|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
Aparo nayo:- idaṃ hi rūpaṃ addhāsantatisamayakhaṇavasena catudhā atītaṃ nāma hoti. Tathā anāgatapaccuppannaṃ. