ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 4 : PALI ROMAN Di.A. (sumangala.1)

page1.

Sumangalavilasini dighanikayatthakatha silakkhandhavaggavannana ------------------ namo tassa bhagavato arahato sammasambuddhassa. Gantharambhakatha karunasitalahadayam pannapajjotavihatamohatamam sanaramaralokagarum vande sugatam gativimuttam. Buddhopi buddhabhavam bhavetva ceva sacchikatva ca yam upagato gatamalam 1- vande tamanuttaram dhammam. Sugatassa orasanam puttanam marasenamathananam atthannampi ca samuham sirasa vande ariyasamgham. Iti me pasannamatino ratanattayavandanamayam punnam yam suvihatantarayo hutva tassanubhavena dighassa dighasuttan- kitassa nipunassa agamavarassa buddhanubuddhasamvan- nitassa saddhavahagunassa atthappakasanattham atthakatha adito vasisatehi 2- pancahi ya sangita anusangita ca pacchapi sihaladipampana a- bhatatha vasina mahamahindena thapita sihalabhasaya dipavasinamatthaya apanetvana tatoham sihalabhasam manoramam bhasam tantinayanucchavikam aropento vigatadosam samayam avilomento theranam theravamsapadipanam 3- @Footnote: 1 ka. vigatamalam 2 cha.ma,i. vasisatehi 3 ka. theravamsappadipanam, Si. theravamsapadipanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page2.

Sunipunavinicchayanam mahavihare nivasinam hitva punappunagata- mattham attham pakasayissami sujanassa ca tutthattham ciratthitatthanca dhammassa silakatha dhutadhamma kammatthanani ceva sabbani cariyavidhanasahito jhanasamapattivittharo sabba ca abhinnayo pannasankalavinicchayo 1- ceva khandha 2- dhatayatanin- driyani ariyani ceva cattari saccani paccayaka- radesana suparisuddhanipunanaya avimuttatantimagga vipassanabhavana ceva iti pana sabbam yasma visuddhimagge maya suparisuddham vuttam tasma bhiyyo na tam 3- idha vicarayissami. Majjhe visuddhimaggo esa catunnampi agamananhi thatva pakasayissati tattha yathabhasitam attham icceva kato tasma tampi gahetvana saddhimetaya atthakathaya vijanatha dighagamanissitam atthanti. ----------------------- Nidanakatha tattha dighagamo nama silakkhandhavaggo mahavaggo patikavaggoti 4- vaggato tivaggo hoti, suttato catuttimsasuttasangaho. Tassa 5- vaggesu silakkhandho 6- adi, suttesu brahmajalam. Brahmajalassapi "evamme sutan"ti adikam ayasmata anandena pathamamahasangitikale vuttam nidanamadi. Pathamamahasangitikatha pathamamahasangiti nama cesa kincapi vinayapitake tantimarulha, nidanakosallattham pana idhapi evam veditabba:- @Footnote: 1 ka. pannasakalanicchayo, Si. pannasankhalananicchayo, Ma. pannasangahanicchayo @2 cha.Ma. khandha dhatayatanin 3 ka. netam @4 ka. patiyavaggoti, cha.Ma. pathikavaggoti 5 ka. tesu 6 cha.Ma. silakkhandhavaggo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page3.

Dhammacakkappavattananhi adim katva yava subhaddaparibbajakavinayana katabuddhakicce kusinarayam upavattane mallanam salavane yamakasalanamantare visakhapunnamidivase 1- paccusasamaye anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbute bhagavati lokanathe bhagavato dhatubhajanadivase sannipatitanam sattannam bhikkhusatasahassanam samghatthero ayasma mahakassapo sattahaparinibbute bhagavati subhaddena vuddhapabbajitena "alam avuso ma socittha, ma paridevittha, sumutta mayam tena mahasamanena, upadduta ca homa `idam vo kappati, idam vo na kappati'ti, idani pana mayam yam icchissama, tam karissama. Yam na icchissama, na tam karissama"ti 2- vuttavacanamanussaranto, idisassa ca samghasannipatassa puna dullabhabhavam mannamano "thanam kho panetam vijjati, yam papabhikkhu `atitasatthukam pavacanan'ti mannamana pakkham labhitva nacirasseva saddhammam antaradhapeyyum. Yava ca dhammavinayo titthati, tava anatitasatthukameva pavacanam hoti. Vuttanhetam bhagavata:- `yo vo ananda maya dhammo ca vinayo ca desito pannatto, so vo mamaccayena sattha'ti. 3- Yannunaham dhammanca vinayanca sangayeyyam, yathayidam sasanam addhaniyam assa ciratthitikam. Yancaham bhagavata:- `dharessasi pana me tvam kassapa sanani pamsukulani nibbasanani'ti 4- vatva civare sadharanaparibhogena, `aham bhikkhave yavadeva 5- akankhami vivicceva kamehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkam savicaram vivekajam pitisukham pathamam jhanam upasampajja viharami, kassapopi bhikkhave yavadeva akankhati vivicceva kamehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkam savicaram vivekajam pitisukham pathamam jhanam upasampajja viharati'ti 6- evamadina nayena navanupubbaviharachalabhinnadibhede uttarimanussadhamme attana samasamatthapanena ca anuggahito, tatha akase panim caletva alaggacittataya ceva candopamapatipadaya ca pasamsito, tassa kimannam ananayam 7- bhavissati. @Footnote: 1 cha.Ma. Si.i. visakhapunnamadivase 2 suttanta. 2/232 mahaparinibbanasutta @3 suttanta. 2/216 mahaparinibbanasutta 4 suttanta. 8/154 civarasutta @5 cha.ma;i. yavade 6 suttanta. 8/152 jhanabhinnasutta 7 cha.ma;i. ananyam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page4.

Nanu mam bhagava raja viya sakakavacaissariyanuppadanena attano kulavamsappatitthapakam puttam `saddhammavamsappatitthapako me ayam bhavissati'ti mantva imina asadharanena anuggahena anuggahesi, imaya ca ularaya pasamsaya pasamsi"ti cintayanto dhammavinayasangayanattham bhikkhunam ussaham janesi. Yathaha:- "atha kho ayasma mahakassasapo bhikkhu amantesi `ekamidaham avuso samayam pavaya kusinaram addhanamaggapatipanno mahata bhikkhusamghena saddhim pancamattehi bhikkhusatehi"ti sabbam subhaddakandam 1- vittharato veditabbam. Attham panassa mahaparinibbanavasane agatatthaneyeva kathayissama. Tato param aha:- "handa mayam avuso dhammanca vinayanca sangayama, pure adhammo dippati, dhammo patibahiyati, pure avinayo dippati, vinayo patibahiyati, pure adhammavadino balavanto honti, dhammavadino dubbala honti, pure avinayavadino balavanto honti, vinayavadino dubbala honti"ti. Te bhikkhu ahamsu "tenahi bhante thero bhikkhu uccinatu"ti. Thero pana sakalanavangasatthusasanapariyattidhare puthujjanasotapannasakadagamianagamisukkhavipassaka- khinasavabhikkhu anekasate anekasahasse ca vajjetva tipitakasabbapariyattippabhedadhare patisambhidappatte mahanubhave yebhuyyena bhagavata 2- etadaggam aropite tevijjadibhede khinasavabhikkhuyeva ekunapancasate pariggahesi, ye sandhaya idam vuttam "atha kho ayasma mahakassapo ekenunani panca arahantasatani uccini"ti. Kissa pana thero ekenunamakasiti? ayasmato anandattherassokasakaranattham. Tenahayasmata sahapi vinapi na sakka dhammasangitim katum. So hayasma sekkho sakaraniyo, tasma sahapi na sakka. Yasma panassa kinci dasabaladesitam suttageyyadikam appaccakkham nama natthi. Yathaha:- "dvasiti buddhato ganhim dvesahassani bhikkhuto caturasitisahassani ye me dhamma pavattino"ti. 3- Tasma vinapi na sakka. @Footnote: 1 vinaYu. 7/437 2 cha.Ma. bhagavato 3 suttanta. 18/1027 theragatha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page5.

Yadi evam sekkhopi samano dhammasangitiya bahukaratta therena uccinitabbo assa, atha kasma na uccinitoti? parupavadavivajjanato. Thero hi ayasmante anande ativiya vissattho ahosi, tatha hi nam sirasmim palitesu jatesupi "na vayam kumarako mattamannasi"ti 1- kumarakavadena ovadati. Sakyakulappasuto cayasma tathagatassa bhata culapitu putto. Tattha keci bhikkhu chandagamanam viya mannamana "bahu asekkhapatisambhidappatte bhikkhu thapetva anandam sekkhapatisambhidap- pattam thero uccini"ti upavadeyyum, tam parupavadam parivajjanto "anandam vina dhammasangiti na sakka katum, bhikkhunamyeva nam anumatiya gahessami"ti na uccini. Atha sayameva bhikkhu anandassatthaya theram yacimsu. Yathaha:- "bhikkhu ayasmantam mahakassapam etadavocum `ayam bhante ayasma anando kincapi sekkho, abhabbo chanda dosa bhaya moha agatim gantum, bahu canena bhagavato santike dhammo ca vinayo ca pariyatto, tenahi bhante thero ayasmantampi anandam uccinatu"ti. Atha kho ayasma mahakassapo ayasmantampi anandam uccini"ti. 2- Evam bhikkhunam anumatiya uccinitena tenayasmata saddhim panca therasatani ahesum. Atha kho theranam bhikkhunam etadahosi "kattha nukho mayam dhammanca vinayanca sangayeyyama"ti? atha kho theranam bhikkhunam etadahosi "rajagaham jo mahagocaram pahutasenasanam, yannuna mayam rajagahe vassam vasanta dhammanca vinayanca sangayeyyama, na anne bhikkhu rajagahe vassam upagaccheyyun"ti. 3- Kasma pana nesam etadahosi? idam pana amhakam thavarakammam, koci visabhagapuggalo samghamajjham pavisitva ukkoteyyati. Athayasma mahakassapo nattidutiyena kammena savesi.:- "sunatu me avuso samgho, yadi samghassa pattakallam, samgho imani panca bhikkhusatani sammanneyya `rajagahe vassam vasantani dhammanca vinayanca sangayitum, na annehi bhikkhuhi rajagahe vassam vasitabban'ti. Esa natti. @Footnote: 1 suttanta. 8/154 civarasutta 2 vinaYu. 7/437 3 vinaYu. 7/437

--------------------------------------------------------------------------------------------- page6.

Sunatu me avuso samgho, samgho imani panca bhikkhusatani sammannati `rajagahe vassam vasantani dhammanca vinayanca sangayitum, na annehi bhikkhuhi rajagahe vassam vasitabban'ti. Yassayasmato khamati imesam pancannam bhikkhusatanam sammati `rajagahe vassam vasantanam dhammanca vinayanca sangayitum, na annehi bhikkhuhi rajagahe vassam vasitabban'ti, so tunhassa. Yassa na khamati, so bhaseyya. Sammatani samghena imani panca bhikkhusatani `rajagahe vassam vasantani dhammanca vinayanca sangayitum, na annehi bhikkhuhi rajagahe vassam vasitabban'ti, khamati samghassa, tasma tunhi, evametam dharayami"ti. Ayam pana kammavaca tathagatassa parinibbanato ekavisatime divase kata. Bhagava hi visakhapunnamayam paccusasamaye parinibbuto, athassa sattaham suvannavannam sariram gandhamaladihi pujayimsu. Evam sattaham sadhukilanadivasa nama ahesum. Tato sattaham citakaya agginava jhayi. 1- Sattaham sattippanjaram katva santhagarasalayam dhatupujam karimsuti ekavisatidivasa gata. Jetthamulasukkapakkhapancamiyamyeva dhatuyo bhajayimsu. Etasmim dhatubhajanadivase sannipatitassa mahabhikkhusamghassa subhaddena vuddhapabbajitena katam anacaram arocetva vuttanayeneva ca bhikkhu uccinitva ayam kammavaca kata. Imanca pana kammavacam katva thero bhikkhu amantesi "avuso idani tumhakam cattalisa divasa okaso kato, tato param `ayam nama no palibodho atthi'ti vattum na labbha, tasma etthantare yassa rogapalibodho va acariyupajjhayapalibodho va matapitupalibodho va atthi, pattam va pana pacitabbam, civaram va katabbam, so tam palibodham chinditva tam karaniyam karotu"ti. Evanca pana vatva thero attano pancasataya parisaya parivuto rajagaham gato. Annepi mahathera attano attano parivare gahetva sokasallasamappitam mahajanam assasetukama tam tam disam pakkanta. Punnatthero 2- pana sattasatabhikkhuparivaro "tathagatassa parinibbanatthanam agatagatam mahajanam assasessami"ti kusinarayameva atthasi. @Footnote: 1 cha.Ma. aggina jhayi, i. aggi na jhayi, ka. aggi navajhayi 2 i. puranatthero

--------------------------------------------------------------------------------------------- page7.

Ayasma anandopi yatha pubbe aparinibbutassa, evam parinibbutassapi bhagavato sayameva pattacivaramadaya pancahi bhikkhusatehi saddhim, yena savatthi, tena carikam pakkami. Gacchato gacchato panassa parivara bhikkhu gananapatham vitivatta. Tenayasmata gatagatatthane mahaparidevo ahosi. Anupubbena pana savatthim anuppatte there savatthivasino manussa "thero kira agato"ti sutva gandhamala- dihattha paccuggantva "nanu 1- bhante ananda pubbe bhavagata saddhim agacchatha, ajja kuhim bhagavantam thapetva agatattha"ti adini vadamana parodimsu. Buddhassa bhagavato parinibbanadivase viya mahaparidevo ahosi. Tatra sudam ayasma anando aniccatadipatisamyuttaya dhammiya kathaya tam mahajanam sannapetva jetavanam pavisitva dasabalena vasitagandhakutim 2- vanditva dvaram vivaritva mancapitham niharitva papphotetva gandhakutim sammajjitva milatamalakacavaram chaddetva mancapitham atiharitva puna yathatthane thapetva bhagavato thitakale karaniyavattam sabbamakasi, kurumano ca nhanakotthakasammajjanaudakupatthapana- dikalesu gandhakutim vanditva "nanu bhagava ayam tumhakam nhanakalo, ayam dhammadesanakalo, ayam bhikkhunam ovadadanakalo, ayam sihaseyyakappanakalo, 3- ayam mukhadhovanakalo"ti adina nayena paridevamanova akasi, 4- yathatam bhagavato gunaganamatarasannutaya patitthitapemo ceva akhinasavo ca anekesu ca jatisatasahassesu annamannassa upakarasanjanitacittamaddavo. Tamenam annatara devata "bhante ananda tumhe evam paridevamana katham anne assasessatha"ti samvejesi. So tassa vacanena samviggahadayo santhambhitva tathagatassa parinibbanato pabhuti thananisajjanabahulatta ussannadhatukam kayam samassasetum dutiyadivase khiravirecanam pivitva vihareyeva nisidi, yam sandhaya subhena manavena pahitam manavakam etadavoca:- "akalo kho manavaka, atthi me ajja bhesajjamatta pita, appeva nama svepi upasankameyyama"ti. 5- Dutiyadivase cetakattherena pacchasamanena gantva subhena manavena puttho imasmim dighanikaye subhasuttam nama dasamam suttamabhasi. @Footnote: 1 cha.Ma. Si.i. nanusaddo na dissati 2 ka. vasitagandhakutiyam 3 cha.Ma. sihaseyya- @kappanakalo, Si. sihaseyyam kappanakalo 4 ka. ahosi 5 suttanta. 1/447 subhasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page8.

Atha anandatthero jetavanamahavihare khandaphullapatisankharanam karapetva upakatthaya vassupanayikaya bhikkhusamgham ohaya rajagaham gato, tatha annepi dhammasangahaka bhikkhuti. Evam hi gate te sandhaya idam vuttam "atha kho thera bhikkhu rajagaham agamamsu dhammanca vinayanca sangayitun"ti. Te 1- asalhapunnamayam 2- uposatham katva patipadadivase sannipatitva vassam upagacchimsu. Tena kho pana samayena rajagaham parivaretva attharasa mahavihara honti. Te sabbepi chadditapatitauklapa ahesum. Bhagavato hi parinibbane sabbepi bhikkhu attano attano pattacivaramadaya vihare ca parivene ca chaddetva agamamsu. Tattha katikavattam kurumana thera "bhagavato vacanapujanattham titthiyavadaparimocanatthanca pathamam masam khandaphullapatisankharanam karoma"ti cintesum. Titthiya hi evam vadeyyum "samanassa gotamassa savaka satthari thiteyeva vihare patijaggimsu, parinibbute chaddesum, kulanam mahadhanapariccago vinassati"ti. Tesanca vadaparimocanattham cintesunti vuttam hoti. Evam cintayitva ca pana katikavattam karimsu, yam sandhaya vuttam:- "atha kho theranam bhikkhunam etadahosi `bhagavata kho avuso khandaphullapatisankharanam vannitam, handa mayam avuso pathamam masam khandaphullapatisankharanam karoma, majjhimam masam sannipatitva dhammanca vinayanca sangayissama"ti. 3- Te dutiyadivase gantva rajadvare atthamsu. Raja agantva vanditva "kim bhante agatattha"ti attana kattabbakiccam pucchi. Thera attharasamahavihara- patisankharanatthaya hatthakammam pativedesum. Raja hatthakammakarake manusse adasi. Thera pathamam masam sabbavihare patisankharapetva ranno arocesum "nitthitam maharaja viharapatisankharanam, idani dhammavinayasangaham karoma"ti. Sadhu bhante vissattha 4- karotha, mayham anacakkam, tumhakanca dhammacakkam hotu, anapetha bhante kim karomiti. Sangaham karontanam bhikkhunam sannisajjatthanam maharajati. Kattha karomi bhanteti. Vebharapabbatapasse sattapanniguhadvare 5- katum yuttam maharajati. "sadhu bhante"ti @Footnote: 1 vinaYu. 7/438 2 cha.Ma. asalhipunnamayam, i. asalhipunnamaya @3 vinaYu. 7/438 4 cha.Ma. i. visattha, Si. vissattha @5 ka. sattapannaguhadvare, Si...guhadvare

--------------------------------------------------------------------------------------------- page9.

Kho raja ajatasattu vissukammuna 1- nimmitasadisam suvibhattabhittithambhasopanam nana- vidhamalakammalatakammavicittam abhibhavantamiva rajabhavanavibhutim avahasantamiva devavimanasirim siriya niketanamiva 2- ekanipatatitthamiva ca devamanussanayanavihanganam lokaramaneyyakamiva sampinditam datthabbasaramandam mandapam karapetva vividhakusumadamolambakaviniggalanta- caruvitanam nanaratanavicittamanikotimatalamiva ca nam nanapupphupaharavicittasuparinitthita- bhumikammam brahmavimanasadisam alankaritva tasmim mahamandape pancasatanam bhikkhunam anagghani pancakappiyapaccattharanasatani pannapetva dakkhinabhagam nissaya uttarabhimukham therasanam mandapamajjhepuratthabhimukham buddhassa bhagavato asanaraham dhammasanam pannapetva dantakhacitam vijanincettha thapetva bhikkhusamghassa arocapesi "nitthitam bhante mama kiccan"ti. Tasmim ca pana divase ekacce bhikkhu ayasmantam anandam sandhaya evamahamsu "imasmim bhikkhusamghe eko bhikkhu vissagandham vayanto vicarati"ti. Thero tam sutva "imasmim bhikkhusamghe anno vissagandham vayanto vicaranakabhikkhu nama natthi, addha ete mam sandhaya vadanti"ti samvegam apajji. Ekacce tam ahamsuyeva "sve avuso ananda sannipato, tvanca sekkho sakaraniyo, tena te na yuttam sannipatam gantum, appamatto hohi"ti. Atha kho ayasma anando "sve sannipato, na kho pana metam patirupam, yoham 3- sekkho samano sannipatam gaccheyyan"ti bahudeva rattim kayagataya satiya vitinametva rattiya paccusasamaye cankama orohitva viharam pavisitva "nipajjissami"ti kayam avattesi. 4- Dve pada bhumito mutta, appattanca sisam bimbohanam, etasmim antare anupadaya asavehi cittam vimucci. Ayam hi ayasma cankamena bahi vitinametva visesam nibbattetum asakkonto cintesi "nanu mam bhagava etadavoca `katapunnosi tvam ananda, padhanamanuyunja, khippam hohisi anasavo"ti. 5- Buddhananca kathadoso nama natthi, mama pana accaraddham viriyam, tena me cittam uddhaccaya samvattati, handaham viriyasamatham 6- yojemi"ti cankama orohitva @Footnote: 1 cha.Ma.i. vissakammuna 2 ka.Ma. jalantamiva, ka. Si. ratanavicitta... 3 cha.Ma.i. yvaham @4 cha.Ma.i, avajjesi 5 suttanta. 2/207 mahaparinibbanasutta 6 ka. viriyasamatam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page10.

Padadhovanatthane thatva pade dhovitva viharam pavisitva mancake nisiditva "thokam vissamissami"ti kayam mancake apanamesi, dve pada bhumito mutta, sisam bimbohanam asampattam, 1- etasmim antare anupadaya asavehi cittam vimuttam. Catuiriyapathavirahitam therassa arahattam. 2- Tena "imasmim sasane anipanno anisinno athito acankamanto ko bhikkhu arahattam patto"ti vutte "anandatthero"ti vattum vattati. Atha thera bhikkhu dutiyadivase pancamiyam kalapakkhassa 3- katabhattakicca pattacivaram patisametava dhammasabhayam sannipatimsu. Atha kho ayasma anando araha samano sannipatam agamasi. Katham agamasi? "idanimhi sannipatamajjham pavisanaraho"ti hatthatutthacitto ekamsam civaram katva bandhana muttatalapakkam viya pandukambale nikkhittajatimani viya vigatabalahake nabhe samuggatapunnacando viya balatapasamphassavikasitarenupinjaragabbham padumam viya ca parisuddhena pariyodatena sappabhena sassirikena ca mukhavarena attano arahattappattim arocayamano viya agamasi. Atha nam disva ayasmato mahakassapassa etadahosi "sobhati vata bho arahattappatto anando, sace sattha dhareyya, addha ajja anandassa sadhukaram dadeyya, handadanissaham satthara databbam sadhukaram dadami"ti tikkhattum sadhukaram adasi. Majjhimabhanaka pana vadanti "anandatthero attano arahattappattim napetukamo bhikkhuhi saddhim na gato, 4- bhikkhu yathavuddham attano attano pattasane nisidanta anandattherassa asanam thapetva nisinna, tattha keci evamahamsu `etam asanam kassa'ti. Anandassati. Anando pana kuhim gatoti. Tasmim samaye thero cintesi `idani mayham gamanakalo'ti. Tato attano anubhavam dassento pathaviyam nimujjitva attano asaneyeva attanam dassesi"ti. Akasena gantva nisiditipi eke. Yatha va tatha va hotu, sabbatthapi tam disva ayasmato mahakassapassa sadhukaradanam 5- yuttameva. @Footnote: 1 cha.Ma. bimbohanamappattam 2 i. arahattam ahosi 3 ka.Si. pakkhassa @4 cha.Ma. nagato 5 ka. sadhukarassa danam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page11.

Evam agate pana tasmim ayasmante mahakassapatthero bhikkhu amantesi "avuso kam 1- pathamam sangayama dhammam va vinayam va"ti? bhikkhu ahamsu "bhante mahakassapa vinayo nama buddhasasanassa ayu, vinaye thite sasanam thitam nama hoti, tasma pathamam vinayam sangayama"ti. Kam dhuram katvati? ayasmantam upalinti. Kim anando nappahotiti? no nappahoti, apica kho pana sammasambuddho dharamanoyeva vinayapariyattim nissaya ayasmantam upalim etadagge thapesi "etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam vinayadharanam yadidam upali"ti 2- tasma upalittheram pucchitva vinayam sangayamati. Tato thero vinayam pucchanatthaya attanava attanam sammanni. Upalittheropi vissajjanatthaya sammanni. Tatrayam pali:- atha kho ayasma mahakassapo samgham napesi "sunatu me avuso samgho, yadi samghassa pattakallam, aham upalim vinayam puccheyyan"ti. Ayasmapi upali samgham napesi:- "sunatu me bhante samgho, yadi samghassa pattakallam, aham ayasmata mahakassapena vinayam puttho vissajjeyyan"ti. Evam attanam sammannitva ayasma upali utthayasana ekamsam civaram katva there bhikkhu vanditva dhammasane nisidi dantakhacitam vijanim gahetva. Tato mahakassapatthero therasane nisiditva ayasmantam upalim vinayam pucchi "pathamam avuso upali parajikam kattha pannattan"ti? vesaliyam bhanteti. Kam arabbhati? sudinnam kalandaputtam arabbhati. Kismim vatthusminti? methunadhammeti. Atha kho ayasma mahakassapo ayasmantam upalim pathamassa parajikassa vatthumpi pucchi, nidanampi pucchi, puggalampi pucchi, pannattimpi pucchi, anupannattimpi pucchi, apattimpi pucchi, anapattimpi pucchi, puttho puttho ayasma upali vissajjesi. Kim panettha pathamaparajike kinci apanetabbam va pakkhipitabbam va atthi natthiti? apanetabbam natthi. Buddhassa hi bhagavato bhasite apanetabbam nama @Footnote: 1 si, i. kim, ma, kam ayasma 2 suttanta. 12/228 etadaggavagga catutthavagga

--------------------------------------------------------------------------------------------- page12.

Natthi. Na hi tathagata ekabyanjanampi niratthakam vadanti, savakanam pana devatanam va bhasite apanetabbampi hoti, tam dhammasangahakatthera apanayimsu, pakkhipitabbam pana sabbatthapi atthi, tasma yam yattha pakkhipitum yuttam, tampi pakkhipimsuyeva. Kim pana tanti? tena samayenati va, tena kho pana samayenati va, atha khoti va, evam vutteti va, etadavocati va, evamadikam sambandhavacanamattam. Evam pakkhipitabbayuttam pakkhipitva pana "idam pathamaparajikan"ti thapesum. Pathamaparajike sangahamarulhe panca arahantasatani sangaham aropitanayeneva ganasajjhayamakamsu "tena samayena buddho bhagava veranjayam viharati"ti. Tesam sajjhayaraddhakaleyeva sadhukaram dadamana viya mahapathavi udakapariyantam katva akampittha. Eteneva nayena sesani tini parajikani sangaham aropetva "idam parajikakandan"ti thapesum. Terasa samghadisesani "terasakandan"ti 1- thapesum. Dve sikkhapadani "aniyatani"ti thapesum. Timsa sikkhapadani "nissaggiyani pacittiyani"ti thapesum. Dvenavuti sikkhapadani "pacittiyani"ti thapesum. Cattari sikkhapadani "patidesaniyani"ti thapesum. Pancasattati sikkhapadani "sekhiyani"ti thapesum. Satta dhamme "adhikaranasamatha"ti thapesum. Evam sattavisadhikani 2- dve sikkhapadasatani "mahavibhango"ti kittetva thapesum. Mahavibhangavasanepi purimanayeneva mahapathavi akampittha. Tato bhikkhunivibhange attha sikkhapadani "parajikakandam nama idan"ti thapesum. Sattarasa sikkhapadani "sattarasakandan"ti 3- thapesum. Timsa sikkhapadani "nissaggiyani pacittiyani"ti thapesum. Chasatthisatasikkhapadani "pacittiyani"ti thapesum. Attha sikkhapadani "patidesaniyani"ti thapesum. Pancasattati sikkhapadani "sekhiyani"ti thapesum. Satta dhamme "adhikaranasamatha"ti thapesum. Evam tini sikkhapadasatani cattari ca sikkhapadani "bhikkhunivibhango"ti kittetva "ayam ubhatovibhango nama catusatthibhanavaro"ti thapesum. Ubhatovibhangavasanepi vuttanayeneva mahapathavi akampittha. 4- @Footnote: 1 cha.Ma. terasakanti 2 Si.Ma. visadhikani @3 cha.Ma. sattarasakanti 4 cha.Ma.i. mahapathavikampo ahosi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page13.

Eteneva upayena asitibhanavaraparimanam khandhakam, pancavisatibhanavara- parimanam parivaranca sangaham aropetva "idam vinayapitakam nama"ti thapesum. Vinayapitakavasanepi vuttanayeneva mahapathavikampo ahosi. Tam ayasmantam upalim paticchapesum "avuso imam tuyham nissitake vacehi"ti. Vinayapitakasangahavasane upalitthero dantakhacitavijanim nikkhipitva dhammasana orohitva there bhikkhu vanditva attano pattasane nisidi. Vinayam sangayitva dhammam sangayitukamo ayasma mahakassapo bhikkhu pucchi "dhammam sangayantehi kam puggalam dhuram katva dhammo sangayitabbo"ti? bhikkhu "anandattheram dhuram katva"ti ahamsu. Atha kho ayasma mahakassapo samgham napesi:- "sunatu me avuso samgho, yadi samghassa pattakallam, aham anandam dhammam puccheyyan"ti. 1- Atha kho ayasma anando samgham napesi:- "sunatu me bhante samgho, yadi samghassa pattakallam, aham ayasmata mahakassapena dhammam puttho vissajjeyyan"ti. 1- Atha kho ayasama anando utthayasana ekamsam civaram katva there bhikkhu vanditva dhammasane nisidi dantakhacitam vijanim gahetva. Atha kho ayasma mahakassapo bhikkhu pucchi "kataram avuso pitakam pathamam sangayama"ti? suttantapitakam bhanteti. Suttantapitake catasso sangitiyo, tasu pathamam kataram sangitinti? dighasangitim bhanteti. Dighasangitiyam catuttimsa suttani tayo vagga, tesu pathamam kataram vagganti? silakkhandhavaggam bhanteti. Silakkhandhavagge terasa suttanta, tesu pathamam kataram suttanti? brahmajalasuttam nama bhante tividhasilalankatam nanavidhamicchajivakuhana- lapanadividdhamsanam dvasatthiditthijalavinivethanam dasasahassilokadhatukampanam, tam pathamam sangayamati. @Footnote: 1 vinaYu. 7/440

--------------------------------------------------------------------------------------------- page14.

Atha kho ayasma mahakassapo ayasmantam anandam etadavoca "brahmajalam avuso ananda kattha bhasitan"ti? antara ca bhante rajagaham antara ca nalandam 1- rajagarake ambalatthikayanti. Kam arabbhati? suppiyanca paribbajakam brahmadattanca manavanti. Kismim vatthusminti? vannavanneti. Atha kho ayasma mahakassapo ayasmantam anandam brahmajalassa nidanampi pucchi, puggalampi pucchi, vatthumpi pucchi. Ayasma anando vissajjesi. Vissajjana- vasane panca arahantasatani ganasajjhayamakamsu. Vuttanayeneva ca pathavikampo ahosi. Evam brahmajalam sangayitva tato param "samannaphalam panavuso ananda kattha bhasitan"ti adina nayena pucchavissajjananukkamena saddhim brahmajalena sabbepi terasa suttante sangayitva "ayam silakkhandhavaggo nama"ti kittetva thapesum. Tadanantaram mahavaggam, tadanantaram patikavagganti 2- evam tivaggasangaham catuttimsasuttapatimanditam catusatthibhanavaraparimanam tantim sangayitva "ayam dighanikayo nama"ti vatva ayasmantam anandam paticchapesum "avuso imam tuyham nissitake vacehi"ti. Tato anantaram asitibhanavaraparimanam majjhimanikayam sangayitva dhammasenapatisariputtattherassa nissitake paticchapesum "imam tumhe pariharatha"ti. Tato anantaram satabhanavaraparimanam samyuttanikayam sangayitva maha- kassapattheram paticchapesum "bhante imam tumhakam nissitake vacetha"ti. Tato anantaram visatibhanavarasataparimanam anguttaranikayam sangayitva anuruddhattheram paticchapesum "imam tumhakam nissitake vacetha"ti. Tato anantaram dha 3- mmasanganivibhanganca kathavatthunca puggalam dhatuyamakapatthanam abhidhammoti vuccatiti 3-3 @Footnote: 1 cha.Ma. nalandam 2. cha.Ma. pathikavagganti, ka. patiyavagganti 3-3 cha.Ma. @dhammasangahavibhangadhatukathapuggalapannattikathavatthuyamakapatthanam abhidhammoti vuccati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page15.

Evam samvannitam sukhumananagocaram tantim sangayitva "idam abhidhammapitakam nama"ti vatva panca arahantasatani sajjhayamakamsu. Vuttanayeneva pathavikampo ahositi. Tato param jatakam niddeso 1- patisambhidamaggo apadanam suttanipato khuddakapatho dhammapadam udanam itivuttakam vimanavatthu petavatthu theragatha therigathati imam tantim sangayitva "khuddakagantho namayan"ti ca vatva "abhidhammapitakasmimyeva sangaham aropayimsu"ti dighabhanaka vadanti. Majjhimabhanaka pana "cariyapitakabuddhavamsehi saddhim sabbampetam khuddakagantham nama suttantapitake pariyapannan"ti vadanti. Evametam sabbampi buddhavacanam rasavasena ekavidham, dhammavinayavasena duvidham, pathamamajjhimapacchimavasena tividham, tatha pitakavasena, nikayavasena pancavidham, angavasena navavidham, dhammakkhandhavasena caturasitisahassavidhanti veditabbam. Katham rasavasena ekavidham? yam hi bhagavata anuttaram sammasambodhim Abhisambujjhitva yava anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayati, etthantare pancacattalisavassani devamanussanagayakkhadayo anusasantena va paccavekkhantena va vuttam, sabbantam ekarasam vimuttirasameva hoti. Evam rasavasena ekavidham. Katham dhammavinayavasena duvidham? sabbameva cetam dhammo ca vinayo Cati samkhyam gacchati. Tattha vinayapitakam vinayo, avasesam buddhavacanam dhammo. Tenevaha "yannuna mayam dhammanca vinayanca sangayeyyama"ti, "aham upalim vinayam puccheyyam, anandam dhammam puccheyyan"ti ca. Evam dhammavinayavasena duvidham. Katham pathamamajjhimapacchimavasena tividham? sabbameva hidam pathamabuddhavacanam Majjhimabuddhavacanam pacchimabuddhavacananti tippabhedam hoti. Tattha anekajatisamsara sandhavissam anibbisam gahakaram gavesanto dukkha jati punappunam. Gahakaraka ditthosi puna geham na kahasi sabba te phasuka bhagga gahakutam visankhatam visankharagatam cittam tanhanam khayamajjhagati 2- @Footnote: 1 i. mahaniddeso culaniddeso 2 suttanta. 17/153-154 dhammapada

--------------------------------------------------------------------------------------------- page16.

