purimavacanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page31.

"vinasayati assaddham saddham vaddheti sasane iti me 1- sutamiccevam vadam gotamasavako"ti. Etthaha "kasma panettha yatha annesu suttesu `evamme sutam ekam samayam bhagava'tiadina kaladese apadisitvava nidanam bhasitam, evam na bhasitan"ti. Apare tava ahu:- na pana therena bhasitatta. Idam hi nidanam na ayasmata anandena pathamam bhasitam, khujjuttaraya pana bhagavata upasikasu bahussutabhavena etadagge thapitaya sekkhappatisambhidappattaya ariyasavikaya samavatippamukhanam pancannam itthisatanam pathamam bhasitam. Tatrayam anupubbikatha:- ito kira kappasatasahassamatthake padumuttaro nama sammasambuddho loke uppajjitva pavattitavaradhammacakko hamsavatiyam viharati. Athekadivasam hamsavatiyam eka kuladhita satthu dhammadesanam sotum gacchantihi upasikahi saddhim aramam gata sattharam ekam upasikam bahussutanam etadagge thapentam disva adhikaram katva tam thanantaram patthesi. Satthapi nam byakasi "anagate gotamassa nama sammasambuddhassa savikanam upasikanam bahussutanam agga bhavissati"ti. Tassa yavajivam kusalam katva devaloke nibbattitva puna manussesuti evam devamanussesu samsarantiya kappasatasahassam atikkantam. 2- Atha imasmim bhaddakappe amhakam bhagavato kale sa devalokato cavitva ghosakasetthissa gehe dasiya kucchismim patisandhim ganhi, uttaratissa namam akamsu. Sa jatakale khujja ahositi khujjuttaratveva pannayittha. Sa aparabhage ghosakasetthina ranno udenassa 3- samavatiya dinnakale tassa paricarikabhavena dinna ranno udenassa antepure vasati. @Footnote: 1 ka. evamme 2 ka. kappasatasahasse atikkante @3 cha.Ma. utenasasa, evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page32.

Tena ca samayena kosambiyam ghosakasetthikukkutasetthipavarikasetthino bhagavantam uddissa tayo vihare karetva janapadacarikam carante tathagate kosambinagaram sampatte buddhappamukhassa bhikkhusamghassa vihare niyyadetva mahadanani pavattesum. Masamattam atikkami. Atha nesam etadahosi "buddha nama sabbalokanukampaka, annesampi okasam dassama"ti kosambinagaravasinopi janassa okasam akamsu. Tato patthaya nagara vithisabhagena ganasabhagena mahadanam denti. Athekadivasam sattha bhikkhusamghaparivuto malakarajetthakassa gehe nisidi, tasmim khane khujjuttara samavatiya pupphani gahetum attha kahapane adaya tam geham agamasi. Malakarajetthako tam disva "amma uttare ajja tuyham pupphani datum khano natthi, aham buddhappamukham bhikkhusamgham parivisami, tvampi parivesanaya sahayika hohi, evam kate 1- paresam veyyavaccakaranato muccissasi"ti aha. Tato khujjuttara buddhanam bhattagge veyyavaccam akasi. Sa satthara upanisinnakathavasena kathitam sabbameva 2- dhammam ugganhi, anumodanam pana sutva sotapattiphale patitthasi. Sa annesu divasesu cattarova kahapane datva pupphani gahetva gacchati, tasmim pana divase ditthasaccabhavena parasantake cittam anuppadetva atthapi kahapane datva pacchim puretva pupphani gahetva samavatiya santikam agamasi. Atha nam sa pucchi "amma uttare tvam annesu divasesu na bahuni pupphani aharasi, ajja pana bahukani, kinno raja uttaritaram pasanno"ti. Sa musa vattum abhabbataya atite attana katam aniguhitva sabbam kathesi. Atha "kasma ajja bahuni aharasi"ti 3- ca vutta "ajjaham sammasambuddhassa dhammam sutva amatam sacchakasim, tasma tumhe na vancemi"ti aha. Tam sutva "are @Footnote: 1 cha.Ma. evam ito 2 ka. sabbam 3 ka. aharitaniti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page33.

