ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 32 : PALI ROMAN Thera.A.1 (paramatthadi.1)

page1.

Paramatthadipani nama khuddakanikayatthakatha theragathavannana -------- namo tassa bhagavato arahato sammasambuddhassa. Gantharambhakatha mahakarunikam natham neyyasagaraparagum vande nipunagambhiram vicittanayadesanam. 1- Vijjacaranasampanna yena niyanti 2- lokato vande tamuttamam dhammam sammasambuddhapujitam. Siladigunasampanno thito maggaphalesu yo vande ariyasamgham tam punnakkhettam anuttaram. Vandanajanitam punnam iti yam ratanattaye hatantarayo sabbattha hutvaham tassa tejasa. Ya ta subhutiadihi katakiccehi tadihi therehi bhasita gatha therihi ca niramisa. Udanadina vidhina 3- gambhira nipuna suta 4- sunnatapatisamyutta ariyadhammappakasika theragathati namena therigathati tadino ya khuddakanikayamhi sangayimsu mahesayo. @Footnote: 1 cha.Ma. vande nipunagambhira- vicitranayadesanam 2 cha.Ma. niyyanti @3 cha.Ma. udananadavidhina, Ma. udanadividhana, Si. udanadividhina ceva 4 cha.Ma. subha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page2.

Tasam gambhirananehi ogahetabbabhavato kincapi dukkara 1- katum atthasamvannana maya. Sahasamvannanam yasma dharate satthu sasanam pubbacariyasihanam titthateva vinicchayo. Tasma tam avalambitva ogahetvana pancapi nikaye upanissaya poranatthakathanayam. Suvisuddham asankinnam nipunatthavinicchayam mahaviharavasinam samayam avilomayam yasam attho duvinneyyo anupubbikatham 2- vina tasam tanca vibhavento dipayanto vinicchayam. Yathabalam karissami atthasamvannanam sutam 3- sakkaccam theragathanam therigathanameva ca. Iti akankhamanassa saddhammassa ciratthitim tadattham vibhajantassa nisamayatha sadhavoti. Ka paneka 4- theragatha therigatha ca? kathanca pavattati? kamancayamattho Gathasu vuttoyeva, pakatakaranattham 5- pana punapi vuccate:- tattha theragatha tava subhutittheradihi bhasita. Ya hi te attana yathadhigatam maggaphalasukham paccavekkhitva kaci udanavasena, kaci attano samapattiviharapaccavekkhanavasena, kaci pucchavasena, kaci parinibbanasamaye sasanassa niyyanikabhavavibhavanavasena abhasimsu, ta sabba sangitikale ekajjham katva "theragatha"icceva dhammasangahakehi sangita. Therigatha pana theriyo uddissa desita. @Footnote: 1 Si. dukkaram 2 Si. anupubbikatham 3 cha.Ma. subham @4 cha.Ma. paneta 5 Si.,Ma. pakatabhavakaranattham

--------------------------------------------------------------------------------------------- page3.

Ta pana vinayapitakam suttantapitakam abhidhammapitakanti tisu pitakesu suttantapitakapariyapanna. Dighanikayo majjhimanikayo samyuttanikayo anguttaranikayo khuddakanikayoti pancasu nikayesu khuddakanikayapariyapanna, suttam geyyam veyyakaranam gatha udanam itivuttakam jatakam abbhutadhammam vedallanti navasu sasanangesu gathangasangaham gata. Dvasiti 1- buddhato ganhim dvesahassani bhikkhuto caturasitisahassani ye me dhamma pavattinoti evam dhammabhandagarikena patinnatesu caturasitiya dhammakkhandhasahassesu katipayadhammakkhandhasangaham gata. Tattha theragatha tava nipatato ekakanipato ekuttaravasena yava cuddasakanipatati cuddasakanipato solasakanipato visatinipato timsanipato 2- cattalisanipato pannasanipato satthinipato sattatinipatoti 3- ime sattanipata 3- ekavisatinipatasangaha nipatanam 4- nikkhipananti nipato. Eko ekeko gathanam nipato nikkhepo etthati ekanipato. Imina nayena sesesupi attho veditabbo. Tattha ekakanipate dvadasa vagga. Ekekasmim vagge dasa dasa katva visuttarasatam thera, tattikaeva gatha. Vuttam hi:- visuttarasatam thera katakicca anasava ekakamhi 5- nipatamhi susangita mahesibhiti. @Footnote: 1 Si. dvasitim 2 Si. timsatinipato 3-3 cha.Ma. ime patha na dissanti @4 cha.Ma. nipatanam 5 Ma. ekekamhi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page4.

Dukanipate ekunapannasa thera, atthanavuti gatha. Tikanipate solasa thera, atthacattalisa gatha. Catukkanipate terasa thera, dvepannasa gatha. Pancakanipate dvadasa thera, satthi gatha. Chakkanipate cuddasa thera, caturasiti gatha. Sattakanipate panca thera, pancatimsa gatha. Atthakanipate tayo thera, catuvisati gatha. Navakanipate eko thero, nava gatha. Dasakanipate satta thera, sattati gatha. Ekadasakanipate eko thero, ekadasa gatha. Dvadasakanipate dve thera catuvisati gatha. Terasakanipate eko thero, terasa gatha. Cuddasakanipate dve thera, atthavisati gatha. Pannarasakanipato 1- natthi. Solasakanipate dve thera, dvattimsa gatha. Visatinipate dasa thera, pancacattalisadhikani dve gathasatani. Timsanipate tayo thera, satam panca ca gatha. Cattalisanipate eko thero, dvecattalisa gatha. Pannasanipate eko thero, pancapannasa gatha. Satthinipate eko thero, atthasatthi gatha. Sattatinipatepi 2- eko thero, ekasattati gatha. Sampindetva pana dve satani catusatathi ca thera, sahassam tini satani @Footnote: 1 cha.Ma. pannarasanipato 2 cha.Ma. sattatinipate

--------------------------------------------------------------------------------------------- page5.