Idam pathamabuddhavacanam. Keci "yada have patubhavanti dhamma"ti 1- khandhake udanagatham vadanti. Esa pana patipadadivase sabbannutam pattassa somanassamayananena paccayakaram paccavekkhantassa uppanna udanagathati veditabba. Yam pana parinibbanakale abhasi "handadani bhikkhave amantayami vo, vayadhamma sankhara, appamadena sampadetha"ti 2- idam pacchimabuddhavacanam. Ubhinnamantare yam vuttam, etam majjhimabuddhavacanam nama. Evam pathamamajjhimapacchima- buddhavacanavasena tividham. Katham pitakavasena tividham? sabbampi cetam vinayapitakam suttantapitakam Abhidhammapitakanti tippabhedameva hoti. Tattha pathamasangitiyam sangitanca anusangitanca 3- sabbampi samodhanetva ubhayani patimokkhani dve vibhanga dvavisati khandhaka solasa parivarati idam vinayapitakam nama. Brahmajaladicatuttimsasuttasangaho dighanikayo mulapariyayasuttadidiyaddhasatadvesuttasangaho majjhimanikayo oghataranasuttadisattasuttasahassasattasatadvasatthisuttasangaho samyuttanikayo cittapariyadanasuttadinavasuttasahassapancasatasuttapannasasuttasanho anguttaranikayo khuddakapathadhammapadaudanaitivuttakasuttanipatavimanavatthupetavatthutheragatha- therigathajatakaniddesapatisambhidamaggaapadanabuddhavamsacariyapitakavasena pannarasappabhedo khuddakanikayoti idam suttantapitakam nama. Dhammasangani 4- vibhango dhatukatha puggalapannatti kathavatthu yamakam patthananti idam abhidhammapitakam nama. Tattha vividhavisesanayatta vinayanato ceva kayavacanam vinayatthaviduhi ayam vinayo vinayoti akkhato. Vividha hi ettha pancavidhapatimokkhuddesaparajikadisattaapattikkhandha- matikavibhangadippabheda 5- naya, visesabhuta ca dalhikammasithilakaranappayojana 5- anupannatti naya, kayikavacasikaajjhacaranisedhanato cesa kayam vacanca vineti, tasma vividhanayatta visesanayatta kayavacanam ca vinayanato ceva "vinayo"ti akkhato. Tenetametassa vacanatthakosallattham vuttam:- @Footnote: 1 vinaYu. 4/3 2 suttanta. 2/218 mahaparinibbanasutta @3 cha.Ma. i. asangitanca 4 cha.Ma. i. dhammasangaho 5 i...sithilikaranappayojana

--------------------------------------------------------------------------------------------- page17.

Vividhavisesanayatta vinayanato ceva kayavacanam vinayatthaviduhi ayam vinayo vinayoti akkhatoti. Itaram pana atthanam sucanato suvuttato savanatotha sudanato suttana suttasabhagato ca suttam "suttan"ti akkhatam. 1- Tam hi attatthaparatthadibhede atthe suceti. Suvutta cettha attha veneyyajjhasayanulomavasena 2- vuttatta. Savati cetam atthe sassam iva phalam, pasavatiti vuttam hoti. Sudati atthe 3- dhenu viya khiram, paggharapetiti vuttam hoti. Sutthu ca ne tayati, rakkhatiti vuttam hoti. Suttasabhagancetam, yatha hi tacchakanam suttam pamanam hoti, evametampi vinnunam. Yatha ca suttena sangahitani pupphani na vikiriyanti na viddhamsiyanti, evameva tena 4- sangahita attha. Tenetametassa vacanatthakosallattham vuttam:- atthanam sucanato suvuttato savanatotha sudanato suttana suttasabhagato ca "suttam suttanti "akkhatanti. Itaro pana yam ettha vuddhimanto salakkhana 5- pujita paricchinna vuttadhika ca dhamma abhidhammo tena akkhato. Ayam hi abhisaddo vuddhilakkhana 6- pujitaparicchinnadhikesu disusati. Tathahesa "balha me avuso dukkha vedana abhikkamanti, no patikkamanti"ti 7- adisu vuddhiyam agato. "ya ta rattiyo abhinnata abhilakkhita"ti 8- adisu lakkhane 9- "rajabhiraja manujindo"ti 10- adisu pujite. "patibalo ... Vinetum abhidhamme abhivinaye"ti 11- adisu paricchinne. Annamannasankaranavirahite dhamme ca vinaye cati vuttam hoti. @Footnote: 1 cha.Ma.i. suttasabhagato ca suttanti akkhatam. 2 cha.Ma.Si....i....nulomena. @3 cha.Ma. sudati cetam, Si. sudati ca. 4 ka. evametena @5 ka. sallakkhana. 6 ka......sallakkhana...... @7 Ma. upari. 14/389 channovadasutta, sam.maha. 19/195-196 pathama-dutiyagilanasutta. @8 Ma.mu. 12/49 bhayabheravasutta. 9 ka. sallakkhane, i. salakkhano. @10 Ma.Ma. 13/399 selasutta 11 vinaYu. 4/84-85

--------------------------------------------------------------------------------------------- page18.

"abhikkantena vannena"ti 1- adisu adhike. Ettha ca "rupupapattiya maggam bhaveti, 2- mettasahagatena cetasa ekam disam pharitva viharati"ti 3- adina nayena vuddhimantopi dhamma vutta. "ruparammanam va saddarammanam va"ti 4- adina nayena arammanadihi lakkhaniyatta salakkhanapi. "sekkha dhamma, asekkha dhamma, lokuttara dhamma"ti 5- adina nayena pujitapi, pujarahati adhippayo. "phasso hoti, vedana hoti"ti 6- adina nayena sabhavaparicchinnatta paricchinnapi. "mahaggata dhamma, appamana dhamma, anuttara dhamma"ti 7- adina nayena adhikapi dhamma vutta. Tenetametassa vacanatthakosallattham vuttam:- yam ettha vuddhimanto salakkhana pujita paricchinna vuttadhika ca dhamma abhidhammo tena akkhatoti. Yam panettha avasittham, tam:- pitakam pitakatthavidu pariyattibhajanatthato ahu tena samodhanetva tayopi vinayadayo neyya. Pariyattipi hi "ma pitakasampadanena"ti 8- adisu pitakanti vuccati. "atha puriso agaccheyya kuddalapitakamadaya"ti 9- adisu yamkinci bhajanampi. Tasma pitakam pitakatthavidu pariyattibhajanatthato ahu idani tena samodhanetva tayopi vinayadayo neyaya. Tena evam duvidhatthena pitakasaddena saha samasam katva vinayo ca so pitakanca pariyattibhavato tassa tassa atthassa bhajanato cati vinayapitakam, yatha vutteneva nayena suttanca tam pitakancati suttantapitakam, abhidhammo ca so pitakancati abhidhammapitakanti evamete tayopi vinayadayo neyya. Evam natva ca punapi tesuyeva pitakesu nanappakarakosallattham @Footnote: 1 khu.i. 26/75 vimanavatthu 2 abhi.dha. 34/160 .pe. 3 di. maha 10/262 @mahasudassanasutta. 4 abhi.dha. 34/1 cittuppadakanda. 5 abhi.dha. 34/11 tikamatika- @matika, 34/12 dukamatika. 6 abhi.dha. 34/1 cittppadakanda. 7 abhi.dha. 34/12 @tikamatika, 1/99 dukamatika 8 an. tika. 20/66 kesaputtasutta. 9 Ma.mu. 12/228 @kakacupamasutta, sam.ni. 16/55 maharukkhasutta, sam.ni. 16/59 vinnanasutta.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page19.

Desanasasanakatha bhedantesu yatharaham sikkhappahanagambhira- bhavanca paridipaye. Pariyattibhedam sampattim vipattincapi yam yahim papunati yatha bhikkhu tampi sabbam vibhavaye. Tatrayam paridipana, vibhavana, ca:- etani hi tini pitakani yathakkamam anavoharaparamatthadesana yathaparadhayathanuloma- yathadhammasasanani samvarasamvaraditthivinivethananamarupaparicchedakatha cati 1- vuccanti. Ettha hi vinayapitakam anarahena bhagavata anabahullato desitatta anadesana. Suttantapitakam voharakusalena bhagavata voharabahullato desitatta voharadesana. Abhidhammapitakam paramatthakusalena bhagavata paramatthabahullato desitatta paramatthadesanati vuccati. Tatha pathamam ye te pacuraparadha satta, te yathaparadham ettha sasitati yathaparadhasasanam. Dutiyam anekajjhasayanusayacariyadhimuttika satta yathanulomam ettha sasitati yathanulomasasanam. Tatiyam dhammapunjamatte aham mamati sannino satta yathadhammam ettha sasitati yathadhammasasananti vuccati. Tatha pathamam ajjhacarapatipakkhabhuto samvarasamvaro ettha kathitoti samvarasamvarakatha. Samvarasamvaroti khuddako ceva mahanto ca samvaro kammakammam viya phalaphalam viya ca. Dutiyam dvasatthiditthipatipakkhabhuta ditthivinivethana ettha kathitati ditthivinivethanakatha. Tatiyam ragadipatipakkhabhuto namarupaparicchedo ettha kathitoti namarupaparicchedakathati vuccati. Tisupi ca etesu tisso sikkha tini pahanani catubbidho ca gambhirabhavo veditabbo. Tatha hi vinayapitake visesena adhisilasikkha vutta, suttantapitake adhicittasikkha, abhidhammapitake adhipannasikkha. Vinayapitake ca vitikkamappahanam kilesanam vitikkamapatipakkhatta silassa. Suttantapitake pariyutathanappahanam pariyutthanapatipakkhatta samadhissa. Abhidhammapitake @Footnote: 1 cha.Ma......paricchedakathati ca.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page20.

Anusayappahanam anusayapatipakkhatta pannaya. Pathame ca tadangappahanam kilesanam, 1- itaresu vikkhambhanasamucchedappahanani. Pathame ca duccaritasankilesappahanam. Itaresu tanhaditthisankilesappahanam. 2- Ekamekasmimncettha catubbidhopi dhammatthadesanapativedhagambhirabhavo veditabbo. Tattha dhammoti tanti. Atthoti tassayevattho. Desanati tassa manasa suvavatthapitaya 3- tantiya desana. Pativedhoti tantiya tantiatthassa ca yathabhutavabodho. Tisupi cetesu ete dhammatthadesanapativedha, yasma sasadihi viya mahasamuddo mandabuddhihi dukkhogalha alabbhaneyyappatittha ca, tasma gambhiRa. Evam ekamekasmim ettha catubbidhopi gambhirabhavo veditabbo. Aparo nayo:- dhammoti hetu. Vuttam hetam "hetumhi nanam dhammapatisambhida"ti. 4- Atthoti hetuphalam. Vuttam hetam "hetuphale nanam atthapatisambhida"ti. 4- Desanati pannatti. Yathadhammam dhammabhilapoti adhippayo. Anulomapatilomasankhepavittharadivasena va kathanam. Pativedhoti abhisamayo. So ca lokiyalokuttaro visayato asammohato ca atthanurupam dhammesu dhammanurupam atthesu pannattipathanurupam pannattisu avabodho, tesam tesam va tattha tattha vututadhammanam pativijjhitabbo salakkhanasankhato aviparitasabhavo. Idani yasma etesu pitakesu yam yam dhammajatam va atthajatam va ya cayam yatha yatha napetabbo attho sotunam nanassa abhimukho hoti, tatha tatha tadatthajotika desana, yo cettha aviparitavabodhasankhato pativedho, tesam tesam va dhammanam pativijjhitabbo salakkhanasankhato aviparitasabhavo. Sabbametam anupacitakusalasambharehi duppannehi sasadihi viya mahasamuddo dukkhogalham alabbhaneyyappatittham ca, tasma gambhiram. Evampi ekamekasmim ettha catubbidhopi gambhirabhavo veditabbo. Ettavata ca:- desanasasanakatha bhedantesu yatharaham sikkhappahanagambhira- bhavanca paridipayeti. @Footnote: 1 ayam patho cha.Ma.i. potthakesu na dissati. 2 Si. tanhaditthisamkilesanam pahana. @3 cha.Ma.i. vavatthapitaYu. 4 abhi.vi. 35/720

--------------------------------------------------------------------------------------------- page21.

Ayam gatha vuttatthava hoti. Pariyattibhedam sampattim vipattincapi yam yahim papunati yatha bhikkhu tampi sabbam vibhavayeti. Ettha pana tisu pitakesu tividho pariyattibhedo datthabbo. Tisso hi pariyattiyo alagaddupama nissaranattha bhandagarikapariyattiti. Tattha ya duggahita uparambhadihetu pariyaputa, ayam alagaddupama. Yam sandhaya vuttam "seyyathapi bhikve puriso alagaddatthiko alagaddagavesi alagaddapariyesanam caramano, so passeyya mahantam alagaddam tamenam bhoge va nangutthe va ganheyya, tassa so alagaddo patiparivattitva 1- hatthe va bahayam va annatarasmim va angapaccange damseyya, so tatonidanam maranam va nigaccheyya maranamattam va dukkham. Tam kissa hetu? duggahitatta bhikkhave alagaddassa. Evameva kho bhikkhave idhekacce moghapurisa dhammam pariyapunanti suttam .pe. Vedallam, te tam dhammam pariyapunitva tesam dhammanam pannaya attham na upaparikkhanti, tesam te dhamma pannaya attham anupaparikkhatam na nijjhanam khamanti, te uparambhanisamsa ceva dhammam pariyapunanti itivadappamokakhanisamsa ca, yassa catthaya dhammam pariyapunanti, tancassa attham nanubhonti, tesam te dhamma duggahita digharattam. Ahitaya dukkhaya samvattanti. Tam kissa hetu? duggahitatta bhikkhave dhammanan"ti 2- Ya pana sugahita silakkhandhadiparipurimyeva akankhamanena pariyaputa, na uparambhadihetu, ayam nissaranattha. Yam sandhaya vuttam "tesam te dhamma sugahita digharattam hitaya sukhaya samvattanti. Tam kissa hetu? sugahitatta bhikkhave dhammanan"ti. 3- Yam pana parinnatakkhandho pahinakileso bhavitamaggo patividdhakuppo sacchikatanirodho khinasavo kevalam pavenipalanatthaya vamsanurakkhanatthaya pariyapunati, ayam bhandagarikapariyattiti. @Footnote: 1 Ma. patinivattitva. 2 Ma.mu. 12/238 alagaddupamasutta. @3 Ma.mu. 12/239 alagaddupamasutta.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page22.

Vinaye pana supatipanno bhikkhu silasampadam nissaya tisso vijja papunati, tasamyeva ca tattha pabhedavacanato. Sutte supatipanno samadhisampadam nissaya cha abhinna papunati tasamyeva ca tattha pabhedavacanato. Abhidhamme supatipanno pannasampadam nissaya catasso patisambhida papunati tasamyeva ca tattheva pabhedavacanato. Evametesu supatipanno yathakkamena imam vijjattayachalabhinnacatupatisambhidadibhedam sampattim papunati. Vinaye pana duppatipanno anunnatasukhasamphassaattharanapapuranadisamphassasamannato patikkhittesu upadinnaphassadisu anavajjasanni hoti. Vuttampi hetam "tathaham bhagavata dhammam desitam ajanami, yatha yeme antarayika dhamma vutta bhagavata, te patisevato nalam antarayaya 1- "ti. Tato dussilabhavama papunati. Sutte duppatipanno "cattarome bhikkhave puggala santo samvijjamana"ti 2- adisu adhippayam ajananto duggahitam ganhati, yam sandhaya vuttam "attana duggahitena amhe ceva abbhacikkhati attananca khanati bahunca apunnam pasavati"ti. 3- Tato micchaditthitam papunati. Abhidhamme duppatipanno dhammacintam atidhavanto acinteyyanipi cinteti, tato cittavikkhepam papunati. Vuttam hetam "cattarimani bhikkhave acinteyyani na cintetabbani, yani cintento ummadassa vighatassa bhagi assa"ti. 4- Evametesu duppatipanno yathakkamena imam dussilabhava- micchaditthitacittakkhepabhedam vipattim papunatiti. Ettavata pariyattibhedam sampattim vipattincapi yam yahim papunati yatha bhikkhu tampi sabbam vibhavayeti. Ayampi gatha vuttattha hoti. Evam nanappakarato pitakani natva tesam vasenetam buddhavacanam tividhanti natabbam. @Footnote: 1 vinaYu. 6/65, Ma.mu. 12/66 alagaddupamasutta. 2 an. catukka. 21/43 .pe. @3 vinaYu. 6/65, suttanta. Ma.mu. 12/499 mahatanhasankhayasutta. @4 an. catukka. 21/77 acinteyyasutta.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page23.

Katham nikayavasena pancavidham? sabbameva cetam dighanikayo majjhimanikayo samyuttanikayo anguttaranikayo khuddakanikayoti pancappabhedam hoti. Tattha katamo dighanikayo? tivaggasangahani brahmajaladini catuttimsa suttani. Catuttimseva suttanta tivaggo yassa sangaho, esa dighanikayoti pathamo anulomikoti. Kasama panesa dighanikayoti vuccati? dighappamananam suttanam samuhato Nivasato ca. Samuhanivasa hi nikayoti 1- vuccanti. "naham bhikkhave annam ekanikayampi samanupassami evam cittam yathayidam bhikkhave tiracchanagata pana, 2- ponikanikayo cikkhallikanikayo"ti evamadini cettha sadhakani sasanato lokato ca. Evam sesanampi nikayabhave vacanattho veditabbo. Katamo majjhimanikayo? majjhimappamanani pancadasavaggasangahani Mulapariyayasuttadini diyaddhasatam dve ca suttani. Diyaddhasatasuttanta dve ca suttani yattha so nikayo majjhimo panca dasavaggapariggahoti. Katamo samyuttanikayo? devatasamyuttadivasena kathitani oghataranadini Satta suttasahassani satta suttasatani ca dvasatthi suttani. Satta suttasahassani satta suttasatani ca dvasatthi ceva suttanta eso samyuttasangahoti. Katamo anguttaranikayo? ekekaangatirekavasena kathitani cittapariyadanadini Nava suttasahassani panca suttasatani sattapannasanca suttani. Nava suttasahassani panca suttasatani ca sattapannasa suttani sankhya anguttare ayanti. Katamo khuddakanikayo? sakalam vinayapitakam abhidhammapitakam khuddakapathadayo Ca pubbe nidassita 3- pancadasappabheda 4- thapetva cattaro nikaye avasesam buddhavacanam. @Footnote: 1 Si. nikayati. 2 sam.khandha. 17/100 dutiyagaddulabaddhasutta @3 cha.Ma. dassita 4 i. pubbenidassitapancadasappabheda

--------------------------------------------------------------------------------------------- page24.

Thapetva caturopete nikaye dighaadike tadannam buddhavacanam nikayo khuddako matoti. Evam nikayavasena pancavidham. Katham angavasena navavidham? sabbameva hidam suttam geyyam veyyakaranam Gatha udanam itivuttakam jatakam abbhutadhammam vedallanti navappabhedam hoti. Tattha ubhatovibhanganiddesakhandhakaparivara suttanipate mangalasutta- ratanasuttanalakasuttatuvattakasuttani annampi ca suttanamakam tathagatavacanam suttanti veditabbam. Sabbampi sagathakam suttam geyyanti veditabbam. Visesena samyuttake sakalopi sagathakavaggo. Sakalam abhidhammapitakam, niggathakam suttam, yam ca annampi atthahi angehi asangahitam buddhavacanam, tam veyyakarananti veditabbam. Dhammapadam theragatha therigatha suttanipate nosuttanamika suddhikagatha ca gathati veditabba. Somanassananamayikagathapatisamyutta dveasiti suttanta udananti veditabbam. Vuttam hetam bhagavatati 1- adinayappavatta dasuttarasatasuttanta itivutatakanti veditabbam. Apannakajatakadini apannakajatakadini pannasadhikani panca jatakasatani jatakanti veditabbam. Cattarome bhikkhave acchariya abbhutadhamma anandeti 2- adinayappavatta sabbepi acchariyabbhutadhammapatisamyutta suttanta abbhutadhammanti veditabbam. Culavedallamahavedallasammaditthisakkapanhasankharabhajaniyamahapunnamasuttadayo 3- sabbepi vedanca tutthinaca laddha laddha pucchitasuttanta vedallanti veditabbam 4-. evam angavasena navavidham. Katham dhammakkhandhavasena caturasitisahassavidham? sabbameva cetam buddhavacanam Dvasiti buddhato ganhim dve sahassani bhikkhuto caturasiti sahassani ye me dhamma pavattinoti. 5- Evam paridipitadhammakkhandhavasena caturasitisahassappabhedam hoti. Tattha ekanusandhikam suttam eko dhammakkhandho. Yam anekanusandhikam tatthanusandhivasena @Footnote: 1 khu.i. 25/1-10 .l. itivuttaka 2 di. maha. 10/209 mahaparinibbanasutta @3 Si.i..... suttantadayo 4 i. veditabbo 5 khu. thera. 26/1027 theragatha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page25.

Dhammakkhandhaganana. Gathabandhesu panhapucchanam eko dhammakkhandho. Vissajjanam eko. Abhidhamme ekamekam tikadukabhajanam ekamekam ca cittavarabhajanam eko dhammak- khandho. Vinaye atthi vatthu, atthi matika, atthi padabhajaniyam, atthi antarapatti, atthi apatti, atthi anapatti, atthi tikacchedo. Tatthekameko kotthaso ekeko dhammakkhandhoti veditabbo. Evam dhammakkhandhavasena caturasitisahassavidham. Evametam abhedato rasavasena ekavidham, bhedato dhammavinayadivasena duvidhadibhedam buddhavacanam sangayantena mahakassapappamukhena vasiganena ayam dhammo, ayam vinayo, idam pathamabuddhavacanam, idam majjhimabuddhacanam, idam pacchimabuddhavacanam, idam vinayapitakam, idam suttantapitakam, idam abhidhammapitakam, ayam dighanikayo .pe. Ayam khuddakanikayo, imani suttadini navangani, imani caturasitidhammakkhandhasahassaniti imam pabhedam vavatthapetvava sangitam. Na kevalanca imameva annampi udanasangahavaggasangahapeyyalasangahaekakanipatadukanipatadinipata- sangahasamyuttasangahapannasasangahadimanekavidham tisu pitakesu sandissamanam sangahappabhedam vavatthapetva evam 1- sattahi masehi sangitam. Sangitipariyosane cassa idam mahakassapattherena dasabalassa sasanam pancavassasahassaparimanakalam pavattanasamattham katanti sanjatappamoda sadhukaram viya dadamana ayam mahapathavi udakapariyantam katva anekappakaram kampi sankampi sampakampi sampavedhi. Anekani ca acchariyani paturahesunti. Ayam pathamamahasangiti nama, ya loke satehi pancahi kata tena pancasatati ca thereheva katatta ca therikati pavuccatiti. ------------------ @Footnote: 1 cha.ma, eva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page26.

1. Barhmajalasutta paribbajakakathavannana imissa pathamamahasangitiya vattamanaya vinayasangahavasane suttantapitake adinikayassa adisuttam brahmajalam pucchantena ayasmata mahakassapena "brahmajalam avuso ananda kattha bhasitan"ti evamadivuttavacanapariyosane yattha ca bhasitam, yanca arabbha bhasitam, tam sabbam pakasento ayasma anando "evamme sutan"ti adimaha. Tena vuttam "brahmajalassapi `evamme sutan'ti adikam ayasmata anandena pathamamahasangitikale vuttam nidanamadi"ti. [1] Tattha evanti nipatapadam. Meti adini namapadani. Patipanno hotiti ettha patiti upasaggapadam. Hotiti akhyatapadam. Imina tava nayena padavibhago veditabbo. Atthato pana evamsaddo tava upamupadesasampahamsanagarahana- vacanasampatiggahakaranidassanavadharanadianekatthappabhedo. Tathahesa "evam jatena maccena kattabbam kusalam bahun"ti 1- evamadisu upamayam agato. "evam te abhikkamitabbam, evam te patikkamitabban"ti 2- adisu upadese. "evametam bhagava, evametam sugata"ti 3- adisu sampahamsane. "evamevam 4- panayam vasali yasmim va tasmim va tassa mundakassa samanakassa vannam bhasati"ti 5- adisu garahane. "evam bhanteti kho te bhikkhu bhagavato paccassosun"ti 6- adisu vacanasampatiggahe. 7- "evam byakho aham bhante bhagavata dhammam desitam ajanami"ti 8- adisu akare. "ehi tvam manavaka yena samano anando tenupasankama, upasankamitva mama vacanena samanam anandam appabadham appatankam lahutthanam balam phasuviharam puccha `subho manavo todeyyaputto bhavantam anandam appabadham .pe. Phasuviharam pucchati'ti, evanca vadehi `sadhu kira bhavam @Footnote: 1 khu. 25/53 dhammapada 2 an. catukka. 21/122 umibhayasutta. @3 an. tika. 20/66 kesaputtasutta 4 Ma. evameva 5 sam. sa. 15/187 dhananjanisutta. @6 Ma.mu. 12/1 mulapariyayasutta 7 ka. vacanapatiggahe @8 Ma.mu. 12/398 mahatanhasankhayasutta, vinaYu. 2/417 aritthasikkhapada

--------------------------------------------------------------------------------------------- page27.

Anando yena subhassa manavassa todeyyaputtassa nivesanam, tenupasankamatu anukampam upadaya"ti 1- adisu nidassane. "tam kim mannatha kalama ime dhamma kusala va akusala vati? akusala bhante. Savajja va anavajja vati? savajja bhante. Vinnugarahita va vinnupasattha vati? vinnugarahita bhante. Samatta samadinna ahitaya dukkhaya samvatnti no va, katham vo 2- ettha hotiti? samatta bhante samadinna ahitaya dukkhaya samvattanti, evam no ettha hoti"ti 3- adisu avadharane. Svayamidha akaranidassanavadharanesu datthabbo. Tattha akaratthena evamsaddena etamattham dipeti nananayanipunam anekajjhasayasamutthanam atthabyanjanasampannam vividhapatihariyam dhammatthadesana- pativedhagambhiram sabbasattanam sakasakabhasanurupato sotapathamagacchantam tassa bhagavato vacanam sabbappakarena ko samattho vinnatum, sabbathamena pana sotukamyatam 4- janetvapi evamme sutam, mayapi ekenakarena sutanti. Nidassanatthena "naham sayambhu, na maya idam sacchikatan"ti attanam parimocento evamme sutam, mayapi evam sutanti idani vattabbam sakalam suttam nidasseti. Avadharanatthena "etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam bahussutanam yadidam anando, gatimantanam, satimantanam, dhitimantanam, upatthakanam yadidam anando"ti 5- evam bhagavata "ayasma anando atthakusalo dhammakusalo byanjanakusalo niruttikusalo pubbaparakusalo"ti 6- evam dhammasenapatina ca pasatthabhavanurupam attano dharanabalam dassento sattanam sotukamyatam janeti "evamme sutam, tancakho atthato va byanjanato va anunamanadhikam, evameva na annatha datthabbanti. Me saddo tisu atthesu dissati. Tatha hissa "gathabhigitam me abhojaneyyan"ti 7- adisu mayati attho. "sadhu me bhante bhagava sankhittena @Footnote: 1 di. Si. 9/445 subhasutta. 2 ka. Si. i. va 3 an. tika. 20/66 kesaputtasutta @4 cha.Ma. i. sotukamatam 5 an. eka. 20/219-223 etadaggavagga catutthavagga @6 an. catukka. 21/97 khippanisantisutta 7 sam.sa. 15/194 aggikasutta, @khu.su. 25/81 kasibharadvajasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page28.

Dhammam desetu"ti 1- adisu mayhanti attho. "dhammadayada me bhikkhave bhavatha"ti 2- adisu mamati attho. Idha pana maya sutanti ca mama sutanti ca atthadvaye yujjati. Sutanti ayam sutasaddo saupasaggo ca anupasaggo ca gamanavissutakilinnaupacitanuyogasotavinneyyasotadvaranusara- vinnatadianekatthappabhedo. Tatha hissa "senaya pasuto"ti adisu gacchantoti attho. "sutadhammassa passato"ti 3- adisu vissutadhammassati attho. "avassuta avassutassa"ti 4- adisu kilinna kilinnassati attho. "tumhehi punnam pasutam anappakan"ti 5- adisu upacitanti attho. "ye jhanapasuta dhira"ti 6- adisu jhananuyuttati attho. "dittham sutam mutan"ti 7- adisu sotavinneyyanti attho. "sutadharo sutasanniccayo"ti 8- adisu sotadvaranusaravinnatadharoti attho. Idha panassa sotadvaranusarena upadharitanti va upadharananti vati attho. Mesaddassa hi mayati atthe sati "evam maya sutam sotadvaranusarena upadharitan"ti yujjati. Mamati atthe sati "evam mama sutam 9- mama sotadvaranusarena upadharanan"ti yujjati. Evametesu tisu padesu evanti sotavinnanadivinnanakiccanidassanam. Meti vuttavinnanasamangipuggalanidassanam. Sutanti assavanabhavapatikkhepato anunanadhikaviparitaggahananidassanam 10- tatha evanti tassa sotadvaranusarena pavattaya vinnanavithiya nanappakarena arammane pavattibhavappakasanam. Meti attappakasanam. Sutanti dhammappakasanam. Ayam hettha sankhepo "nanappakarena arammane pavattaya vinnanavithiya maya na annam katam, idam pana katam "ayam dhammo suto"ti. Tatha evanti niddisitabbadhammappakasanam. Meti puggalappakasanam. Sutanti puggalakiccappakasanam. Idam vuttam hoti "yam suttam niddisissami, tam maya evam sutan"ti. @Footnote: 1 sam. sala. 18/112 (sa.) punnasutta 2 Ma.mu. 12/29 dhammadayadasutta @3 vinaYu. 4/5 mucalindakatha, khu. u, 25/11 mucalindasutta @4 vinaYu. 8/149, 228, 241 bhikkhunivibhanga @5 khu.khu. 25/7 tirokuddasutta. khu peta. 26/14 tirokuddasutta. @6 khu.dha. 25/181 dhammapada 7 Ma. mu, 12/241 alagaddupamasutta @8 Ma.mu. 12/333, 339 mahagosingasutta. an. catukka. 21/22 dutiyauruvelasutta @9 ka.me sutam sotadvaranusarena 10 cha.Ma. anunadhikaraviparitaggahananidassanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page29.

Tatha evanti yassa cittasantanassa nanakarappavattiya nanattha- byanjanaggahanam hoti, tassa nanakaraniddeso. evanti hi ayamakarapannatti. Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso. Ettavata nanakarappavattena cittasantanena tamsamangino kattu visayaggahanasannitthanam 1- katam hoti. Athava evanti puggalakiccaniddeso. Sutanti vinnanakiccaniddeso. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. Ayam panettha sankhepo "maya savanakiccavinnanasamangina puggalena vinnanavasena laddhasavanakiccavoharena sutan"ti. Tattha evanti ca meti ca sacchikatthaparamatthavasena 2- avijjamanapannatti. Kinhettha tam paramatthato atthi, yam evanti va meti va niddesam labhetha. Sutanti vijjamanapannatti. Yam hi tam ettha sotena upaladdham, tam paramatthato vijjamananti. Tatha evanti ca meti ca tam tam upadaya vattabbato upadapannatti. 3- Sutanti ditthadini upanidhaya vattabbato upanidhapannatti. 4- Ettha ca evanti vacanena asammoham dipeti. Na hi sammulho nanappakarapativedhasamattho hoti. Sutanti vacanena sutassa asammosam dipeti. Yassa hi sutam pammuttham 5- hoti, na so kalantarena maya sutanti patijanati. 6- Iccassa asammohena pannasiddhi, asammosena pana satisiddhi. Tattha pannapubbangamaya satiya byanjanavadharanasamatthata, satipubbangamaya pannaya atthapativedhasamatthata. Tadubhayasamatthatayogena atthabyanjanasampannassa dhamma- kosassa anupalanasamatthato dhammabhandagarikattasiddhi. Aparo nayo. Evanti vacanena yonisomanasikaram dipeti ayonisomanasikaroto nanappakarapativedhabhavato. Sutanti vacanena avikkhepam dipeti vikkhittacittassa savanabhavato. Tatha hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiya vuccamanopi "na maya sutam, puna bhanatha"ti bhanati. Yonisomanasikarena cettha attasammapanidhim pubbe ca katapunnatam sadheti sammaappanihitattassa pubbeakatapunnassa va tadabhavato. avikkhepanasaddhammassavanam sappurisupassayanca 7- sadheti. na hi vikkhittacitto sotum sakkoti, na ca sappurise anupassayamanassa savanam atthiti. @Footnote: 1 cha.Ma. visaye gahanasannitthanam 2 cha.Ma. saccikat tha.... 3 Si. upadayapannatti @4 i. upanidhayapannatti. 5 cha.Ma. sammuttham 6 ka. pajanati, i. pativijanati. @7 cha.Ma. sappurisupanissayanca

--------------------------------------------------------------------------------------------- page30.

Aparo nayo. Yasma "evanti yassa cittasantanassa nanakarappavattiya nanatthabyanjanaggahanam hoti, tassa nanakaraniddeso"ti vuttam. So ca evam bhaddako akaro na sammaappanihitattano pubbeakatapunnassa va hoti, tasma evanti imina bhaddakenakarena pacchimacakkadvayasampattimattano dipeti. Sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattimattano 1- dipeti. Na hi appatirupadese vasato sappurisupassayavirahitassa 2- va savanam atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiya asayasuddhi siddha hoti, purimacakkadvayasiddhiya payogasuddhi. Taya ca asayasuddhiya adhigamabyattisiddhi, payogasuddhiya agamabyattisidadhi. Iti payogasayasuddhassa agamadhigamasampannassa vacanam arunuggam viya suriyassa udayato yonisomanasikaro viya ca kusalakammassa arahati bhagavato vacanassa pubbangamam bhavitunti thane thero nidanam 3- thapento "evamme sutan"ti adimaha. Aparo nayo. Evanti imina nanappakarapativedhadipakena vacanena attano atthapatibhanapatisambhidasampattisabhavam dipeti. Sutanti imina sotabbappabhedapativedhadipakena vacanena dhammaniruttipatisambhidasampattisabhavam. Evanti ca idam yonisomanasikarapadipakam vacanam bhasamano "ete maya dhamma manasanupekkhita ditthiya suppatividdha"ti dipeti. Sutanti idam savanayogadipakam vacanam bhasamano "bahu maya dhamma suta dhata 4- vacasa paricita"ti dipeti. Tadubhayenapi atthabyanjanaparipurim dipento savane adaram janeti. Atthabyanjanaparipunnam hi dhammam adarena assunanto mahata hita paribahiro hotiti tasma adaram janetva sakkaccam ayam dhammo sotabboti. "evamme sutan"ti imina pana sakalena vacanena ayasma anando tathagatappaveditam dhammam attano adahanto asappurisabhumim atikkamati, savakattam patijananto sappurisabhumim okkamati. Tatha asaddhamma cittam vutthapeti, saddhamme cittam patitthapeti. "kevalam sutamevetam maya, tasseva pana bhagavato vacanan"ti @Footnote: 1 cha.Ma. purimacakkadvayasampattim, 2 cha.Ma. sappurisupanissaYu... @3 cha.Ma. thane nidanam 4 cha.Ma. dhata

--------------------------------------------------------------------------------------------- page31.

Dipento attanam parimoceti, sattharam apadisati, jinavacanam appeti, dhammanettim patitthapeti. Apica "evamme sutan"ti attana uppaditabhavam appatijananto purimasavanam 1- vivaranto "sammukha patiggahitamidam maya tassa bhagavato catuvesarajjavisaradassa dasabaladharassa asabhanthanatthayino sihanadanadino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarajassa dhammadhipatino dhammadipassa dhammasaranassa saddhammavaracakkavattino sammasambuddhassa vacanam, na ettha atthe va dhamme va pade va bayanjane va kankha va vimati va kattabba"ti sabbesam devamanussanam imasmim dhamme assaddhiyam vinaseti, saddhasampadam uppadetiti. Tenetam vuccati:- "vinasayati assaddham saddham vaddheti sasane evamme sutamiccevam vadam gotamasavako"ti. Ekanti gananaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. Ekam samayanti aniyamitaparidipanam. Tattha samayasaddo:- samavaye khane kale samuhe hetuditthisu patilabhe pahane ca pativedhe ca dissati. Tatha hissa "appevanama svepi upasankameyyama kalam ca samayam ca upadaya"ti 2- evamadisu samavayo attho. "ekova kho bhikkhave khano ca samayo ca brahmacariyavasaya"ti 3- adisu khano. "unhasamayo parilahasamayo"ti 4- adisu kalo. "mahasamayo pavanasmimn"ti 5- adisu samuho. "samayopi kho te bhaddali appatividdho ahosi, bhagava kho savatthiyam viharati, bhagavapi mam janissati `bhaddali nama bhikkhu satthu sasane sikkhaya na paripurakari'ti 6- ayampi kho te bhaddali samayo appatividdho ahosi"ti 7- adisu hetu. "tena kho pana samayena uggahamano paribbajako samanamundikaputto 8- samayappavadake tindukacire ekasalake mallikaya arame pativasati"ti 9- adisu ditthi. @Footnote: 1 Ma. purimavacanam 2 di.Si. 9/447 subhasutta. 3 an. atthaka. 23/119 (sa.) @akkhanasutta. 4 vinaYu. 2/358 nahanasikkhapada 5 di, maha. 10/332 mahasamayasutta, @sam. sa. 15/37 samayasutta. 6 ka. paripurikariti 7 Ma.Ma. 13/134 bhaddalisutta @8 Si. samanamandikaputto 9 Ma.Ma. 13/260 samanamundikasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page32.

"ditthe dhamme ca yo attho, yo cattho samparayiko, atthabhisamaya dhiro, `pandito'ti pavuccati"ti 1- adisu patilabho. "samma manabhisamaya antamakasi dukkhassa"ti 2- adisu pahanam. "dukkhassa pilanattho sankhatattho santapattho viparinamattho abhisamayattho"ti 3- adisu pativedho. Idha panassa kalo attho. Tena samvaccharautumasaddhamasarattidiva- pubbanhamajjhanhikasayanhapathamamajjhimapacchimayamamuhuttadisu kalappabhedabhutesu samayesu ekam samayanti dipeti. Tattha kincapi etesu samvaccharadisu samayesu yam yam suttam yasmim yasmim samvacchare utumhi mase pakkhe rattibhage va divasabhage va vuttam, sabbantam therassa suviditam suvavatthapitam pannaya. Yasma pana `evamme sutam asukasamvacchare asukautumhi asukamase asukapakkhe asukarattibhage asukadivasabhage va"ti evam vutte na sakka sukhena dharetum va uddisitum va uddisapetum va, bahu ca vattabbam hoti, tasma ekeneva padena tamattham samodhanetva "ekam samayan"ti aha. Ye va ime gabbhokkantisamayo 4- jatisamayo samvegasamayo abhinikkhamanasamayo dukkarakarikasamayo maravijayasamayo abhisambodhisamayo ditthadhammasukhaviharasamayo desanasamayo parinibbanasamayoti evamadayo bhagavato devamanussesu ativiya pakasa 5- anekakalappabhedaeva samaya, tesu samayesu desanasamayasankhatam ekam samayanti dipeti. Yo cayam nanakarunakiccasamayesu karunakiccasamayo, attahitaparahitapatipattisamayesu parahitapatipattisamayo, sannipatitanam karaniyadvayasamayesu dhammikathasamayo, desanapatipattisamayesu desanasamayo, tesupi samayesu annataram sandhaya "ekam samayan"ti aha. Kasma panettha yatha abhidhamme "yasmim samaye kamavacaran"ti 6- ca ito annesu ca suttapadesu "yasmim samaye bhikkhave bhikkhu vivicceva kamehi"ti 7- ca bhummavacananiddeso kato, vinaye ca "tena samayena buddho bhagava"ti 8- karanavacanena, tatha akatva "ekam samayanti upayogavacananiddeso katoti? tattha tatha, idha ca @Footnote: 1 sam.sa. 15/128 pathamaappamadasutta 2 Ma.mu 12/28 sabbasavasutta, Ma.mu. 12/221 @vitakkasanthanasutta 3 khu.pa. 31/45,46 (sa,) 4 Ma. gabbhavokkantisamayo @5 Ma. pakasita 6 abhi. dha. 1/1 cittuppadakanda @7 ana. catukka. 21/200-pemasutta 8 vinaYu. 1/1 veranjakanda .pe..

--------------------------------------------------------------------------------------------- page33.

Annatha atthasambhavato. Tattha hi abhidhamme, ito annesu suttapadesu ca adhikaranattho, bhavena bhavalakkhanattho ca sambhavati. Adhikaranam hi kalattho, samuhattho ca samayo, tattha tattha vuttanam phassadidhammanam khanasamavayahetusankhatassa ca samayassa bhavena tesam bhavo lakkhiyati, tasma tadatthajotanattham tattha bhummavacananiddeso 1- kato. Vinaye ca hetuattho karanattho ca sambhavati. Yo hi so sikkhapadapannattisamayo sariputtadihipi duvinneyyo 2-, tena samayena hetubhutena karanabhutena ca sikkhapadani pannapayanto sikkhapadapannattihetunca avekkhamano 3- bhagava tattha tattha vihasi, tasma tadatthajotanattham tattha karanavacananiddeso kato. Idha pana annasmim ca evamjatike accantasamyogattho sambhavati. Yam hi samayam bhagava imam, annam va suttantam desesi, accantameva tam samayam karunaviharena vihasi tasma tadatthajotanattham idha upayogavacananiddeso katoti. Tenetam vuccati:- "tam tam atthamavekkhitva 4- bhummena karanena ca annattha 5- samayo vutto upayogena so idha"ti. Porana pana vannayanti "tasmim samayeti va, `tena samayenati va, ekam 6- samayan'ti va abhilapamattabhedo esa, sabbattha bhummamevattho"ti. Tasma "ekam samayan"ti vuttepi "ekasmim samaye"ti attho veditabbo. Bhagavati garu. Garum hi loke bhagavati vadanti. Ayam ca sabbagunavisitthataya sabbasattanam garu, tasma bhagavati veditabbo. poranehipi vuttam:- "bhagavati vacanam settham bhagavati vacanamuttamam. Garugaravayutto so bhagava tena vuccati"ti. Apica:- "bhagyava bhaggava yutto bhagehi ca vibhattava bhattava vantagamano bhavesu bhagava tato"ti. @Footnote: 1 i. bhummavacanena niddeso 2 cha.Ma. dubbinneyyo 3 cha.Ma. apekkhamano @4 cha.Ma. atthamapekkhitva 5 cha.Ma.i. annatra 6 ka. Si.Ma.tam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page34.

Imissa gathaya vasenassa padassa vittharato attho 1- veditabbo. So ca visuddhimagge buddhanussatiniddese vuttoyeva. Ettavata cettha "evamme sutan"ti vacanena yathasutam dhammam desento bhagavato dhammakayam 2- paccakkham karoti. Tena "nayidam atikkantasatthukam pavacanam, ayam vo sattha"ti satthu adassanena ukkanthitam janam samassaseti. "ekam samayam bhagava"ti vacanena tasmim samaye bhagavato avijjamanabhavam dassento rupakayaparinibbanam sadheti. Tena "evamvidhassa nama ariyadhammassa deseta 3- dasabaladharo vajirasanghatasamanakayo sopi bhagava parinibbuto, kenannena jivite asa janetabba"ti jivitamadamattam janam samvejeti, saddhamme cassa ussaham janeti. "evan"ti ca bhananto desanasampattim niddisati. "me sutan"ti savakasampattim. "ekam samayan"ti kalasampattim. "bhagava"ti desakasampattim. Antara ca ragaham antara ca nalandanti antarasaddo karana- khanacittavemajjhavivaradisu vattati. 4- "tadantaram ko janeyya annatra tathagata"ti 5- ca, "jana sangamma mantenti manca tanca kimantaran"ti 6- adisu hi karane antarasaddo. "addasa mam bhante annatra itthi vijjantarikaya bhajanam dhovanti"ti 7- adisu khane. "yassantarato na santi kopa"ti 8- adisu citte, "antara vosanamapadi"ti 9- adisu vemajjhe. "apicayam 9- tapoda dvinnam mahanirayanam antarikaya agacchati"ti 10- adisu vivare. Svayamidha vivare vattati, tasma ragahassa ca nalandaya ca vivareti evametthattho datthabbo, 11- antarasaddena pana yuttatta upayogavacanam katam. Idisesu ca thanesu akkharacintaka "antara gamanca nadinca yati"ti evam ekameva antarasaddam payujjanti, so @Footnote: 1 Ma. vittharattho 2 i. dhammasariram 3 cha.Ma.Si.i. desako 4 cha.Ma. dissati @5 an. chakka. 22/315 (sa.) migasalasutta, an. dasaka. 24/75 migasalasutta @6 sam sa. 15/228 kulagharanisutta 7 Ma.Ma. 13/149 ladukikopamasutta @8 vinaYu. 7/332 chasakyapabbajjakatha, khu. u. 25/20 bhaddiyasutta @9-9 an. dasaka. 24/84 byakaranasutta 10 vinaYu. 1/231 catutthaparajika @11 cha.Ma.i. veditabbo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page35.

Dutiyapadepi yojetabbo hoti, ayojiyamane upayogavacanam na papunati. Idha pana yojetva eva 1- vuttoti. Addhanamaggapatipanno hotiti addhanasankhatam maggam patipanno hoti, "dighamaggan"ti attho. Addhanagamanasamayassa hi vibhange "addhayojanam gamissamiti 2- bhunjitabban"ti 3- adivacanato addhayojanampi addhanamaggo hoti. Rajagahato pana nalanda yojanameva. Mahata bhikkhusamghena saddhinti mahatati gunamahattenapi mahata, sankhyamahattenapi mahata. So hi bhikkhusamgho gunehipi maha ahosi appicchatadigunasamannagatatta. Sankhayapi maha pancasatasankhyatta. Sankhayapi maha pancasatasankhyatta. Bhikkhunam samgho bhikkhusamgho, tena bhikkhusamghena. Ditthisilasamannasanghatasankhatena samanaganenati attho. Sddhinti ekato. Pancamattehi bhikkhusatehiti panca matta etesanti pancamattani. Mattati pamanam vuccati, tasma yatha "bhojane mattannu"ti vutte "bhojane mattam janati pamanam janati"ti attho hoti, evamidhapi "tesam bhikkhusatanam pancamatta pancapamanan"ti evamattho datthabbo. Bhikkhunam satani bhikkhusatani, tehi pancamattehi bhikkhusatehi. Suppiyopi kho paribbajakoti suppiyoti tassa namam. Pikaro maggapatipannasabhagataya puggalasampindanattho. Khokaro padasandhikaro 4- byanjanasilitthatavasena vutto. Paribbajakoti sanjayassa antevasi channaparibbajako. Idam vuttam hoti "yada bhagava tam addhanamaggam patipanno, tada suppiyopi 5- paribbajako maggapatipanno 6- ahosi"ti, atitakalattho hi ettha hotisaddo. Saddhim antevasina brahmadattena manavenati ettha ante vasatiti antevasi, samipacaro santikavacaro sissoti attho. Barahamadattoti tassa namam. Manavoti sattopi coropi tarunopi vuccati:- @Footnote: 1 ka. evam 2 cha.Ma.i. gacchissamiti 3 vinaYu. 2/218 ganabhojanasikkhapada @4 i. padasandhi. 4 i. suppiyo 6 patipanno

--------------------------------------------------------------------------------------------- page36.

"codita devadutehi ye pamajjanti manava te digharattam socanti hinakayupaga nara"ti. 1- Adisu hi satto "manavo"ti vutto. "manavehipi samagacchanti katakammehipi akatakammehipi"ti adisu coro manavoti 2- vutto. 2- "ambattho manavo, 3- mandabyo 4- manavo"ti 5- adisu taruno "manavo"ti vutto. Idhapi ayamevattho. Idam vuttam hoti "brahmadattena nama tarunantevasina saddhin"ti tatrati tasmim addhanamagge, tesu va dvisu janesu. Sudanti nipatamattam. Anekapariyayenati pariyayasaddo tava varadesanakaranesu vattati. "kassa nu kho ananda ajja pariyayo bhikkhuniyo ovaditun"ti 6- adisu hi vare pariyayasaddo vattati. "madhupindikapariyayotveva nam dharehi"ti 7- adisu desanayam. "iminapi kho te rajanna pariyayena evam hotu"ti 8- adisu karane. Svayamidhapi karane vattati, tasma ayamettha attho "anekavidhena karanena"ti, "bahuhi karanehi"ti vutti hoti. Buddhassa avannam bhasatiti avannavirahitassa aparimanavannasamannagatatsapi buddhassa bhagavato "yam loke jativuddhesu kattabbam abhivadanadisamicikammam `samaggiraso'ti vuccati, tam samanassa gotamassa natthi, tasma arasarupo samano gotamo, nibbhogo, akiriyavado, ucchedavado, jegucchi, venayiko, tapassi, apagabbho. Natthi samanassa gotamassa uttarimanussadhammo alamariyananadassanaviseso, takkapariyahatam samano gotamo dhammam deseti vimamsanucaritam sayampatibhanam. Samano gotamo na sabbannu, na lokavidu, na anuttaro, na aggapuggalo"ti evam tam tam akaranameva karananti vatva tatha tatha avannam dosam nindam bhasati. @Footnote: 1 Ma. upari. 14/271 devadutasutta 2-2 ayam patho cha.Ma. potthakesu na dissati @3 di.Si. 9/259 ambatthasutta 4 cha.Ma.i. angako @5 milindapanha-/6 gabbhavakkantipanha 6 Ma. upari. 14/398 nandakovadasutta @7 Ma.mu. 12/205 madhupindikasutta 8 di. maha. 10/413 .pe,. payasisutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page37.

Yatha ca buddhassa, evam dhammassapi tam tam akaranameva karanato vatva "samanassa gotamassa dhammo durakkhato duppativedito aniyyaniko anupasamasamvattaniko"ti tatha tatha avannam bhasati. Yatha ca dhammassa, evam samghassapi yam va tam va akaranameva karanato vatva "micchapatipanno samanassa gotamassa savakasamgho, kutilapatipanno paccanikapatipadam ananulomapatipadam adhammanudhammapatipadam patipanno"ti tatha tatha avannam bhasati. Antevasi panassa "amhakam acariyo aparamasitabbam paramasati, anakkamitabbam akkamati, svayam aggim gilanto viya, hatthena asidharam paramasanto viya, mutthina sinerum padaletukamo viya, kakacadantapantiyam kilamano viya, pabhinnamadam candahatthim hatthena ganhanto viya ca vannarahasseva ratanattayassa avannam bhasamano anayabyasanam papunissati. Acariye kho pana gutham va aggim va kantakam va kanhasappam va akkamante, sulam va abhiruhante, halahalam va visam khadante, kharodakam 1- va pakkhalante, narakapapatam va papatante na antevasina tam sabbam anukatabbam hoti. Kammassaka hi satta attano kammanurupameva gatim gacchanti neva pita puttassa kammena gacchati, na putto pitu kammena na mata puttassa, na putto matuya, na bhata bhaginiya, na bhagini bhatu, na acariyo antevasino, na antevasi acariyassa kammena gacchati. Mayhanca acariyo tinnam ratananam avannam bhasati, mahasavajjo kho pana ariyupavado"ti evam yoniso ummujjitva acariyavadam maddamano samma karanameva karanato apadisanto anekapariyayena tinnam ratananam vannam bhasitumaraddho yatha tam panditajatiko kulaputto. Tena vuttam "suppiyassa pana paribbajakassa antevasi brahmadatto manavo anekapariyayena buddhassa vannam bhasati, dhammassa vannam bhasati, samghassa vannam bhasati"ti. Tattha vannanti vannasaddo santhanajatirupayatanakaranapamanagunapasamsadisu dissati. Tattha "mahantam sapparajavannam abhinimminitva"ti 2- adisu santhanam @Footnote: 1 i. nakhabhedakam 2 sam. sa. 15/142 sappasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page38.

Vuccati. "brahmanova settho vanno, hino anno vanno"ti 1- adisu jati. "paramaya vannapokkharataya samannagata"ti 2- adisu rupayatanam. "na harami na bhanjami ara singhami varijam, atha kena nu vannena gandhatthenoti vuccati"ti 3- adisu karanam. "tayo pattassa vanna"ti 4- adisu pamanam. "kada sannulha 5- pana te gahapati ime samanassa gotamassa vanna"ti 6- adisu guno. "vannarahassa vannam bhasati"ti 7- adisu pasamsa. Idha gunopi pasamsapi. Ayam kira tam tam bhutameva karanam apadisanto anekapariyayena ratanattayassa gunupasanhitam pasamsam abhasi. Tattha "itipi so bhagava araham sammasambuddho"ti adina nayena "ye bhikkhave buddhe pasanna, agge te pasanna"ti 8- adina "ekapuggalo bhikkhave loke uppajmano uppajjati .pe. Asamo asamasamo"ti 9- adina ca nayena buddhassa vanno veditabbo. "svakkhato bhagavata dhammo"ti ca "alayasamugghato vattupacchedo"ti 10- ca "ye bhikkhave ariye atthangike magge pasanna, agge te pasanna"ti 11- ca evamadihi nayehi dhammassa vanno veditabbo. "supatipanno bhagavato savakasamgho"ti ca "ye bhikkhave samghe pasanna, agge te pasanna"ti 12- ca evamadihi pana nayehi samghassa vanno veditabbo. Pahontena pana dhammakathikena pancanikaye navangam satthusasanam caturasitidhammakkhandhasahassani ogahitva buddhadinam vanno pakasetabbo. Imasmim hi thane buddhadinam gune pakasento atitthena pakkhanto 13- dhammakathikoti na sakka vattum. Idisesu hi thanesu dhammakathikassa thamo veditabbo. Brahmadatto pana manavo anussavadimattasamvaddhitena 14- attano thamena ratanattayassa vannam bhasati. @Footnote: 1 Ma.Ma. 13/402 assalayanasutta 2 di.Si. 9/331 kutadantasutta, di. maha 10/249 @mahasudassanasutta 3 sam.sa. 15/234 padumapupphasutta 4 vinaYu. 2/602 pattasikkhapada @5 cha.Ma. sannulha 6 Ma.Ma. 13/77 upalivadasutta 7 an, catukka. 21/3 pathamakhatasutta @8 an. catukka. 21/34 aggappasadasutta, khu. i. 25/90 aggappasadasutta @9 an. eka. 20/174 ekapuggalavagga @10-11-12 an. catukka. 21/34 aggappasadasutta, khu.i. 25/90 aggappasadasutta @13 cha.Ma.i pakkhando 14 cha.Ma.... sambandhitena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page39.

Itiha te ubho acariyantevasiti evam te dve acariyantevasika. Annamannassati anno annassa. Ujuvipaccanikavadati isakampi apariharitva ujumeva vividhapaccanikavada, anekavaram viruddhavadaeva hutvati attho. Acariyena hi ratanattayassa avanne bhasite antevasi vannam bhasati, puna itaro avannam, itaro vannanti evam acariyo salaphalake visarukkhaanim akotayamano viya punappunam ratanattayassa avannam bhasati. antevasi 1- pana suvannarajatamanimayaya aniya tam anim patibahayamano viya punappunam ratanattayassa vannam bhasati. Tena vuttam "ujuvipaccanikavada"ti. Bhagavantam pitthito pitthito anubandha honti bhikkhusamghancati bhagavantanca bhikkhusamghanca pacchato dassanam avijahanta iriyapathanubandhanena anubandha 2- honti, sisanulokino hutva anuggata hontiti attho. Kasma pana bhagava tam addhanam patipanno, kasma ca suppiyo anubandho, kasma ca so ratanattayassa avannam bhasatiti? bhagava tava tasmim kale rajagahaparivattakesu attharasasu mahaviharesu annatarasmim vasitva patova sarirapatijagganam katva bhikkhacaravelayam bhikkhusamghaparivuto rajagahe pindaya carati. So tam divasam bhikkhusamghassa sulabhapindapatam katva pacchabhattam pindapatapatikkanto bhikkhusamgham pattacivaram gahapetva "nalandam gamissami"ti rajagahato nikkhamitva tam addhanam patipanno. Suppiyopi tasmim kale rajagahaparivattake annatarasmim paribbajakarame vasitva paribbajakaparivuto rajagahe bhikkhaya 3- carati. Sopi tamdivasam paribbajakaparisaya sulabhabhikkham, 4- katva bhuttapataraso paribbajake paribbakhajakaparikkharam gahapetva "nalandam gamissamic "ceva bhagavato tam maggam patipannabhavam ajanantova anubandho. Sace pana janeyya, nanubandheyya. So ajanitvava gacchanto givam ukkhipitva olokayamano bhagavantam addasa buddhasiriya sobhamanam rattakambalaparikkhittamiva jangamakanakagirisikharam. @Footnote: 1 i. antevasiko 2 Si. anubaddha @3 i. pindaya 4 i. sulabhapindapatam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page40.

Tasmim kira samaye dasabalassa sarirato nikkhamitva chabbannaramsiyo 1- samanta asitihatthappamane padese 2- adhavanti vidhavanti ratanavelaratanadamaratanacunnavippakinanam viya, pasaritaratanacittakancanapatamiva, rattasuvannarasanisincamanamiva, ukkasatanipatasamakulamiva, nirantaravippakinnakanikarapupphamiva, vayuvegukkhittacina- pitthacunnamiva, indadhanuvijjulatataraganappabhavisaravipphuritaviccharitamiva ca tam vanantaram hoti. Asityanubyanjananuranjitanca pana bhagavato sariram vikasitakamaluppalamiva saram, sabbapaliphullamiva, paricchattakam, taramaricivikasitamiva gaganatalam siriya avahasantamiva, byamappabhaparikkhepavilasini cassa dvattimsavaralakkhanamala ganthetva thapitadvattimsacandamalaya dvattimsasuriyamalaya patipatiya thapitadvattimsacakkavattidvattimsasakkadevarajadvattimsamahabrahmanam sirim siriya 3- abhibhavantiiva. Tanca pana bhagavantam parivaretva thita bhikkhu sabbeva appiccha santuttha pavivitta asamsattha codaka papagarahino vattaro vacanakkhama silasampanna samadhipannavimuttivimuttinanadassanasampanna. Tesam majjhe bhagava rattakambalapakaraparikkhitto viya kancanathambho, rattapadumasandamajjhagata viya suvannanava, pavalavedikaparikkhitto viya aggikkhandho, taraganaparivarito 4- viya punnacando migapakkhinampi cakkhuni pinayati, pageva devamanussanam. Tasmim kho pana 5- divase yebhuyyena asitimahathera meghavannam pamsukulam ekamsam karitva kattaradandam adaya suvammavammita viya gandhahatthino vigatadosa vantadosa bhinnakilesa vijatitajata chinnabandhana bhagavantam parivarayimsu. So sayam vitarago vitaragehi, sayam vitadoso vitadosehi, sayam vitamoho vitamohehi, sayam vitatanho vitatanhehi, sayam nikkileso nikkilesehi, sayam buddho anubuddhehi parivarito, pattaparivarito viya kesaro, 6- kesaraparivarita viya kannika, atthanagasahassaparivarito viya chaddanto nagaraja, navutihamsasahassaparivarito viya dhatarattho hamsaraja senangaparivarito viya cakkavattiraja, devaganaparivarito 7- viya @Footnote: 1 cha.ma,i. chabbannarasmiyo 2 i. dese @3 i. siriya sirim 4 i. taraganaparivuto @5 cha.Ma.i. ca pana 6 cha.Ma.i. pattaparivaritam viya kesaram @7 i. marugana....

--------------------------------------------------------------------------------------------- page41.

Sakko devaraja, brahmaganaparivarito viya haritamahabrahma, 1- aparimitakalasancitapunnaphalanibbattaya acinteyyaya anopamaya buddhalilaya 2- cando viya gaganatalam tam maggam patipanno hoti. Athevam bhagavantam anopamaya buddhalilaya gacchantam bhikkhu ca okkhittacakkhu santindriye santamanase uparinabhe thitam punnacandam viya bhagavantamyeva namassamane disvava 3- paribbajako attano parisam avalokesi. Sa hoti kajadandake olambetva gahitoluggaviluggapitthakatidandamorapinchamattikapattapasibbakakundikadianeka- parikkharabharabharita "asukassa hattha sobhana, asukassa pada"ti evamadiniratthakavacana mukhara vikinnavaca 4- adassaniya apasadika. Tassa tam disva vippatisaro udapadi. Idani tena bhagavato vanno vattabbo bhaveyya. Yasma panesa labhasakkarahaniya ceva pakkhahaniya ca niccampi bhagavantam usuyati. 5- Annatitthiyanam hi yava buddha loke nuppajjanti, tavadeva labhasakkaro nibbattati, buddhuppadato pana patthaya parihinalabhasakkara honti, suriyuggamane khajjopanaka viya nissirikatam apajjanti. Upatissakolitananca sanjayassa santike pabbajitakaleyeva paribbajaka mahaparisa ahesum, tesu pana pakkantesu sapi tesam parisa bhinna. Iti imehi dvihi karanehi ayam paribbajako, yasma niccampi bhagavantam usuyati, tasma tam usuyavisuggaram uggiranto ratanattayassa avannameva bhasatiti veditabbo. [2] Athakho bhagava ambalatthikayam rajagarake ekarattivasam upaganchi saddhim bhikkhusamghenati bhagava taya buddhalilaya gacchamano anupububena ambalatthikadvaram papunitva suriyam oloketva "akalodani gantum, atthasamipam gato suriyo"ti ambalatthikayam rajagarake ekarattivasam upaganchi. Tattha ambalatthikati ranno uyyanam. Tassa kira dvarasamipe taruno ambarukkho atthi, tam "ambalatthika"ti vadanti. Tassa avidure bhavatta uyyanampi @Footnote: 1 cha. harito mahabrahama 2 i. buddhalilhaya @3 Si.i. disva 4 i. vippakinnavaca 5 ka. ussuyyati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page42.

"ambalatathika"tveva sankhyam gatam. Tam chayudakasampannam pakaraparikkhittam suppayojitadvaram 1- manjusa viya suguttam. Tattha ranno kilanattham patibhanacittavicittam agaram akamsu. Tam "rajagarakan"ti vuccati. Suppiyopi khoti suppiyopi tasmim thane suriyam oloketva "akalodani gantum, bahu khuddakamahallaka paribbajaka, bahuparissayo cayam maggo corehipi valayakkhehipi valamigehipi. Ayam kho pana samano gotamo uyyanam pavittho, samanassa ca gotamassa vasanatthane devata arakkham ganhanti, handahampi idheva 2- ekarattivasam upagantva sveva gamissami"ti tadevuyyanam pavisi. Tato bhikkhusamgho bhagavato vattam dassetva attano attano vasanatthanam sallakkhesi. Paribbajakopi uyyanassa ekapasse paribbajakaparikkhare otaretva vasam upaganchi saddhim attano parisaya. Paliyam arulhavaseneva pana "saddhim attano 3- antevasina brahmadattena manavena"ti vuttam. Evam vasam upagato pana so paribbajako rattibhage dasabalam olokesi. Tasmim ca samaye samanta vippakinnatara viya padipa jalanti, majjhe bhagava nisinno hoti, bhikkhusamgho ca bhagavantam parivaretva, tatthekabhikkhussapi hatthakukkuccam va padakukkuccam va ukkasitasaddo va khipitasaddo va natthi. Sa hi parisa attano ca sikkhitasikkhataya, satthari ca garavenati dvihi karanehi nivate padipasikha viya niccala sannisinnava ahosi. Paribbajako tam vibhutim disva attano parisam olokeli. Tattha keci hattham khipanti, keci padam, keci vippapanti, keci nillalitajivaha paggharitakhela dante khadanta kakacchamana gharugharupassasino 4- sayanti. So ratanattayassa vanne 5- vattabbepi issavasena puna avannameva arabhi. 6- Burahmadatto pana vuttanayeneva vannam. Tena vuttam "tatrapi sudam suppiyo paribbajako"ti sabbam vattabbam. Tattha tatrapiti tasmimpi, ambalatthikayam uyyaneti attho. @Footnote: 1 cha.Ma. i. suyojitadvaram 2 cha.Ma. idha 3 i. idam padam potthake na dissati @4 Si.i. ghurughurupassasino 5 cha.Ma. gunavanne 6 ka. vadati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page43.

[3] Sambahulananti bahukanam. Tattha vinayapariyayena tayo jana "sambahula"ti vuccanti, tato param samgho. Suttantapariyayena pana tayo tayova, tato patthaya sambahula. Idha suttantapariyayena "sambahula"ti veditabba. Mandalamaleti katthaci dve kannika gahetva hamsavattakachannena kata kutagarasalapi "mandalamalo"ti vuccati, katthaci ekam kannikam gahetva thambhapantim parikkhipitva kata upatthanasalapi "mandalamalo"ti vuccati, idha pana nisidanasala "mandalamalo"ti veditabba. Sannisinnananti nisajjanavasena. Sannipatitananti samodhanavasena. Ayam sankhiyadhammoti sankhiya 1- vuccati katha, kathadhammoti attho. Udapaditi uppanno. Katamo pana soti "acchariyam avuso"ti evamadi. Tattha andhassa pabbatarohanam viya niccam na hotiti acchariyam. Ayam tava saddanayo. Ayam pana atthakathanayo:- accharayogganti acchariyam, accharam paharitum yuttanti attho. Abhutapubbam bhutanti abbhutam. Ubhayampetam vimhayasseva adhivacanam. Yavancidanti yava ca idam. Tena supatividitataya appameyyatam dasseti. Tena bhagavata janata .pe. Supatividitati etthayam sankhepattho:- yo so bhagava samatimsa paramiyo puretva sabbakilese bhanjitva 2- anuttaram sammasambodhim abhisambuddho, tena bhagavata tesam tesam sattanam asayanusayam janata, hatthatale thapitam amalakam viya sabbam neyyadhammam passata. Apica pubbenivasadihi janata, dibbena cakkhuna passata. Tihi vijjahi va pana chahi va abhinnahi janata. Sabbattha appatihatena samantacakkhuna passata, sabbadhammajananasamatthaya va pannaya janata, sabbasattanam cakkhuvisayatitani tirokuddadigatanipi rupani ativisuddhena mamsacakkhuna passata. Attahitasadhikaya va samadhipadatthanaya pativedhapannaya janata, parahitasadhikaya karunapadatthanaya desanapannaya passata. Arinam hatatta paccayadinanca arahatta arahata. Samma samanca sabbadhammanam 3- buddhatta sammasambuddhena. Antarayikadhamme va janata. Niyyanikadhamme passata. Kilesarinam hatatta @Footnote: 1 ka. sankhiyati 2 ka. bhinditva 3 i. saccanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page44.

Paccayadinam 1- ca arahatta 1- arahata. Samma samam ca sabbadhammanam buddhatta sammasambuddhenati evam catuvesarajjavasena catuhakarehi thomitena sattanam nanadhimuttikata nanajjhasayata supatividita yava ca sutthu patividita. Idanissa supatividitabhavam dassetum "ayam hi"ti adimaha. Idam vuttam hoti:- ya ca ayam bhagavata "dhatuso bhikkhave satta samsandanti samenti, hinadhimuttika hinadhimuttikehi saddhim samsandanti samenti, kalyanadhimuttika kalyanadhimuttikehi saddhim samsandanti samenti. Atitampi kho bhikkhave addhanam dhatusova satta samsandimsu samimsu, hinadhimuttika hinadhimuttikehi .pe. Kalyanadhimuttika kalyanadhimuttikehi saddhim samsandimsu samimsu, anagatampi kho bhikkhave addhanam .pe. Samsandissanti, samessanti, etarahipi kho bhikkhave paccuppannam addhanam dhatusova satta samsandanti samenti, hinadhimuttika hinadhimuttikehi .pe. Kalyanadhimuttika kalyanadhimuttikehi saddhim samsandanti samenti"ti 2- evam sattanam nanadhimuttikata, nanajjhasayata, nanaditthikata, nanakkhantita, nanarucita naliya minantena viya, tulaya tulayantena viya ca nanadhamuttikatananena sabbannutananena vidita, sa yava supatividita. Dvepi nama satta ekajjhasaya dullabha lokasmim, ekasmim gantukame eko thatukamo hoti, ekasmim pivitukame eko bhunjitukamo. Imesu capi dvisu acariyantevasisu ayam hi suppiyo paribbajako .pe. Bhagavantam pitthito pitathito anubandha honti bhikkhusamghancati. Tattha itihameti itiha ime, evam imeti attho. Sesam vuttanayameva. [4] Athakho bhagava tesam bhikkhunam imam sankhiyadhammam viditvati ettha viditvati sabbannutananena janitva. Bhagava hi katthaci mamsacakkhuna disva janati "addasa kho bhagava mahantam darukkhandham gangaya nadiya sotena vuyhamanan"ti 3- adisu viya. Katthaci dibbacakkhuna disva janati "addasa kho bhagava dibbena cakkhuna visuddhena atikkantamanusakena ta devatayo sahassasseva pataligame @Footnote: 1-1 ayam patho cha. Si.i. potthakesu na dissati 2 sam.ni. 16/98 hinadhimuttikasutta @3 sam. sala. 18/223/322 pathamadarukkhandhopamasutta.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page45.

Vatthuni parigganhantiyo"ti 1- adisu viya. Katthaci pakatisotena sutva janati "assosi kho bhagava ayasmato anandassa subhaddena paribbajakena saddhim imam kathasallapan"ti 2- adisu viya. Katthaci dibbasotena sutva janati "assosi kho bhagava dibbaya sotadhatuya visuddhaya atikkantamanusikaya sandhanassa gahapatissa nigrodhena paribbajakena saddhim imam kathasallapan"ti 3- adisu viya. Idha pana sabbannutananena sutva 4- annasi. Kim karonto annasi? pacchimayamakiccam. Kiccanca nametam satthakam niratthakanti duvidham hoti. Tattha niratthakam kiccam bhagavata bodhipallankeyeva arahattamaggena samugghatam katam, satthakamyeva pana bhagavato kiccam hoti, tam pancavidham purebhattakiccam pacchabhattakiccam purimayamakiccam majjhimayamakiccam pacchimayamakiccanti. Tatridam purebhattakiccam:- bhagava hi patova vutthaya upatthakanuggahanattham sariraphasukatthanca mukhadhovanadisariraparikammam katva yava bhikkhacaravela, tava vivittasane vitinametva bhikkhacaravelayam nivasetva kayabandhanam bandhitva civaram parupitva pattamadaya kadaci ekako, 5- kadaci bhikkhusamghaparivuto gamam va nigamam va pindaya pavisati, kadaci pakatiya, kadaci anekehi patihariyehi vattamanehi. Seyyathidam? 6- pindaya pavisato lokanathassa purato purato gantva mudugatavata pathavim sodhenti, balahaka udakaphusitani muncanta magge renum vupasametva upari vitanam hutva titthanti, apare vata pupphani upasamharitva magge okiranti, unnata bhumippadesa onamanti, 7- onata unnamanti, padanikkhepasamaye samava bhumi hoti, sukhasamphassani padumapupphani va pade sampaticchanti. Indakhilassa anto thapitamatte dakkhinapade sarirato chabbannaramsiyo nikkhamitva suvannarasapinjarani viya, citrapataparikkhittani viya ca pasadakutagaradini alankarontiyo ito cito ca vidhavanti, 8- hatthiassavihangadayo sakasakatthanesu thitayeva madhurenakarena 9- saddam karonti, tatha bherivinadini turiyani, @Footnote: 1 di. maha. 10/152 mahaparinibbanasutta, khu.u. 25/76 pataligamiyasutta @2 di. maha. 10/213 mahaparinibbanasutta 3 di. pati. 11/54 udumbarikasutta @4 ka, disva 5 i. eko 6 cha.Ma. seyyathidam @7 i. onamanti 8 cha.Ma. dhavanti 9 vi. madhurena sarena.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page46.