Dutthadasi ettakam kalam taya gahite kahapane dehi"ti atajjetva pubbahetuna codiyamana "amma taya pitam amatam amhepi payehi"ti vatva "tenahi mam nhapehi"ti vutte solasahi gandhodakaghatehi nhapetva dve matthasatake dapesi. Sa ekam nivasetva ekam parupitva asanam pannapetva asane nisiditva vicitravijanim adaya nicasanesu nisinnani panca matugamasatani amantetva sekkhappatisambhidasu thatva satthara desitaniyameneva tasam dhammam desesi. Desanavasane ta sabba sotapattiphale patitthahimsu. Ta sabbapi khujjuttaram vanditva "amma ajja patthaya tvam kilitthakammam ma kari, amhakam matutthane acariyatthane ca patitthahi"ti garutthane thapayimsu. Kasma panesa dasi hutva nibbattati? sa kira kassapasammasambuddhakale Baranasiyam setthidhita hutva nibbatta ekaya khinasavattheriya upatthakakulam gataya "etamme ayye pasadhanapelikam detha"ti veyyavaccam karesi. Theripi "adentiya mayi aghatam uppadetva niraye nibbattissati, dentiya paresam dasi hutva nibbattissati, nirayasantapato dasibhavo seyyo"ti anudayam paticca tassa vacanam akasi. Sa tena kammena panca jatisatani paresam dasiyeva hutva nibbatti. Kasma pana khujja ahosi? anuppanne kira buddhe ayam baranasiranno Gehe vasanti ekam rajakulupakam paccekabuddham thokam khujjadhatukam disva attana sahavasinam matugamanam purato parihasam karonti yathavajjam kelivasena khujjakaram dassesi, tasma khujja hutva nibbatti. Kim pana katva pannavanti jatati? 1- anuppanne kira buddhe ayam Baranasiranno gehe vasanti attha paccekabuddhe rajagehato unhapayasassa @Footnote: 1 Ma. sappanna, ka. mahapanna jata

--------------------------------------------------------------------------------------------- page34.

Purite 1- patte parivattitva parivattitva ganhante disva attano santakani attha dantavalayani "idha thapetva ganhatha"ti adasi, te tatha katva olokesum. "tumhakanneva tani pariccattani, gahetva gacchatha"ti aha. Te nandamulakapabbharam agamamsu, ajjapi tani valayani aroganeva. Sa tassa nissandena pannavanti 2- jata. Atha nam samavatippamukhani panca itthisatani "amma tvam divase divase satthu santikam gantva bhagavata desitam dhammam sutva amhakam desehi"ti vadimsu. Sa tatha karonti aparabhage tipitakadhara jata. Tasma nam sattha "etadaggam bhikkhave mama savikanam bahussutanam upasikanam yadidam khujjuttara"ti etadagge thapesi. Iti upasikasu 3- bahussutabhavena satthara etadagge thapita patisambhidappatta khujjuttara ariyasavika satthari kosambiyam viharante kalena kalam satthu santikam gantva dhammam sutva antepuram gantva samavatippamukhanam pancannam itthisatanam ariyasavikanam satthara desitaniyamena yathasutam dhammam kathenti attanam parimocetva satthu santike sutabhavam pakasenti "vuttam hetam bhagavata vuttamarahatati me sutan"ti nidanam aropesi. Yasma pana tasmimyeva nagare bhagavato sammukha sutva tadaheva taya tasam bhasitam, tasma "ekam samayam bhagava kosambiyam viharati"ti kaladesam apadisitum payojanasambhavova natthi supakatabhavato. Bhikkhuniyo cassa 4- santike imani suttani ganhimsu. Evam paramparaya bhikkhusupi taya aropitam nidanam pakatam ahosi. Athayasma anando tathagatassa parinibbanato aparabhage sattapanniguhayam ajatasattuna karapite saddhammamandape mahakassapappamukhassa vasiganassa @Footnote: 1 ka. pure 2 ka. mahapanna @3 ka. upasika 4 ka. bhikkhuniyopassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page35.

Majjhe nisiditva dhammam sangayanto imesam suttanam nidanassa dvelhakam pariharanto taya aropitaniyameneva nidanam aropesiti. Keci panettha bahu pakare papancenti, kim tehi. Apica nananayehi sangitikara dhammavinayam sangayimsu. Anubuddha hi dhammasangahakamahathera, te sammadeva dhammavinayassa sangayanakaram jananta katthaci "evamme sutan"tiadina, katthaci "tena samayena"tiadina, katthaci gathabandhavasena nidanam thapenta, katthaci sabbena sabbam nidanam atthapenta vaggasangahadivasena dhammavinayam sangayimsu. Tattha idha vuttam hetantiadina nidanam thapetva sangayimsu, kinci 1- suttageyyadivasena navangamidam buddhavacanam. Yatha cetam, evam sabbesampi sammasambuddhanam. Vuttanhetam "appakanca nesam ahosi suttam geyyan"tiadi. Tattha itivuttakangassa annam kinci na pannayati tabbhavanimittam thapetva "vuttam hetam .pe. Me sutan"ti idam vacanam. Tenahu atthakathacariya "vuttam hetam bhagavatatiadinayappavatta dvadasuttarasatasuttanta itivuttakan"ti. Tasma satthu adhippayam janantehi dhammasangahakehi ariyasavikaya va imesam suttanam itivuttakangabhavanapanattham iminava nayena nidanam thapitanti veditabbam. Kimattham pana dhammavinayasangahe kariyamane nidanavacanam, 2- nanu bhagavata bhasitavacanasseva sangaho katabboti? vuccate:- desanaya thitiasammosasaddheyya- bhavasampadanattham. Kaladesadesakaparisapadesehi upanibandhitva thapita hi desana ciratthitika hoti asammosadhamma saddheyya ca desakalakattuhetunimittehi upanibaddho viya voharavinicchayo. Teneva ca ayasmata mahakassapena brahmajalamulapariyayasuttadinam desadipucchasu katasu tasam vissajjanam karontena @Footnote: 1 Si.,ka. kinca 2 ka. nidanavacanam vuttam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page36.