Satthi ca gathati. Vuttampi cetam:- sahassam honti ta gatha tini satthi satani ca thera ca dve sata satthi cattaro ca pakasitati. Therigatha pana ekakanipato ekuttaravasena yava navakanipatati navakanipato ekadasakanipato dvadasakanipato solasakanipato visatinipato timsatinipato 1- cattalisanipato mahanipatoti solasanipatasangaha. Tattha ekakanipate attharasa theriyo, attharaseva gatha. Dukanipate dasa theriyo, visati gatha. Tikanipate attha theriyo, catuvisati gatha. Catukkanipate eka theri, catasso gatha. Pancakanipate dvadasa theriyo, satthi gatha. Chakkanipate attha theriyo, atthacattalisa gatha. Sattakanipate tisso theriyo, ekavisati gatha. Atthakanipatato patthaya yava solasakanipata ekeka theriyo tamtamnipataparimana gatha. Visatinipate panca theriyo, attharasasatagatha. 2- Timsanipate eka theri, catuttimsa gatha. Cattalisanipate eka theri, atthacattalisa gatha. Mahanipatepi eka theri, pancasattati gatha. Evamettha nipatanam gathavagganam 3- gathananca parimanam veditabbam. Gantharambhakatha nitthita. @Footnote: 1 cha.Ma. timsanipato 2 Si.,Ma. catasso theriyo, sattanavutigatha @3 Si. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page6.

Nidanagathavannana 1- evam paricchinnaparimanasu panetasu theragatha adi. Tatthapi:- "sihanamva nadantanam dathinam girigabbhare sunatha bhavitattanam gatha atthupanayika"ti 2- ayam pathamamahasangitikale ayasmata anandena tesam theranam thomanattham bhasita gatha adi. Tattha sihananti sihasaddo "siho bhikkhave migaraja"tiadisu 3- migaraje agato. "atha kho siho senapati yena bhagava tenupasankami"tiadisu 4- pannattiyam. "sihoti kho bhikkhave tathagatassetam adhivacanam arahato sammasam- buddhassa"tiadisu 5- tathagate. Tattha yatha 6- tathagate sadisakappanaya agato, evam idhapi sadisakappanavaseneva veditabbo, tasma sihanamvati sihanam iva. Sandhivasena saralopo "evamsa te"tiadisu 7- viya. Tattha ivati nipatapadam. Sunathati akhyatapadam. Itarani namapadani. Sihanamvati ca sambandhe samivacanam. Kamancettha sambandhi sarupato na vutto, atthato pana vuttova hoti. Yatha hi "otthasseva mukham etassa"ti vutte otthassa mukham viya mukham etassati ayamattho vuttoeva hoti, evamidhapi "sihanamva"ti vutte sihanam nado viyati ayamattho vuttoeva hoti. Tattha mukhasaddasannidhanam hotiti ce, idhapi "nadantanan"ti padasannidhanato, tasma sihanamvati nidassanavacanam. 8- Nadantananti tassa nidassitabbena sambandha- dassanam. Dathinanti tabbisesanam. Girigabbhareti tassa pavattitthanadassanam. Sunathati savane niyojanam. Bhavitattananti sotabbassa pabhavadassanam. Gathati sotabbavatthudassanam. @Footnote: 1 ka. nidanakathavannana 2 cha.Ma. atthupanayika, Si. attupanayika evamuparipi @3 an.catukka. 21/33/38 sihasutta 4 an.pancaka. 22/34/41 sihasenapatisutta (sya) @5 an pancaka. 22/99/137 sihasutta (sya), an.dasaka. 24/21/26 sihanadasutta @6 Si. adisu yattha tathagateva vuttam, yatha 7 Ma. mula. 12/22/13 sabbasavasutta @8 Si. nidassanavacanametam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page7.

Atthupanayikati tabbisesanam. Kamancettha "sihanam nadantanam dathinan"ti pullinga- vasena agatam. 1- Lingam pana parivattetva "sihinan"tiadina itthilingavasenapi attho veditabbo. Ekasesavasena va siha ca sihiyo ca siha, tesam sihanantiadina sadhana heta tisso nidanagatha theragathanam therigathanancati. Tattha sahanato hananato ca siho. Yatha hi sihassa migaranno balavisesayogato sarabhamigamattavaranadinapi 2- parissayo nama natthi, vatatapadiparissayampi so sahatiyeva, gocaraya pakkamantopi tejussadataya mattagandhahatthivanamahimsadike samagantva abhiru acchambhi abhibhavati, abhibhavanto ca te annadatthu hantva tattha mudumamsani bhakkhayitva sukheneva viharati, evametepi mahathera ariyabalavisesa- yogena sabbesampi parissayanam sahanato, ragadisankilesabalassa abhibhavitva hananato pajahanato tsesadabhavena kutocipi abhiru acchambhi jhanadisukhena viharantiti sahanato hananato ca siha viyati siha. Saddatthato pana yatha kantanatthena adianta- vippallasato takkam vuccati, evam himsanatthena siho veditabbo. Tatha sahanatthenapi 3- visodaradipakkhepena 4- niruttinayena pana vuccamane vattabbameva natthi. Athava yatha migaraja kesarasiho attano tejussadataya ekacari viharati, na kanci sahayam pacca- simsati, 5- evametepi tejussadataya vivekabhiratiya ca ekacarinoti ekacariyatthenapi siha viyati siha, tenaha bhagava "sihamvekacaram nagan"ti. 6- Athava asantasanajavaparakkamadivisesayogato siha viyati siha, ete mahatheRa. Vuttam hetam bhagavata:- @Footnote: 1 Si. agatanam 2 cha.Ma....mattavaravaranaditopi, Ma. mattavaranaditopi @3 cha.Ma. pi-saddo na dissati 4 Si. sodaradipatikkhepena 5 Ma. paccasisati @6 sam. saga. 15/30/19 enijanghasutta, khu. sutta. 25/168/366 hemavatasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page8.