Manussanam ca kayupagani abharanani. Tena sannanena manussa jananti "ajja bhagava idha pindaya pavittho"ti. Te sunivattha suparuta gandhapupphadini adaya ghara nikkhamitva antaravithim patipajjitva bhagavantam gandhapupphadihi sakkaccam pujetva vanditva "amhakam bhante dasa bhikkhu, amhakam visati. Pannasam .pe. Satam detha"ti yacitva bhagavatopi pattam gahetva asanam pannapetva sakkaccam pindapatena patimanenti. Bhagava katabhattakicco tesam sattanam cittasantanani 1- oloketva tatha dhammam deseti, yatha keci saranagamanesu patitthahanti, keci pancasilesu, keci sotapattisakadagamianagamiphalanam annatarasmim, keci pabbajitva aggaphale arahatteti. evam mahajanam anuggahetva utthayasana viharam gacchati. Tattha gantva mandalamale pannattavarabuddhasane nisidi 2- bhikkhunam bhattakiccapariyosanam agamayamano. Tato bhikkhunam bhattakiccapariyosane upatthako bhagavato nivedeti, atha bhagava gandhakutim pavisati. Idam tava purebhattakiccam. Athakho bhagava evam katapurebhattakicco gandhakutiya upatthane 3- nisiditva pade pakkhaletva padapithe thatva bhikkhusamgham ovadati "bhikkhave appamadena sampadetha, dullabho buddhuppado lokasmim, dullabho manussattapatilabho, dullabha khanasampatti, dullabha pabbajja, dullabham saddhammassavanan"ti. Tattha keci bhagavantam kammatthanam pucchanti. Bhagavapi tesam cariyanurupam kammatthanam deti. Tato sabbepi bhagavantam vanditva attano attano rattitthanadivatthanani gacchanti. Keci arannam, keci rukkhamulam, keci pabbatadinam annataram, keci catummaharajikabhavanam .pe. Keci vasavattibhavananti. Tato bhagava gandhakutim pavisitva sace akankhati, dakkhinena passena sato sampajano muhuttam sihaseyyam kappeti. Atha samassasitakayo vutthahitva dutiyabhage lokam voloketi. Tatiyabhage yam gamam va nigamam va upanissaya viharati, tattha mahajano purebhattam danam datva pacchabhattam sunivattho suparuto gandhapupphadini adaya vihare sannipatati. Tato bhagava sampattaya parisaya anurupena patihariyena gantva dhammasabhayam pannattavarabuddhasane nisajja @Footnote: 1 i. santanani. 2 cha.Ma.,i. nisidati. 3 Si. upatthakena pannattasane.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page47.

Dhammam deseti kalayuttam samayayuttam, atha kalam viditva parisam uyyojeti, manussa bhagavantam vanditva pakkamanti. Idam pacchabhattakiccam. So evam nitthitapacchabhattakicco sace gattani osincitukamo hoti, buddhasana vutthaya nhanakotthakam pavisitva upatthakena patiyaditaudakena gattani utum ganhapeti. Upatthakopi buddhasanam anetva gandhakutiparivene pannapeti. Bhagava surattam duppatam 1- nivasetva kayabandhanam bandhitva ekamsam uttarasangam katva tattha gantva nisidati. Ekakova 2- muhuttam patisallino, atha bhikkhu tato tato agamma bhagavato upatthanam agacchanti. Tatthekacce panham pucchanti, ekacce kammatthanam, ekacce dhammassavanam yacanti. Bhagava tesam adhippayam sampadento purimayamam vitinameti. Idam purimayamakiccam. Purimayamakiccapariyosane pana bhikkhusu bhagavantam vanditva pakkantesu 3- sakaladasasahassilokadhatudevatayo okasam labhamana bhagavantam upasankamitva panham pucchanti yathabhisankhatam antamaso caturakkharampi. Bhagava tasam devatanam panham vissajjento majjhimayamam vitinameti. Idam majjhimayamakiccam. Pacchimayamam pana tayo kotthase katva purebhattato patthaya nisajjaya pilitassa sarirassa kilasubhavamocanattham ekam kotthasam cankamena vitinameti, dutiyakotthase gandhakutim pavisitva dakkhinena passena sato sampajano sihaseyyam kappeti, tatiyakotthase paccutthaya nisiditva purimabuddhanam santike danasiladivasena katadhikarapuggaladassanattham buddhacakkhuna lokam voloketi. Idam pacchimayamakiccam. Tasmim pana divase bhagava purebhattakiccam rajagahe pariyosapetva pacchabhatte maggam agato, purimayame bhikkhunam kammatthanam kathetva majjhimayame devatanam panham vissajjetva pacchimayame cankamam aruyha cankamamano pancannam bhikkhusatanam imam sabbannutananam arabbha pavattam katham sabbannutananeneva sutva annasiti. Tena vuttam "pacchimayamakiccam karonto annasi"ti. @Footnote: 1 i. rattaduppatam. 2 i. eko ca 3 i. pakkamantesu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page48.

Natva ca panassa etadahosi "ime bhikkhu mayham sabbannutananam arabbha gunam kathenti, etesanca sabbannutananakicacam na pakatam, mayhameva pakatam, mayi pana gate ete attano katham nirantaram arocessanti, tato nesam aham tam atthuppattim katva tividham silam vibhajanto dvasatthiya thanesu appativattiyam sihanadam nadanto paccayakaram samodhanetva buddhagune pakate katva sinerum ukkhipanto viya, suvannakutena 1- nabham paharanto viya ca dasasahassilokadhatukampanam brahmajalasuttantam arahattanikutena nitthapento desessami, sa me desana parinibbutassapi pancavassasahassani sattanam amatamahanibbanam sampapika bhavissati"ti. Evam cintetva yena mandalamalo tenupasankamiti. Yenati yena disabhagena so upasankamitabbo. Bhummatthe va etam karanavacanam, yasmim padese so mandalamalo, tattha gatoti ayametthattho. Pannatte asane nisiditi buddhakale kira yattha yattha ekopi bhikkhu viharati, sabbattha buddhasanam pannattameva hoti. Kasma? bhagava kira attano santike kammatthanam gahetva phasukatthane viharante manasikaroti "asuko mayham santike kammatthanam gahetva gato sakkhissati 2- nukho visesam nibbattetum no va"ti. Atha nam passati kammatthanam vissajjetva akusalavitakkam vitakkayamanam, tato "katham hi nama madisassa satthu santike kammatthanam gahetva viharantam imam kulaputtam akusalavitakka abhibhavitva anamatagge vattadukkhe samsidessanti"ti 3- tassa anuggahattham tattheva attanam dassetva tam kulaputtam ovaditva akasam uppatitva puna attano vasanatthanameva gacchati. Athevam ovadiyamana te bhikkhu cintayimsu "sattha amhakam manam janitva agantva amhakam samipe thitamyeva attanam dasseti, tasmim khane `bhante idha nisidatha, idha nisidatha'ti asanapariyesanam nama bharo"ti, te asanam pannapetvava viharanti. Yassa pitham atthi, so tam pannapeti. Yassa natthi, so mancam va phalakam va kattham va pasanam va valukapunjam 4- va pannapeti. Tam alabhamana puranapannanipi sankaddhitva tattheva pamsukulam pattharitva @Footnote: 1 i. suvannakuntena 2 ka. asakkhi, Si. sakkhi @3 cha. samsadessantiti, Ma. samsaressantiti 4 ka. valikapunjam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page49.

Thapenti. Idha pana ranno nisidanasanameva atthi, tam papphotetva pannapetva parivaretva te bhikkhu bhagavato adhimuttikananam arabbha gunam thomayamana nisidimsu. Tam sandhaya vuttam "pannatte asena nisidi"ti. Evam nisinno pana janantoyeva kathasamutthapanattham bhikkhu pucchi. Te cassa sabbam kathayimsu. Tena vuttam "nisajja kho bhagava"ti adi. Tattha kayanutthati katamaya nu kathaya sannisinna bhavathati attho. Kaya nevatthatipi 1- pali, tassa katamaya nu etthati attho. Kaya notthatipi pali, tassapi purimoyevattho. Antara kathati kammatthanamanasikarauddesaparipucchadinam antara anna eka katha. Vippakatati mamagamanapaccaya aparinitthita sikham appatta. Tena kim dasseti? "naham tumhakam kathabhangattham agato, aham pana sabbannutaya tumhakam katham nitthapetva matthakappattam katva dassamiti agato"ti nisajjeva sabbannuppavaranam pavareti. Ayam kho no bhante antara katha vippakata, atha bhagava anuppattoti etthapi ayamadhippayo:- ayam bhante amhakam bhagavato sabbannutananam arabbha gunakatha vippakata, na rajakathadika tiracchanakatha, atha bhagava anuppatto, tam no idani nitthapetva desethati. 2- Ettavata ca yam ayasmata anandena kamalakuvalayujjalavimalasadhurasasalilaya pokkharaniya sukhavataranattham nimmalasilatalaracanavilasitasobhitaratanasopanam 3- vippakinnamuttadata 4- sadisavalukapunna 5- pandarabhumibhagam tittham viya, suvibhattabhittivicitravedikaparikkhittassa nakkhattapatham phusitukamataya viya, pavijambhita 6- samussayassapasadavarassa sukharohanattham dantamayasanhamuduphalakakancanalatavinaddhamanippabha 7- samudayujjalasobham sopanam viya, suvannavalayanupuradisanghattanasaddasammissita 8- kathitahasitamadhurassaragehajanavicaritassa ularaissariyavibhavasobhitassa 9- mahagharassa sukhappavesanattham suvannarajatamanimuttapavaladijutivissaravijjotitasuppatitthitavisaladvarabaham @Footnote: 1 cha.Ma. kaya netthatipi 2 Si.i. dethati @3 cha.Ma...vilasa..., Si...vilasita... 4 ka....muttadala..., i..,muttajala... @5 cha.Ma., i....kinna... 6 cha.Ma. vijambhita... @7 cha.Ma., i. maniganappabha... 8 i. sammissa... @9 cha.Ma....ularissariYu...

--------------------------------------------------------------------------------------------- page50.

Mahadvaram viya ca atthabyanjanasampannassa buddhagunanubhavasamsucakassa imassa suttassa sukhavagahanattham kaladesadesakavatthuparisapadesapatimanditam nidanam bhasitam, tassatthavannana samattati. [5] Idani "mamam va bhikkhave pare avannam bhaseyyunti adina nayena bhagavata nikkhittassa suttassa vannanaya okaso anppatto. Sa panesa suttavannana yasma suttanikkhepam vicaretva vuccamana pakata hoti, tasma suttanikkhepam tava vicarayissama. Cattaro hi suttanikkhepa attajjhasayo parajjhasayo pucchavasiko atthuppattikoti. Tattha yani suttani bhagava parehi anajjhittho kevalam attano ajjhasayeneva kathesi. Seyyathidam? akankheyyasuttam vatthasuttam mahasatipatthanasuttam 1- mahasalayatanavibhangasuttam ariyavamsasuttam sammappadhanasuttantaharako iddhipadaindriyabalabojjhangamaggangasuttantaharakoti evamadini. Tesam attajjhasayo nikkhePo. Yani pana "paripakka kho rahulasusa vimuttiparipakaniya dhamma, yannunaham rahulam uttarim asavanam khaye vineyyan"ti 2- evam paresam ajnasayam khantim manam abhiniharam bujjhanabhavanca apekkhitva 3- parajjhasayavasena kathitani. Seyyathidam? cularahulovadasuttam maharahulovadasuttam dhammacakkappavattanasuttam 4- Dhatuvibhangasuttanti evamadini. Tesam parajjhasayo nikkhePo. Bhagavantam pana upasankamitva catasso parisa cattaro vanna naga supanna gandhabba asura yakkha maharajano tavatimsadayo deva mahabrahmati evamadayo "bojjhanga bojjhanga"ti bhante vuccanti 5- "nivarana nivarana"ti bhante vuccanti. Ime nu kho bhante pancupadanakkhandha. 6- Kimsudha vittam purisassa setthan 7- ti adina nayena panham pucchanti. Evam putthena bhagavata yani kathitani bojjhangasamyuttadini, yani va panannanipi devatasamyuttamara- samyuttabrahmasamyuttasakkapanhaculavedallamahavedallasamannaphala alavakasucilomakharalomasuttadini. @Footnote: 1 cha.Ma. mahasatipatthanam 2 sam. sala. 18/187 (sa.) rahulovadasutta, @Ma. u. 14/416 cularahulovadasutta 3 cha.Ma.i. avekkhitva @4 cha.Ma. dhammacakkappavattanam 5 sam. maha. 19/202 bodhayasutta @6 Ma.u. 14/86 mahapunnamasutta. 7 sam.sa. 15/246 khu.su. 25/183 alavakasutta.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page51.

Tesam pucchavasiko nikkhePo. Yani ca 1- tani uppannakaranam paticca kathitani. Seyyathidam? dhammadayadam Culasihanadam candupamam puttamamsupamam darukkhandhupamam aggikkhandhupamam phenapindupamam paricchattakupamanti evamadini. Tesam atthuppattiko nikkhePo. Evamimesu catusu nikkhepesu imassa suttassa atthuppattiko nikkhePo. Atthuppattiya 2- hi idam bhagavata nikkhittam. Kataraya atthuppattiya? vannavanne. Acariyo ratanattayassa avannam abhasi, antevasi vannam. Iti imam vannavannam atthuppattim katva desanakusalo bhagava "mamam va bhikkhave pare avannam bhaseyyun"ti desanam arabhi. Tattha mamanti samivacanam, mamati attho. Vasaddo vikappattho. Pareti pativiruddha satta. Tatrati ye avannam vadanti, tesu. "na aghato"ti adihi kincapi tesam bhikkhunam aghatoyeva natthi, athakho ayatim kulaputtanam idisesupi thanesu akusaluppattim patisedhento dhammanettim thapeti. Tattha ahanati ettha cittanti aghato, kopassetam adhivacanam. Appatita honti tena atuttha asomanassikati appaccayo, domanassetam adhivacanam. Neva attano na paresam hitam abhiradhayatiti anabhiraddhi, kopassetam adhivacanam. Evamettha dvihi padehi sankharakkhandho, ekena vedanakkhandhoti dve khandha vutta. Tesam vasena sesanampi sampayuttadhammanam karanam patikkhittameva. Evam pathamena nayena manopadosam nivaretva dutiyena nayena tatradinavam 3- dassento aha "tatra ce tumhe assatha kupita va anattamana va, tumhannevassa tena antarayo"ti. Tattha tatra ce tumhe assathati tesu avannabhasakesu, tasmim va avanne tumhe bhaveyyatha ce, yadi bhaveyyathati attho. Kupita kopena, anattamana domanassena. Tumhannevassa tena antarayoti tumhakamyeva tena kopena, taya ca anattamanataya pathamajjhanadinam antarayo bhaveyya. @Footnote: 1 cha.Ma., i. pana 2 Si.Ma. atthuppattiyam 3 cha.Ma. tatthadinavam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page52.

Evam dutiyena nayena adinavam dassetva tatiyena nayena vacanatthasallakkhanamattepi asamatthatam dassento "apinu tumhe paresan"ti adimaha. Tattha paresanti yesam kesanci. Kupito hi neva buddhapaccekabuddhaariyasavakanam na matapitunam na paccatthikanam subhasitadubbhasitassa attham ajanati. Yathaha:- "kuddho attham na janati, kuddho dhammam na passati, andhatamam tada hoti yam kodho sahate naram. 1- Anatthajanano kodho kodho cittappakopano, bhayamantarato jatam tam jano navabujjhati"ti. 2- Evam sabbathapi avanne manopadosam nisedhetva idani patipajjitabbakaram dassento "tatra tumhehi abhutam abhutato"ti adimaha. Tattha tatra tumeehahiti tasmim avanne tumhehi. Abhutam abhutato nibbethetabbanti yam abhutam, tam abhutabhaveneva apanetabbam. Katham? "itipetam abhutan"ti adina nayena. Tatrayam yojana:- "tumhakam sattha na sabbannu, dhammo durakkhato, samgho dupatipanno"ti adini sutva na tunhi bhavitabbam, evam pana vattabbam "itipetam abhutam, yam tumhehi vuttam, tam iminapi karanena abhutam, iminapi karanena ataccham, natthi cetam amhesu na ca panetam amhesu samvijjati, sabbannuyeva amhakam sattha, svakkhato dhammo, supatipanno samgho, tatra idancidanca karanan"ti. Ettha ca dutiyapadam pathamassa, catutthanca tatiyassa vevacananti veditabbam. Idanca avanneyeva nibbethanam katabbam, na sabbattha. Yadi hi "tvam dussilo, tavacariyo dussilo, idancidanca taya katam, tavacariyena katan"ti vutte tunhi bhuto adhivaseti, asankaniyo hoti. Tasma manopadosam akatva avanno nibbethetabbo. "otthosi gonosi"ti 3- adina pana nayena dasahi akkosavatthuhi akkosantam puggalam ajjhupekkhitva adhivasanakkhantiyeva tattha katabba. @Footnote: 1 an. suttaka. 23/99/61 khu.i. 25/88 antaramalasutta khu. maha. 29/17/22 @ 2 an. suttaka. 23/64 kodhanasutta 3 vinaYu. maha. 112/15

--------------------------------------------------------------------------------------------- page53.

[6] Evam avannabhumiyam tadilakkhanam dassetva idani vannabhumiyam dassetum "mamam va bhikkhave pare vannam bhaseyyun"ti adimaha. Tattha pareti ye keci pasanna devamanussa. Anandanti etenati anando, pitiya etam adhivacanam. Sumanassa bhavo somanansam, cetasikasukhassetam adhivacanam. Ubbillavino 1- bhavo ubbillavitattam. 2- Kassa ubbillavitattanti? cetasoti, uddhaccavahaya ubbillapanapitiya etam adhivacanam. Iti 3- idhapi dvihi padehi sankharakkhandho, ekena vedanakkhandho vutto. Evam pathamanayena ubbillavitattam nivaretva dutiyena tattha adinavam dassento "tatra ce tumhe assatha"ti adimaha. Idhapi tumhannevassa tena antarayoti tena ubbillavitattena tumhakamyeva pathamajjhanadinam antarayo assati 4- attho veditabbo. Kasma panetam vuttam, nanu bhagavata:- "buddho"ti kittayantassa, yassa 5- kaye bhavati ya piti, varameva hi sa piti, kasinenapi jambudipassa. `dhammo'ti .pe. `samgho'ti Kittayantassa, yassa kaye bhavati ya piti, varameva hi sa piti, kasinenapi jambudipassa"ti ca. "ye bhikkhave buddhe pasanna, agge te pasanna"ti ca evamadihi anekasatehi suttantehi 6- ratanattaye pitisomanassamyeva vannitanti? saccam vannitam, tam pana nekkhammanissitam. Idha "amhakam buddho amhakam dhammo"ti adina nayena ayasmato channassa uppannasadisam gehanissitam pitisomanassam adhippetam. Idam hi jhanadipatilabhaya antarayakaram hoti. Tenevayasma channopi yava buddho na parinibbayi, tava visesam nibbattetum nasakkhi, parinibbanakale pannattena pana brahmadandena tajjito tam pitisomanassam pahaya visesam nibbattesi. Tasma antarayakaramyeva sandhaya idam vuttanti veditabbam. Ayam hi lobhasahagata 7- piti, lobho ca kodhasadisova. Yathaha:- @Footnote: 1 cha.Ma.i. uppillavino 2 cha.Ma.i. uppillavitattam @3 idam padam cha.Ma.Si.i. potthakesu na dissati 4 cha.Ma.i. bhaveyyati @5 ayam patho cha.Ma.i. potthakesu na dissati 6 cha.Ma.i. suttehi 7 Si.Ma. ragasahagata

--------------------------------------------------------------------------------------------- page54.

"luddho attham na janati, luddho dhammam na passati, andhatamam tada hoti, yam lobho sahate naram. Anatthajanano lobho, lobho cittappakopano, bhayamantarato jatam, tam jano navabujjhati"ti. 1- Tatiyavaro pana idha anagatopi atthato agatoyevati veditabbo. Yatheva hi kuddho, evam luddhopi attham na janatiti. Patipajjitabbakaradassanavare panayam yojana:- "tumhakam sattha sabbannu araham sammasambuddho, dhammo svakkhato, samgho supatipanno"ti adini sutva na tunhi bhavitabbam, evam pana patijanitabbam "itipetam bhutam, yam tumhehi vuttam, tam iminapi karanena bhutam, iminapi karanena taccham. So hi bhagava itipi araham, itipi sammasambuddho. Dhammo itipi svakkhato, itipi sanditthiko. Samgho itipi supatipanno, itipi ujupatipanno"ti. "tvam silava"ti pucchitenapi sace silava, "silavahamasmi"ti patijanitabbameva. "tvam pathamassa jhanassa labhi .pe. Araha"ti putthenapi sabhaganam bhikkhunamyeva patijanitabbam. Evam hi papicchata ceva parivajjita hoti, sasanassa ca amoghata dipita hotiti. Sesam vuttanayeneva veditabbam. Culasilavannana [7] Appamattakam kho panetam bhikkhaveti ko 2- anusandhi? idam suttam dvihi padehi abaddham 3- vannena ca avannena ca. Tattha avanno "itipetam abhutam, itipetam atacchan"ti ettheva udakantam patva aggi viya nivatto. Vanno pana "bhutam bhutato patijanitabbam `itipetam bhutan'ti evam anuvattatiyeva. So pana duvidho brahmadattena bhasitavanno ca bhikkhusamghena "acchariyam avuso"ti adina nayena araddhavanno ca. Tesu bhikkhusamghena vuttavannassa upari sunnatapakasane anusandhim dassessati. Idha pana brahmadattena vuttavannassa anusandhim dassetum "appamattakam kho panetam bhikkhave"ti desana araddha. @Footnote: 1 khu. maha. 29/17/22 kamasuttaniddesa 2 ka. ka 3 ka. araddham

--------------------------------------------------------------------------------------------- page55.

Tattha appamattakanti parittassa namam. Oramattakanti tasseva vevacanam. Mattati vuccati pamanam. Appamatta 1- etassati appamattakam. Oramatta 2- etassati oramattakam. Silameva silamattakam. Idam vuttam hoti:- appamattakam kho panetam bhikkhave oramattakam silamattakam nama, yena "tathagatassa vannam vadami"ti ussaham katvapi vannam vadamano puthujjano vadeyyati. Tattha siya, nanu idam silam nama yogino aggavibhusanam. Yathahu porana:- "silam yogissalankaro silam yogissa mandanam silehilankato yogi mandane aggatam gato"ti. Bhagavatapica anekesu suttasatesu silam mahantameva katva kathitam. Yathaha "akankheyya ce bhikkhave bhikkhu `sabrahmacarinam piyo cassam manapo ca garu ca bhavaniyo ca'ti, silesvevassa paripurakari"ti 3- ca. "kikiva andam camariva valadhim, piyamva puttam nayanamva ekakam. Tatheva silam anurakkhamanaka supesala hotha sada sagarava"ti 4- ca. "na pupphagandho pativatameti, na candanam tagaramallika va. Satanca gandho pativatameti, sabba disa sappuriso pavayati. 5- Candanam tagaram vapi uppalam atha vassiki. Etesam gandhajatanam silagandho anuttaro. 6- Appamatto ayam gandho yvayam tagaracandani 7- yo ca silavatam gandho, vati devesu uttamo. 8- @Footnote: 1 cha.Ma. appam matta. 2 cha.Ma. oram matta. 3 Ma.mu. 12/65 akankheyyasutta @4 visuddhi. 1/44 silaniddesa 5 i. pavati @6 khu. dhammapada. 25/55 anandattatheravatthu an. tika. 20/80 gandhajatasutta @7 cha.Ma. taggaracandanam 8 khu. dhammapada 25/56 mahakassapattheravatthu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page56.

Tesam sampannasilanam appamadaviharinam sammadanna vimuttanam maro maggam na vindati"ti 1- ca. Sile patitthaya naro sapanno cittam pannanca bhavayam, atapi nipako bhikkhu, so imam vijataye jatan"ti 2- ca. "seyyathapi bhikkhave ye keci me bijagamabhutagama vuddhim virulhim vepullam apajjanti, sabbe te pathavim nissaya pathaviyam patitthaya evamete bijagamabhutagama vuddhim virulhim vepullam apajjanti, evameva kho bhikkhave bhikkhu silam nissaya sile patitthaya (ariyam atthangikam maggam bhavento, ariyam atthangikam maggam bahulikaronto vuddhim virulhim vepullam papunati dhammesu. 3- .pe. Seyyathapi bhikkhave himavantam .pe.) satta bojjhange bhavento, satta bojjhange bahulikaronto mahattam va vepullattam va papunati dhammesu"ti 4- ca evam annanipi anekani suttani datthabbani. Evamanekesu suttasatesu silam mahantameva katva kathitam. Tam kasma imasmim thane "appamattakan"ti ahati? uparigune upanidhaya. Silam hi samadhim na papunati, samadhi pannam na papunati, tasma uparimam uparimam upanidhaya hetthimam oramattakam nama hoti. Katham silam samadhim na papunati? bhagavahi abhisambodhito sattame Samvacchare savatthinagaradvare gandambarukkhamule dvadasayojane ratanamandape yojanappamane ratanapallanke nisiditva tiyojanike dibbasetacchatte dhariyamane dvadasayojanaya parisaya attadanaparidipanam titthiyamaddanam "uparimakayato aggikkhandho pavattati, hetthimakayato udakadhara pavattati .pe. Ekekalomakupato aggikkhandho pavattati ekekalomakupato udakadhara pavattati, channam vannanan"ti adinayappavattam yamakapatihariyam dasseti. Tassa suvannavannasarirato suvannavanna rasmiyo uggantva yava bhavagga gacchanti, sakaladasasahassacakkavalassa alankaranakalo 5- viya hoti dutiya dutiya rasmiyo purimaya purimaya yamakayamaka 6- viya ekakkhane viya pavattanti. @Footnote: 1 khu. dhammapada 25/57 godhikattheravatthu 2 sam.sa. 15/23 jatasutta @3 sam. maha. 19/150 bijasutta. 4 sam. maha. 19/182 himavantasutta @5 i. alokakaranakalo. 6 Ma. purimayamaka viya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page57.

Dvinnam ca cittanam ekakkhane pavatti nama natthi. Buddhanam pana bhagavantanam bhavangaparivasassa lahukataya, pancahakarehi acinnavasitaya ca ta ekakkhane viya pavattanti, tassa tassa pana rasmiya avajjanaparikammadhitthanani visum visumyeva. Nilarasmiatthaya hi bhagava nilakasinam samapajjati, pitarasmiatthaya pitakasinam, lohitaodatarasmiatthaya lohitaodatakasinam, aggikkhandhatthaya tejokasinam, udakadharatthaya apokasinam samapajjati. Sattha cankamati, nimmito titthati va nisidati va seyyam va kappetiti 1- sabbam vittharetabbam. Ettha ekampi silassa kicacam natthi, sabbam samadhikiccameva. Evam silam samadhim na papunati. Yam pana bhagava kappasatasahassadhikani cattari asankheyyani paramiyo puretva ekunatimsavassakale cakkavattisirinivasabhuta bhavana nikkhamma anomanaditire pabbajitva chabbassani padhanayogam katva visakhapunnamayam uruvelagame sujataya dinnam pakkhittadibbojam madhupayasam paribhunjitva sayanhasamaye dakkhinuttarena bodhimandam pavisitva assatthadumarajanam tikkhattum padakkhinam katva pubbuttarabhage thito tinasantharam santharitva tisandhipallankamabhujitva caturangasamannagatam metta- kammatthanam pubbangamam katva viriyadhitthanam adhitthaya cuddasahatthapallankavaragato suvannapithe thitam 2- rajatakkhandham viya pannasahattham bodhikkhandham pitathito katva upari manicchattena viya bodhisakhaya dhariyamano suvannavanne civare pavalasadisesu bodhiankuresu patamanesu suriye attham upagacchante marabalam vidhamitva pathamayame pubbenivasam anussaritva majjhimayame dibbacakkhum visodhetva paccusakale sabbannubuddhanamacinne paccayakare nanam otaretva anapanacatutthajjhanam nibbattetva tadeva padakam katva vipassanam vaddhetva maggapatipatiya adhigatena catutthamaggena sabbakilese khepetva sabbe buddhagune pativijjhi, idamassa pannakiccam. Evam samadhi pannam na papunati. Tattha yatha hatthe udakam patiyam udakam na papunati, patiyam udakam ghate udakam na papunati, ghate udakam kolumbe 3- udakam na papunati, kolumbe @Footnote: 1 khu. pati. 31/116 nanakatha 2 cha.Ma. thapitam @3 i. kolambe, cha.Ma. kolumbe evamuparipi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page58.

Udakam catiyam udakam na papunati, catiyam udakam mahakumbhiyam udakam na papunati, mahakumbhiyam udakam kusobbhe 1- udakam na papunati, kusobbhe udakam kandare udakam na papunati, kandare udakam kunnadiyam udakam na papunati, kunnadiyam udakam pancamahanadiyam udakam na papunati, pancamahanadiyam udakam cakkavalamahasamudde udakam na papunati, cakkavalamahasamudde udakam sinerupadakamahasamudde udakam na papunati. Patiyam udakam upanidhaya hatthe udakam parittam .pe. Sinerupadaka- mahasamudde udakam upanidhaya cakkavalamahasamudde udakam parittanti. Iti upari upari udakam bahukam upadaya hettha hettha udakam parittam hoti. Evameva upari upari gune upadaya hettha hettha silam appamattakam oramattakanti veditabbam. Tenaha "appamattakam kho panetam bhikkhave oramattakam silamattakan"ti yena puthujjanoti ettha "duve puthujjana vutta buddhenadiccabandhuna andho puthujujano eko kalyaneko puthujjano"ti. Tattha yassa khandhadhatuayatanadisu uggahaparipucchasavanadharanapaccavek- khanani natthi, ayam andhaputhujjano. Yassa tani atthi, so kalyanaputhujjano. Duvidhopi panesa:- puthunam jananadihi, karanehi puthujjano, puthujjanantogadhatta, puthuvayam jano iti. So hi puthunam nanappakaranam kilesadinam jananadihi karanehi puthujjano. yathaha:- "puthu 2- kilese janentiti puthujjana, puthu avihatasakkayaditthikati puthujjana, puthu sattharanam mukhullokikati puthujjana, puthu sabbagatihi avutthitati puthujjana, puthu nanabhisankhare abhisankharontiti puthujjana, puthu nanaoghehi @Footnote: 1 i. kusubbhe. evamuparipi. 2 cha.Ma.i. puthu evamuparipi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page59.

Vuyhanti, puthu nanasantapehi santappanti, puthu nanaparilahehi paridayhanti, puthu pancasu kamagunesu ratta giddha gadhita 1- mucchita ajjhosanna 2- lagga laggita palibuddhati puthujjana, puthu pancahi nivaranehi avuta nivuta ophuta 3- pihita paticchanna patikujjitati puthujjana"ti. 4- Puthunam va gananapathamatitanam ariyadhammaparammukhanam nicadhammasamacaranam jananam antogadhattatipi puthujjana, puthuva ayam visumyeva sankhayam gato, visamsattho silasutadigunayuttehi ariyehi janehitipi puthujjanoti. Tathagatassati atthahi karanehi bhagava tathagato:- tatha agatoti tathagato, tatha gatoti tathagato, tathalakkhanam agatoti tathagato, tathadhamme yathavato abhisambuddhoti tathagato, tathadassitaya tathagato, tathavaditaya tathagato, tathakaritaya tathagato, abhibhavanatthena tathagatoti. Katham bhagava tatha agatoti tathagato? yatha sabbalokahitaya Ussukkamapanna purimaka sammasambuddha agata, yatha vipassi bhagava agato, yatha sikhi bhagava, yatha vessabhu bhagava, yatha kakusandho bhagava, yatha konagamano bhagava, yatha kassapo bhagava agatoti. 5- Kim vuttam hoti? yena abhiniharena ete bhagavanto agata, teneva amhakampi bhagava agato. Athava, yatha vipassi bhagava .pe. Yatha kassapo bhagava danaparamim puretva, silanekkhammapannaviriyakhanti- saccaadhitthanamettaupekkhaparamim puretva ima dasa paramiyo dasa upaparamiyo dasa paramatthaparamiyoti samatimsa paramiyo puretva angapariccagam dhanaputtadarajivitapariccaganti 6- ime panca mahapariccage pariccajitva pubbayogapubbacariyadhammakkhananatatthacariyadayo puretva buddhacariyaya 7- kotim patva agato, tatha amhakampi bhagava agato. Athava, yatha vipassi bhagava .pe. Kassapo bhagava cattaro satipatthane cattaro sammappadhane cattaro iddhipade pancindriyani @Footnote: 1 cha.i. gathita, Ma. gakhita. 2 Ma.i. ajjhopanna. 3 cha. ovuta. @4 khu. maha. 29/94 5 si,i. agato. 6 i. nayana dhana rajja puttadara..., @cha.Ma. jivita dhana rajja puttadara... 7 i. cha. buddhicariyaYu.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page60.

Panca balani satta bojjhange ariyatthangikam maggam bhavetva bruhetva agato, tatha amhakam bhagavapi agato evam tatha agatoti tathagato. Yatheva lokamhi vipassiadayo sabbannubhavam munayo idhagata, tatha ayam sakyamunipi agato tathagato vuccati tena cakkhumati. Evam tatha agatoti tathagato. (1) Katham tatha gatoti tathagato? yatha sampatijato vipassi bhagava gato .pe. Kassapo bhagava gato. Kathanca so bhagava gato? so hi sampatijatova samehi padehi Pathaviyam patitthaya uttarabhimukho sattapadavitiharena 1- gato. Yathaha "sampatijato ananda bodhisatto samehi padehi patitthahitva uttarabhimukho sattapadavitiharena gacchati setamhi chatte anuhiramane 2- sabba ca disa anuviloketi, asabhinca vacam bhasati `aggohamasmi lokassa, jetthohamasmi lokassa, setthohamasmi lokassa, ayamantimajati, natthidani punabbhavo"ti. 3- Tancassa gamanam tatham ahosi avitatham anekesam visesadhigamanam pubbanimittabhavena. Yam hi so sampatijatova samehi padehi patitthahi, idamassa caturiddhipadapatilabhassa pubbanimittam. Uttarabhimukhabhavo pana sabbalokuttarabhavassa pubbanimittam. Sattapadavitiharo sattabojjhangaratanapatilabhassa. "suvannadanda vitipatanti camara"ti ettha vuttacamarukkhepo pana sabbatitthiyanimmathanassa. 4- setacchattadharanam arahattavimuttivaravimalasetacchattapatilabhassa. Sattamapadupari thatva sabbadisanuvilokanam sabbannutanavarana- nanapatilabhassa. @Footnote: 1 i. sattapadavitihare evamuparipi. 2 ka. anudhariyamane. @3 Ma. u. 14/207 acchariyabbhutadhammasutta. 4 Ma. nimmaddanassa.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page61.