Dhammabhandagarikena "evamme sutan"tiadina nidanam bhasitam, idha pana desakalaggahane karanam vuttameva. Apica satthu sampattippakasanattham nidanavacanam. Tathagatassa hi bhagavato pubbaracananumanagamatakkabhavato sammasambuddhabhavasiddhi. Na hi sammasambuddhassa pubbaracanadihi attho atthi sabbattha appatihatananacarataya ekappamanatta ca neyyadhammesu. Tatha acariyamutthidhammamacchariyasasanasavakanu- ragabhavato 1- khinasavabhavasiddhi. Na hi sabbaso khinasavassa te sambhavantiti suvisuddhassa paranuggahapavatti. 2- Evam desakasankilesabhutanam ditthisilasampada- dusakanam avijjatanhanam accantabhavasamsucakehi nanasampadapahanasampadabhibyanjakehi ca sambuddhavisuddhabhavehi purimavesarajjadvayasiddhi, tato ca antarayikaniyyanika- dhammesu asammohabhavasiddhito pacchimavesarajjadvayasiddhiti bhagavato catuvesarajja- samannagamo attahitaparahitapatipatti 3- ca nidanavacanena pakasita 4- hoti tattha tattha sampattaparisaya ajjhasayanurupam thanuppattikappatibhanena dhammadesanadipanato. Idha pana anavasesato kamadosappahanam vidhaya desanadipanato cati yojetabbam. Tena vuttam "satthu sampattippakasanattham nidanavacanan"ti. Ettha ca "bhagavata arahata"ti imehi padehi yathavuttaatthavibhavanata hettha dassita eva. Tatha sasanasampattippakasanattham nidanavacanam. Nanakarunapariggahitasabbakiriyassa hi bhagavato natthi niratthaka patipatti attahita va. Tasma paresam eva atthaya pavattasabbakiriyassa sammasambuddhassa sakalampi kayavacimanokammam yathapavattam vuccamanam ditthadhammikasamparayikaparamatthehi yatharaham sattanamanusasanatthena sasanam, na kabbaracana. 5- Tatiyam satthu caritam kaladesadesakaparisapadesehi 6- @Footnote: 1 ka....nuggahabhavato 2 ka. paranuggahavutti 3 ka. attahitaparahitasannissayo @4 ka. pakasito 5 Si. na pubbaracana 6 ka. sabbaracanakaladesadesakaparisapadesehi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page37.

Tattha tattha nidanavacanehi yatharaham pakasiyati. Idha pana desakaparisapadesehiti yojetabbam. Tena vuttam "sasanasampattippakasanattham nidanavacanan"ti. Apica satthuno pamanabhavappakasanena sasanassa pamanabhavadassanattham nidanavacanam. Tancassa pamanabhavadassanam hettha vuttanayanusarena "bhagavata arahata"ti imehi padehi vibhavitanti veditabbam. Idamettha nidanavacanappayojanassa mukhamattanidassananti. Nidanavannana nitthita. -------------

--------------------------------------------------------------------------------------------- page38.

1. Ekakanipata 1. Pathamavagga 1. Lobhasuttavannana [1] Idani ekadhammam bhikkhave pajahathatiadina nayena bhagavata nikkhittassa suttassa vannanaya okaso anuppatto. Sa panesa atthavannana yasma suttanikkhepam vicaretva vuccamana pakata hoti, tasma suttanikkhepam tava vicaressama. Cattaro hi suttanikkhepa attajjhasayo parajjhasayo pucchavasiko atthuppattikoti. Yatha hi anekasataanekasahassabhedanipi suttantani sankilesabhagiyadipatthananayena solasavidhatam nativattanti, evam attajjhasayadi- suttanikkhepavasena catubbidhatam nativattantiti. Tattha yatha attajjhasayassa atthuppattiya ca parajjhasayapucchavasikehi saddhim samsaggabhedo sambhavati attajjhasayo ca parajjhasayo ca, attajjhasayo ca pucchavasiko ca, atthuppattiko ca parajjhasayo ca, atthuppattiko ca pucchavasiko cati ajjhasayapucchanusandhisambhavato. Evam yadipi atthuppattiya attajjhasayenapi samsaggabhedo sambhavati, attajjhasayadihi pana purato thitehi atthuppattiya samsaggo natthiti niravaseso patthananayo na sambhavati. Tadantogadhatta va sambhavantanam sesanikkhepanam mulanikkhepavasena cattaro suttanikkhepa vuttati veditabbam. Tatrayam vacanattho:- nikkhipiyatiti nikkhepo, suttam eva nikkhepo suttanikkhePo. Atha va nikkhipanam nikkhepo, suttassa nikkhepo suttanikkhepo, suttadesanati attho. Attano ajjhasayo attajjhasayo, so assa atthi karanabhutoti attajjhasayo, attano ajjhasayo etassati va

--------------------------------------------------------------------------------------------- page39.