"dveme bhikkhave asaniya phalantiya na santasanti, katame dve? bhikkhu ca khinasavo siho ca migaraja"ti. 1- Javopi sihassa annehi asadharano, tatha parakkamo. Tatha hi so usabhasatampi langhitva vanamahimsadisu nipatati, potakopi 2- samano pabhinnamadanampi mattavaravarananam patimanam 3- bhinditva kaliravamsam 4- khadati. Etesam pana ariyamaggajavo iddhijavo ca annehi asadharano, sammappadhanaparakkamo ca niratisayo. Tasma sihanamvati sihasadisanam viya. Sihassa cettha hinupamata 5- datthabba, accantavisitthassa sahanadi- atthassa theresveva labbhanato. Nadantananti gajjantanam. Gocaraparakkamatutthiveladisu 6- hi yatha siha attano asayato nikkhamitva vijambhitva sihanadam abhitanadam nadanti, evam etepi visayajjhattapaccavekkhanaudanadikalesu imam abhitanadam nadimsu. Tena vuttam "sihanamva nadantanan"ti. Dathinanti dathavantanam. Pavatthadathinam, 7- atisayadathananti va attho. Yatha hi siha ativiya dalhanam tikkhananca catunnam dathanam balena patipakkham 8- abhibhavitva attano manoratham matthakam papenti, 9- evametepi catunnam ariyamaggadathanam balena anadimati samsare anabhibhutapubbapatipakkham abhibhavitva attano manoratham matthakam papesum. Idhapi datha viyati dathati sadisakappanavaseneva 10- attho veditabbo. Girigabbhareti pabbataguhayam, samipatthe bhummavacanam. "girigavhare"ti keci pathanti. Pabbatesu vanagahane vanasandeti attho. Idam pana nesam virocanatthanadassananceva @Footnote: 1 an. duka. 20/60/75 puggalavagga 2 Si. patakopi 3 Si. patamananam @4 Si. dantakaliramamsam, cha.Ma. dantakaliramva 5 Si. cettha hi anupamata 6 Si. @ tutthidohaladisu 7 Ma. pasatthanam pasatthadathinam 8 Si. patipakkhe @9 cha.Ma. purenti 10 Si. parisankappanavaseneva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page9.

Sihanadassa yogyabhumidassananca. Nadantanam girigabbhareti yojana. yatha hi siha yebhuyyena girigabbhare annehi durasadataya janavivitte vasanta attano dassanena uppajjanakassa 1- khuddakamigasantasassa pariharanattham gocaragamane sihanadam nadanti, evametepi annehi durasadagirigabbharasadiseva sunnagare vasanta gunehi khuddakanam puthujkhananam tanhaditthiparittasaparivajjanattham vakkhamanagathasankhatam abhitanadam nadimsu. Tena vuttam "sihanamva nadantanam, dathinam girigabbhare"ti. 2- Sunathati savananattikavacanam, tena vakkhamananam gathanam sannipatitaya parisaya sotukamatam uppadento savane adaram janeti, ussaham samutejento 3- garavam bahumananca upatthapeti. athava "sihanan"tiadinam padanam sadisakappanaya 4- vina mukhyavaseneva attho veditabbo. Tasma dalhatikkhabhavena pasatthatisayadathataya dathinam girigabbhare nadantanam sihagajjitam gajjantanam sihanam migarajunam viya tesam abhitanadasadisa gatha sunathati attho. idam vuttam hoti:- "yatha sihanadam nadantanam sihanam migarajunam kutocipi bhayabhavato so abhitanado tadanna- migasantasakaro, evam bhavitattanam appamattanam theranam sihanadasadisa 5- sabbaso bhayahetunam suppahinatta abhitanadabhuta pamattajanasantasakara gatha sunatha"ti. Bhavitattananti bhavitacittanam. Cittam hi "atta hi kira duddamo, 6- yo ve thitatto tasaramva ujjun"ti 7- ca, "attasammapanidhi"ti 8- ca evamadisu "atta"ti vuccati, tasma adhicittanuyogena samathavipassanabhivaddhitacittanam samathavipassana bhavanamatthakam papetva thitananti attho. Athava bhavitattananti bhavitasabhavanam, sabhava- bhutasiladibhavitananti 9- attho. Giyatiti gatha, anutthubhadivasena isihi pavattitam @Footnote: 1 Ma. ubbijjanakassa 2 Si. sihanamva .pe. attupanayikati 3 cha.Ma. samutthapento @4 Si. parikappanaya 5 cha.Ma. sihanadasadisiyo 6 khu.dhamMa. 25/159/45 @ padhanikatissattheravatthu 7 cha.Ma. ujjuti, khu.sutta. 25/217/374 munisutta @8 khu.khuddaka. 25/4/4, khu.sutta. 25/263/385 mangalasutta 9 Ma. sabhavabhutanam @ siladibhavitananti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page10.