Asabhivacabhasanam appativattiyavaradhammacakkappavattanassa pubbanimittam. Tatha ayam bhagavapi gato. Tancassa gamanam tatham ahosi avitatham tesamyeva visesadhigamanam pubbanimittabhavena. Tenahu porana:- "muhuttajatova gavampati yatha, samehi padehi phusi vasundharam. So vikkami satta padani gotamo setanca chattam anudharayum maru. Gantvana so satta padani gotamo disa vilokesi sama samantato, atthangupetam giramabbhudirayi, siho yatha pabbatamuddhanitthito"ti. Evam tatha gatoti 1- tathagato. Athava, yatha vipassi bhagava .pe. Yatha kassapo bhagava, ayampi bhagava tatheva nekkhammena kamacchandam pahaya gato, abyapadena byapadam, alokasannaya thinamiddham, avikkhepena uddhaccakukkuccam, dhammavavatthanena vicikiccham pahaya gato, nanena avijjam padaletva gato, 2- pamojjena 3- aratim vinodetva, pathamajjhanena nivaranakavatam ugghatetva, dutiyajjhanena vitakkavicaram vupasametva, tatiyajjhanena pitim virajetva, 4- catutthajjhanena sukhadukkham pahaya, akasanancayatanasamapattiya rupasannapatighasannananattasannayo samatikkamitva, vinnanancayatanasamapattiya akasanancayatanasannam, akincannayatanasamapattiya vinnanancayatanasannam, nevasannanasannayatanasamapattiya akincannayatanasannam samatikkamitva gato. Aniccanupassanaya niccasannam pahaya, dukkhanupassanaya sukhasannam, anattanupassanaya attasannam, nibbidanupassanaya nandim, viraganupassanaya ragam, @Footnote: 1 ka. gatotipi 2 cha. ayam patho na dissati @3 i. pamujjena. 4 ka. virajjitva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page62.

Nirodhanupassanaya samudayam, patinissagganupassanaya adanam, khayanupassanaya ghanasannam, vayanupassanaya ayuhanam, viparinamanupassanaya dhuvasannam, animittanupassanaya nimittasannam, 1- appanihitanupassanaya panidhim, sunnatanupassanaya abhinivesam, adhipannadhammavipassanaya saradanabhinivesam, yathabhutananadassanena sammohabhinivesam, adinavanupassanaya alayabhinivesam, patisankhanupassanaya appatisankham, vivattanupassanaya samyogabhinivesam, sotapattimaggena ditthekatthe kilese bhanjitva, 2- sakadagamimaggena olarike kilese pahaya, anagamimaggena anusahagate kilese samugghatetva, arahattamaggena sabbakilese samucchinditva gato. Evampi tatha gatoti tathagato. (2) Katham tathalakkhanam agatoti tathagato? pathavidhatuya kakkhalattalakkhanam tatham avitatham, apodhatuya paggharanalakkhanam, tejodhatuya unhattalakkhanam, vayodhatuya vitthambhanalakkhanam, akasadhatuya asamphutthalakkhanam, vinnanadhatuya vijananalakkhanam. Rupassa ruppanalakkhanam, vedanaya vedayitalakkhanam, sannaya sanjananalakkhanam, sankharanam abhisankharanalakkhanam, vinnanassa vijananalakkhanam. Vitakkassa abhiniropanalakkhanam, vicarassa anumajjanalakkhanam, pitiya pharanalakkhanam, sukhassa satalakkhanam, cittekaggataya avikkhepalakkhanam, phassassa phusanalakkhanam, saddhindriyassa adhimokkhalakkhanam, viriyindriyassa paggahanalakkhanam, satindriyassa upatthanalakkhanam, samadhindriyassa avikkhepalakkhanam, pannindriyassa pajananalakkhanam. Saddhabalassa assaddhiye akampiyalakkhanam, viriyabalassa kosajje, satibalassa mutthasacce, samadhibalassa uddhacce, pannabalassa avijjaya akampiyalakkhanam. Satisambojjhangassa upatthanalakkhanam, dhammavicayasambojjhangassa pavicayalakkhanam, viriyasambojjhangassa paggahanalakkhanam, pitisambojjhangassa pharanalakkhanam, passaddhisambojjhangassa vupasamalakkhanam, samadhisambojjhangassa avikkhepalakkhanam, upekkhasambojjhangassa patisankhanalakkhanam. @Footnote: 1 cha. nimittam, Ma. nimittam sannam., passa. 2 i. bhajitva gato.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page63.

Sammaditthiya dassanalakkhanam, sammasankappassa abhiniropanalakkhanam, sammavacaya pariggahanalakkhanam, sammakammantassa samutthanalakkhanam, 1- sammaajivassa vodanalakkhanam, sammavayamassa paggahanalakkhanam, sammasatiya upatthanalakkhanam, sammasamadhissa avikkhepalakkhanam. Avijjaya annanalakkhanam, sankharanam cetanalakkhanam, vinnanassa vijananalakkhanam, namassa namanalakkhanam, rupassa ruppanalakkhanam, salayatanassa ayatanalakkhanam, phassassa phusanalakkhanam, vedanaya vedayitalakkhanam, tanhaya hetulakkhanam, upadanassa gahanalakkhanam, bhavassa ayuhanalakkhanam, jatiya nibbattilakkhanam, jaraya jiranalakkhanam, maranassa cutilakkhanam. Dhatunam sunnatalakkhanam, ayatananam ayatanalakkhanam, satipatthananam upatthanalakkhanam, sammappadhananam padahanalakkhanam, iddhipadanam ijjhanalakkhanam, indriyanam adhipatilakkhanam, balanam akampiyalakkhanam, bojjhanganam niyyanalakkhanam, maggassa hetulakkhanam. Saccanam tathalakkhanam, samathassa avikkhepalakkhanam, vipassanaya anupassanalakkhanam, samathavipassananam ekarasalakkhanam, yuganaddhanam anativattanalakkhanam. Silavisuddhiya samvaralakkhanam, cittavisuddhiya avikkhepalakkhanam, ditthivisuddhiya dassanalakkhanam. Khaye nanassa samucchedanalakkhanam, 2- anuppade nanassa passaddhilakkhanam. Chandassa mulalakkhanam, manasikarassa samutthanalakkhanam, phassassa samodhanalakkhanam, vedanaya samosaranalakkhanam, samadhissa pamukhalakkhanam, satiya adhipateyyalakkhanam, pannaya taduttariyalakkhanam, 3- vimuttiya saralakkhanam, amatogadhassa nibbanassa pariyosanalakkhanam tatham avitatham. Etam tathalakkhanam nanagatiya agato avirajjhitva patto anuppattoti tathagato. Evam tathalakkhanam agatoti tathagato. (3) Katham tathadhamme yathavato abhisambuddhoti tathagato? tathadhamma nama cattari ariyasaccani. Yathaha "cattarimani bhikkhave tathani avitathani anannathani. @Footnote: 1 Ma. samutthapanalakkhanam 2 Ma. samucchedalakkhanam 3 cha.Ma.i. tatuttariyalakkhanam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page64.

Katamani cattari? "idam dukkhan"ti bhikkhave tathametam avitathametam anannathametan"ti 1- vittharo. Tani ca bhagava abhisambuddho, tasma tathanam dhammanam abhisambuddhatta tathagatoti vuccati. Abhisambodhattho 2- hettha gatasaddo. Apica jaramaranassa jatipaccayasambhutassa samudagatattho tatho avitatho anannatho .pe. Sankharanam avijjapaccayasambhutanam samudagatattho 3- tatho avitatho anannatho .pe. Tatha avijjaya sankharanam paccayattho, sankharanam vinnanassa paccayattho .pe. jatiya jaramanassa paccayattho tatho avitatho anannatho. Tam sabbam bhagava abhisambuddho. Tasmapi tathanam dhammanam abhisambuddhatta tathagatoti vuccati. Evam tathadhamme yathavato abhisambuddhoti tathagatoti. (4) Katham tathadassitaya tathagato? bhagava yam sadevake loke .pe. Sadevamanussaya aparimanasu lokadhatusu aparimananam sattanam cakkhudvare apatham agacchantam ruparammanam nama atthi, tam sabbakarato janati passati. Evam janata passata ca tena tam itthanitthadivasena va ditthasutamutavinnatesu labbhamanakapadavasena va "katamantam rupam rupayatanam? yam rupam catunnam mahabhutanam upadaya vannanibha sanidassanam sappatigham nilam pitakan"ti 4- adina nayena anekehi namehi terasahi varehi dvipannasaya va nayehi vibhajjamanam tathameva hoti, vitatham natthi. Esa nayo sotadvaradisupi apatham agacchantesu saddadisu. Vuttam cetam 5- bhagavata "yam bhikkhave sadevakassa lokassa .pe. Sadevamanussaya dittham sutam mutam vinnatam pattam, pariyesitam anuvicaritam manasa, tamaham janami, tamaham abbhannasim, tam tathagatassa viditam, tam tathagate 6- na upatthasi"ti. 7- Evam tathadassitaya tathagato. Tattha tathadassiatthe tathagatoti padasambhavo veditabbo. (5) Katham tathavaditaya tathagato? yam rattim bhagava bodhimande aparajitapallanke nisinno tinnam maranam matthakam madditva anuttaram sammasambodhim @Footnote: 1 sam. maha. 19/1090 tathasutta. 2 cha.Ma. abhisambudhattho. @3 cha.Ma.i. avijjapaccayasambhutasamudagatattho. 4 abhi. dha. 1/616 rupakanda @5 Ma. vuttanhetam 6 cha.Ma.i. tathagato. @7 am. catukka. 21/24 kalakaramasutta,

--------------------------------------------------------------------------------------------- page65.

Abhisambuddho, yanca rattim yamakasalanamantare anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayi, etthantare pancacattalisavassaparimane kale pathamabodhiyapi majjhimabodhiyapi pacchimabodhiyapi yam bhagavata bhasitam suttam geyyam .pe. Vedallam, tam sabbam atthato ca byanjanato ca anupavajjam anunamanadhikamsabbakaraparipunnam ragamadanimmadanam dosamohamadanimmadanam. Natthi tattha valaggamattampi avakkhalitam, 1- sabbantam ekamuddikaya lancitam 2- viya, ekanaliya mitam viya ekatulaya tulitam viya ca tathameva hoti avitatham anannatham. Tenaha "yanca cunda rattim tathagato anuttaram sammasambodhim abhisambujjhati, yanca rattim anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayati, yam etasmim antare bhasati lapati niddisati, sabbam tam tatheva hoti, no annatha. Tasma `tathagato'ti vuccati"ti. 3- Gadattho hettha gatasaddo. Evam tathavaditaya tathagato. Apica agadanam agado, vacananti attho. Tatho aviparito agado assati dakarassa takaram katva tathagatoti. Evameva tasmim atthe padasiddhi veditabba. (6) Katham tathakaritaya tathagato? bhagavato hi vacaya kayo anulometi, kayassapi vaca, tasma yathavadi tathakari, yathakari tathavadi ca hoti. Evam bhutassa cassa yatha vaca, kayopi tatha gato pavattoti attho. Yatha ca kayo vacapi tatha gata pavattati tathagato. Tenevaha "yathavadi bhikkhave tathagato tathakari, yathakari tathavadi. Iti yathavadi tathakari, yathakari tathavadi. Tasma `tathagato'ti vuccati"ti. 4- Evam tathakaritaya tathagato. (7) Katham abhibhavanatthena tathagato? upari bhavaggam hettha avicim pariyantam katva tiriyam aparimanasu lokadhatusu sabbasatte abhibhavati silenapi samadhinapi pannayapi vimuttiyapi vimuttinanadassanenapi, na tassa tula 5- va pamanam va atthi, atulo appameyyo anuttaro rajabhiraja devadevo sakkanamatisakko, brahmanamatibrahma. Tenaha "sadevake bhikkhave loke .pe. Sadevamanussaya @Footnote: 1 Si. apakkhalitam. 2 cha.Ma.i. lanchitam. 3 di. pa, 11/188 pasadikasutta, @4 di. pa, 11/188 pasadikasutta, an. catukka. 21/23 lokasutta. 5 Ma. tulo.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page66.

Tathagato abhibhu anabhibhuto annadatthudaso vasavatti, tasma `tathagato'ti vuccati"ti. 1- Tatrevam padasiddhi veditabba. Agado viya agado. Ko panesa? desanavilaso ceva punnussayo ca. Tena hesa mahanubhavo bhisako dibbagadena sappe viya sabbaparappavadino sadevakanca lokam abhibhavati. Iti sabbalokabhibhavanena tatho aviparito desanavilaso ceva punnussayo ca agado assati dakarassa takaram katva tathagatoti veditabbo. Evam abhibhavanatthena tathatato. (8) Apica tathaya gatotipi tathagato, tatham gatotipi tathagato. Gatoti avagato atito patto patipannoti attho. Tattha sakalalokam tiranaparinnaya tathaya gato avagatoti tathagato. Lokasamudayam pahanaparinnaya tathaya gato atitoti tathagato. Lokanirodham sacchikiriyaya tathaya gato pattoti tathagato. Lokanirodhagaminim patipadam tatham gato patipannoti tathagato. Tena vuttam bhagavata:- "loko bhikkhave tathagatena abhisambuddho, lokasma tathagato visamyutto. Lokasamudayo bhikkhave tathagatena abhisambuddho, lokasamudayo tathagatassa pahino. Lokanirodho bhikkhave tathagatena abhisambuddho, lokanirodho tathagatassa sacchikato. Lokanirodhagamini patipada bhikkhave tathagatena abhisambuddha, lokanirodhagamini patipada tathagatassa bhavita. Yam bhikkhave sadevakassa lokassa .pe. Sabbantam tathagatena abhisambuddham. Tasma `tathagato'ti vuccati"ti. 2- Tassapi evam attho veditabbo. Idampi ca tathagatassa tathagatabhavadipane mukhamattameva. Sabbakarena pana tathagatova tathagatassa tathagatabhavam vanneyya. Katamanca tam bhikkhaveti yena appamattakena oramattakena silamattakena puthujjano tathagatassa vannam vadamano vadeyya, tam katamanti pucchati. Tattha puccha nama aditthajotanapuccha ditthasamsandanapuccha vimaticchedanapuccha anumatipuccha kathetukamyatapucchati pancavidha hoti. @Footnote: 1 an. catukka. 21/23 lokasutta. 2 an. catukka. 21/23 lokasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page67.

Tattha katama aditthajotanapucacha. 1- Pakatiya lakkhanam annatam hoti adittham atulitam atiritam avibhutam avibhavitam, tassa nanaya dassanaya tulanaya tiranaya vibhavanaya panham pucchati, ayam aditthajotanapuccha. Katama ditthasamsandanapuccha. Pakatiya lakkhanam natam hoti dittham tulitam tiritam vibhutam vibhavitam, tassa annehi panditehi saddhim samsandanatthaya panham pucchati, ayam ditthasamsandanapuccha. Katama vimaticchedanapuccha. Pakatiya samsayam pakkhanto 2- hoti vimatim pakkhanto 2- dvelhakajato "evam nukho, na nukho, kinnukho, katham nukho"ti so vimaticchedanatthaya panham pucchati, ayam vimaticchedanapaccha. Katama anumatipuccha. Bhagava bhikkhunam anumatiya panham pucchati"tam kim mannatha bhikkhave rupam `niccam va aniccam va'ti aniccam bhante. Yampananiccam, `dukkham va tam sukham va'ti. Dukkham bhante"ti. 3- Sabbam vattabbam, ayam anumatipuccha. Katama kathetukamyatapuccha. Bhagava bhikkhunam kathetukamyataya panham pucchati. "cattarome bhikkhave satipatthana. Katame cattaro 4- .pe. atthime bhikkhave magganga. Katame attha"ti, ayam kathetukamyatapuccha. Iti imasu pancasu pucchasu aditthassa tava kassaci dhammassa abhavato tathagatassa aditthajotanapuccha natthi. "idam nama annehi panditehi samanabrahmanehi saddhim samsandetva desessami"ti samannaharasseva anuppajjanato ditthasamsandanapucchapi natthi. Yasma pana buddhanam ekadhammepi asappana parisappana natthi, bodhimandeyeva sabba kankha chinna, tasma vimaticchedana pucchapi natthiyeva. Avasesa pana dve puccha buddhanam atthi, tasu ayam kathetukamyatapuccha nama. [8] Idani tam kathetukamyatapucchaya pucchitamattham kathetum "panatipatam pahaya"ti adimaha. @Footnote: 1 Si.Ma. tattha aditthajotanapuccha nama 2 cha.ma, pakkhando @3 vinaYu. maha, 4/21 pancavaggiyakatha, sam. khandha. 17/59 anattalakkhanasutta @4 sam. maha. 19/383 ariyasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page68.

Tattha panassa atipato panatipato, panavadho panaghatoti vuttam hoti, panoti cettha voharato satto, paramatthato jivitindriyam, tasmim pana pane panasannino jivitindriyupacchedakaupakkamasamutthapika kayavacidvaranam annataradvarappavatta vadhakacetana panatipato. So gunavirahitesu tiracchanagatadisu panesu khuddake pane appasavajjo, mahasarire mahasavajjo. kasma? payogamahantataya. Payogasamattepi vatthumahantataya. Gunavantesu manussadisu appagune pane appasavajjo, mahagune mahasavajjo. Sariragunanam pana samabhavesati kilesanam upakkamananca mudutaya appasavajjo, tibbataya mahasavajjoti veditabbo. Tassa panca sambhara honti:- pano, panasannita, vadhakacittam, upakkamo, tena marananti. Cha payoga:- sahatthiko, anattiko, nisasaggiyo, thavaro, vijjamayo, iddhimayoti. Imasmim panatthe vitthariyamane atipapanco 1- hoti, tasma tam na vittharayama, annanca evarupam. Atthikehi pana samantapasadikam vinayatthakatham oloketva gahetabbam. Pahayati imam panatipatacetanasankhatam dussilyam pajahitva. Pativiratoti pahinakalato patthaya tato dussilyato orato viratova. Natthi tassa "vitikkamissami"ti cakkhusotavinneyya dhamma, pageva kayikati. Iminava nayena annesupi evarupesu padesu attho veditabbo. Samanoti bhagava samitapapataya laddhavoharo. Gotamoti gottavasena gotamo. 2- Na kevalanca bhagavayeva panatipata pativirato, bhikkhusamghopi pativirato, desana pana adito patthaya evam agata, attham pana dipentena bhikkhusamghavasenapi dipetum vattati. Nihitadando nihitasatthoti parupaghatatthaya dandam va sattham va adaya avattanato nikkhittadando ceva nikkhittasattho cati attho. Ettha ca thapetva dandam sabbampi avasesam upakaranam sattanam vinasanabhavato 3- satthanti @Footnote: 1 cha.Ma. ativiya papanco. 2 cha.Ma.i. ayam patho na dissati. @3 cha.Ma. vihethanabhavato, Si.i. vihimsanabhavato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page69.

Veditabbam. Yam pana bhikkhu bhattaradandam va dantakatthavasim va 1- pipphalikam va gahetva vicaranti, na tam parupaghatatthaya. Tasma "nihitadando nihitasattho"tveva sankhayam gacchati. Lajjiti papajigucchanalakkhanaya lajjaya samannagato. Dayapannoti dayam mettacittatam apanno. Sabbapanabhutahitanukampiti sabbe panabhute hitena anukampako, taya dayapannataya sabbesam panabhutanam hitacittakoti attho. Viharatiti iriyati yapeti paleti, iti va hi bhikkhaveti evam va bhikkhave. Vasaddo upari "adinnadanam pahaya"ti adini apekkhitva vikappattho vutto, evam sabbattha purimam va pacchimam va apekkhitva vikappabhavo veditabbo. Ayam panettha sankhepo:- bhikkhave puthujjano tathagatassa vannam vadamano evam vadeyya "samano gotamo panam na hanati na ghateti na tattha samanunno hoti, virato imasma dussilya, aho vata re buddhaguna mahanta"ti, iti mahantam ussaham katva vannam vattukamopi appamattakam oramattakam acarasilamattakameva vakkhati. Upari asadharanasabhavam nissaya gunam 2- vattum na sakkhissati. Na kevalanca puthujjanova, sotapannasakadagamianagamiarahantopi paccekabuddhapi na sakkontiyeva, tathagatoyeva pana sakkoti, tam vo upari vakkhamiti. Ayamettha sadhippaya atthavannana. Ito param pana anupubbameva vannayissama. Adinnadanam pahayati ettha adinnassa adanam adinnadanam, parassa haranam 3- theyyam, corikati vuttam hoti. Tattha adinnanti parapariggahitam, yattha paro yathakamakaritam apajjanto adandaraho anupavajjo ca hoti, tasmim 4- parapariggahite parapariggahitasananino tadadayakaupakkamasamutthapika theyyacetana adinnadanam. Tam hine parasantake appasavajjam, panite mahasavajjam. Kasma? vatthupanitataya. Vatthusamatte sati gunadhikanam santake vatthusmim mahasavajjam. Tam tam gunadhikam upadaya tato tato hinagunassa santake vatthusmim appasavajjam. @Footnote: 1 cha. dantakattham va, i. dantakattham va vasim va. ka. kattham va vasim va @2 cha.Ma.i. vannam 3 cha.Ma. parasamharanam 4 si, tasmim pana

--------------------------------------------------------------------------------------------- page70.

Tassa panca sambhara honti:- parapariggahitam, parapariggahitasannita, theyyacittam, upakkamo, tena harananti. cha payoga:- sahatthikadayova. Te ca kho yathanurupam theyyavaharo paseyhavaharo paticchannavaharo parikappavaharo kusavaharoti imesam avaharanam vasena pavattati 1- ayamettha sankhePo. Vittharo pana samantapasadikayam vutto. Dinnameva adiyatiti dinnadayi. Cittenapi dinnameva patikankhatiti dinnapatikankhi. Thenetiti theno. Na theno atheno, tena. 2- athenattayeva sucibhutena. Attanati attabhavena, athenam sucibhutam attanam katva viharatiti vuttam hoti. Sesam pathamasikkhapade vuttanayeneva yojetabbam. Yathapidha, 3- evam sabbattha. Abrahmacariyanti asetthacariyam. Brahmam settham acaram caratiti brahmacari. Aracariti abrahmacariyato duracari. Methunati ragapariyutthanavasena sadisatta "methunaka"ti laddhavoharehi patisevitabbato methunati sankhyam 4- gata asaddhamma. Gamadhammati gamavasinam dhamma. [9] Musavadam pahayati ettha musati visamvadanapurekkharassa atthabhanjako vacipayogo va, 5- kayappayogo va, visamvadanadhippayena panassa paravisamvadakakayavacipayogasamutthapika cetana musavado. Aparo nayo, musati abhutam ataccham vatthu. Vadoti tassa bhutato tacchato vinnapanam. Lakkhanato pana atatham vatthum tathato param vinnapetukamassa tathavinnattisamutthapika cetana musavado. So yamattham bhanjati, tassa appataya appasavajjo, mahantataya mahasavajjo. Apica gahatthanam attano santakam adatukamataya natthiti adinayappavatto appasavajjo, sakkhina hutva atthabhanjanattham vutto mahasavajjo. Pabbajitanam appakampi telam va sappim va labhitva hassadhippayena "ajja game telam nadi manne sandati"ti puranakathanayena pavatto appasavajjo, "aditthamyeva pana ditthan"ti adina nayena vadantanam mahasavajjo. @Footnote: 1 cha.Ma. pavatta 2 cha.Ma.i. na thenena 3 cha.Ma. yatha cidha @4 i. sankham 5 ayam saddo cha.Ma. potthakesu na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page71.

Tassa cattaro sambhara honti:- atatham vatthu, visamvadanacittam, tajjo vayamo, parassa tadatthavijanananti. Eko payogo sahatthikova. So kayena va kayapatibaddhena va vacaya va paravisamvadakakiriyakaranena datthabbo. Taya ce kiriyaya paro tamattham janati, ayam kiriyasamutthapikacetanakkhaneyeva 1- musavadakammuna bajjhati. Yasma pana yatha kayakayapatibaddhavacahi param visamvadeti, tatha "idamassa bhanahi"ti anapentopi, pannam likhitva purato nissajjantopi, "ayamattho evam veditabbo"ti 2- kuttadisu likhitva thapentopi, tasma ettha anattikanissaggiyathavarapi payoga yujjanti, atthakathasu pana anagatatta vimamsitva gahetabba. 3- Saccam vadatiti saccavadi. Saccena saccam sandahati ghatetiti saccasandho, na antarantara musa vadatiti attho. Yo hi puriso kadacipi musa vadati, kadaci saccam, tassa musavadena antaritatta saccam saccena na ghatiyati, tasma na so saccasandho. Ayam pana na tadiso, jivitahetupi musa avatva saccena saccam sandahatiyevati saccasandho. Thetoti thiro, thirakathoti 4- attho. Eko puggalo haliddarago 5- viya, thusarasimhi nikhatakhanuko viya, assapitthe thapitakumbhandamiva ca na thirakatho 6- hoti, eko pasanalekha viya, indakhilo viya ca thirakatho hoti, asina sisam chindantepi dve katha na katheti, ayam vuccati theto. Paccayikoti patiyayitabbako, 7- saddhayitabbakoti attho. Ekacco hi puggalo na paccayiko hoti, "idam kena vuttam, asukena"ti vutte "ma tassa vacanam saddahatha"ti vattabbatam apajjati. Eko paccayiko hoti, "idam kena vuttam, asukena"ti vutte "yadi tena vuttam, idameva pamanam, idani upaparikkhitabbam @Footnote: 1 Ma. samutthapakacetanakkhaneyeva. 2 cha.Ma. datthabbo. 3 i. gahetabbam. @4 ka.Ma. thitakatho. 5 cha.Ma.i. haliddirago. 6 ka. atthitakatho. @7 cha.Ma. pattiyayitabbako, Si. patiayitabbako

--------------------------------------------------------------------------------------------- page72.

Natthi, evameva idan"ti vattabbatam apajjati, ayam vuccati paccayiko. Avisamvadako lokassati taya saccavaditaya lokam na visamvadetiti attho. Pisunam vacam pahayati adisu yaya vacaya yassa tam vacam bhasati, tassa hadaye attano piyabhavam, parassa ca sunnabhavam karoti, sa pisuna vaca. Yaya pana attanampi parampi pharusam karoti, ya vaca sayampi pharusa, neva kannasukha na hadayangama 1- ayam pharusa vaca. Yena sampham palapati niratthakam, so samphappalaPo. Tesam mulabhuta cetanapi pisunavacadinamameva labhati, saeva ca idhadhippetati. Tattha sankilitthacittassa paresam va bhedaya attano piyakamyataya va kayavacipayogasamutthapika cetana pisunavaca. Sa yassa bhedam karoti, tassa appagunataya appasavajja, mahagunataya mahasavajja. Tassa cattaro sambhara:- bhinditabbo paro, "iti ime nana bhavissanti vina bhavissanti"ti bhedapurekkharata va "iti aham piyo bhavissami vissasiko"ti piyakamyata va, tajjo vayamo, tassa tadatthavijanananti. Imesam bhedayati yesam "ito sutva"ti vuttanam santike sutam, tesam bhedaya. Bhinnanam va sandhatati dvinnam mittanam va samanupajjhayakadinam va kenacideva karanena bhinnanam ekamekam upasankamitva "tumhakam idise kule jatanam evam bahussutanam idam na yuttan"ti adini vatva sandhanam 2- katta anukatta. 3- Anuppadatati sandhananuppadata. Dve jane samagge disva "tumhakam evarupe kule jatanam evarupehi gunehi samannagatanam anucchavikametan"ti adini vatva dalhikammam kattati attho. Samaggo aramo assati samaggaramo, yattha samagga natthi, tattha vasitumpi na icchatiti attho. "samaggaramo"tipi pali, iyamevettha attho. Samaggaratoti samaggesu rato, te pahaya annattha gantumpi na icchatiti attho. Samagge disvapi sutvapi nandatiti samagganandi. Samaggakaranim @Footnote: 1 ka. hadayasukha 2 ka. sandhanassa 3 Si. potthake idam padam na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page73.

Vacam bhasitati ya vaca satte samaggeyeva karoti, tam samaggigunaparidipikameva vacam bhasati, na itaranti. Parassa mammacchedakakayavacipayogasamutthapika ekantapharusacetana pharusa vaca, tassa avibhavatthamidam vatthu:- eko kira darako matu vacanam anadayitva arannam gacchati, tam mata nivattetum asakkonti "canda tam mahisi 1- anubandhatu"ti akkosi. Athassa tatheva aranne mahisi utthasi. Darako "yam mama mata mukhena kathesi, tam ma hotu, yam cittena cintesi, tam hotu"ti saccakiriyamakasi. Mahisi tattheva baddha viya atthasi. Evam mammacchedakopi payogo cittasanhataya na pharusa vaca hoti. Matapitaro hi kadaci puttake evampi vadanti "cora vo 2- khandakhandam karontu"ti, uppalapattampi ca nesam upari patantam na icchanti. Acariyupajjhaya ca kadaci nissitake evam vadanti "kim ime ahirika anottappino vadanti, niddhamatha 3- ne"ti, atha ca nesam agamadhigamasampattim icchanti. Yatha ca cittasanhataya pharusa vaca na hoti, evam vacanasanhataya apharusa vaca na hoti. Na hi marapetukamassa "imam sukham sayapetha"ti vacanam apharusa vaca hoti, cittapharusataya panesa pharusa vacava. Sa yam sandhaya pavattita, tassa appagunataya appasavajja, mahagunataya mahasavajja. Tassa tayo sambhara:- akkositabbo paro, kupitacittam, akkosananti. Nelati elam vuccati doso, nassa elanti nela, niddosati attho, "nelango setapacchado"ti 4- ettha vuttanelam viya. Kannasukhati bayanjanamadhurataya kannanam sukha, sucivijjhanam viya kannasulam na janeti. Atthamadhurataya sakalasarire kopam ajanetva pemam janetiti pemaniya. Hadayam gacchati, appatihannamana sukhena cittam pavisatiti hadayangama. Gunaparipunnataya pure bhavati pori. Pure samvaddhanari viya sukumaratipi pori. Purassa esatipi pori, nagaravasinam kathati attho. Nagaravasino hi yuttakatha honti, pitimattam "pita"ti vadanti, bhatimattam "bhata"ti vadanti, matimattam "mata"ti vadanti. Evarupi katha bahuno janassa @Footnote: 1 cha.Ma.i. mahimsi 2 Ma. te 3 Ma. niddharatha @4 khu.u. 25/65 aparalakundakabhaddiyasutta.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page74.

Kanta hotiti bahujanakanta. Kantabhaveneva bahuno janassa manapa cittavuddhikarati bahujanamanapa. Anatthavinnapaka 1- kayavacipayogasamutthapika akusalacetana samphappalaPo. So asevanamandataya appasavajjo, asevanamahantataya mahasavajjo. Tassa dve sambhara:- bharatayuddhasitaharanadiniratthakakathapurekkharata, tatharupikathakathanancati. Kalena vadatiti kalavadi, vattabbayuttakakalam sallakkhetva vadatiti attho. Bhutam tatham taccham sabhavameva vadatiti bhutavadi. Ditthadhammikasamparayikatthasannissitameva katva vadatiti atthavadi. Navalokuttaradhammasannissitam katva vadatiti dhammavadi. Samvaravinayapahanavinayasannissitam katva vadatiti vinayavadi. Nidhanam vuccati thapanokaso, nidhanamassa atthiti nidhanavati, hadaye nidhatabbayuttakam vacam bhasitati attho. Kalenati evarupim bhasamanopi ca "aham nidhanavatim vacam bhasissami"ti na akalena bhasati, yuttakalam pana avekkhitvava 2- bhasatiti attho. Sapadesanti saupamam, sakarananti attho. Pariyantavatinti paricchedam dassetva yathassa paricchedo pannayati, evam bhasatiti attho. Atthasanhitanti anekehipi nayehi vibhajantena pariyadatum asakkuneyyataya atthasampannam bhasati. Yam va so atthavadi attham vadati tena atthena sanhitatta atthasanhitam vacam bhasati, na annam nikkhipitva annam bhasatiti vuttam hoti. [10] Bijagamabhutagamasamarambhati mulabijam khandhabijam phalubijam aggabijam bijabijanti pancavidhassa bijagamassa ceva yassa kassaci nilatinarukkhadikassa bhutagamassa ca samarambha, chedanabhedanapacanadibhavena 3- vikopana pativiratoti attho. Ekabhattikoti patarasabhattam, sayamasabhattanti dve bhattani, tesu patarasabhattam antomajjhanhikena 4- paricchinnam, itaram majjhanhikato uddham antoarunena tasma antomajjhanhike dasakkhattum bhunjamanopi ekabhattikova hoti. Tam sandhaya vuttam "ekabhattiko"ti. @Footnote: 1 cha.Ma. i....vinnapika... 2 cha.Ma. i. apekkhitvava @3 Si. chedanapacanadibhavena 4 ka. antomajjhantikena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page75.

Rattiya bhojanam ratti, tato uparatoti rattuparato. Atikkante majjhanhike yava suriyatthangama bhojanam vikalabhojanam nama, tato viratatta virato vikalabhojana. Kada virato? anomanaditire pabbajitadivasato patthaya. Sasanassa ananulomatta visukam patanibhutam dassananti visukadassanam. Attana naccananaccapanadivasena nacca ca gita ca vadita ca antamaso mayuranaccadivasenapi pavattanam naccadinam visukabhuta dassana cati naccagitavaditavisukadassana. Naccadini hi attana payojetum va parehi payojapetum va payuttani passitum va neva bhikkhunam na bhikkhuninanca vattanti. Maladisu malati yamkinci puppham. Gandhanti yamkinci gandhajatam. Vilepananti chaviragakaranam. Tattha pilandhanto dhareti nama, unatthanam purento mandeti nama, gandhavasena chaviragavasena ca sadiyanto vibhuseti nama. Thanam vuccati karanam, tasma yaya dussilyacetanaya tani maladharanadini mahajano karoti. Tato pativiratoti attho. Uccasayanam vuccati pamanatikkantam. Mahasayanam akappiyam 1- paccattharanam, tato pativiratoti attho. Jatarupanti suvannam. Rajatanti kahapano, lohamasako jatumasako darumasakoti ye voharam gacchanti. Tassa ubhayassapi patiggahana pativirato, neva nam ugganhati, na ugganhapeti, na upanikkhittam sadiyatiti attho. Amakadhannapatiggahanati sali vihi yava godhuma kangu varaka kudrusaka sankhatassa sattavidhassapi amakadhannassa patiggahana. Na kevalanca etesam patiggahanameva, amasanampi bhikkhunam na vattati yeva. Amakamamsapatiggahanati ettha annatra odissa anunnata amakamamsamacchanam patiggahanameva bhikkhunam na vattati, no amasanam. Itthikumarikapatiggahanati ettha itthiti purisantaragata, itara kumarika nama, tasam patiggahanampi amasanampi akappiyameva. @Footnote: 1 i. akappiyatthatam, cha.Ma. akappiyapaccattharanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page76.