Attajjhasayo. Parajjhasayepi eseva nayo. Pucchaya vasoti pucchavaso, so etassa atthiti pucchavasiko. Suttadesanaya vatthubhutassa atthassa uppatti atthuppatti, atthuppatti eva atthuppatti thakarassa thakaram katva, sa etassa atthiti atthuppattiko. Atha va nikkhipiyati suttam etenati nikkhepo, attajjhasayadi eva. Etasmim pana atthavikappe attano ajjhasayo attajjhasayo. Paresam ajjhasayo parajjhasayo. Pucchiyatiti puccha, pucchitabbo attho, pucchavasena pavattam dhammappatiggahakanam vacanam pucchavasam, tadeva nikkhepasaddapekkhaya pucchavasikoti pullingavasena vuttam, tatha atthuppatti eva atthuppattikoti evamettha attho veditabbo. Apica paresam indriyaparipakadikarananirapekkhatta attajjhasayassa visum suttanikkhepabhavo yutto kevalam attano ajjhasayeneva dhammatantithapanattham pavattitadesanatta, parajjhasayapucchavasikanam pana paresam ajjhasayapucchanam desanapavattihetubhutanam 1- uppattiyam pavattitanam kathamatthuppattiyam anavarodho, pucchavasikatthuppattikanam va parajjhasayanurodhena pavattitanam katham parajjhasaye anavarodhoti? na codetabbametam. Paresam hi abhiniharaparipucchadivinimuttasseva suttadesanakaranuppadassa atthuppattibhavena gahitatta parajjhasayapucchavasikanam visum gahanam. Tatha hi brahmajaladhammadayadasuttadinam 2- vannavannaamisuppadadidesana nimittam atthuppatti vuccati. Paresam puccham vina ajjhasayameva nimittam katva desito parajjhasayo, pucchavasena desito pucchavasikoti pakatoyamatthoti. Yani bhagava parehi anajjhittho kevalam attano ajjhasayeneva katheti. Seyyathidam? akankheyyasuttam tuvattakasuttantievamadini, 3- tesam attajjhasayo NikkhePo. @Footnote: 1 ka. desananimittam hetubhutanam 2 di.Si. 9/1/1, Ma.mu. 12/29/17 @3 Ma.mu. 12/64/43, khu.su. 25/722/456/514

--------------------------------------------------------------------------------------------- page40.

Yani pana "paripakka kho rahulassa vimuttiparipacaniya dhamma, yannunaham rahulam uttarim asavanam khaye vineyyan"ti evam paresam ajjhasayam khantim abhiniharam bujjhanabhavanca oloketva parajjhasayavasena kathitani, seyyathidam? rahulovadasuttam dhammacakkappavattanasuttantievamadini, 1- tesam parajjhasayo nikkhePo. Bhagavantam pana upasankamitva deva manussa catasso parisa cattaro vanna ca tatha tatha panham pucchanti "bojjhanga bojjhangati bhante vuccanti, nivarana nivaranati vuccanti"tiadina, evam putthena bhagavata yani kathitani bojjhangasamyuttadini, 2- tesam pucchavasiko nikkhePo. Yani pana tani uppannam karanam paticca kathitani, seyyathidam? Dhammadayadam puttamamsupamam darukkhandhupamantievamadini 3- tesam atthuppattiko nikkhePo. Evamimesu catusu suttanikkhepesu imassa suttassa parajjhasayo nikkhePo. Parajjhasayavasena hetam nikkhittam. Kesam ajjhasayena? lobhe adinavadassinam Puggalanam. Keci pana "attajjhasayo"ti vadanti. Tattha ekadhammam bhikkhavetiadisu ekasaddo attheva annatthe "sassato atta ca loko ca, idameva saccam moghamannanti ittheke abhivadanti"tiadisu. 4- Atthi setthe "cetaso ekodibhavan"tiadisu. 5- Atthi asahaye "eko vupakattho"tiadisu. 6- Atthi sankhayam "ekova kho bhikkhave khano ca samayo ca brahmacariyavasaya"tiadisu. 7- Idhapi sankhayameva datthabbo. @Footnote: 1 vi.maha. 4/20/17., Ma.Ma. 13/107/34, Ma.u. 14/416/156, sam.kha. 17/59/55 @2 sam.maha. 19/186/65 3 Ma.mu. 12/29/17, sam.ni. 16/63/95 @4 Ma.u. 14/27/22 5 vi.maha. 1/11/5, di.Si. 9/228/75 @6 di.Si. 9/405/175 7 an.pancaka. 23/29/98

--------------------------------------------------------------------------------------------- page41.