Catuppadam chappadam va vacanam, annesampi tamsadisataya tatha 1- vuccanti. Attatthadibhede atthe upanenti, tesu va upaniyyantiti atthupanayika. Athava bhavitattananti bhavitattabhavinam, 2- attabhavo hi ahito aham mano etthati "atta"ti vuccati, so ca tehi appamadabhavanaya anavajjabhavanaya 3- bhavito sammadeva gunagandham gahapito. Tena tesam kayabhavana silabhavana cittabhavana pannabhavanati catunnampi bhavananam paripunnabhavam dasseti. "bhavana"ti ca sambodhipatipada idhadhippeta. Yayam saccasambodhi paccekasambodhi savakasambodhiti. tattha samma samam sabbadhammanam bujjhanato bodhanato ca samma- sambodhi. Sabbannutananapadatthanam maggananam maggananapadatthananca sabbannuta- nanam "sammasambodhi"ti vuccati. Tenaha:- "buddhoti yo so bhagava sayambhu anacariyako pubbe ananussutesu dhammesu samam saccani abhisambujjhi, tattha ca sabbannutam patto balesu 4- ca vasibhavan"ti. 5- Bodhaneyyabodhanattho hi balesu vasibhavo. Paccekam sayameva bodhiti paccekasambodhi, ananubuddho 6- sayambhunanena saccabhisamayoti attho. sammasambuddhanam hi sayambhu- nanataya sayameva pavattamanopi saccabhisamayo sanubuddho aparimananam 7- sattanam saccabhisamayassa hetubhavato. Imesam pana so ekassapi sattassa saccabhisamayahetu na hoti. Satthu dhammadesanaya savanante jatati savaka. Savakanam saccabhisamayo savakasambodhi. Tividhapesa tinnam bodhisattanam yathasakam agamaniyapatipadaya @Footnote: 1 Si. gatha 2 cha.Ma. bhavitattabhavanam 3 Si. avajjanabhavanaya 4 Ma. phalesu @5 khu. maha. 29/893/560 sariputtasuttaniddesa, khu.cula. 30/546/271 @ solasamanavakapanhaniddesa, khu.pati. 31/386/261 anapanakatha (suya) @6 Si., Ma. anubuddho 7 Si. appamananam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page11.

Matthakappattiya satipatthanadinam sattatimsaya bodhipakkhiyadhammanam bhavanaparipuriti veditabba itarabhisamayanam tadavinabhavato. Na hi sacchikiriyabhisamayena vina bhavanabhisamayo sambhavati, sati ca bhavanabhisamaye pahanabhisamayo parinnabhisamayo ca siddhoyeva hotiti. Yada hi mahabodhisatto paripurita 1- bodhisambharo carimabhave katapubbakicco bodhimandam aruyha "na tavimam pallankam bhindissami, yava na me anupadaya asavehi cittam vimuccissati"ti patinnam katva aparajitapallanke nisinno asampattayaeva sanjhavelaya marabalam vidhamitva purimayame pubbenivasanussati- nanena anekakaravokare pubbe nivutthakkhandhe anussaritva majjhimayame dibbacakkhuvisodhanena cutupapatananaanagatamsananani adhigantva pacchimayame "kiccham vatayam loko apanno jayati ca jiyati ca miyati ca cavati ca upapajjati ca, atha ca panimassa dukkhassa nissaranam nappajanati jaramaranassa"ti adina 2- jaramaranato patthaya paticcasamuppadamukhena vipassanam abhinivisitva mahagahanam chinditum nisadasilayam pharasum nisento 3- viya kilesagahanam chinditum lokanatho nanapharasum tejento buddhabhavaya hetusampattiya paripakam gatatta sabbannutananadhigamaya vipassanam gabbham 4- ganhapento antarantara nanasamapattiyo samapajjitva yathavavatthapite namarupe tilakkhanam aropetva anuppadadhammavipassanavasena 5- anekakaravokarasankhare sammasanto chattimsakotisatasahassamukhena sammasanavaram vittharetva tattha mahavajirananasankhate vipassananane tikkhe sure pasanne vutthanagaminibhavena pavattamane yada tam maggena ghateti, 6- tada maggapatipatiya diyaddhakilesasahassam khepento aggamaggakkhane sammasambodhim @Footnote: 1 Si. paramiparipurita... 2 di.maha. 10/57/26 mahapadanasutta 3 Si. sunisadento @4 Ma. vipassanagabbham 5 Si. anupadadhammam vipassanavasena 6 Si. ghateti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page12.

Adhigacchati nama, aggaphalakkhanato patthaya adhigato nama. Sammasambuddhabhavato dasabalacatuvesarajjadayopi hissa 1- tada hatthagatayeva hontiti ayam tava abhisamayato sammasambodhipatipada. Tadatthato pana mahabhiniharato patthaya yava tusitabhavane nibbatti, etthantare pavattam bodhisambharasambharanam. Tattha yam vattabbam, tam sabbakara sampannam cariyapitakavannanayam vittharato vuttamevati tattha vuttanayeneva gahetabbam. Paccekabodhisattapi paccekabodhiya katabhinihara anupubbena sambhava 2- pacceka- sambodhisambhara tadise kale carimattabhave thita nanassa paripakagatabhavena upatthitam samveganimittam gahetva avisesam 3- bhavadisu adinavam disva sayambhunanena pavatti pavattihetum nivatti nivattihetunca 4- paricchinditva "so `idam dukkhan'ti yoniso manasi karoti"tiadina agatanayena catusaccakammatthanam paribruhenta attano abhiniharanurupam sankhare 5- parimaddanta anukkamena vipassanam ussukka- petva maggapatipatiya aggamaggam adhigacchanta paccekasambodhim abhisambuujjhanti nama, 6- aggaphalakkhanato patthaya paccekasambuddho 7- nama hutva sadevakassa lokassa aggadakkhineyya honti. Savaka pana satthu sabrahmacarino va catusaccakammatthanakatham sutva tasmimyeva khane kalantare va tajjam patipattim anutitthanta ghatenta vayamanta vipassanam ussukkapetva, yadi va patipadaya vaddhantiya, 8- saccani pativijjhanta attano abhiniharanurupasiddhiaggasavakabhumiya va kevalam va aggamaggakkhane savakasambodhim adhigacchanti nama. Tato param savakabuddha nama honti sadevake @Footnote: 1 cha.Ma. tassa 2 cha.Ma. sambhata..., Si. samma va 3 cha.Ma. savisesam @4 Ma. nibbattinibbattihetunca 5 potthakesu abhiniharanurupasankhareti ayam @ patho dissati 6 Si. sayambhu abhisambujjhanti nama @7 cha.Ma. paccekasambuddha 8 Ma. patipada calantiya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page13.