Dasidasapatiggahanati ettha dasidasavaseneva tesam patiggahanam 1- na vattati. "kappiyakarakam 2- dammi, aramikam dammi"ti evam vutte pana vattatiti. Ajelakadisupi khettavatthupariyosanesu kappiyakappiyanayo vinayavasena upaparikkhitabbo. Tattha khettam nama yasmim pubbannam ruhati. Vatthu nama yasmim aparannam ruhati. Yattha va ubhayampi ruhati, tam khettam. Tadatthaya akatabhumibhago vatthu. Khettavatthusisena cettha vapitalakadinipi sangahitaneva. Duteyyam vuccati dutakammam, gihinam pahitam pannam va sasanam va gahetva tattha tattha gamanam. Pahinagamanam vuccati ghara gharam pesitassa khuddakagamanam. Anuyogo nama tadubhayakaranam, tasma duteyyapahinagamananam anuyogati evamettha attho veditabbo. Kayavikkayati kaya ca vikkaya ca. Tulakutadisu kutanti vancanam. Tattha tulakutam tava rupakutam angakutam gahanakutam paticchannakutanti catubbidham hoti. Tattha rupakutam nama dve tula samarupa katva ganhanto mahatiya ganhati, dadanto khuddikaya deti. Angakutam nama ganhanto pacchabhage hatthena tulam akkamati, dadanto pubbabhage. 3- Gahanakutam nama ganhanto mule rajjum ganhati, dadanto agge. Paticchannakutam nama tulam susiram katva anto ayacunnam pakkhipitva ganhanto tam pacchabhage karoti, dadanto aggabhage. Kamso vuccati suvannapati, taya vancanam kamsakutam. Katham? ekam suvannapatim Katva anna dve tisso lohapatiyo suvannavanne karoti, tato janapadam gantva kincideva addham kulam pavisitva "suvannabhajanani kinatha"ti vatva agghe 4- pucchite samagghataram 5- datukamo hoti. Tato tehi "katham imesam suvannabhavo janitabbo"ti vutte "vimamsitva ganhatha"ti suvannapatim pasane ghamsitva sabba patiyo datva gacchati. Manakutam nama hadayabhedasikhabhedarajjubhedavasena tividham hoti. Tattha hadayabhedo sappiteladiminanakale labbhati. Tani hi ganhanto hettha chindena @Footnote: 1 Si.Ma. patiggahanampi 2 i. kappakarakam 3 ka. pubbabhageyeva @4 ka. agghe annehi 5 Si. mahagghataram

--------------------------------------------------------------------------------------------- page77.

Manena "sanikam asinca"ti vatva attano bhajane lahum paggharapetva ganhati, dadanto chindam pidhaya sigham puretva deti. Sikhabhedo tilatanduladiminanakale labbhati. Tani hi ganhanto sanikam sikham ussapetva ganhati, dadanto vegena puretva sikham chindanto deti. Rajjubhedo khettavatthuminanakale labbhati. Lancam alabhanta hi khettam amahantampi mahantam katva minanti. Ukkotanadisu ukkotananti assamike samike katum lancaggahanam. Vancananti tehi tehi upayehi paresam vancanam. Tatridamekam vatthu:- eko kira luddako miganca migapotakanca gahetva agacchati, tameko dhutto "kim bho migo agghati, kim migapotako"ti aha. "migo dve kahapane, migapotako ekan"ti ca vutte ekam kahapanam datva migapotakam gahetva thokam gantva nivatto "na me bho migapotakena attho, migam me dehi"ti aha. Tenahi dve kahapane dehiti. So aha "nanu te bho maya pathamam eko kahapano dinno"ti. Ama dinnoti. "imampi migapotakam ganha, evam so ca kahapano, ayanca kahapanagghanako migapotakoti dve kahapana bhavissanti"ti. So "karanam vadati"ti sallakkhetva migapotakam gahetva migam adasiti. Nikatiti yogavasena va mayavasena va apamangam pamanganti, amanim maninti, asuvannam suvannanti katva patirupakena vancanam. Saviyogoti 1- kutilayogo, etesamyeva ukkotanadinametam namam. Tasma ukkotanasaviyogo vancanasaviyogo nikatisaviyogoti evamettha attho veditabbo. Keci "annam dassetva annassa parivattanam saviyogo"ti vadanti, tampana vancaneneva sangahitam. Chedanadisu chedananti hatthacchedanadi. Vadhoti maranam. Bandhoti rajjubandhanadihi bandhanam. Viparamosoti himaviparamoso gumbaviparamosoti duvidho. Yam himapatasamaye himena paticchanna hutva maggapatipannam janam musanti, ayam himaviparamoso. Yam gumbadihi paticchanna musanti, ayam gumbaviparamoso. Alopo @Footnote: 1 cha.Ma.Si.i. saciyogo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page78.

Vuccati gamanigamadinam vilopakaranam. Sahasakaroti sahasikakiriya, geham pavisitva manussanam ure sattham thapetva icchitabhandanam gahanam. Evametasma chedana .pe. Sahasakara pativirato samano gotamoti. Iti va hi bhikkhave puthujjano tathagatassa vannam vadamano vadeyyati. Ettavata culasilam nitthitam hoti. Majjhimasilavannana [11] Idani majjhimasilam vittharento 1- "yatha va paneke bhonto"ti adimaha. Tatrayam anuttanapadavannana. Saddhadeyyaniti kammanca phalanca idhalokanca paralokanca saddahitva dinnani. "ayam me nati"ti va "mitto"ti va "idam patikarissati, idam va tena katapubban"ti va evam na dinnaniti attho. Evam dinnani hi na saddhadeyyani nama honti. Bhojananiti desanasisamattametam, atthato pana saddhadeyyani bhojanani bhunjitva civarani parupitva senasanani sevamana gilanabhesajjam paribhunjamanati sabbametam vuttameva hoti. Seyyathidanti nipato. Tassattho:- katamo so bijagamabhutagamo, yassa samarambhamanuyutta viharantiti. Tato tam dassento mulabijanti adimaha. Tattha mulabijam nama haliddi 2- singiveram vaca vacattham 3- ativisam katukarohini usiram bhaddamuttakanti evamadi. Khandhabijam nama assattho nigordho pilakkho 4- udumbaro kacchako kapitthanoti evamadi. Phalubijam nama ucchu nalo veluti evamadi. Aggabijam nama ajjakam 5- phanijjakam hariveranti evamadi. Bijabijam nama pubbannam aparannanti evamadi. Sabbanhetam rukkhato viyojitam viruhanasamatthameva "bijagamo"ti vuccati. Rukkhato pana aviyojitam asukkham "bhutagamo"ti vuccati. Tattha bhutagamasamarambho pacittiyavatthu, bijagamasamarambho dukkatavatthuti veditabbo. @Footnote: 1 ka. samarabhitva dassento 2 ka. hiliddam 3 cha.Ma. vacattam @4 ka. milakkhu 5 i. ajjukam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page79.

[12] Sannidhikarakaparibhoganti sannidhikatassa paribhogam. 1- Tattha duvidha katha vinayavasena ca sallekhavasena ca. Vinayavasena tava yamkinci annam ajja patiggahitam aparajju sannidhikarakam hoti, tassa paribhoge pacittiyam. Attana laddham pana samaneranam datva tehi laddham thapapetva dutiyadivase bhunjitum vattati, sallekho pana na hoti. Panasannidhimhipi eseva nayo. Tattha panam nama ambapanadini attha panani, yani ca tesam anulomani, tesam vinicchayo samantapasadikayam vutto. Vatthasannidhimhi anadhitthitam avikappitam sannidhi ca hoti, sallekhanca kopeti, ayam pariyayakatha. Nippariyayato pana ticivarasantutthena bhavitabbam, catuttham labhitva annassa databbam. Sace yassa kassaci datum na sakkoti, yassa pana datukamo hoti, so uddesatthaya va paripucchatthaya va gato, agatamatte databbam, adatum na vattati. Civare pana appahonte satiya paccasaya anunnatakale 2- thapetum vattati. Sucisuttacivarakarakanam alabhena tato parampi vinayakammam katva thapetum vattati. "imasmim jinne puna idisam kuto labhissami"ti pana thapetum na vattati, sannidhi ca hoti, sallekhanca kopeti. Yanasannidhimhi yanam nama vayham ratho sakatam sandamanika sivika patankiti, netam pabbajitassa yanam. Upahana pana pabbajitassa yanamyeva. Ekassa bhikkhussa hi eko arannatthaya, eko dhotapadakatthayati ukkamsato dve upahanasanghata vattanti, tatiyam labhitva annassa databbo. "imasmim jinne annam kuto labhissami"ti hi thapetum na vattati, sannidhi ca hoti, sallekhanca kopeti. Sayanasannidhimhi sayananti manco. Ekassa bhikkhuno eko gabbhe, eko divatthaneti ukkamsato dve manca vattanti. Tato uttarim labhitva annassa bhikkhuno va ganassa va databbo, adatum na vattati. Sannidhi ca hoti, sallekhanca kopeti. @Footnote: 1 ka. sannidhikaraparibhogam 2 Si.i. anunnatakalam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page80.

Gandhasannidhimhi bhikkhuno kandukacchuchavidosadiabadhe 1- sati gandha vattanti. Te gandhe aharapetva tasmim roge vupasante annesam va abadhikanam databba dvare pancanguligharadhupanadisu va upanetabba. "puna roge sati bhavissanti"ti pana thapetum na vattati, sannidhi 2- ca hoti, sallakhenca kopeti. Amisanti vuttavasesam datthabbam. Seyyathidam? idhekacco bhikkhu "tatharupe kale upakaraya bhavissanti"ti tilatandulamuggamasa- nalikeralonamacchamamsavallurasappitelagulabhajanadini aharapetva thapeti. So vassakale kalasseva samanerehi yagum pacapetva paribhunjitva "samanera udakakaddame dukkham gamam pavisitum, gaccha asukam kulam gantva mayham vihare nisinnabhavam arocehi, asukakulato dadhiadini ahara"ti peseti. Bhikkhuhi "kim bhante gamam pavisissatha"ti vuttepi "duppaveso avuso idani gamo"ti vadati. Te "hotu bhante, acchatha tumhe, mayam bhikkham pariyesitva aharissama"ti gacchanti. Atha samaneropi dadhiadini aharitva bhattanca byanjananca sampadetva upaneti, tam bhunjantasseva upatthaka bhattam pahinanti, tatopi manapam manapam bhunjati. Atha bhikkhu pindapatam gahetva agacchanti, tatopi manapam manapam givayamakam bhunjatiyeva. Evam catumasampi vitinameti. Ayam vuccati bhikkhu "mundakutumbikajivitam jivati, na samanajivitan"ti. Evarupo amisasannidhi nama hoti. Bhikkhuno pana vasanatthane eka tandulanali, eko gulapindo, catubhagamattam sappiti ettakam nidhetum vattati akale sampattacoranam atthaya. Te hi ettakampi amisapatisantharam alabhanta jivitapi voropeyyum, tasma sace ettakam natthi, aharapetvapi thapetum vattati. Aphasukakale ca yadettha kappiyam, tam attanapi paribhunjitum vattati. Kappiyakutiyam pana bahum thapentassapi sannidhi nama natthi. Tathagatassa pana tandulanaliadisu va yamkinci caturangulamattam 3- va pilotikakhandam "idam me ajaj va sve va bhavissati"ti thapitam nama natthi. [13] Visukadassanesu naccam nama yamkinci naccam, tam maggam gacchantenapi givam pasaretva datthum na vattati. Vittharavinicchayo panettha samantapasadikayam @Footnote: 1 Ma. chavirogadiabadhe. 2 ka. Si.i. gandhasannidhi 3 cha.Ma.Si.i. caturatanamattam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page81.

Vuttanayeneva veditabbo. Yatha cettha, evam sabbesu sikkhapadapatisamyuttesu suttapadesu. Ito param hi ettakampi avatva tattha tattha payojanamattameva vannayissamati. Pekkhanti natasamajjam 1- akkhananti bharatayujjhanadikam. 2- Tam yasmim thane kathiyati, tattha gantumpi na vattati. Panissaranti kamsatalam, "panitalan"tipi vadanti. Vetalanti ghanatalam, "mantena matasarirutthapanan"tipi eke. Kumbhathunanti caturassaambhanakatalam, "kumbhasaddan"tipi eke. Sobhanagarakanti 3- natanam abbhokiranam, sobhanagarakam 4- va, patibhanacittanti vuttam hoti. Candalanti ayogulakila, "candalanam sanadhovanakila"tipi vadanti. Vamsanti velum ussapetva kilanam. Dhovananti atthidhovanam, ekaccesu kira janapadesu kalakate 5- natake na jhapenti, nikhanitva thapenti. Atha nesam putibhutam kayam natva niharitva atthini dhovitva gandhehi makkhitva thapenti. Te nakkhattakale ekasmim thane atthini thapetva ekasmim thane suradini thapetva rodanta paridevanta suram pivanti. Vuttampi cetam "atthi bhikkhave dakkhinesu janapadesu atthidhovanam nama, tattha hoti annampi panampi khajjampi bhojanampi lehampi 6- peyyampi naccampi gitampi vaditampi. Atthetam bhikkhave dhovanam, netam natthiti vadami"ti. 7- Ekacce pana "indajalena atthidhovanam dhovanan"tipi vadanti. Hatthiyuddhadisu bhikkhuno neva hatthiadihi saddhim yujjhitum, na te yujjhapetum, na yujjhante datthum vattati. Nibbuddhanti mallayuddham. Upyojikanti yattha sampaharo dissati. Balagganti balaganatthanam. Senabyuhanti senaya niveso, sakatabyuhadivasena senaya nivesanam. Anikadassananti "tayo hatthi pacchimam hatthanikan"ti 8- adina nayena vuttassa anikassa dassanam. @Footnote: 1 ka. natadisamajjam, Si. natasamajja 2 i. bharataramayanadikam, ka. bharataramayujjhanadikam @3 cha.Ma.i. sobhanakanti 4 cha.Ma. sobhanakaram, Si. sobhanagharakam @5 cha.Ma. kalankate 6 cha.Ma.i. leyyampi @7 an. dasaka. 24/107 dhovanasutta 8 vinaYu. 2/324/268 uyyodhikasikkhapada

--------------------------------------------------------------------------------------------- page82.

[14] Pamado ettha titthatiti pamadatthanam, jutanca tam pamadatthanancati jutappamadatthanam. Ekekaya pantiya attha attha padani assati atthapadam. Dasapadepi eseva nayo. Akasanti atthapadadasapadesu viya akaseyeva kilanam. Pariharapathanti bhumiyam nanapathamandalam katva tattha tattha pariharitabbam patham pariharantanam kilanam. Santikanti 1- santikakilanam. 2- Ekajjham thapita sariyo va sakkharayo va acalenta nakheneva apanenti ca upanenti ca, sace tattha kaci calati, parajayo hoti. Evarupaya kilayetam adhivacanam. Khalikanti jutaphalake pasakakilanam. Ghatika vuccati dighadandakena rassadandakapaharanakila. Salakahatthanti lakhaya va manjitthikaya 3- va pitthaudakena va salakahattham temetva "kim hotu"ti bhumiyam va bhittiyam va tam paharitva hatthiassadirupadassanakila. 4- Akkhanti gulakilanam. 5- Pangaciram vuccati pannanalika tam dhamanta kilanti, vankakanti gamadarakanam kilanakam khuddakanangalam. Mokkhacikanti 6- samparivattakakilanam, akase va dandakam gahetva bhumiyam va sisam thapetva hetthupariyabhavena parivattanakilananti vuttam hoti. Cingulikam vuccati talapannadihi katam vatappaharena paribbhamanacakkam. Pattalhakam vuccati pannanalika, taya valukadini minanta kilanti. Rathakanti khuddakaratham. Dhanukanti khuddakadhanumeva. Akkharika vuccati akase va pitthiyam va akkharajananakila. Manesika nama manasa cintitajananakila. Yathavajjam nama kanakunikhujjadinam yam yam vajjam, tam tam payojetva dassanakila. [15] Asandinti pamanatikkantasanam. "anuyutta viharanti"ti idam apekkhitva pana sabbapadesu upayogavacanam katam. Pallankoti padesu valarupani thapetva kato. Gonakoti dighalomako mahakojavo, caturanguladhikani kira tassa lomani. Cittakanti vanavicittam unnamayattharanam. Patikati unnamayo setapaccattharano. 7- Patalikati ghanapupphako unnamayattharano, yo 8- "alamakapatto"tipi 9- vuccati. @Footnote: 1 Ma. pantikanti pantikakilanam. 2 Si. santikakilakilanam 3 Si. manjetthikaya @4 cha.ma,....kilanam 5 cha.Ma. gulakila 6 cha.Ma. mokkhacika vuccati @7 cha.Ma. setattharano 8 i. so @9 cha.Ma. amalakapattotipi, Si. amilatapatto, i. amilakapatto

--------------------------------------------------------------------------------------------- page83.

Tulikati tinnam tulanam annatarapunna tulika. Vikatikati sihabayagghadirupavicitro unnamayattharano. Uddalomiti ubhayatodasam unnamayattharanam, keci "ekato uggatapupphan"ti vadanti. Ekantalomiti ekatodasam unnamayattharanam, keci "ubhato uggatapupphan"tipi vadanti. Katthissanti 1- ratanaparisibbitam koseyyakatthissamayam paccattharanam. Koseyyanti ratanaparisibbitameva kosiyasuttamayam paccattharanam. "suddhakoseyyam pana vattati"ti vinaye vuttam. Dighanikayatthakathayam pana "thapetva tulikam sabbaneva gonakadini ratanaparisibbitani na vattanti"ti vuttam. Kuttakanti solasannam natakitthinam thatva naccayoggam unnamayattharanam. Hatthattharam assattharanti hatthiassapitthisu attharanaattharanakayeva. 2- Rathattharepi eseva nayo. Ajinappaveniti ajinacammehi mancappamanena sibbitva kata paveni. Kadalimigapavarapaccattharananti kadalimigacammam nama atthi, tena katam pavarapaccattharanam, uttamapaccattharananti attho. Tam kira setavatthassa upari kadalimigacammam pattharitva sibbitva karonti. Sauttaracchadanti saha uttaracchadena, uparibaddhena rattavitanena saddhinti attho. Setavitanampi hettha akappiyapaccattharane sati na vattati, asati pana vattati. Ubhatolohitakupadhananti sisupadhananca padupadhanancati mancassa ubhatolohitakam upadhanam, etam na kappati. Yam pana ekameva upadhanam ubhosu passesu rattam va hoti padumavannam va vicitram va, sace pamanayuttam, vattati. Mahaupadhanam pana patikkhittam. Alohitakani dvepi vattantiyeva. Tato uttarim labhitva annesam databbani. Datum asakkonto mance tiriyam attharitva upari paccattharanam datva nipajjitumpi labhati. Asandiadisu pana vuttanayeneva patipajjitabbam. Vuttancetam "anujanami bhikkhave asandiya pade chinditva paribhunjitum, pallankassa vale bhinditva paribhunjitum, tulikam vijatetva bimbohanam katum, avasesam bhummattharanam katun"ti. 3- [16] Ucchadanadisu matukucchito nikkhantadarakanam sariragandho dvadasamattavassapattakale 4- nassati, 5- tesam sariraduggandhaharanatthaya gandhacunnadihi @Footnote: 1 cha.Ma. kattissanti 2 Si. attharanakaattharakava 3 vinaYu. 7/320/93 tatiyabhanavara @4 cha.Ma. dvadasavassapattakale, Si. dvadasavassamattakale 5 Si. na nassati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page84.

Ucchadenti, evarupam ucchadanam na vattati. Punnavante pana darake urusu nipajjapetva telena magkhetva hatthapadaurunabhiadinam santhanasampadanattham parimaddanti, evarupam parimaddanam na vattati. Nahapananti tesamyeva darakanam gandhadihi nhapanam 1- viya. Sambahananti mahamallanam viya hatthapade muggaradihi paharitva bahuvaddhanam. Adasanti yam kinci adasam pariharitum na vattati. Anjananti alankaranjanameva. Malati baddhamala va abaddhamala va. Vilepananti yam kinaci chaviragakaranam. Mukhacunnakam mukhalepananti mukhe kalapilakadinam haranatthaya mattikakakkam denti, tena lohite calite sasapakakkam denti, tena dose khadite tilakakkam denti, tena lohite sannisinne haliddikakkam denti, tena chavivanne arulhe mukhacunnakena mukham cunnenti, tam sabbam na vattati. Hatthabandhadisu hatthe vicitrasankhakapaladini 2- bandhitva vicaranti, tam va annam va sabbampi hatthabharanam na vattati. Apare sikham bandhitva vicaranti, suvannacirakamuttalatadihi ca tam parikkhipanti, tam sabbam na vattati. Apare catuhattham dandam va annam va pana alankatadandakam gahetva vicaranti, tatha itthipurisarupadivicittam bhesajjanalikam suparikkhittam vamapasse olaggitam, apare kannikaratanaparikkhittakosam atitikhinam asimpi, 3- pancavannasuttasibbitam makaradantakadivicittam chattam, suvannarajatadivicitra morapinjadiparikkhitta upahana, keci ratanamattayamam caturangulavitthatam kesantaparicchedam dassetva meghamukhe vijjulatam viya nalate unhisapattam bandhanti, culamanim dharenti, camaravalavijanim dharenti, tam sabbam na vattati. [17] Aniyyanikatta saggamokkhamagganam tiracchanabhuta kathati tiracchanakatha. Tattha rajanam arabbha "mahasammato, mandhata, dhammasoko evammahanubhavo"ti adina nayena pavatta katha rajakatha. Esa nayo corakathadisu. Tesu "asuko raja abhirupo dassaniyo"ti adina nayena gehasitakathava @Footnote: 1 Ma. nhapanam viya nahapanam 2 ka. vicitrasamkhakapaladihi 3 cha.Ma. asim

--------------------------------------------------------------------------------------------- page85.

Tiracchanakatha hoti. "sopi nama evammahanubhavo khayam gato"ti evam pavatta pana kammatthanabhave titthati. Coresupi "muladevo evammahanubhavo. Meghamalo evammahanubhavo"ti tesam kammam paticca "aho sura"ti gehasitakathava tiracchanakatha. Yuddhepi bharatayuddhadisu "asukena asuko evam marito evam viddho"ti kamassadavaseneva katha tiracchanakatha. "tepi nama khayam gata"ti evam pavatta pana sabbattha kammatthanameva hoti. Apica annadisu "evam vannavantam gandhavantam rasavantam phassasampannam khadimha bhunjimha"ti kamassadavasena kathetum na vattati. Satthakam pana katva "pubbe evam vannadisampannam annam panam vattham sayanam malam gandham silavantanam adamha, cetiye pujam akarimha"ti kathetum vattati. Natikathadisu pana "amhakam nataka sura samattha"ti va "pubbe mayam evam vicitrehi yanehi vicarimha"ti va assadavasena vattum na vattati. Satthakam pana katva "tepi no nataka khayam gata"ti va "pubbe mayam evarupa upahana samghassa adamha"ti va kathitabbam. 1- Gamakathapi sunivitthadunnivitthasubhikkhadubbhikkhadivasena va "asukagamavasino sura samattha"ti va evam assadavasena na vattati. Satthakampana katva "saddha pasanna"ti va "khayavayam gata"ti va vattum vattati. Nigamanagarajanapadakathasupi eseva nayo. Itthikathapi vannasanthanadini paticca assadavasena na vattati, "saddha pasanna khayavayam gata"ti evameva vattati. Surakathapi "nandamitto 2- nama yodho suro ahosi"ti assadavasena na vattati. "saddho ahosi khayam gato"ti evameva vattati. Visikhakathapi "asuka visikha sunivittha dunnivittha sura samattha"ti assadavasena na vattati. "saddha pasanna khayavayam gata"ti evameva vattati. Kumbhatthanakathati udakatthanakatha, udakatitthakathati vuccati, kumbhadasikatha va, sapi "pasadika naccitum gayitum cheka"ti assadavasena na vattati. "saddha pasanna"ti adina nayeneva vattati. Pubbapetakathati atitanatikatha. Tattha tattha 3- vattamananatikathasadiso ca vinicchayo. @Footnote: 1 cha.Ma. kathetum vattati 2 cha.Ma.i. nandimitto 3 cha.Ma.i. tattha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page86.

Nanattakathati purimapacchimakathahi vimutta avasesa nanasabhava niratthakakatha. Lokakkhayikati "ayam loko kena nimmito? asukena nama nimmito. Kako seto atthinam setatta. Balaka 1- ratta lohitassa rattatta"ti evamadika lokayatavitandasallapakatha. Samuddakkhayika nama "kasma samuddo sagaro? sagaradevena khato, Tasma sagaro. `khato Me'ti hatthamuddhaya sayam niveditatta samuddo"ti evamadika niratthakasamuddakkhayanakatha. 2- Bhavoti vuddhi. Abhavoti hani. "iti bhavo, iti abhavo"ti yam va tam va niratthakakaranam vatva pavattitakatha 3- itibhavabhavakatha. [18] Viggahikakathati viggahakatha sarambhakatha. Tattha sahitam meti mayham vacanam sahitam silittham, atthayuttam karanayuttanti attho. Asahitanteti tuyham vacanam asahitam asilittham. Adhicinnante vipparavattanti yam tuyham digharattacinnavasena suppagunam, tam mayham ekavacaneneva vipparavattam parivattitva thitam, na kinci janasiti attho. Aropito te vadoti maya tava vade doso 4- aropito. Cara vadappamokkhayati dosamocanattham cara vicara, tattha tattha gantva sikkhati attho. Nibbethehi va sace pahositi atha sayam pahosi, idaniyeva nibbethehiti. [19] Duteyyakathayam idha gacchati ito asukam nama thanam gaccha. Amutara gacchati tato asukam nama thanam gaccha. Idam harati ito idam nama hara. Amutra idam aharati asukatthanato idam nama idha ahara. Sankhepato pana idam duteyyam nama thapetva panca sahadhammike ratanattayassa upakarapatisamyuttanca gihisasanam annesam na vattati. [20] Kuhakati adisu tividhena kuhakavatthuna lokam kuhayanti vimhapayantiti kuhaka. Labhasakkaratthika hutva lapantiti lapaka. Nimittam silametesanti nemittaka. Nippeso silametesanti nippesika. Labhena labham nijigimsanti magganti pariyesantiti labhena labham nijigimsitaro, kuhana lapana nemittakata nippesikata @Footnote: 1 Ma. baka 2 cha.Ma.i. niratthaka... @3 i. pavattita katha 4 Si. tava doso

--------------------------------------------------------------------------------------------- page87.

Labhena labham nijigimsanatati etahi samannagatanam puggalanam etam adhivacanam. Ayamettha sankhePo. Vittharena paneta kuhanadika visuddhimagge silaniddeseyeva palinca atthakathanca aharitva pakasitati. Ettavata majjhimasilam nitthitam hoti. Mahasilavannana [21] Ito param mahasilam hoti. Anganti hatthapadadisu yena kenaci evarupena angena samannagato dighayu yasava hotiti adinayappavattam angasattham. Nimittanti nimittasattham. Panduraja kira tisso muttayo mutthiyam katva nemittakam pucchi "kim me hatthe"ti? so itocito ca vilokesi, tasmim ca samaye gharagolikaya makkhika gayhanti mutta, so "mutta"ti aha. Puna "kati"ti puttho kukkutassa tikkhattum vassantassa 1- saddam sutva "tisso"ti aha. Evam tam tam adisitva nimittamanuyutta viharanti. Uppatanti asanipatadinam mahantanam uppatam, 2- tam hi disva "idam bhavissati, evam bhavissati"ti adisanti. Supinanti yo pubbanhasamaye supinam passati, evam vipako hoti. Yo idam nama passati, tassa idam nama hoti"ti adina nayena supinakam anuyutta viharanti. Lakkhananti "imina lakkhanena samannagato raja hoti, imina uparaja"ti adikam. Musikacchinnanti undurakhayitam. Tenapi hi ahate va vatthe, anahate va vatthe, ito patthaya evam chinne idam nama hotiti adisanti. Aggihomanti evarupena daruna evam hute idam nama hotiti aggijuhanam. Dabbihomadinipi aggihomaneva, evarupaya dabbiya edisehi kanadihi hute idam nama hotiti evam pavattivasena visum vuttani. Tattha kanoti kundako. Tandulati saliadinam ceva tinajatinanca tandula. Sappiti gosappiadikam. Telanti tilateladikam. Sasapadini pana mukhena gahetva aggimhi pakkhipanam, vijjam parijappitva juhanam va mukhahomam. @Footnote: 1 cha.Ma. ravantassa 2 cha.Ma. uppatitam, Si. uppadam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page88.

Dakkhinakkhakajannulohitadihi juhanam lohitahomam. Angavijjati pubbe angameva disva byakaranavasena angam vuttam, idha angulatthim 1- disva vijjam parijappitva "ayam kulaputto dhanava no va, sirisampanno va no va"ti adi byakaranavasena angavijja vutta. Vatthuvijjati gharavatthuaramavatthadinam gunadosasallakkhanavijja. Mattikadivisesam disvapi hi vijjam parijappitva hettha pathaviyam timsaratanamatte akase ca asitiratanamatte padese ca gunadosam passanti. Khattavijjati ajjheyyamasurakkharajasatthadinitisattham. 2- Sivavijjati susane pavisitva 3- santikaranavijja, singalarutavijjatipi vadanti. Bhutavijjati bhutavejjamanto. Bhurivijjati bhumighare 4- vasantena uggahetabbamanto. Ahivijjati sappadatthatikicchanavijja ceva sappavahanavijja ca. Visavijjati yaya puranavisam va rakkhanti, navavisam va rakkhanti, navavisam va karonti visamantarameva 5- va. Vicchikavijjati vicchikadatthatikicchanavijja. Musikavijjayapi eseva nayo. Sakunavijjati sapakkhakaapakkhakadvipadacatuppadanam rutagatadivasena sakunananam. Vayasavijjati kakarutananam, tam visumyeva sattham tasma visum vuttam. Pakkajjhananti paripakagatacinta, idani "ayam ettakam jivissati, ayam ettakan"ti evampavattam aditthanananti 6- attho. Saraparittananti sararakkhanam, yatha attano upari na agacchati, evam karanavijja. Migacakkanti idam sabbasangahikam sabbasakunacatuppadanam rutananavasena vuttam. [22] Manilakkhanadisu evarupo "mani pasattho, evarupo appasattho, samino arogyaissariyadinam hetu hoti, na hoti"ti evam vannasanthanadivasena maniadinam lakkhanam anuyutta viharantiti attho. Tattha avudhanti thapetva asiadini avasesam avudham. Itthilakkhanadinipi yamhi kule te itthipurisadayo vasanti, tassa vuddhihanivaseneva veditabbani. Ajalakkhanadisu pana "evarupanam ajadinam mamsam khaditabbam, evarupanam na khaditabban"ti ayam viseso veditabbo. @Footnote: 1 cha.Ma. angalatthim 2 Si. angeyYu..., cha.Ma. abbheyYu...satthadisattham @3 i. parivasitva 4 cha.Ma.i. bhurighare 5 cha.Ma. visavantameva, Si. visatantameva @6 Si. arittham nananti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page89.

Apicettha godhalakkhane cittakammapilandhanadisupi evarupaya godhaya sati idam nama hotiti ayam viseso veditabbo. Idam cettha vatthu:- ekasmim kira vihare cittakammena 1- godham aggim dhammanam akamsu, tato patthaya bhikkhunam mahavivado jato. Eko agantukabhikkhu tam disva makkhesi, tato patthaya vivado mandibhuto hoti. Kannikalakkhanam pilandhanakannikayapi gehakannikayapi vasena veditabbam. Kacchapalakkhanam godhalakkhanasadisameva. Migalakkhanam sabbasangahikam sabbacatuppadanam lakkhanavasena vuttam. [23] Rannam niyyanam bhavissatiti "asukadivasena asukanakkhattena asukassa nama ranno niggamanam bhavissati"ti evam rajunam pavasagamanam 2- byakaroti. Esa nayo sabbattha. Kevalam panettha aniyyananti vippavutthanam puna agamanam. Abbhantaranam rannam upayanam bhavissati, bahiranam rannam apayananti "antonagare amhakam raja pativiruddham bahirajanam upasankamissati, tato tassa patikkamanam bhavissati"ti evam rananam 3- upayanapayanam byakaroti. Dutiyapadepi eseva nayo. Jayaparajaya pakatayeva. [24] Candaggahadayo "asukadivase rahu candam gahessati"ti byakaranavaseneva veditabba. Apica nakkhattassa angarakadiggahanasamayogopi nakkhattaggahoyeva. Ukkapatoti akasato ukkanam patanam. disadahoti disakalusiyam aggisikhadhumasikhadihi akulabhavo viya. Devadundubhiti sukkhavalahakagajjanam. Uggamananti udayam. Oggamanti atthangamanam. Samkilesanti avisuddhata. Vodananti visuddhata. Evam vipakoti lokassa evam vividhasukhadukkhavaho. [25] Suvutthikati devassa sammadharanuppavecchanam. Dubbutthikati avaggaho, vassamandoti 4- vuttam hoti. Muddati hatthamudda. Ganana vuccati acchiddakaganana. Sankhananti sankalanapatuppadanadivasena 5- pindaganana. Yassa sa paguna hoti, so rukkhampi disva "ettakani ettha pannani"ti janati. @Footnote: 1 cha.Ma., i. cittakamme. 2 Ma. sangamagamanam 3 i. ranno @4 cha.Ma.i. vassavibandho 5 cha. sankalanasatuppadanadivasena. Ma....saduppadanadivasena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page90.

Kaveyyanti "cattarome bhikkhave kavi. Katame cattaro? cintakavi sutakavi atthakavi patibhanakavi"ti 1- imesam catunnam kavinam attano cintavasena va "vessantaro nama raja ahosi"ti adini sutva sutavasena va "imassa ayam attho, evantam yojessami"ti evam atthavasena va kincideva disva "tappatibhagam kattabbam karissami"ti evam thanuppattikapatibhanavasena va jivikatthaya kabyakaranam. 2- Lokayatam vuttameva. [26] Avahanam nama imassa darakassa asukakulato asukanakkhattena darikam anethati avahakaranam. Vivahananti imam darikam asukassa nama darakassa asukanakkhattena netha, 3- evamassa vuddhi bhavissatiti vivahakaranam. Samvadananti samvadanam 4- nama ajja nakkhattam sundaram, ajjeva samagga hotha, iti vo viyogo na bhavissatiti evam samaggakaranam. Vivadanam 5- nama sace viyojitukamattha, ajjeva viyujjatha, iti vo puna samyogo na bhavissatiti evam viyogakaranam. Samkirananti uddharam 6- va inam va dinnam dhanam ajja sankaddhatha, ajja sankaddhitam hi tam thavaram hotiti evam dhanapindapanam. Vikirananti sace payogauddharadivasena dhanam payojitukamattha, ajja payojitam digunacatugunam hotiti evam payojanam payojapanam. Subhagakarananti piyamanapakaranam va sassirikakaranam va. Dubbhagakarananti tabbiparitam. Viruddhagabbhakarananti viruddhassa vilinassa atthitassa vinassamanassa 7- gabbhassa karanam. Puna avinasaya bhesajjadananti attho. Gabbho hi vatena panakehi kammuna cati tihi karanehi vinassati. Tattha vatena vinassante nibbapaniyam sitalam bhesajjam deti, panakehi nassante panakanam patikammam karoti, kammuna nassante pana buddhapi patibahitum na sakkonti. Jivhanibandhananti mantena jivhaya bandhakaranam. 8- Hanusamhanananti mukhabandhanamantena yatha hanukam caletum na sakkonti, evam bandhakaranam. Hatthabhijappananti hatthanam parivattanattham mantajappanam. Tasmim kira mante sattapadantare @Footnote: 1 an. catukka. 21/231/257 kavisutta 2 i. kabbakaranam, ka. kattabbakaranam @3 cha.Ma.i. detha 4 cha.Ma. samvaranam 5 cha.Ma. vivaranam 6 cha.Ma. utthanam @7 ka.Ma. matassa 8 Si.i. thaddhakaranam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page91.