Dhammasaddo pariyattisaccasamadhipannapakatipunnapattisunnataneyyasabhavadisu dissati. Tatha hissa "idha bhikkhu dhammam pariyapunati"tiadisu 1- pariyatti attho. "ditthadhammo"tiadisu 2- saccani. "evamdhamma te bhagavanto ahesun"tiadisu 3- samadhi. "saccam dhammo dhiti cago sa ve pecca na socati"tiadisu 4- panna. "jatidhammanam bhikkhave sattanam evam iccha uppajjati"tiadisu 5- pakati. "dhammo have rakkhati dhammacarin"tiadisu 6- punnam. "tinnam dhammanam annatarena vadeyya parajikena va samghadisesena va pacittiyena va"tiadisu 7- apatti. "tasmim kho pana samaye dhamma honti"tiadisu 8- sunnata. "sabbe dhamma sabbakarena buddhassa bhagavato nanamukhe apatham agacchanti"tiadisu 9- neyyo. "kusala dhamma akusala dhamma"tiadisu 10- sabhavo attho. Idhapi sabhavo. Tasma ekadhammanti ekam sankilesasabhavanti adhippayo. Eko ca so dhammo cati ekadhammo, tam ekadhammam. Bhikkhaveti bhikkhu alapati. Kimattham pana bhagava dhammam desento bhikkhu alapati, na dhammameva desetiti? satijananattham. Bhikkhu hi annam cintentapi dhammam paccavekkhantapi kammatthanam manasikarontapi nisinna honti, te pathamam analapitva dhamme desiyamane "ayam desana kimnidana kimpaccaya"ti sallakkhetum na sakkonti. Alapite pana satim upatthapetva sallakkhetum sakkonti, tasma satijananattham "bhikkhave"ti alapati. Tena ca tesam bhikkhanasilatadigunayogasiddhena vacanena hinadhikajanasevitam vuttim 11- pakasento uddhatadinabhavaniggaham karoti. @Footnote: 1 an.pancaka. 22/73/98 2 di.Si. 9/299/108 3 di.maha. 10/13/7 @4 khu.su. 25/190/370, khu.ja.27/57/18 (sya) 5 di.maha. 10/398/262 @6 khu.ja 27/1420/290 (sya) 7 vi.mahavi. 1/444/333 8 abhi.san. 34/121/41 @9 khu.maha. 29/727/432, khuu.cula. 30/492/238 (sya) 10 abhi.san. 34/1/1 @11 ka. bhikkhunam silavatadigunayogasiddhena hinadhikajanasevitavattam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page42.

"bhikkhave"ti imina karunavippharasommahadayanayananipatapubbangamena vacanena te attano mukhabhimukhe karonto tena ca kathetukamyatadipakena vacanena nesam sotukamyatam janeti, teneva ca sambodhanatthe sadhukam savanamanasikarepi niyojeti. Sadhukam savanamanasikarayatta hi sasanasampatti. Annesupi devamanussesu parisapariyapannesu vijjamanesu kasma bhikkhu eva amantesiti? jetthasetthasannasadasannihitabhavato. Sabbaparisasadharana hi bhagavato dhammadesana, parisaya ca jettha pathamuppannatta, settha anagariyabhavam adim katva satthu cariyanuvidhayakatta sakalasasanappatiggahakatta ca, asanna tattha nisinnesu samipavuttiya, sada sannihita satthu santikavacaratta. Apica te dhammadesanaya bhajanam yathanusittham patipattisabbhavato, visesato ca ekacce bhikkhu sanadhaya ayam desanati te eva alapi. Pajahathati ettha pahanam nama tadangappahanam vikkhambhanappahanam samucchedappahanam patippassaddhippahanam nissaranappahananti pancavidham. Tattha yam dipalokeneva tamassa patipakkhabhavato alobhadihi lobhadikassa, namarupaparicchedadivipassanananehi tassa tassa anatthassa pahanam. Seyyathidam? pariccagena lobhadimalassa. Silena panatipatadidussilyassa, saddhadihi assaddhiyadikassa, namarupavavatthanena sakkayaditthiya, paccayapariggahena ahetuvisamahetuditthinam, tasseva aparabhagena kankhavitaranena kathamkathibhavassa, kalapasammasanena "aham mama"ti gahassa, maggamaggavavatthanena amagge maggadassanaya, udayadassanena ucchedaditthiya, vayadassanena sassataditthiya, bhayadassanena sabhayesu abhayasannaya, adinavadassanena assadasannaya, nibbidanupassanena abhiratisannaya, muccitukamyatananena amuccitukamyataya, upekkhananena anupekkhaya, anulomena dhammatthitiya,

--------------------------------------------------------------------------------------------- page43.