Loke aggadakkhineyya. Evam tava abhisamayato paccekasambodhi savakasambodhi ca veditabba. Tadatthato panayatha mahabodhisattanam hetthimaparicchedena cattari asankheyyani 1- kappanam satasahassanca bodhisambharasambharanam icchitabbam. Majjhimaparicchedena attha asankheyyani kappanam satasahassanca, uparimaparicchedena solasa asankheyyani kappanam satasahassanca, ete ca bheda pannadhikasaddhadhikaviriyadhikavasena veditabba. Pannadhikanam hi saddha manda hoti panna tikkha, tato ca upayakosallassa visadanipunabhavena na cirasseva paramiyo paripurim gacchanati. Saddhadhikanam panna majjhima hotiti 2- tesam natisigham natisanikam paramiyo paripurim gacchanti. Viriyadhikanam pana panna manda hotiti 2- tesam cireneva paramiyo paripurim gacchanti. Na evam paccekabodhisattanam. Tesam hi satipi pannadhikabhave dve asankheyyani kappanam satasahassanca bodhisambharasambharanam icchitabbam, na tato oram. Saddhadhikaviriyadhikapi vuttaparicchedato param katipayeeva kappe atikkamitva paccekasambodhim abhisambujjhanti, na tatiyam asankheyyanti. Savakabodhisattanam pana yesam aggasavakabhavaya abhiniharo, tesam ekam asankheyyam kappanam satasahassanca sambharasambharanam icchitabbam. Yesam mahasavakabhavaya, tesam kappanam satasahassameva, tatha buddhassa matapitunam upatthakassa puttassa ca. Tattha yatha 3- :- manussattam lingasampatti hetu sattharadassanam pababjja gunasampatti adhikaro ca chandata atthadhammasamodhana abhiniharo samijjhatiti 4- @Footnote: 1 cha.Ma. asankhyeyyani. evamuparipi 2 Si. hoti 3 Ma. yathatatha @4 khu.buddhavamsa. 33/59-sumedhapatthanakatha (mahacu.)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page14.

Evam vutte attha dhamme samodhanetva katapanidhananam mahabodhisattanam mahabhiniharato pabhuti savisesam danadisu yuttappayuttanam divase divase vessantaradanasadisam mahadanam dentanam tadanurupasiladike sabbaparamidhamme acinantanampi yathavuttakalaparicchedam asampatva antaraeva buddhuppatti 1- nama natthi. Kasma? nanassa aparipaccanato. Paricchinnakale nipphaditam viya hi sassam buddhananam yathaparicchinnakalavaseneva vuddhim virulhim 2- vepullam apajjantam gabbham ganhantam paripakam gacchatiti evam:- manussattam lingasampatti vigatasavadassanam adhikaro chandata ete abhiniharakaranati 3- ime panca dhamme samodhanetva katabhiniharanam paccekabodhisattanam 4- "adhikaro chandata"ti dvangasamannagataya patthanaya vasena katapanidhananam savakabodhi- sattananca tattha tattha vuttakalaparicchedam asampatva antaraeva paccekasambodhiya yathavuttasavakasambodhiya ca adhigamo natthi. Kasma? nanassa aparipaccanato. Imesampi hi 5- yatha mahabodhisattanam danadiparamihi paribruhita pannaparami anukkamena gabbham ganhanti paripakam gacchanti buddhananam paripureti, evam danadihi paribruhita anupubbena yatharaham gabbham ganhanti paripakam gacchanti paccekabodhi- nanam savakabodhinananca paripureti. Danaparicayena hete tattha tattha bhave alobhajjhasayataya sabbattha asangamanasa 6- anapekkhacitta hutva, silaparicayena susamvutakayavacataya suparisuddhakayavacikammanta parisuddhajiva indriyesu guttad- vara bhojane mattannuno hutva jagariyanuyogena cittam samadahanti, svayam tesam jagariyanuyogo katapaccagatikavattavasena 7- veditabbo. @Footnote: 1 cha.Ma. buddhabhavappatti, ka.buddhuppatti, Ma.buddhattuppatti 2 Si. virulham @3 khu. buddhavamsa. 33/60, atthasalini. 92 (sya) 4 Ma. paccekasambodhisattanam @5 Si. hi-saddo na dissati 6 Si. alaggamanasa 7 cha.Ma. gata...

--------------------------------------------------------------------------------------------- page15.