Thatva jappite itaro hatthe parivattetva khipati. Kannajappananti kannehi saddam assavanatthaya vijjaya jappanam. Tam kira jappetva vinicchayatthane yam icchati, tam bhanati, paccatthiko na tam sunati, tato pativacanam sampadetum na sakkoti. Adasapanhanti adase devatam otaretva panhapucchanam. 1- Kumaripanhanti kumarikaya sarire devatam otaretva panhapucchanam. Devapanhanti dasiya 2- sarire devatam otaretva panhapucchanam. Adiccupatthananti jivikatthaya adiccaparicariya. Mahatupatthananti tatheva mahabrahmaparicariya. Abbhujjalananti mantena mukhato aggijalaniharanam. Sirivhayananti "ehi siri, mayham sire 3- patitthahi"ti evam sirena siriya avhayanam. [27] Santikammanti devatthanam gantva "sace me idam nama samijjhissati, tumhakam imina ca imina ca upaharam karissami"ti samiddhakale kattabbam santipatissavakammam. Tasmim pana samiddhe tassa karanam panidhikammam nama. Bhurikammanti bhumighare vasitva gahitamantassa payogakaranam. Vassakammam vossakammanti ettha vassoti puriso, vossoti pandako. Iti vossassa vassakaranam vassakammam, vassassa vossakaranam vossakammam, tam pana karonto acchindakabhavamattam papeti, na lingam antaradhapetum sakkoti. Vatthukammanti akatavatthumhi gehapatitthapanam. Vatthuparikarananti "idancidanca aharatha"ti vatva vatthubalikammakaranam. 4- Acamananti udakena mukhasuddhikaranam. 5- Nhapananti annesam nhapanam. Juhananti tesam atthaya aggijuhanam. Vamananti yogam datva vamanakaranam. Virecanepi eseva nayo. Uddhavirecananti uddham dosanam niharanam. Adhovirecananti adho dosanam niharanam. Sisavirecananti sirovirecanam. Kannatelanti kannanam bandhanattham va vanaharanattham va bhesajjatelapacanam. Nettatappananti akkhitappanatelam. Natthukammanti telena yojetva natthukaranam. Anjananti dve va tini va patalani niharanasamattham kharanjanam. Paccanjananti nibbapaniyam sitalabhesajjanjanam. Salakiyanti salakavejjakammam. @Footnote: 1 cha.Ma.i. panhapucchanam 2 i. devadasiya 3 ka.sarire @4 i. tattha balikammakaranam 5 i. mukhasiddhikaranam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page92.

Sallakattiyanti sallakattavejjakammam. Darakatikiccha vuccati komarabhaccavejjakammam. Mulabhesajjanam anuppadananti 1- imina kayatikicchanam dasseti. Osadhinam patimokkhoti kharadini datva tadanurupe vane gate tesam apanayanam. Ettavata mahasilam nitthitam hoti. Pubbantakappikasassatavadavannana [28] Evam brahmadattena vuttavannassa anusandhivasena tividham silam vittharetva idani bhikkhusamghena vuttavannassa anusandhivasena "atthi bhikkhave anneva dhamma gambhira duddasa"ti adina nayena sunnatappakasanam arabhi. Tattha dhammati gune desanayam pariyattiyam nissatteti evamadisu dhammasaddo vattati. "nahi dhammo adhammo ca ubho samavipakino adhammo nirayam neti, dhammo papeti suggatin"ti 2- adisu hi gune dhammasaddo. "dhammam vo bhikkhave desissami adikalyanan"ti 3- adisu desanayam. "idha bhikkhu dhammam pariyapunati suttam geyyan"ti 4- adisu pariyattiyam. "tasmim kho pana samaye dhamma honti, khandha honti"ti 5- adisu nissatte. Idha pana gune vattati. Tasma "atthi bhikkhave anneva tathagatassa guna"ti evamettha attho datthabbo. Gambhirati mahasamuddo viya makasatundasuciya annatra tathagata annesam nanena alabbhaneyyappatittha, gambhirattayeva duddasa, duddasattayeva duranubodha. Nibbutasabbaparilahatta santa. Santarammanesu pavattanatopi santa. Atittikaranatthena panita sadhurasabhojanam viya. Uttamananavisayatta na takkena avacaritabbati atakkavacaRa. Nipunati sanhasukhumasabhavatta. Balanam avisayatta panditehiyeva veditabbati panditavedaniya. @Footnote: 1 cha.Ma. anuppadananti 2 khu thera. 26/304/318 dhammikattheragatha @3 Ma.u. 14/420/360 chachakkasutta 4 an pancaka. 22/73,74 pathama-dutiyadhammaviharisutta @5 abhi. san. 34/121 sunnatavara

--------------------------------------------------------------------------------------------- page93.

Ye tathagato sayam abhinana sacchikatva pavedetiti ye dhamme tathagato anannaneyyo hutva sayameva abhivisitthena nanena paccakkham katva pavedeti dipeti katheti pakasetiti attho. Yehiti yehi gunadhammehi. Yathabhuccanti yathabhutam. Vannam samama vadamana vadeyyunti tathagatassa vannam vattukama samma vadeyyum, ahapetva vattum sakkuneyyunti attho. Katame ca pana te dhamma bhagavata evam thomitati? sabbannutananam. Yadi evam kasma puthuvacananiddeso 1- katoti? puthucittasamayogato ceva puthuarammanato ca. Tam hi catusu nanasampayuttamahakiriyacittesu labbhati, na cassa koci dhammo arammanam nama na hoti. Yathaha "atitam ... Anagatam ... Paccuppannam. Sabbam janatiti sabbannutananam, tattha avaranam natthiti anavaranananan"ti 2- adi. iti puthucittasamayogato, punappunam uppattivasena puthuarammanato ca puthuvacananiddeso katoti. "ananeva"ti idam panettha vavatthapanavacanam, "anneva, na panatipataveramaniadayo. Gambhirava, na uttana"ti evam sabbapadehi yojetabbam. Savakaparaminanam hi gambhiram, paccekabodhinanam pana tato gambhirataranti tattha vavatthanam natthi, sabbannutanananca tatopi gambhirataranti tatthapi vavatthanam natthi, ito pana annam gambhirataram natthi, tasma gambhiravati vavatthanam labbhati. Tatha duddasava duranubodhavati sabbam veditabbam. Katame ca te bhikkhaveti ayam pana tesam dhammanam kathetukamyatapuccha. Santi bhikkhave eke samanabrahmanati adisu pucchavissajjanam. Kasma panetam evamaraddhanti ce? buddhananhi cattari thanani patva gajjitam mahantam hoti, nanam anupavisati, buddhananassa mahantata 3- pannayati, desana gambhira hoti tilakkhanahata sunnatapatisamyutta. Katamani cattari? vinayapannattim, bhumantaram, paccayakaram, samayantaranti. Tasma "idam lahukam, idam garukam, idam satekiccham, idam atekiccham, ayam apatti, ayam anapatti, ayam chejjagamini, ayam vutthanagamini, ayam desanagamini, ayam lokavajja, ayam pannattivajja, imasmim vatthusmim idam @Footnote: 1 cha.Ma. bahuvacananiddeso 2 khu. pati. 31/286/190 sabbannutanananiddesa @3 cha.Ma.i. mahantabhavo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page94.

Pannapetabban"ti yam evam otinne vatthusmim sikkhapadapannapanam nama, tattha annesam thamo va balam va natthi, avisayo esa annesam, tathagatasseva visayo. Iti vinayapannattim patva buddhanam gajjitam mahantam hoti, nanam anupavisati .pe. Sunnatapatisamyuttati. Tatha "ime cattaro satipatthana nama .pe. Ariyo atthangiko maggo nama, pancakkhandha nama, dvadasayatanani nama, attharasa dhatuyo nama, cattari ariyasaccani nama bavisatindriyani nama, navahetu nama, cattaro ahara nama, satta phassa nama, satta vedana nama, satta sanna nama, satta cetana nama, satta cittani nama, etesu ettaka kamavacara dhamma nama, 1- ettaka rupavacara pariyapannadhamma nama, ettaka arupavacara apariyapannadhamma nama, 1- ettaka lokiyadhamma nama, ettaka lokuttaradhamma nama"ti catuvisatisamantapatthanam anantanayam abhidhammapitakam vibhajitva kathetum annesam thamo va balam va natthi, avisayo esa annesam, tathagatasseva visayo. Iti bhumantaraparicchedam patva buddhanam gajjitam mahantam hoti, nanam anupavisati .pe. Sunnatapatisamyuttati. Tatha ya ayam 2- avijja sankharanam navahakarehi paccayo hoti, uppado hutva paccayo hoti, pavattam hutva. Nimittam. Ayuhanam. Samyogo. Palibodho. Samudayo. Hetu. Paccayo hutva paccayo hoti. Tatha sankharadayo vinnanadinam. Yathaha "katham paccayapariggahe panna dhammatthitinanam? avijja sankharanam uppadatthiti ca pavattatthiti ca nimittatthiti ca ayuhanatthiti ca samyogatthiti ca palibodhatthiti ca samudayatthiti ca hetutthiti ca paccayatthiti ca, imehi navahakarehi avijja paccayo, sankhara paticcasamuppanna, ubhopete dhamma paccayasamuppannati paccayapariggahe panna dhammatthitinanam. Atitampi addhanam. Anagatampi addhanam avijja sankharanam uppadatthiti ca .pe. Jati jaramaranassa uppadatthiti ca .pe. Paccayatthiti ca, imehi navahakarehi jati paccayo, @Footnote: 1-1 cha.Ma. ettaka rupavacaraarupavacarapariyapanna dhamma nama, 2 cha.Ma. tattha ayam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page95.

Jaramaranam paccayasamuppannam, ubhopete dhamma paccayasamuppannati paccayapariggahe panna dhammatthitinanan"ti. 1- Evamimam tassa tassa dhammassa tatha tatha paccayabhavena pavattam tivattam tiyaddham tisandhim catusankhepam visatakaram paticcasamuppadam vibhajitva kathetum annesam thamo va balam va natthi, avisayo esa annesam, tathagatasseva visayo. Iti paccayakaram patva buddhanam gajjitam mahantam hoti, nanam anupavisati .pe. Sunnatapatisamyuttati. Tatha cattaro jana sassatavada nama, cattaro ekaccasassatavada, cattaro antanantika, cattaro amaravikkhepika, dve adhiccasamuppannika, solasa sannivada, attha asannivada, attha nevasanninasannivada, satta ucchedavada, panca ditthadhammanibbanavada nama, te idam nissaya idam ganhantiti dvasatthiditthigatani bhinditva nijjatam niggumbam katva kathetum annesam thamo va balam va natthi, avisayo esa annesam, tathagatasseva visayo. Iti samayantaram patva buddhanam gajjitam mahantam hoti, nanam anupavisati, buddhananassa mahantata pannayati, desana gambhira hoti tilakkhanahata sunnatapatisamyuttati. Imasmim pana thane samayantaram labbhati, tasma sabbannutananassa mahantabhavassa dassanattham, desanaya ca sunnatapakasanavibhavanattham 2- samayantaram anupavisanto dhammaraja "santi bhikkhave eke samanabrahmana"ti evam pucchavissajjanam arabhi. [29] Tattha santiti atthi samvijjanti upalabbhanti. Bhikkhaveti alapanavacanam. Eketi ekacce. Samanabrahmanati pabbajjupagatabhavena samana, jatiya brahmana. Lokena va "samana"ti ca "brahmana"ti ca evam sammata. Pubbantam kappitva vikappetva ganhantiti pubbantakappika, pubbantakappo va etesam atthiti pubbantakappika. Tattha antoti ayam saddo antaabbhantaramariyadalamakaparabhaga- kotthasesu dissati. "antapuro udarapuro"ti 3- adisu hi ante antasaddo. @Footnote: 1 khu. pati. 31/94/72 dhammatthitinananiddesa 2 ka. sunnatapakasanabhavattham, @Si. sunnatapakasanattham 3 khu.su. 25/197/371 vijayasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page96.

Caranti loke parivarachanna, anto asuddha bahi sobhamanati 1- adisu abbhantare. "kayabandhanassa anto jirati. 2- Sa haritantam va pathantam va selantam va udakantam va"ti 3- adisu mariyadayam. "antamidam bhikkhave jivikanam yadidam pindolyan"ti 4- adisu lamake. "esevanto dukkhassa"ti 5- adisu parabhage. Sabbapaccayasankhayo hi dukkhassa parabhago kotiti vuccati. "sakkayo kho avuso eko anto"ti 6- adisu kotthase. Svayam idhapi kotthase vattati. Kappasaddopi "titthatu bhante bhagava kappam. 7- Atthi kappo nipajjitum, 8- kappakatena akappakatam samsibbitam hoti"ti 9- evam ayukappalesakappavinayakappadisu sambahulesu atthesu vattati. Idha tanhaditthisu vattatiti veditabbo. Vuttampi cetam "kappati dve kappa tanhakappo ca ditthikappoca"ti 10- tasma tanha- ditthivasena atitam khandhakotthasam kappetva kappetva thitati pubbantakappikati evamettha attho veditabbo. Tesam evam pubbantam kappetva thitanam punappunam uppajjanavasena pubbantameva anugata ditthiti pubbantanuditthino. Te evam ditthino tam pubbantam arabbha agamma paticca annampi janam ditthigatikam karonta anekavihitani adhimuttipadani 11- abhivadanti attharasahi vatthuhiti. Tattha anekavihitaniti anekavidhani. Adhimuttipadaniti adhivacanapadani. Athava, bhutamattham abhibhavitva yathasabhavato aggahetva vattanato 12- adhimuttiyoti ditthiyo vuccanti. Adhimuttinam padani adhimuttipadani, ditthidipakani vacananiti attho. Attharasahi vatthuhiti attharasahi karanehi. [30] Idani yehi attharasahi vatthuhi abhivadanti tesam kathetukamyataya pucchaya "te ca bhonto"ti adina nayena pucchitva tani vatthuni vibhajitva dassetum "santi bhikkhave"ti adimaha. @Footnote: 1 sam.saga. 15/122 sattajatilasutta 2 vinaYu. 7/278 khuddakavatthuni @3 Ma.mu. 12/304 mahahatthipadopamasutta 4 sam.khandha. 17/80/75 pindolyasutta @5 sam.ni. 16/51/82 parivimamsanasutta 6 an.chakka. 332/448 majjhesutta 7 di.maha. @10/167 mahaparinibbanasutta 8 an.atthaka. 23/185/344 kusitarambhavatthusutta @9 vinaYu. 2/371 dubbannakaranasikkhapada 10 khu.maha. 29/136/105 suddhatthakasuttaniddesa @11 cha.Si.i. adhivuttipadani 12 cha.Ma. pavattanato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page97.

Tattha vadanti etenati vado, ditthigatassetam adhivacanam, sassato vado etesanti sassatavada, sassataditthinoti attho. Eteneva nayena ito paresampi evarupanam padanam attho veditabbo. Sassatam attananca lokancati rupadisu annataram "atta"ti ca "loko"ti ca gahetva tam sassatam amaram niccam dhuvam pannapenti. Yathaha "rupam attaceva loko ca sassato cati attananca lokanca pannapenti, tatha vedanam. Sannam. Sankhare. Vinnanam attaceva loko ca sassato cati attananca lokanca pannapenti"ti. 1- [31] Atappamanvayati adisu viriyam kilesanam atappanabhavena atappanti vuttam. Tadeva padahanavasena padhanam. Punapupnam payuttavasena anuyogo. Iti evam tippabhedampi viriyam anvaya agamma paticcati attho. Appamado vccati satiya avippavaso. Sammamanasikaroti upayamanasikaro pathamamanasikaro, atthato nananti vuttam hoti. Yasmim hi manasikare thitassa pubbenivasanussatinanam ijjhati, ayam imasmim thane "manasikaro"ti adhippeto. Tasma viriyanca satinca nananca agammati ayamettha sankhepattho. Tatharupanti tathajatikam. Cetosamadhinti cittasamadhim. Phusatiti vindati patilabhati. Yatha samahite citteti yena samadhina samma ahite sutthu thapite cittamhi. Anekavihitam pubbenivasanti adinam attho visuddhimagge vutto. So evamahati so evam jhananubhavasampanno hutva ditthigatiko evam vadati. Vanjhoti vanjhapasuvanjhataladayo viya aphalo kassaci ajanakoti. Etena "atta"ti ca "loko"ti ca gahitanam jhanadinam rupadijanakabhavam patikkhipati. Pabbatakutam viya thitoti kutattho. Esikatthayitthitoti esikatthayi viya hutva thitoti esikatthayitthito. Yatha sunikhato esikatthambho niccalo titthati, evam thitoti attho. Ubhayenapi lokassa vinasabhavam dipeti. Keci pana "isikatthayitthito"ti palim vatva munje isika viya thito"ti vadanti. Tatrayam adhippayo:- yadidam jayatiti vuccati, tam munjato isika viya vijjamanameva nikkhamati. Yasma ca @Footnote: 1 khu. pati. 31/140 antaggahikaditthiniddese vittharo datthabbo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page98.

Isikatthayitthito, tasma te 1- ca satta sandhavanti, ito annattha gacchantiti attho. Samsarantiti aparaparam sancaranti. Cavantiti evam sankhyam gacchanti. Tatha upapajjantiti. Atthakathayam pana pubbe "sassato atta ca loko ca"ti vatva idani "te ca satta sandhavanti"ti adina vacanena ayam ditthigatiko attanayeva attano vadam bhindati, ditthigatikassa dassanam nama na nibaddham, thusarasimhi nikkhittakhanuko viya cancalam, ummattakapacchiyam puvakhandaguthagomayadini viya cettha sundarampi asundarampi hotiyevati vuttam. Atthi tveva sassatisamanti ettha sassatiti niccam vijjamanataya mahapathavimva mannati, tathapi sinerupabbatacandimasuriye, tato tehi samam attanam mannamana atthi tveva sassatisamanti vadanti. Idani "sassato atta ca loko ca"ti adikaya patinnaya sadhanattham hetum dassento "tam kissa hetu? ahanhi atappamanvaya"ti adimaha. Tattha iminamaham etam janamiti imina visesadhigamena aham etam paccakkhato janami, na kevalam saddhamattakena vadamiti dasseti, makaro panettha padasandhikaranattham vutto. Idam bhikkhave pathamam thananti catuhi vatthuhiti vatthusaddena vuttesu catusu thanesu, idam pathamam thanam, idam jatisatasahassamattanussaranam pathamam karananti attho. [32-33] Uparivaradvayepi eseva nayo. Kevalam hi ayam varo jatisatasahassanussaranavasena vutto. Itare dasacattalisasamvattavivattakappanussaranavasena. Mandapanno 2- hi titthiyo anekajatisatasahassamattam anussarati, majjhimapanno dasa samvattavivattakappani, tikkhapanno cattalisam, na tato uddham. [34] Catutthavare: takkayatiti takki, takko va assa atthiti takki, takketva vitakketva ditthigahino etam adhivacanam. Vimamsaya samannagatoti vimamSi. Vimamsa nama tulana ruccana khamana. Yatha hi puriso yatthiya udakam vimamsitva vimamsitva otarati, evameva yo tulayitva ruccitva khamapetva ditthim @Footnote: 1 cha. teva 2 i. mandapanna

--------------------------------------------------------------------------------------------- page99.

Ganhati, so "vimamsi"ti veditabbo. Takkapariyahatanti takkena pariyahatam, tena tena pariyayena takketvati attho. Vimamsanucaritanti taya vuttappakaraya vimamsaya anucaritam. Sayam patibhananti attano patibhanamattasanjatam. Evamahati sassataditthim gahetva evam vadati. Tattha catubbidho takki anussatiko, jatissaro, labhi, suddhatakkikoti. Tattha yo "vessantaro nama raja ahosi"ti adini sutva "tenahi yadi vessantarova bhagava. Sassato atta"ti takkayanto ditthim ganhati, ayam anussatiko nama dve tisso jatiyo saritva "ahameva pubbe asukasmim nama ahosim, tasma sassato atta"ti takkayanto jatissaratakkiko nama. Yo pana labhitaya "yatha me idani atta sukhito, 1- atitepi evam ahosi, anagatepi bhavissati"ti takkayitva ditthim ganhati, ayam labhitakkiko nama. "evam sati idam hoti"ti takkamatteneva ganhanto pana suddhatakkiko nama. [35] Etesam va annatarenati etesamyeva catunnam vatthunam annatarena ekena va dvihi va tihi va. Natthi ito bahiddhati imehi pana vatthuhi bahi annam ekam karanampi sassatapannattiya natthiti appativattiyam sihanadam nadati. [36] Tayidam bhikkhave tathagato pajanatiti bhikkhave tam idam catubbidhampi ditthigatam tathagato nanappakarato janati. Tato tam pajananakaram dassento "ime ditathitthana"ti adimaha, tattha ditthiyova ditthitthana nama. Apica ditthinam karanampi ditthitthanameva. Yathaha: "katamani attha ditthitthanani? khandhapi ditthitthanam, avijjapi. Phassopi. Sannapi. Vitakkopi. Ayonisomanasikaropi. Papamittopi. Paratoghosopi ditthitthanam. Khandha hetu khandha paccayo ditthitthanam uppadaya samutthanatthena, evam khandhapi ditthitthanam. Avijja hetu .pe. Papamitto hetu .pe. Paratoghoso hetu paratoghoso paccayo ditthitthanam uppadaya samutthanatthena, evampi paratoghoso ditthitthanan"ti 2- evam gahitati ditthisankhata tava ditthitthana "sassato atta ca loko ca"ti evam gahita adinna, pavattitati @Footnote: 1 cha.Ma. sukhi hoti 2 khu. pati. 31/124 ditthikatha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page100.

Attho. Evam paramatathati nirasankacittataya punappunam amattha paramattha, "idameva saccam, moghamannan"ti parinitthapita. Karanasankhata pana ditthitthana yatha gayhamana ditthiyo samutthapenti, evam arammanavasena ca pavattanavasena ca asevanavasena ca gahita anadinavadassitaya punappunam gahanavasena paramattha. Evam gatikati evam nirayatiracchanapetavisayagatinam annataragatika. "evam abhisamparaya"ti idam purimapadasseva vevacanam, evam idhaparalokati vuttam hoti. Tanca tathagato pajanatiti na kevalanca tathagato sakaranam sagatikam ditthigatameva pajanati, athakho tanca sabbam pajanati, tato ca uttaritaram silanceva samadhinca sabbannutanananca pajanati. Tanca pajanam na paramasatiti tanca evamvidham anuttaram visesam pajanantopi "aham pajanami"ti tanhaditthimanaparamasavasena tanca na paramasati. Aparamasato cassa paccattanceva nibbuti viditati evam aparamasato cassa aparamasapaccaya 1- sayameva attanayeva tesam paramasakilesanam nibbuti vidita, pakatam bhikkhave tathagatassa nibbananti dasseti. Idani yatha patipannena tathagatena sa nibbuti adhigata, tam patipattim dassetum yasu vedanasu ratta 2- titthiya "idha sukhino bhavissama, ettha sukhino bhavissama"ti ditthiggahanam pavisanti, tasamyeva vedananam vasena kammatthanam acikkhanto "vedananam samudayanca"ti adimaha. Tattha yathabhutam viditvati "avijjasamudaya vedanasamudayoti paccayasamudayatthena vedanakkhandhassa udayam passati, tanhasamudaya. Kammasamudaya. Phassasamudaya. Vedanasamudayoti paccanasamudayatthena vedanakkhandhassa udayam passati. Nibbattilakkhantopi vedanakkhandhassa udayam passati"ti. 3- Imesam pancannam lakkhananam vasena vedanasamudayam yathabhutam viditva, "avijjanirodha vedananirodhoti .pe. Tanhanirodha. Kammanirodha. Phassanirodha vedananirodhoti paccayanirodhatthena vedanakkhandhassa vayam passati. Viparinamalakkhanam passantopi vedanakkhandhassa vayam passati"ti 4- imesam pancannam lakkhananam vasena vedananam atthangamam yathabhutam viditva "yam vedanam paticca uppajjati sukham somanassam, @Footnote: 1 Si. aparappaccaya 2 ka. rata 3-4 khu. pati 31/50 nanakatha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page101.

Ayam vedanaya assado"ti evam assadam ca yathabhutam viditva, "yam vedana anicca dukkha viparinamadhamma, ayam vedanaya adinavo"ti evam adinavam yathabhutam viditva "yo vedanaya chandaragavinayo chandaragappahanam, idam vedanaya nissaranan"ti evam nissarananca yathabhutam viditva, vigatacchandaragataya anupadano anupadavimutto bhikkhave tathagato yasmim upadane sati kinci upadiyeyya, upadinnatta ca khandho bhaveyya tassa abhava kinci dhammam anupadiyitvava vimutto bhikkhave tathagatoti. [37] Ime kho te bhikkhaveti ye vo aham "katame ca te bhikkhave dhamma gambhira"ti apucchim, ime kho te bhikkhave "tanca tathagato pajanati, tato ca uttaritaram pajanati"ti evam niddittha sabbannutananadhamma gambhira duddasa .pe. Panditavedaniyati veditabba. Yehi tathagatassa neva puthujjano, na sotapannadisu annataro vannam yathabhutam vattum sakkoti, athakho tathagatova yathabhuccam 1- vannam samma vadamano vadeyyati evam puccamanenapi 2- sabbannutananameva puttham, niyyadentenapi tadeva niyyaditam, antara pana ditthiyo vibhattati. Pathamabhanavaravannana nitthita. -------------- Ekaccasassatavadavannana [38] Tattha 3- ekaccasassatikati ekaccasassatavada, te duvidha honti: sattekaccasassatika, sankharekaccasassatikati. Duvidhapi idha gahitayeva. [39] Yanti nipatamattam. Kadaciti kisminci kale. Karahaciti tasseva vevacanam. Dighassa addhunoti dighassa kalassa. Accayenati atikkamena. Samvattatiti vinassati. Yebhuyyenati ye upari brahmalokesu va arupesu va nibbattanti, tadavasese sandhaya vuttam. Jhanamanena nibbattatta manomaya. Piti tesam bhakkho @Footnote: 1 cha.Ma. yathabhutam. 2 ka. vuccamanenapi @3 cha.Ma., i. ayam patho na dissati. visuddhi 2/51 pitthe.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page102.

Aharoti pitibhakkha. Attanova tesam pabhati sayampabha. Antalikkhe carantiti antalikkhacaRa. Subhesu uyyanavimanakapparukkhadisu titthantiti subhatthayino. Subha va manorammavatthabharana hutva titthantiti subhatthayino. Ciram dighamaddhananti ukkamsena attha kappe. [40] Vivattatiti santhati. Sannam brahmavimananti pakatiya nibbattasattanam natthitaya sunnam, brahmakayika bhumi nibbattatiti attho. Tassa katta va kareta va natthi, visuddhimagge vuttanayena pana kammapaccaya utusamutthana ratanabhumi nibbattati. Pakatinibbattatthaneyeva 1- cettha uyyanakapparukkhadayo nibbattanti. atha sattanam pakatiya visitatthane nikanti uppajjati. Te pathamajjhanam bhavetva tato otaranti, tasma "athakho annataro satto"ti adimaha. Ayukkhaya va punnakkhaya vati ye olaram punnakammam katva yattha katthaci appayuke devaloke nibbattanti, te attano punnabalena thatum na sakkonti, tassa pana devalokassa ayuppamaneneva cavantiti ayukkhaya va cavantiti vuccanti. Ye pana parittam punnakammam katva dighayuke devaloke nibbattanti, te yavatayukam thatum na sakkonti, antarava cavantiti punnakkhaya va cavantiti vuccanti. Dighamaddhanam titthatiti kappam va upaddhakappam va. [41] Anabhiratiti aparassapi sattassa agamanapatthana. Ya pana patighasampayutta ukkanthita, sa brahmaloke natthi. Paritassanati ubbijjana phandana, sa panesa tasatassana tanhatassana ditthitassana nanatassanati catubbidha hoti. Tattha "jatim paticca bhayam bhayanakam chambhitattam lomahamso cetaso utraso. Jaram. Maranam paticca .pe. Utraso"ti 2- ayam tasatassana nama. "aho vata annepi satta itthattam agaccheyyun"ti 3- ayam tanhatassana nama. "paritassitam vipphanditameva"ti 4- ayam ditthitassana nama. "tepi tathagatassa dhammadesanam sutva yebhuyyena bhayam samvegam santasam apajjanti"ti 5- ayam nanatassana @Footnote: 1 cha.Ma., i. pakatinibbattitthanesuyeva 2 abhi.vi. 35/921 tikanidesa @3 di. pa. 11/38 patikasutta 4 di.Si. 9/105-117 brahmajalasutta @5 sam. khandha. 17/78 sihasutta, an. catukka. 21/33 sihasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page103.

Nama. Idha pana tanhatassanapi ditthitassanapi vattati. Brahmavimananti idha pana pathamabhinibbattassa atthitaya sunnanti na vuttam. Upapajjantiti uppattivasena upagacchanti. Sahabyatanti sahabhavam. [42] Abhibhuti abhibhavitva thito "jetthakohamasmi"ti. Anabhibhutoti annehi anabhibhuto. Annadatthunti ekamsavacane nipato. Dassanavasena daso, sabbam passamiti attho. Vasavattiti sabbam janam vase vattemi. Issaro katta nimmatati aham loke issaro, aham lokassa katta ca nimmata ca, pathavihimavantasinerucakkavalamahasamuddacandimasuriya maya nimmitati. Settho sajjitati aham lokassa uttamo ca sajjita ca "tavam khattiyo nama hohi, tvam brahmano, vesso, suddo, gahattho, pabbajito nama. Antamaso tvam ottho hohi, gono hohi"ti evam "sattanam samvibhajita 1- ahan"ti mannati. Vasi pita bhutabhabyananti "ahamasmi cinnavasitaya vasi, ahampita bhutananca bhabyananca"ti mannati. Tattha andajajalabuja satta antoandakoseceva antovatthimhi ca bhabya nama, bahi nikkhantakalato patthaya bhuta nama. Samsedaja pathamacittakkhane bhabya, dutiyato patthaya bhuta. Opapatika pathamairiyapathe bhabya, dutiyato patthaya bhutati veditabba. Te sabbepi mayham puttati sannaya "ahampita bhutabhabyanan"ti mannati. Idani karanato sadhetukamo "maya ime satta nimmita"ti patinnam katva "tam kissa hetu"ti adimaha. Itthattanti itthabhavam, brahmabhavanti attho. Imina mayanti attano kammavasena cutapi upapannapi ca kevalam mannanamatteneva "imina nimmitata"ti mannamana vankacchiddena 2- vankaani viya onamitva tasseva padamulam gacchanti. [43] Vannavantataro cati vannavantataro ca abhirupo pasadikoti attho. Mahesakkhataroti issariyaparivaravasena mahayasataro. [44] Thanam kho panetanti karanam kho panetam. So tato cavitva annatra na gacchati, idheva agacchati, tam sandhayetam vuttam. Agarasmati geha. Anagariyanti @Footnote: 1 cha.ma, samvisajeta 2 i. vankacchidde

--------------------------------------------------------------------------------------------- page104.

Pabbajjam. Pabbajja hi yasma agarasusa hitam kasigorakkhadikammam tattha natthi, tasma anagariyanti vuccati. Pabbajatiti upagacchati. Tato param nanussaratiti tato pubbenivasa param na sarati, saritum asakkonto tattha thatva ditthim ganhati. Niccoti adisu tassa upapattim apassanto "nicco"ti vadati, maranam apassanto "dhuvo"ti, sadabhavato "sassato"ti, jaravasenapi viparinamassa abhavato "aviparinamadhammo"ti. Sesamettha vare uttanamevati. [45-46] Dutiyavare: khiddaya padussanti vinassantiti khiddapadosika, "padusika"tipi palim likhanti, sa atthakathayam natthi. Ativelanti atikalam, aticiranti attho. Hassakhiddaratidhammasamapannati hassaratidhammanceva khiddaratidhammanca samapanna anuyutta, kelihassasukhanceva kayikavacasikakilasukhanca anuyutta, vuttappakararatidhammasamangino hutva viharantiti attho. Sati pamussatiti khadaniyabhojaniyesu sati pamussati. Te kira punnavisesadhigatena mahantena attano sirivibhavena nakkhattam kilanta taya sampattimahantataya 1- "aharam paribhunjimha, na paribhunjimha"tipi na jananti. Atha ekaharatikkamanato patthaya nirantaram khadantapi pivantapi cavantiyeva, na titthanti. Kasma? kammajatejassa balavataya karajakayassa mandataya. Manussanam hi kammajatejo mando, karajakayo balava. Tesam kammajatejassa mandataya karajakayassa balavataya sattahampi atikkamitva unhodakaacchayaguadihi sakka vatthum upatthambhetum. Devanam pana tejo balava hoti, karajam mandam. Te ekam aharavelam atikkamitvava santhatum na sakkonti. Yatha nama gimhanam majjhanhike tattapasane thapitam padumam va uppalam va sayanhasamaye ghatasatenapi sinciyamanam pakatikam na hoti, vinassatiyeva. Evameva paccha nirantaram khadantapi pivantapi cavantiyeva, na titthanti. Tenaha "satiya sammosa te deva tamha kaya cavanti"ti. Katame pana te devati? "ime deva"ti 2- atthakathayam vicarana natthi, "devanam kammajatejo balava hoti, karajam mandan"ti avisesena vuttatta pana ye keci kavalinkaraharupajivino deva @Footnote: 1 Ma. sampattiya mahantataYu. 2 ka.Si. namati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page105.

Evam karonti, teyeva cavantiti veditabba. Keci panahu "nimmanaratiparanimmitavasavattino te deva"ti. Khiddapadussanamatteneva hete "khiddapadosika"ti vutta. Sesamettha purimanayeneva veditabbam. [47-48] Tatiyavare: manena padussanti nassanti vinassantiti manopadosika, ete catummaharajika. Tesu kira eko devaputto "nakkhattam kilissami"ti saparivaro rathena vithim patipajjati, athanno nikkhamanto tam purato gacchantam disva "kim 1- bho ayam kapano aditthapubbam viya ekam disva pitiya uddhumato viya bhijjamano viya ca gacchati"ti kujjhati. Purato gacchantopi nivattitva tam kuddham disva kuddha nama suvijjana 2- honti kuddhabhavamassa natva "tvam kuddho mayham kim karissasi, ayam sampatti maya danasiladinam vasena laddha, na tuyham vasena"ti patikujjhati. Ekasmim hi kuddhe itaro akuddho rakkhati, ubhosu pana kuddhesu ekassa kodho itarassa paccayo hoti, tassapi kodho itarassa paccayo hotiti ubho kandantanamyeva orodhanam cavanti ayamettha dhammata. Sesam vuttanayeneva veditabbam. [49-52] Takkivare 3-: ayam cakkhvadinam bhedam passati, citatampana yasma purimam purimam pacchimassa pacchimassa paccayam datvava nirujjhati, tasma cakkhvadinam bhedato balavatarampi cittassa bhedam na passati. So tam apassanto yatha nama sakuno ekam rukkham jahitva annasmim 4- niliyati, evameva imasmim attabhave bhinne cittam annatra gacchatiti gahetva evamaha. Sesamettha vuttanayeneva veditabbam. Antanantavadavannana [53] Antanantikati antanantavada, antam va anantam va antanantam va nevantananantam va arabbha pavattavadati attho. @Footnote: 1 cha.Ma. ayamsaddo na dissati. 2 cha.Si.i. suvidita. @3 Ma.i. takkivade. 4 Ma. ekasmim.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page106.