Nibbanena patilomabhavassa, gotrabhuna sankharanimittaggahassa pahanam, etam tadangappahanam nama. Yam pana upacarappanabhedena samadhina pavattibhavanivaranato ghatappahareneva udakapitthe sevalassa tesam tesam nivaranadidhammanam pahanam, etam vikkhambhanappahanam nama. Yam catunnam ariyamagganam bhavitatta tamtammaggavato attano santane "ditthigatanam pahanaya"tiadina 1- nayena vuttassa samudayapakkhiyassa kilesaganassa accantam appavattibhavena samucchindanam, idam samucchedappahanam nama. Yam pana phalakkhane patippassaddhattam kilesanam, etam patippassaddhippahanam nama. Yam pana sabbasankhatanissatatta 2- pahinasabbasankhatam nibbanam, etam nissaranappahanam nama. Evam pancavidhe pahane 3- anagamikabhavakarassa pahanassa adhippetatta idha samucchedappahananti veditabbam. Tasma pajahathati pariccajatha, samucchindathati attho. Ahanti bhagava attanam niddisati. Voti ayam vosaddo paccattaupayoga- karanasamivacanapadapuranasampadanesu dissati. Tatha hi "kacci pana vo anuruddha samagga sammodamana"tiadisu 4- paccatte agato. "gacchatha bhikkhave panamemi vo"tiadisu 5- upayoge. "na vo mama santike vatthabban"tiadisu 5- karane. "sabbesam vo sariputta subhasitan"tiadisu 6- samivacane. "ye hi vo ariya parisuddhakayakammanta"tiadisu 7- padapurane. "vanapatthapariyayam vo bhikkhave desessami"tiadisu 8- sampadane. Idhapi sampadane eva datthabbo. @Footnote: 1 abhi.san. 34/277/84, abhi.vi. 35/628/322 @2 ka. sabbasankhatam nissatato 3 ka. pancavidhena pahanena @4 Ma.mu. 12/326/290 5 Ma.Ma. 13/157/131 @6 Ma.mu. 12/345/305 7 Ma.mu. 12/235/23 8 Ma.mu. 12/190/162

--------------------------------------------------------------------------------------------- page44.

Patibhogoti patibhu. So hi dharanakam paticca dhanikassa, dhanikam paticca dharanakassa patinidhibhuto dhanikasantakassa tato haranadisankhatena bhunjanena bhogoti patibhogo, patibhogo eva patibhogo. Anagamitayati anagamibhavatthaya. Patisandhiggahanavasena hi kamabhavassa anagamanato anagami, yo yassa dhammassa adhigamena anagamiti vuccati, saphalo so tatiyamaggo anagamita 1- nama. Iti bhagava veneyyadamanakusalo veneyyajjhasayanukulam tatiyamaggadhigamam lahuna upayena ekadhammapuranatamattena thiram 2- katva dassesi yatha tam sammasambuddho. Bhinnabhumikapi hi patighasamyojanadayo tatiyamaggavajjha kilesa kamaragappahanam nativattantiti. Kasma panettha bhagava attanam patibhogabhave thapesi? tesam bhikkhunam Anagamimaggadhigamaya ussahajananattham. Passati hi bhagava "maya `ekadhammam bhikkhave pajahatha, aham vo patibhogo anagamitaya'ti vutte ime bhikkhu addha tam ekadhammam pahaya sakka tatiyabhumim samadhigantum, yato dhammassami pathamamaha `aham patibhogo'ti ussahajata tadatthaya patipajjitabbam mannissanti"ti. Tasma ussahajananattham anagamitaya tesam bhikkhunam attanam patibhogabhave thapesi. Katamam ekadhammanti ettha katamanti pucchavacanam. Puccha ca namesa pancavidha aditthajotanapuccha ditthasamsandanapuccha vimaticchedanapuccha anumatipuccha kathetukamyatapucchati. Tattha pakatiya lakkhanam annatam hoti adittham atulitam atiritam avibhutam avibhavitam, tassa nanaya dassanaya tulanaya tiranaya vibhutatthaya vibhavanatthaya panham pucchati. Ayam aditthajotanapuccha. Pakatiya lakkhanam natam hoti dittham tulitam tiritam vibhutam vibhavitam, so annehi panditehi @Footnote: 1 ka. anagami 2 ka. ekadhammapuranatathiram

--------------------------------------------------------------------------------------------- page45.

Saddhim samsandanatthaya panham pucchati, ayam ditthasamsandanapuccha. Pakatiya samsayapakkhando hoti vimatipakkhando dvelhakajato "evam nu kho, na nu kho, kinnu kho, katham nu kho"ti, so vimaticchedanatthaya panham pucchati, ayam vimaticchedanapuccha. Bhagava hi anumatiggahanattham panham pucchati "tam kim mannatha bhikkhave rupam niccam va aniccam va"tiadina, 1- ayam anumatipuccha. Bhagava bhikkhunam kathetukamyataya panham pucchati "cattarome bhikkhave ahara bhutanam va sattanam thitiya sambhavesinam va anuggahaya, katame cattaro"ti, 2- ayam kathetukamyatapuccha. Tattha purima tisso puccha buddhanam natthi. Kasma? tisu hi addhasu Kinci sankhatam addhavimuttam va asankhatam sammasambuddhanam adittham atulitam atiritam avibhutam avibhavitam nama natthi, tena nesam aditthajotanapuccha natthi. Yam pana tehi attano nanena patividdham, tassa annena samanena va brahmanena va devena va marena va brahmuna va saddhim samsandanakiccam natthi, tena nesam ditthasamsandanapucchapi natthi. Yasma pana buddha bhagavanto akathamkathi tinnavicikiccha sabbadhammesu vigatasamsaya, tena nesam vimaticchedanapucchapi natthi. Itara pana dve puccha atthi, tasu ayam kathetukamyatapucchati veditabba. Idani taya pucchaya putthamattham sarupato dassento "lobham bhikkhave ekadhamman"tiadimaha. Tattha lubbhanti tena, sayam va lubbhati, lubbhanamattameva va tanti lobho, svayam arammanaggahanalakkhano makkatalepo viya, abhisangaraso tattakapale pakkhittamamsapesi viya, apariccagapaccupatthano telanjanarago viya, samyojaniyesu dhammesu assadadassanapadatthano, tanhanadibhavena vaddhamano @Footnote: 1 vi.maha. 4/21/18, sam.kha. 17/59/55 2 sam.ni. 16/11/12