Evam pana patipajjantanam adhikarasampattiya appakasireneva attha samapattiyo pancabhinna chalabhinna adhitthanabhuta pubbabhagavipassana ca hatthagatayeva honti. Viriyadayo pana tadantogadhaeva. Yanhi paccekabodhiya savakabodhiya va atthaya danadipunnasambharane abbhussahanam, idam viriyam. Yam tadanuparodhassa sahanam, ayam khanti. Yam danasiladisamadanavisamvadanam, idam saccam. Sabbatthakameva 1- acalasamadha- nadhitthanam. Idam adhitthanam. Ya danasiladinam pavattitthanabhutesu sattesu hitesita, ayam metta. Yam sattanam katavippakaresu ajjhupekkhanam, ayam upekkhati. Evam danasilabhavanasu silasamadhipannasu ca vijjamanasu 2- viriyadayo siddhaeva honti. Sayeva paccekabodhiatthaya savakabodhiatthaya ca danadipatipada tesam bodhisattanam santanassa bhavanato paribhavanato bhavana nama. Visesato danasiladihi svabhisankhate 3- santane pavatta samathavipassanapatipada, yato te bodhisatta pubbayogavacarasamudagamasampanna honti. Tenaha bhagava:- "pancime ananda anisamsa pubbayogavacare, katame panca? idhananda pubbayogavacaro dittheva dhamme patikacca 4- annam aradheti, no ce dittheva dhamme patikacca 4- annam aradheti, atha maranakale annam aradheti, atha devaputto samano annam aradheti, atha buddhanam sammukhibhave khippabhinno hoti, atha pacchime kale paccekasambuddho hoti"ti. Iti pubbabhagapatipadabhutaya paramitaparibhavanaya 5- samathavipassanabhavanaya nirodhagaminipatipadabhutaya abhisamayasankhataya maggabhavanaya ca bhavitattabhava buddhapaccekabuddhasavaka bhavitatta nama. Tesu idha buddhasavaka adhippeta. @Footnote: 1 cha.Ma. sabbatthameva 2 cha.Ma. sijjhamanasu 3 Si. samabhisankhate @4 Si. patigacceva 5 cha.Ma. paramitaparibhavita

--------------------------------------------------------------------------------------------- page16.

Ettha ca "sihanamva"ti imina theranam sihasamanavuttitadassanena attano patipakkhehi anabhibhavaniyatam, te ca abhibhuyya pavattim dasseti. "sihanamva nadantanam .pe. Gatha"ti imina theragathanam sihanadasadisatadassanena tasam paravadehi anabhibhavaniyatam, te ca abhibhavitva pavattim dasseti. "bhavitattanan"ti imina tadubhayassa karanam vibhaveti. Bhavitattabhavena thera idha sihasadisa 1- vutta, tesanca gatha sihanadasadisa 2-. "atthupanayika"ti imina abhibhavane payojanam dasseti. Tattha theranam patipakkho nama sankilesadhammo, tadabhibhavo tadangavikkhambhanappahanehi saddhim samucchedappahanam. Tasmim sati patipassaddhippahanam nissaranappahananca siddhameva hoti, yato te bhavitattati vuccanti. Maggakkhane hi ariya appamadabhavanam bhaventi nama, aggaphalakkhanato patthaya bhavitatta namati vuttovayamattho 3-. Tesu tadangappahanena nesam silasampada dassita, vikkhambhanappahanena samadhi- sampada, samucchedappahanena pannasampada, itarena tasam phalam dassitam. Silena ca tesam patipattiya adikalyanata dassita, "ko cadi kusalanam dhammanam, silam ca suvisuddham," 4- "sile patitthaya," 5- "sabbapapassa akaranan"ti 6- ca vacanato silam patipattiya adikalyananca 7- avippatisaradigunavahatta. Samadhina majjhekalyanata 8- dassatia, "cittam bhavayam," 9- "kusalassupasampada"ti 10- ca vacanato samadhipatipattiya majjhekalyanova, 11- iddhividhadhigunavahatta. Pannaya pariyosanakalyanata 12- dassita, "sacittapariyodapanam" 10- "pannam bhavayan"ti 9- ca vacanato pannapatipattiya pariyosanamva, 13- pannuttarato kusalanam dhammanam sava kalyana itthanitthesu @Footnote: 1 Si. sihasadisati 2 cha.Ma. sihanadasadisiyo 3 Si. vuttocayamattho @4 sam. maha. 19/369/125 bhikkhusutta 5 sam. saga. 15/23/16 jatasutta @6 di. maha. 10/90/43 mahapadanasutta, khu.dhamMa. 25/183/49 anandattherapanhavatthu @7 cha.Ma. adikalyanamva, Si. adikalyanata ca 8 Si. majjhekalyanata ca @9 sam. saga. 15/23/16 jatasutta 10 di. maha.10/90/43 mahapadanasutta, @khu. dhamMa. 25/183/49 anandattherapanhavatthu 11 Si. kalyanata ca @12 Si.... ta ca 13 Si. pariyosanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page17.

Tadibhavavahatta. "selo yatha ekaghano vatena na samirati evam nindapasamsasu na saminjanti pandita"ti 1- hi vuttam. Tatha silasampadaya tevijjabhavo dassito. Silasampattim hi nissaya tisso vijja papunanti. Samadhisampadaya chalabhinnabhavo. Samadhisampattim hi nissaya chalabhinna papunanti. Pannasampadaya pabhinnapatisambhidabhavo. Pannasampadam hi nissaya catasso patisambhida papunanti. Imina tesam theranam keci tevijja, keci chalabhinna, keci patisambhidapattati ayamattho dassitoti veditabbam. Tatha silasampadaya tesam kamasukhanuyogasankhatassa antassa parivajjanam dasseti. Samadhisampadaya attakilamathanuyogasankhatassa, pannasampadaya majjhimaya patipattiya 2- sevanam dasseti. Tatha silasampadaya tesam vitikkamappahanam kilesanam dasseti. Samadhisampadaya pariyutthanappahanam, pannasampadaya anusayappahanam dasseti. Silasampadaya va duccaritasankilesavisodhanam, samadhisampadaya tanhasankilesavisodhanam, pannasampadaya ditthisankilesavisodhanam dasseti. Tadangappahanena va nesam apaya- samatikkamo dassito. Vikkhambhanappahanena kamadhatusamatikkamo, samucchedappahanena sabbabhavasamatikkamo dassitoti veditabbam. "bhavitattanan"ti va ettha silabhavana cittabhavana pannabhavanati tisso bhavana veditabba kayabhavanaya tadantogadhatta. Silabhavana ca patipattiya aditi sabbam purimasadisam. Yatha pana sihanadam pare migagana na sahanti, @Footnote: 1 vinaYu. maha. 5/244/8 cammakkhandhaka, khu. dhamMa. 25/81/31 lakundakabhaddiyattheravatthu @2 cha.Ma. patipadaya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page18.