[54-60] Antasanni lokasmim viharatiti patibhaganimittam cakkavalapariyantam avaddhetva tam "loko"ti gahetva antasanni lokasmim viharati, cakkavalapariyantam katva vaddhitakasino 1- pana anantasanni hoti, uddhamadho avaddhetva pana tiriyam vaddhetva uddhamadho antasanni tiriyam anantasanni. Takkivado vuttanayeneva veditabbo. Ime cattaropi attana ditthapubbanusareneva ditthiya gahitatta pubbantakappikesu pavittha. Amaravikkhepavadavannana [61] Na maratiti amaRa. Ka sa? "evantipi me no"ti adina nayena pariyantarahita ditthigatikassa ditthi ceva vada 2- ca. Vividho khepoti vikkhepo, amaraya ditthiya vacaya ca vikkhepoti amaravikkhepo, so etesam atthiti amaravikkhepika. Aparo nayo, amara nama eka macchajati, sa ummujjananimujjanadivasena udake sandhavamana gahetum na sakka, 3- evameva ayam pi vado itocito ca sandhavati, gaham na upagacchatiti amaravikkhepoti vuccati, so etesam atthiti amaravikkhepika. [62] "idam kusalan"ti yathabhutam nappajanatiti dasa kusalakammapathe yathabhutam nappajanatiti attho. Akusalepi dasa akusalakammapathava adhippeta. So mamassa vighatoti "musa maya bhanitan"ti vippatisaruppattiya mama vighato assa, dukkham bhaveyyati attho. So mamassa antarayoti so mama saggassa ceva maggassa ca antarayo assa. Musavadabhaya musavadaparijegucchati musavade ottappena ceva hiriya ca. Vacavikkhepam apajjatiti vacaya vikkhepam apajjati. Kidisam? amaravikkhepam, apariyantavikkhepanti attho. Evantipi me noti adisu "evantipi me no"ti aniyamitavikkhePo. Tathatipi me noti "sassato atta ca loko ca"ti vuttam sassatavadam patikkhipati. Annathatipi me noti sassatato annatha 4- vuttam ekaccasassatam ekaccaasassatam 5- @Footnote: 1 ka.Ma. vaddhitakasine 2 cha.Ma., i. vaca. 3 cha.Ma. sakkati @4 Ma. annathapiti 5 cha.Ma., i. ayam patho na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page107.

Patikkhipati. Notipi me noti "na hoti tathagato param marana"ti vuttam ucchedam patikkhipati. No notipi me noti "neva hoti na na hoti"ti vuttam takkivadam patikkhipati. Ayam pana "idam kusalan"ti va "akusalan"ti va puttho na kinaci byakaroti. "idam kusalan"ti va 1- puttho "evantipi me no"ti vadati. Tato "kim akusalan"ti vutte "tathatipi me no"ti vadati. "kim ubhayato annatha"ti vutte "annathatipi me no"ti vadati. Tato "tividhenapi na hoti, kinte laddhi"ti vutte "notipi me no"ti vadati. Tato "no noti kinte 2- laddhi"ti vutte "no notipi me no"ti evam vikkhepamevapajjati, ekasmimpi pakkhe na titthati. [63] Chando va rago vati appatijanantopi 3- sahasa kusalameva "kusalan"ti vatva akusalameva "akusalan"ti vatva "maya asukassa nama evam byakatam, kintam subyakatan"ti anne pandite pucchitva tehi "subyakatam bhadramukha, `kusalameva taya kusalam akusalameva akusalan'ti byakatan"ti vutte "natthi maya sadiso pandito"ti evam me tattha chando va rago va assati attho. Ettha ca chando dubbalarago, rago balavaragoti. 4- Doso va patigho vati kusalam 5- pana "akusalan"ti, akusalam va "kusalan"ti vatva anne pandite pucchitva tehi "dubyakatam taya"ti vutte "ettakampi nama na janami"ti tattha me assa doso va patigho vati attho. Idhapi doso dubbalakodho, patigho balavakodho. Tam mamassa upadanam, so mamassa vighatoti tam chandaragadvayam mama upadanam assa, dosapatighadvayam vighato. Ubhayampi va dalhaggahanavasena upadanam, vihananavasena vighato. Rago hi amuncitukamataya arammanam ganhati jaluka viya. Doso vinasetukamataya asiviso viya. Ubhopi cete santapakatthena vihanantiyevati "upadanan"ti ca "vighato"ti ca vutta. Sesam pathamavarasadisameva. @Footnote: 1 cha.Ma. vasaddo na dissati. 2 cha.Ma. kim no noti te. @3 cha.Ma., i. ajanantopi 4 cha.Ma., i. balavarago. 5 ka. kusalampi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page108.

[64] Panditati pandiccena samannagata. Nipunati sanhasukhumavuddhino sanhasukhumam atthantaram 1- pativijjhanasamattha. Kataparappavadati vinnataparappavada ceva parehi saddhim katavadapariccaya ca. Valavedhirupati valavedhidhanuggahasadisa. Vo 2- bhindanta manneti valavedhi viya valam sukhumanipi paresam ditthigatani attano pannabalena 3- bhindanta viya carantiti attho. Te mam tatthati te samanabrahmana mam tesu kusalakusalesu. Samanuyunjeyyunti "kim kusalam, kim akusalanti attano laddhim vada"ti laddhim puccheyyum. Samanuggaheyyunti "idam nama"ti vutte "kena karanena etamattham gahaya"ti 4- karanam puccheyyum. Samanubhaseyyunti "imina nama karanena"ti vutte karane dosam dassetva "na tvam idam janasi, idampana ganha, idam vissajjehi"ti evam samanuyunjeyyum. Na sampayeyyanti na sampadeyyam, sampadetva kathetum na sakkuneyyanti attho. So mamassa vighatoti yantam punappunam vatvapi asampayanam nama, so mama vighato assa, otthatalujivhagalasosanadukkhameva assati attho. Sesametthapi pathamavarasadisameva. [65-66] Mandoti mandapanno, apannassevetam namam. Momuhoti atisammulho. Hoti tathagatoti adisu satto "tathagato"ti adhippeto. Sesamettha uttanameva. Imepi cattaro pubbe pavattadhammanusareneva ditthiya gahitatta pubbantakappikesu pavittha. Adhiccasamuppannavadavannana [67] "adhiccasamuppanno atta ca loko ca"ti dassanam adhiccasamuppannam, tam etesam atthiti adhiccasamuppannika. Adhiccasamuppannanti akaranasamuppannam. [68-73] Asannasattati desanasisametam, acittuppada rupamattakaattabhavati 5- attho. Tesam evam uppatti veditabba:- ekacco hi titthayatane pabbajitva vayokasine parikammam katva catutthajjhanam nibbattetva jhana vutthaya @Footnote: 1 Si.Ma. sukhumaatthantaram, i. sukhumaatthantare. 2 ka.Ma. te @3 cha.Ma., i. pannagatena 4 cha.Ma. gahayenti. @5 Si. acittuppadarupamattakadattebhavati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page109.

"citte dosam passati, citte sati hatthacchedadidukkhanceva sabbabhayani ca honti, alam imina cittena, acittakabhavova santo"ti evam citte dosam passitva aparihinajjhano kalam katva asannasattesu nibbattati, cittamassa cuticittanirodhena idheva nivattati, rupakkhandhamattameva tattha patubhavati. Te tattha yatha nama jiyavegukkhitto saro yattako jiyavego, tattakamevakase gacchati, evameva jhanavegukkhitta upapajjitva yattako jhanavego, tattakameva kalam titthanti, jhanavege pana parihine tattha rupakkhandho antaradhayati, idha pana patisandhisanna uppajjati. Yasma pana taya idha uppannasannaya tesam tattha cuti pannayati, tasma "sannuppada ca pana te deva tamha kaya cavanti"ti vuttam. Santatayati santabhavaya. Sesamettha uttanameva. Takkivadopi vuttanayeneva veditabboti. Aparantakappikavadavannana [74] Evam attharasa pubbantakappike dassetva idani catucattalisa aparantakappike dassetum "santi bhikkhave"ti adimaha. Tattha anagatakotthasasankhatam aparantam kappetva ganhantiti aparantakappika, aparantakappo va etesam atthiti aparantakappika. Evam sesampi pubbe vuttanayeneva 1- veditabbam sannivadavannana [75] Uddhamaghatanikati 2- aghatanam vuccati maranam, uddhamaghatana attanam vadantiti uddhamaghatanika. "sanni"ti pavatto vado sannivado, so tesam 3- atthiti sannivada. [76-77] Rupi attati adisu kasinarupam "atta"ti, tattha pavattasannancassa "sanna"ti gahetva va ajivakadayo viya takkamatteneva va "rupi atta hoti, arogo param marana sanni"ti nam pannapenti. Tattha arogoti nicco. Arupasamapattinimittam pana "atta"ti samapattisannancassa "sanna"ti gahetva va niganthadayo viya takkamatteneva va "arupi atta hoti, arogo param marana sanni"ti @Footnote: 1 cha.Ma. vuttappakaranayeneva 2 cha.Ma. uddhamaghatanikati 3 cha.Ma. etesam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page110.

Nam pannapenti. Tatiya pana missakagahavasena pavatta ditthi. Catuttha takkagaheneva. Dutiyacatukkam antanantikavade vuttanayeneva veditabbam. Tatiyacatukke samapannakavasena ekattasanni, asamapannakavasena nanattasanni, parittakasinavasena parittasanni, vipulakasinavasena appamanasanniti veditabbo. 1- Catutthacatukke pana dibbena cakkhuna tikacatukkajjhanabhumiyam nibbattamanam disva "ekantasukhi"ti ganhati, niraye nibbattamanam disva "ekantadukkhi"ti, manussesu nibbattamanam disva "sukhadukkhi"ti, vehapphaladevesu nibbattamanam disva "adukkhamasukhi"ti ganhati. Visesato hi pubbenivasanussatinanalabhino pubbantakappika honti, dibbacakkhuka aparantakappikati. Asanninevasanninasannivadavannana [78-83] Asannivado sannivade adimhi vuttanam dvinnam catukkanam vasena veditabbo. Tatha nevasanninasannivado. Kevalanhi tattha "sanni atta"ti ganhantanam ta ditthiyo, idha "asanni"ti ca "nevasanninasanni"ti ca. Tattha na ekantena karanam pariyesitabbam. Ditthigatikassapi gaho ummattakapacchisadisoti vuttametam. Ucchedavadavannana [84] Ucchedavade: satoti vijjamanassa. Ucchedanti upacchedam. Vinasanti adassanam. Vibhavanti bhavavigamam. Sabbanetani annamannavevacananeva. Tattha dve jana ucchedaditthim ganhanti labhi ca alabhi ca. Labhi arahato 2- dibbena cakkhuna cutim disva upapattim apassanto. Yo va cutimattameva datthum sakkoti na upapattim, 3- so ucchedaditthim ganhati. Alabhi ca "ko paralokam janati"ti 4- kamasukhagiddhitaya va "yatha rukkhato pannani patitani puna na viruhanti, evameva satta"ti adina takkena va ucchedam ganhati. Idha pana @Footnote: 1 cha.Ma. veditabba 2 ka.Ma. anussaranto @3 cha.Ma. upapatam. 4 cha.Ma. na janatiti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page111.

Tanhaditthinam vasena va tatha ca annatha ca vikappetva va ima satta ditthiyo uppannati veditabba. [85] Tattha rupiti rupava. Catummahabhutikoti catumahabhutamayo. Matapitunam etanti matapettikam. Kintam? sukkasonitam, matapettike sambhuto Jatoti matapettikasambhavo. Iti rupakayasisena manussattabhavam "atta"ti vadati. Ittheketi ittham eke, evameketi attho. [86] Dutiyo tam patikkhipitva dibbattabhavam vadati. Dibboti devaloke sambhuto. Kamavacaroti chakamavacaradevapariyapanno. Kavalinkaraharam 1- bhakkhayatiti kavalinkaraharabhakkho. [87] Manomayoti jhanamanena nibbatto. Sabbangapaccangiti sabbaangapaccangayutto. Ahinindariyoti paripunnindriyo. Yani brahmaloke atthi, tesam vasena, itaresanca santhanavasenetam vuttam. [88-92] Sabbaso rupasannanam samatikkamati adinam attho visudadhimagge vutto. Akasanancayatanupagoti adisu pana akasanancayatanabhavam upagatoti evamattho veditabbo. Sesamettha uttanamevati. Ditthadhammanibbanavadavannana [93] Ditthadhammanibbanavade "ditthadhammo"ti paccakkhadhammo vuccati, tattha tattha patiladdhattabhavassetam adhivacanam, ditthadhamme nibbanam ditthadhammanibbanam, imasmimyeva attabhave dukkhavupasamoti 2- attho, tam vadantiti ditthadhammanibbanavada, paramaditthadhammanibbananti paramam ditthadhammanibbanam, uttamanti attho. [94] Pancahi kamagunehiti manapapiyarupadihi pancahi kamakotthasehi, bandhanehi va. Samappitoti sutthu appito allino hutva. Samangibhutoti samannagato. Paricaretiti tesu kamagunesu yathasukham indriyani careti sancareti itocitoca upaneti. Athava: paladdhati ramati kilati. Ettha ca duvidha kamaguna manusaka 3- @Footnote: 1 cha.Ma.,i. kavalikaram. 2 cha.Ma.,i. dukkhavupasamananti. 3 ka.Ma. manusika.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page112.

Ceva dibba ca. Manusika mandhatukamagunasadisa datthabba, dibba ca paranimmitavasavattidevarajassa kamagunasadisati. Evarupe kame upagatanam hi te ditthadhammanibbanappattim pannapenti. [95] Dutiyavare hutva abhavatthena anicca, patipilanatthena dukkha, pakatijahanatthena viparinamadhammati veditabba. Tesam viparinamannathabhavati tesam kamanam viparinamasankhata annathabhava, yampi me ahosi, tampi me natthiti vuttanayena uppajjanti sokaparidevadukkhadomanassupayasa. Tattha anto nijjhayanalakkhano soko, tannissitalalappanalakkhano paridevo, kayapatipilanalakkhanam dukkham, manovighatalakkhanam domanassam, visadalakkhano upayaso, vivicceva kamehiti adinamattho visuddhimagge vutto. [96] Vitakkitanti abhiniropanavasena pavatto vitakko. Vicaritanti anumajjanavasena pavatto vicaro. Etenetanti etena vitakkitena ca vicaritena ca etam pathamajjhanam olarikam sakantakam viya khayati. [97-98] Pitigatanti pitiyeva. Cetaso ubbillavitattanti 1- cittassa ubbillavibhavakaranam, cetaso abhogoti jhana vutthaya tasmim sukhe punappunam cittassa abhogo manasikaro samannaharoti. Sesamettha ditthadhammanibbanavade uttanameva. Ettavata sabbapi dvasatthiditthiyo kathita honti. Yasam satteva ucchedaditthiyo, sesa sassataditthiyo. [100-104] Idani "imehi kho te bhikkhave"ti imina varena sabbepi te aparantakappike ekajjham niyyadetva sabbannutananam vissajjesi. 2- Puna "imehi kho te bhikkhave"ti adina varena sabbepi te aparantakappike pubbantaparantakappike 3- ca 3- ekajjham niyyadetva tadeva nanam vissajjesi. Iti "katame ca te bhikkhave dhamma"ti adimhi pucchamanopi sabbannutananameva @Footnote: 1 Ma. uppilavitattam 2 cha.Ma. vissajjeti @3-3 cha.i, pubbantaparantakappike

--------------------------------------------------------------------------------------------- page113.

Pucchitva vissajjamanopi sattanam ajjhasayam tulaya tulayanto viya, sinerupadato valukam uddharanto viya dvasatthiditthigatani uddharitva sabbannutananameva vissajjesi. Evam ayam yathanusandhivasena desana agata. Tayo hi suttassa anusandhi:- pucchanusandhi, ajjhasayanusandhi, yathanusandhiti. Tattha "evam vutte annataro bhikkhu bhagavantam etadavoca `kinnu kho bhante orimam tiram, kim parimam tiram, ko majjhe samsido, ko thale ussado, 1- ko manussaggaho, ko amanussaggaho, ko avattaggaho, ko antoputibhavo'ti 2- evam pucchantanam bhagavata vissajjitasuttavasena pucchanusandhi veditabba. 3- "atha kho annatarassa bhikkhuno evam cetaso parivitakko udapadi `iti kira bho rupam anatta, vedana, sanna, sankhara, vinananam anatta, anattakatani kira kammani kammattanam phusissanti'ti. 4- Atha kho bhagava tassa bhikkhuno cetasa cetoparivitakkamannaya bhikkhu amantesi:- thanam kho panetam bhikkhave vijjati, yam idhekacco moghapuriso avijjagato tanhadhipateyyena cetasa satthu sasanam atidhavitabbam manneyya `iti kira bho rupam anatta .pe. Phusissan'ti. Tam kim mannatha bhikkhave rupam niccam va aniccam va"ti 5- evam paresam ajjhasayam viditva bhagavata vuttasuttavasena ajjhasayanusandhi veditabba. Yena pana dhammena adimhi desana utthita, tassa dhammassa anurupadhammavasena va patipakkhavasena va yesu suttesu upari desana agacchati, tesam vasena yathanusandhi veditabba. Seyyathidam? akankheyyasutte 6- hettha silena desana utthita, upari cha abhinna agata. Vatthasutte 7- hettha kilesavasena desana utthita, upari brahmavihara agata. Kosambiyasutte 8- hattha bhandanena utthita, upari saraniyadhamma agata. Kakacupame 9- hettha akkhantiya @Footnote: 1 Ma. ussaro 2 sam. sala. 18/241 pathamadarukkhandhopamasutta @3 cha.Ma. veditabbo 4 Ma. upari. 14/90/70 @5 Ma. upari. 14/90/71 mahapunnamasutta 6 Ma.mu. 12/64/43 @7 Ma.mu. 12/70/48 8 Ma.mu. 12/491/435 @9 Ma.mu. 12/222/187 kakacupamasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page114.

Utthita, upari kakacupama agata. Imasmimpi brahmajale hettha ditthivasena desana utthita, upari sunnatapakasanam agatam. Tena vuttam "evamayam yathanusandhivasena desana agata"ti. Paritassitavipphanditavaravannana [105-117] Idani mariyadavibhagadassanattham tatra "bhikkhave"ti adika desana araddha. Tadapi tesam bhavatam samanabrahmananam ajanatam apassatam vedayitam tanhagatanam paritassitam vipphanditamevati yena ditthiassadena ditthisukhena ditthivedayitena te somanassajata sassatam attananca lokanca pannapenti catuhi vatthuhi, tadapi tesam bhavantanam samanabrahmananam yathabhutam dhammanam sabhavam ajanantanam apassantanam vedayitam tanhagatanam kevalam tanhagatanamyeva tam vedayitam, tanca kho panetam paritassitam vipphanditameva. Ditthisankhatena ceva tanhasankhatena ca paritassitena vipphanditameva calitameva kappitameva. Thusarasimhi nikhatakhanusadisam 1- na sotapannassa dassanamiva niccalanti dasseti. Eseva 2- nayo ekaccasassatavadadisupi. Phassapaccayavaravannana [118-130] Puna "tatra bhikkhave ye te samanabrahmana sassatavada"ti adi paramparapaccayadassanattham araddham. Tattha tadapi phassapaccayati yena ditthiassadena ditthisukhena ditthivedayitena te somanassajata sassatam attananca lokanca pannapenti catuhi vatthuhi, tadapi tanhaditthiparipphanditam vedayitam phassapaccayati dasseti. Esa nayo sabbattha. [131-143] Idani tassa paccayassa ditthivedayite balavabhavadassanattham puna "tatra bhikkhave ye te samanabrahmana sassatavada"ti adimaha. Tattha te vata annatra phassati te vata samanabrahmana tam vedayitam vina phassena patisamvedissantiti karanametam natthiti. Yatha hi patato gehassa upatthambhanatthaya thuna nama balavapaccayo hoti, na tam thunaya anupatthambhitam thatum sakkoti, @Footnote: 1 ka. nikkhittakhanusadisam 2 cha.Ma.i. esa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page115.

Evameva phassopi vedanaya balavapaccayo, tam vina idam ditthivedayitam natthiti dasseti. Esa nayo sabbattha. Ditthigatikadhitthanavattakathavannana [144] Idani "tatra bhikkhave ye te samanabrahmana sassatavada sassatam attananca lokanca pannapenti catuhi vatthuhi, yepi te samanabrahmana ekaccasassatika"ti adina nayena sabbaditthivedayitani sampindeti. Kasma? upari phasse pakkhipanatthaya. Katham? sabbe te chahi phassayatanehi phussa phussa patisamvedenti. Tattha cha phassayatanani nama cakkhuphassayatanam, sota, ghana, jivha, kaya, manophassayatananti imani cha. Sanjatisamosaranakaranapannattimattesu hi ayamayatanasaddo vattati. 1- Tattha "kambojo assanam ayatanam, gunnam dakkhinapatho"ti sanjatiyam vattati, 1- sanja titthaneti attho. "manorame ayatane, sevanti nam vihangama"ti 2- samosarane. "sati satiayatane"ti 3- karane. "arannayatane pannakutisu sammanti"ti 4- pannattimatte. Svayamidha sanjatiadiatthattayepi yujjati. Cakkhvadisu hi phassapancamaka dhamma sanjayanti samosaranti, tani ca nesam karananti ayatanani. Idha pana "cakkhunca paticca rupe ca uppajjati cakkhuvinnanam, tinnam sangati phasso"ti 5- imina nayena phassasiseneva desanam aropetva phassam adim katva paccayaparamparam dassetum cha phassayatanadini vuttani. Phussa phussa patisamvedentiti phusitva phusitva patisamvedenti. Ettha ca kincapi ayatananam phusanakiccam viya vuttam, tathapi na tesam phusanakiccata veditabba. Na hi ayatanani phusanti, phassova tam tam arammanam phusati, ayatanani pana phasse upanikkhipetva dassitani, tasma sabbe te chaphassayatanasambhavena phassena rupadini arammanani phusitva tam ditthivedanam patisamvedissantiti evamettha attho veditabbo. @Footnote: 1-1 cha.Ma. pavattati 2 an. pancaka. 22/38 saddhasutta @3 an. tika. 20/102/250 pamsudhovakasutta 4 sam. sa. 15/255/271 arannakasutta @5 sam.ni. 16/43/69 dukkhasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page116.

Tesam vedanapaccaya tanhati adisu vedanati chaphassayatanasambhava vedana. Sa rupatanhadibhedaya tanhaya upanissayakotiya paccayo hoti. Tena vuttam "tesam vedanapaccaya tanha"ti. Sa pana catubbidhassa upadanassa upanissayakotiya ceva sahajatakotiya ca paccayo hoti. Tatha upadanam bhavassa, bhavo jatiya upanissayakotiya paccayo hoti. Jatiti cettha 1- savikara pancakkhandha datthabba. Jatijaramaranassa ceva sokadinanca upanissayakotiya paccayo hoti. Ayamettha sankhepo, vittharato pana paticcasamuppadakatha visuddhimagge vutta, idha panassa paynomattameva veditabbam. Bhagava hi vattakatham kathento "purima bhikkhave koti na pannayati avijjaya, `ito pubbe avijja nahosi, atha paccha sambhavi'ti evancetam 2- bhikkhave vuccati, atha ca pana pannayati `idappaccaya avijja"ti 3- evam avijjasisena va "purima bhikkhave koti na pannayati bhavatanhaya .pe. `idappacya Bhavatanha"ti 4- evam tanhasisena va "purima bhikkhave koti na pannayati bhavaditthiya .pe. `idappaccaya Bhavaditthi"ti evam ditthisisena va kathesi. Idha pana ditthisisena kathento vedanaragena uppajjamana ditthiyo kathetva vedanamulakam paticcasamuppadam kathesi, tena idam dasseti "evamete ditthigatika idam dassanam gahetva tisu bhavesu catusu yonisu pancasu gatisu sattasu vinnanatthitisu navasu sattavasesu ito ettha ito idhati sandhavanta samsaranta yante yuttagono viya, thambhe upanibaddhakukkuro viya, vatena vippannatthanava viya ca vattadukkhameva anuparivattanti, vattadukkhato sisam ukkhipitum na sakkonti"ti. Vivattakathadivannana [145] Evam ditthigatikadhitthanam vattam kathetva idani yuttayogabhikkhuadhitthanam katva vivattam dassento "yato kho bhikkhave bhikkhu"ti adimaha. Tattha yatoti yada. Channam phassayatanananti yehi chahi phassayatanehi phusitva @Footnote: 1 cha.Ma. panetka 2 ka. Si.i. evancidam @3 an. ekadasaka, 24/61/90 avijjasutta 4 an. ekadasaka. 24/62/92 tanhasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page117.

Patisamvedayamananam 1- ditthigatikanam vattam vattati, tesamyeva channam phassayatananam. Samudayantiadisu "avijjasamudaya cakkhusamudayo"ti adina vedanakammatthane vuttanayena phassayatananam samudayo veditabbo. 2- Yatha pana tattha "phassasamudaya, phassanirodha"ti vuttam, evamidha tam cakkhvadisu "aharasamudaya, aharanirodha"ti veditabbam, manayatane "namarupasamudaya, namarupanirodha"ti uttaritaram pajanatiti ditthigatiko ditthimeva pajanati. 3- Ayam pana ditthinca ditthito ca uttaritaram silasamadhipannavimuttinti yava arahatta janati. (ko evam janatiti?) khinasavo janati, anagami, sakadagami, sotapanno, Bahussuto, ganthadhuro bhikkhu janati, araddhavipassako janati, desana pana arahattakuteneva nitthapitati. [146] Evam vivattam kathetva idani "desanajalavimutto ditthigatiko nama natthi"ti dassanattham puna "ye hi keci bhikkhave"ti arabhi. Tattha antojalikatati imassa mayham desanajalassa antoyeva kata. Ettha sitavati etasmim mama desanajale sita nissita avassitava. Ummujjamana ummujjantiti kim vuttam hoti? te adho osidantapi uddham uggacchantapi mama desanajale sitava hutva osidanti ca uggacchanti ca. Ettha pariyapannati ettha mayham desanajale pariyapanna, etena abaddha antojalikata ca hutva ummujjamana ummujjanti, na hettha asangahito ditthigatiko nama atthiti. Sukhumacchikenati sanhacchikena, sukhumacchiddenati attho. Kevatto viya hi bhagava, jalam viya desana, parittam udakam viya dasasahassilokadhatu, olarika pana viya dvasatthiditthigatika, tassa tire thatva olokentassa olarikanam pananam antojalikatabhavadassanam viya bhagavato sabbesam ditthigatikanam desanajalassa antokatabhavadassananti 4- evamettha opammasamsandanam veditabbam. [147] Evam imahi dvasatthiya ditthihi sabbaditthinam sangahitatta sabbesam ditthigatikanam etasmim desanajale pariyapannabhavam dassetva idani @Footnote: 1 Si. patisamvediyamananam 2 cha.Ma.i. samudayadayo veditabba @3 cha.Ma. janati 4 Ma. antogadhabhavadassananti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page118.

Attano katthaci pariyapannabhavam dassento "ucchinnabhavanettiko bhikkhave tathagatassa kayo"ti adimaha. Tattha nayanti etayati netti. Nayantiti givayam bandhitva akaddhanti, rajjuya etam namam. Idha pana nettisadisataya bhavatanha nettiti adhippeta. Sa hi mahajanam givayam bandhitva tam tam bhavam neti upanetiti bhavanetti, arahattamaggasatthena ucchinna bhavanetti assati ucchinnabhavanettiko. Kayassa bheda uddhanti kayassa bhedato uddham. Jivitapariyadanati jivitassa sabbaso pariyadinnatta parikkhinatta, puna appatisandhakabhavati, attho. Na nam 1- dakkhantiti tam tathagatam deva va manussa va na dakkhissanti, apannattikabhavam gamissatiti attho. Seyyathapi bhikkhaveti upamayampana idam samsandanam:- ambarukkho viya hi tathagatassa kayo, rukkhe jatamahavanto viya tam nissaya pubbe pavattatanha. Tasmim vante upanibaddha pancapakkadvadasapakkaattharasapakkaparimana ambapindi viya tanhaya sati tanhaupanibandhana hutva ayatim nibbattanaka pancakkhandha dvadasayatanani attharasa dhatuyo. Yatha pana tasmim vante chinne sabbani tani ambani tadanvayani honti, tamyeva vantam anugatani vantaccheda chinnani yevati attho, evameva bhavanetti vantassa anupacchinnatta ayatim uppajjeyyum pancakkhandha dvadasayatanani attharasa dhatuyo, sabbe te dhamma tadanvaya honti, bhavanettim anugata, taya chinnaya chinnayevati attho. Yatha pana tasmimpi rukkhe mandakakantakavisasamphassam agamma anupubbena sussitva mate "imasmim thane evarupo nama rukkho ahosi"ti voharamattameva hoti, na tam rukkham koci passati, evam ariyamaggasamphassam agamma tanhasinehassa pariyadinnatta anupubbena sussitva viya bhinne imasmim kaye kayassa bheda uddham jivitapariyadana na tam dakkhanti, tathagatampi devamanussa na dakkhissanti, "evarupassa nama kira satthuno idam sasanan"ti voharamattameva bhavissatiti anupadisesa- nibbanadhatum papetva desanam thapesi. @Footnote: 1 ka. na tam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page119.

[148] Evam vutte ayasma anandoti evam bhagavata imasmim sutte vutte thero adito patthaya sabbam suttam samannaharitva evam buddhabalam dipetva kathitasuttassa bhagavata namam na gahitam, 1- handassa namam ganhapessamiti cintetva bhagavantam etadavoca. Tasmatiha tvanti adisu ayam atthayojana:- ananda yasma imasmim dhammapariyaye idhatthopi paratthopi vibhatto, tasmatiha tvam imam dhammapariyayam "atthajalan"tipi nam dharehi, yasma panettha bahu tantidhamma kathita, tasma "dhammajalan"tipi nam dharehi, yasma ca ettha setthatthena brahmam sabbannutananam vibhattam, tasma "brahmajalan"tipi nam dharehi, yasma ettha dvasatthiditthiyo vibhatta, tasma "ditthijalan"tipi nam dharehi, yasma pana imam dhammapariyayam sutva devaputtamarampi khandhamarampi maccumarampi kilesamarampi sakka madditum, tasma "anuttaro sangamavijayo"tipi nam dharehiti. Idamavoca bhagavati idam nidanavasanato pabhuti yava "anuttaro sangamavijayotipi nam dharehi"ti sakalam suttantam bhagava paresam pannaya alabbhaneyyappatittham paramagambhiram sabbannutananam pakasento suriyo viya andhakaram ditthigatamahandhakaram vidhamento avoca. [149] Attamana te bhikkhuti te bhikkhu attamana sakamana, buddhagataya pitiya uddaggacitta hutvati vuttam hoti. Bhagavato bhasitanti evam vicitranayadesanavilasayuttam idam suttam karavikarutamanjuna kannasukhena panditajanahadayanam amatabhisekasadisena brahmasarena bhasamanassa bhagavato vacanam. Abhinandunti anumodimsu ceva sampaticchimsu ca. Ayam hi abhinandasaddo "abhinandati abhivadati"ti 2- adisu tanhayapi agato. "annamevabhinandanti ubhaye devamanusa"ti 3- adisu upagamane. @Footnote: 1 cha.Ma.i. na bhagavata namam gahitam. 2 sam. khandha. 17/5/12 samadhisutta @3 sam.sa. 15/43/36 annasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page120.

"cirappavasim purisam durato sotthimagatam natimitta suhajja ca abhinandanti agatan"ti 1- adisu sampaticchanepi. "abhinanditva anumoditva"ti 2- adisu anumodanepi. Svayamidha anumodanasampaticchanesu yujjati. Tena vuttam "abhinandunti anumodimsu ceva sampaticchimsu ca"ti. Subhasitam sulapitam sadhu sadhuti tadino anumodana sirasa sampaticchimsu bhikkhavoti. Imasminca pana veyyakaranasminati imasmim niggathakasutte. Niggathakatta hi idam "veyyakaranan"ti vuttam. Dasasahassilokadhatuti dasasahassacakkavalaparimana lokadhatu. Akampitthati na suttapariyosaneyeva akampitthati veditabba. "bhannamane"ti hi vuttam. Tasma dvasatthiya ditthigatesu vinivethetva desiyamanesu tassa tassa ditthigatassa pariyosane pariyosaneti dvasatthiya thanesu akampitthati veditabba. Tattha atthahi karanehi pathavikampo veditabbo:- dhatukkhobhena, iddhimato anubhavena, bodhisattassa gabbhokkantiya, matukucchito nikkhamanena, sambodhipattiya, dhammacakkappavattanena, ayusankharavossajjanena 3- parinibbanenati. Tesam vinicchayam "attha kho ime ananda hetu, attha paccaya mahato bhumicalassa patubhavaya"ti 4- evam mahaparinibbane agataya tantiya vannanakaleyeva vakkhama ayam pana mahapathavi aparesupi atthasu thanesu akampittha: mahabhinikkhamane, bodhimandupasankamane, pamsukulaggahane, pamsukuladhovane, kalakaramasutte, gotamakasutte, vessantarajatake, imasmim brahmajaleti. Tattha mahabhinikkhamanabodhimandupasankamanesu viriyabalena akampittha. Pamsukulaggahane dvisahassadipaparivare cattaro mahadipe pahaya pabbajitva susanam gantva pamsukulam ganhantena "dukkaram bhagavata katan"ti acchariyavegabhihata akampittha. Pamsukuladhovanavessantarajatakesu akalakampanena @Footnote: 1 khu. dha. 25/219/55 nandiyavatthu 2 Ma. mu, 12/205/174 madhupindikasutta @3 i. cha.Ma. ayusankharossajjanena 4 di. maha. 10/171/96 mahaparinibbanasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page121.

Akampittha. Kalakaramagotamakasuttesu "aham sakkhi bhagava"ti sakkhibhavena akampittha. Imasmimpana brahmajale dvasatthiya ditthigatesu vijatetva niggumbam katva desiyamanesu sadhukaradanavasena akampitthati veditabba. Na kevalanca etesu thanesuyeva pathavi akampittha, atha kho tisu sangahesupi mahamahindattherassa imam dipam agantva jotivane 1- nisiditva dhammam desitadivasepi akampittha. Kalyaniyavihare ca pinadapatiyattherassa cetiyanganam sammajjitva tattheva nisiditva buddharammanam pitim gahetva imam suttantam araddhassa suttapariyosane udakapariyantam katva akampittha. Lohapasadassa pacinaambalatthikatthanam 2- nama ahosi. Tattha nisiditva dighabhanakatthera brahma- jalasuttam arabhimsu, tesam sajjhayapariyosanepi udakapariyantameva katva pathavi akampitthati. Evam yassanubhavena akampittha anekaso medani suttasetthassa desitassa sayambhuna. Brahmajalassa tassidha dhammam atthanca pandita sakkaccam uggahetvana, patipajjantu yonisoti. Iti sumangalavilasiniya dighanikayatthakathayam brahmajalasuttavannana nitthita.


             The Pali Atthakatha in Roman Book 4 page 1-121. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_rm.php?B=4&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=4&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=9&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=9&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=9&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=9&A=1              Contents of The Tipitaka Volume 9 http://84000.org/tipitaka/read/?index_9

previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]