--------------------------------------------------------------------------------------------- page46.

Yattha samuppanno, sighasota nadi viya mahasamuddam apayameva tam sattam gahetva gacchatiti datthabbo. Kincapi ayam lobhasaddo sabbalobhasamannavacano, idha pana kamaragavacanoti veditabbo. So hi anagamimaggavajjho. Puna bhikkhaveti alapanam dhammassa patiggahakabhavena abhimukhibhutanam tattha adarajananattham. Pajahathati imina pahanabhisamayo vihito, so ca parinnasacchikiriyabhavanabhisamayehi saddhim eva pavattati, na visunti catusaccadhitthanani cattaripi sammaditthiya kiccani vihitaneva honti. Yatha ca "lobham pajahatha"ti vutte pahanekatthabhavato dosadinampi pahanam atthato vuttameva hoti, evam samudayasaccavisaye sammaditthikicce pahanabhisamaye vutte tassa sahakarikaranabhutanam sammasankappadinam sesamagganaganampi samudayasaccavisayakiccam atthato vuttameva hotiti paripunno ariyamaggabyaparo idha kathitoti datthabbo. Imina nayena satipatthanadinampi bodhipakkhiyadhammanam byaparassa idha vuttabhavo yatharaham vittharetabbo. Apicettha lobham pajahathati etena pahanaparinna vutta, sa ca tiranaparinnadhitthana, tiranaparinna ca nataparinnadhitthanati avinabhavena 1- tissopi parinna bodhita honti. Evamettha saha phalena catusaccakammatthanam paripunnam katva pakasitanti datthabbam. Atha va lobham pajahathati saha phalena nanadassanavisuddhi desita, sa ca patipadananadassanavisuddhisannissaya .pe. Cittavisuddhisilavisuddhisannissaya cati nanantarikabhavena saha phalena sabbapi satta visuddhiyo vibhavitati veditabbam. Evametaya visuddhikkamabhavanaya parinnattayasampadanena lobham pajahitukamena:- @Footnote: 1 ka. adhitthanabhavena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page47.

"anatthajanano lobho lobho cittappakopano bhayamantarato jatam tam jano navabujjhati. Luddho attham na janati luddho dhammam na passati andhatamam tada hoti yam lobho sahate naram. 1- Ratto kho avuso ragena abhibhuto pariyadinnacitto 2- pajhampi hanati, adinnampi adiyati, sandhimpi chindati, nillopampi harati, ekagarikampi karoti, paripanthepi titthati, paradarampi gacchati, musapi bhanati. Tadapi tesam bhavatam samanabrahmananam ajanatam apassatam avedayatam tanhanugatanam paritasitam vipphanditameva. Tanhadutiyo puriso dighamaddhana samsaram itthabhavannathabhavam samsaram nativattati. 3- Natthi ragasamo aggi natthi dosasamo kali 4- kamaragena dayhami cittam me paridayhati. 5- Ye ragarattanupatanti sotam sayamkatam makkatakova jalan"ti 6- ca evamadisuttapadanusarena nananayehi lobhassa adinavam paccavekkhitva tassa pahanaya patipajjitabbam. Apica cha dhamma kamaragassa pahanaya samvattanti asubhanimittassa uggaho asubhabhavananuyogo indriyesu guttadvarata bhojane mattannuta kalyanamittata sappayakathati. Dasavidham hi asubhanimittam ugganhantassapi @Footnote: 1 khu.iti. 25/88/305 2 an.tika. 20/54/152 3 khu.iti. 25/15/241 @4 khu.iti. 25/202/52 5 sam.sa. 15/212/227 6 khu.dha. 25/347/77

--------------------------------------------------------------------------------------------- page48.