Kuto abhibhave, 1- annadatthu sihanadova te abhibhavati. Evameva annatittiyavada theranam vade na sahanti, kuto abhibhave, annadatthu theravadava te abhibhavanti. Tam kissa hetu? "sabbe sankhara anicca, sabbe sankhara dukkha, sabbe Dhamma anatta"ti 2- "nibbanadhatu"ti ca pavattanato. Na hi dhammato sakka kenaci annatha katum appativattaniyato. Yam panettha vattabbam, tam parato avi 3- bhavissati. Evamettha sankhepeneva pathamagathaya atthavibhavana veditabba. Dutiyagathayam pana ayam sambandhadassanamukhena atthavibhavana. Tattha yesam theranam gatha savetukamo, te sadharanavasena namato gottato gunato ca kittetum "yatha nama"tiadi vuttam. Asadharanato pana tattha tattha gathasveva avi bhavissati. Tattha yathanamati yamyamnama, subhuti mahakotthikotiadina nayena namadheyyena pannatati 4- attho. Yathagottati yamyamgotta, gotamo kassapoti- adina nayena kulapadesena yaya yaya jatiya samannatati 5- attho. Yathadhamma- viharinoti yadisadhammaviharino, pariyattiparamatayam atthatva yathanurupam samapatti- viharino hutva viharimsuti attho. Athava yathadhammaviharinoti yathadhamma viharino ca 6-, yadisasiladidhamma dibbaviharadisu abhinhaso 7- viharamana yadisavihara cati attho. Yathadhimuttati yadisaadhimuttika saddhadhimuttipannadhimuttisu yamyamadhi- muttika, sunnatamukhadisu 8- va yatha yatha nibbanam adhimuttati yathadhimutta. "nibbanam adhimuttanam, attham gacchanti asava"ti 9- hi vuttam. Ubhayam cetam pubba- bhagavasena veditababam. Arahattappattito 10- pubbeyeva hi yathavuttamadhimuccanam, 11- na parato. Tenaha bhagava:- @Footnote: 1 Si.,Ma. abhibhavo 2 khu. dhamMa. 25/277-9/64 aniccalakkhanadivatthu @3 potthakesu avi-saddo dissati 4 Si.,Ma. yathapannatati 5 cha.Ma. pannatati @6 Si. yathadhammataya viharino ca, yathadhammayathaviharino ca? 7 Ma. abhinhato @8 Ma. sunnatasukhadisu 9 khu. dhamMa. 25/227/57 punnadasivatthu @10 Si. yathadhamma yathaviharino ca arahattappattito 11 Si. yathavuttamadhimuttam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page19.

"assaddho akatannu ca sandhicchedo ca yo naro"tiadi 1-. "yathavimutta"ti va patho, pannavimuttiubhatobhagavimuttisu yamyamvimuttikati attho. Sappannati tihetukapatisandhipannaya pariharikapannaya bhavanapannaya cati tividhayapi pannaya pannavanto. Viharimsuti tayaeva sappannataya yathaladdhena phasuvihareneva vasimsu. Atanditati analasa, attahitapatipattiyam yathabalam parahita- patipattiyam 2- ca utthanavantoti attho. Ettha ca 3- namagottaggahanena tesam 4- theranam pakasapannatabhavam dasseti. Dhammaviharaggahanena silasampadam samadhisampadanca dasseti. "yathadhimutta sappanna"ti imina pannasampadam. "atandita"ti imina silasampadadinam karanabhutam viriya- sampadam dasseti. "yathanama"ti imina tesam pakasananamatam dasseti. "yathagotta"ti imina saddhanusaridhammanusarigottasampattisamudagamam, "yathadhammaviharino"tiadina silasamadhipannavimuttivimuttinanadassanasampattisamudagamam, "atandita"ti imina evam attahitasampattiyam thitanam parahitapatipattim dasseti. Athava "yathanama"ti idam tesam theranam garuhi gahitanamadheyyadassanam samannamattakittanato. "yathagotta"ti idam kulaputtabhavadassanam kulapadesakittanato. 5- Tena nesam saddhapabbajitabhavam dasseti. "yathadhammaviharino"ti idam caranasampatti- dassanam silasamvaradihi samangibhavadipanato. "yathadhimutta sappanna"ti idam nesam vijjasampattidassanam asavakkhayapariyosanaya nanasampattiya adhigamaparidipanato. "atandita"ti idam vijjacaranasampattinam adhigamupayadassanam. "yathanama"ti va imina tesam pakasanamattamyeva 6- dasseti. "yathagotta"ti pana imina pacchimacakkadvayasampattim @Footnote: 1 khu. dhamMa. 25/97/34 sariputtattheravatthu 2 Ma. parahitasadhitaya @3 cha.Ma. ettha ca pana 4 Si. tesam tesam 5 cha.Ma. kulapadesa..., Ma. kulappadesa... @6 cha.Ma. pakasananamatamyeva, Ma. pakasananamamattamyeva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page20.