Kamarago pahiyati, kayagatasatibhavanavasena savinnanake uddhumatakadivasena avinnanake asubhe asubhabhavananuyogamanuyuttassapi, manacchatthesu indriyesu samvaranavasena satikavatena pihitadvarassapi, catunnam pancannam va alopanam okase sati udakam pivitva yapanasilataya bhojane mattannunopi. Tenevaha:- "cattaro panca alope abhutva udakam pive alam phasuviharaya pahitattassa bhikkhuno"ti. 1- Asubhakammatthanabhavanarate kalyanamitte sevantassapi, thananisajjadisu dasaasubhanissitasappayakathayapi pahiyati. Tenevaha:- "atthi bhikkhave asubhanimittam, tattha yoniso manasikaro bahulikaro, ayamaharo anuppannassa va kamacchandassa anuppadaya uppannassa va kamacchandassa pahanaya"ti. 2- Evam pubbabhage kamaragasankhatassa lobhassa pahanaya patipanno vipassanam ussukkapetva tatiyamaggena tam anavasesato samucchindati. Tena vuttam "lobham bhikkhave ekadhammam pajahatha, aham vo patibhogo anagamitaya"ti. Etthaha "ko panettha lobho pahiyati, kim atito atha anagato udahu paccuppanno"ti. Kincettha:- na tava atito lobho pahiyeyya, na anagato va tesam abhavato. Na hi niruddham anuppannam va atthiti vuccati, vayamo ca aphalo vuccati, apajjati. Atha paccuppanno, evampi aphalo vayamo tassa sarasabhangatta 3- sankilittha ca maggabhavana apajjati, cittavippayutto va lobho siya, na cayam nayo icchitoti. Vuccate:- na vuttanayena atitanagatapaccuppanno lobho pahiyati. Seyyathapi idha taruno rukkho asanjataphalo, tam puriso kuthariya @Footnote: 1 khu.thera. 26/983/395 2 sam.maha. 19/232/94 3 Ma. na pabhangutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page49.

Mule chindeyya, tassa rukkhassa chede asati yani phalani nibbatteyyum, tani rukkhassa chinnatta ajatani eva na janeyyum, evameva ariyamaggadhigame asati uppajjanaraho lobho ariyamaggadhigamena paccayaghatassa katatta na uppajjati. Ayam hi atthakathasu "bhumiladdhuppanno"ti vuccati. Vipassanaya hi arammanabhuta pancakkhandha tassa uppajjanatthanataya bhumi nama. Sa bhumi tena laddhati katva bhumiladdhuppanno. Arammanadhiggahituppanno avikkhambhituppanno asamuhatuppannoti ca ayameva vuccati. Tatthati tasmim sutte. Etanti etam atthajatam idani gathabandhavasena vuccamanam. Iti vuccatiti kena pana vuccati? bhagavatava. Annesu hi tadisesu thanesu sangitikarehi upanibandhagatha honti, idha pana bhagavatava gatharucikanam puggalanam ajjhasayavasena vuttamevattham sangahetva gatha bhasita. Tattha yena lobhena luddhase, satta gacchanti duggatinti yena arammanaggahanalakkhanena tato eva abhisangarasena lobhena luddha ajjhattikabahiresu ayatanesu giddha gadhita. Seti hi nipatamattam. Akkharacintaka pana idisesu thanesu sekaragamam icchanti. Tatha luddhatta eva kayasucaritadisu kinci sucaritam akatva kayaduccaritadini ca upacinitva rupadisu sattavisattataya sattati laddhanama panino dukkhassa nibbattitthanataya duggatiti sankham gatam nirayam tiracchanayonim pettivisayanca patisandhiggahanavasena gacchanti upapajjanti. Tam lobham sammadannaya, pajahanti vipassinoti tam yathavuttam lobham sabhavato samudayato atthangamato assadato adinavato nissaranatoti imehi akarehi samma aviparitam hetuna nanena annaya natatiranaparinnasankhataya pannaya janitva rupadike pancupadanakkhandhe aniccadihi vividhehi akarehi passanto

--------------------------------------------------------------------------------------------- page50.

Vipassino avasitthakilese vipassanapannapubbangamaya maggapannaya samucchedappahanavasena pajahanti, na puna attano santane uppajjitum denti. Pahaya na punayanti, imam lokam kudacananti evam sahajetthakappahanekatthehi avasitthakilesehi saddhim tam lobham anagamimaggena pajahitva puna paccha imam kamadhatusankhatam lobham patisandhiggahanavasena kadacipi na agacchanti orambhagiyanam samyojananam suppahinatta. Iti bhagava anagamiphalena desanam nitthapesi. Ayampi atthoti nidanavasanato pabhuti yava gathapariyosana imina suttena pakasito attho. Apisaddo idani vakkhamanasuttatthasampindano. Sesam vuttanayameva. Imasmim sutte samudayasaccam sarupeneva agatam, pahanapadesena maggasaccam. Itaram saccadvayanca tadubhayahetutaya niddharetabbam, gathaya pana dukkhasamudayamaggasaccani yatharutavaseneva nayanti, itaram niddharetabbam. Eseva nayo ito paresupi suttesu. Paramatthadipaniya khuddakanikayatthakathaya itivuttakavannanaya pathamasuttavannana nitthita. ------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 27 page 1-50. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_rm.php?B=27&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=27&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=179              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=4405              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=4725              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=4725              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]