Dasseti. Na hi sammaappanihitattano pubbe ca akatapunnassa saddhanusari- dhammanusarino gottasampattisamudagamo sambhavati. "yathadhammaviharino"ti imina tesam purimacakkadvayasampattim dasseti. Na hi appatirupe dese vasato sappurisupa- nissayarahitassa ca tadisa gunavisesa sambhavanti. "yathadhimutta"ti imina saddhammasavanasampadasamayogam dasseti. Na hi paratoghosena vina savakanam sacca- sampativedho sambhavati. "sappanna atandita"ti imina yathavuttassa gunavisesassa abyabhicarihetum 1- dasseti nayarambhadassanato. Aparo nayo:- "yathagotta"ti ettha gottakittanena tesam theranam yonisomanasikarasampadam dasseti yathavuttagottasampannassa yonisomanasikarasambhavato. "yathadhammaviharino"ti ettha dhammaviharaggahanena saddhammasavanasampadam dasseti saddhammasavanena vina tadabhavato. "yathadhimutta"ti imina matthakappattam dhammanudhammapatipadam dasseti. "sappanna"ti imina sabbattha sampajanakaritam. "atandita"ti imina vuttanayena attahitasampattim paripuretva thitanam paresam hitasukhavahaya patipattiyam akilasubhavam dasseti. Tatha "yathagotta"ti imina nesam saranagamanasampada dassita saddhanusarigottakittanato. "yathadhammaviharino"ti imina silakkhandhapubbangamo samadhikkhandho dassito. "yathadhimutta sappanna"ti imina pannakkhandhadayo. Saranagamananca savakagunanam adi, samadhi majjhe, 2- panna pariyosananti adimajjhapariyosanadassanena sabbepi savakaguna dassita honti. Idisi pana gunavibhuti yaya sammapatipattiya tehi adhigata, tam dassetum "tattha tattha vipassitva"tiadi vuttam. Tattha tatthati tesu tesu aranna- rukkhamulapabbatadisu vivittasenasanesu. Tattha tatthati va tasmim tasmim udanadikale. @Footnote: 1 Si. abyabhicarahetum 2 Ma. majjho

--------------------------------------------------------------------------------------------- page21.

Vipassitvati sammasitva 1- namarupavavatthapanapaccayapariggahehi 2- ditthi- visuddhikankhavitaranavisuddhiyo sampadetva kalapasammasanadikkamena pancamam visuddhim adhigantva patipadananadassanavisuddhiya matthakam papanavasena vipassanam ussukkapetva. Phusitvati patva sacchikatva. Accutam padanti nibbanam. Tam hi sayam acavanadhammatta adhigatanam accutihetubhavato ca natthi ettha cutiti "accutam ". Sankhatadhammehi asammissabhavataya tadatthikehi patipajjitabbataya ca "padan"ti ca vuccati. Katantanti katassa antam. Yo hi tehi adhigato ariyamaggo, so attano paccayehi uppaditatta kato nama, tassa pana pariyosanabhutam phalam katantoti adhippetam. Tam katantam aggaphalam. Athava paccayehi katatta nipphaditatta kata nama santadhamma, tannissaranabhavato katanto nibbanam. Tam katantam. Paccavekkhantati 3- "adhigatam vata maya ariyamaggadhigamena idam ariyaphalam, adhigata asankhata dhatu"ti ariyaphalanibbanani vimuttinanadassanena patipattim avekkhamana. Athava saccasampativedhavasena yam ariyena karaniyam parinnadisolasavidham kiccam aggaphale thitena nipphaditatta pariyosapitatta 4- katam nama, evam katam tam paccavekkhanta. Etena pahinakilesapaccavekkhanam dassitam. Purimanayena pana itarapaccavekkhananiti ekunavisatipi 5- paccavekkhanani dassitani honti. Imamatthanti ettha imanti sakalo theratherigathanam attho attano itaresanca tattha sannipatitanam dhammasangahakamahatheranam buddhiyam viparivattamanataya asanno paccakkhoti ca katva vuttam. Atthanti "../../bdpicture/channa me 6- kutika"tiadihi gathahi vuccamanam attupanayikam parupanayikam lokiyalokuttarapatisamyuttam attham. Abhasimsuti 7- gathabandhavasena kathesum, tamdipaniyo idani maya vuccamana tesam bhavitattanam @Footnote: 1 cha.Ma. sampassitva 2 Si....pariggahadihi 3 Si. paccavekkhanto @4 Si. pariyositatta 5 cha.Ma. ekunavisati 6 Ma. channa mesa 7 cha.Ma. abhasisunti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page22.

Gatha attupanayika sunathati yojana. Te ce mahathera evam kathenta attano sammapatipattipakasanihi gathahi sasanassa ekantaniyyanikavibhavanena 1- 2- parepi tattha sammapatipattiyam niyojentiti etamattham 3- dipeti ayasma dhammabhanda- gariko, tatha dipento ca imahi gathahi tesam thomanam tasanca tesam vacanassa nidanabhavena thapanam thanagatamevati 4- dassetiti datthabbam. Nidanagathavannana nitthita. ----------- @Footnote: 1 Ma. niyanika... 2 Si. ...vibhavane 3 Si. evamattham @4 Si. nidanabhavena pakatam uttanam gatamevati


             The Pali Atthakatha in Roman Book 32 page 1-22. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_rm.php?B=32&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=32&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=137              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=4962              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=5284              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=5284              Contents of The Tipitaka Volume 26 http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]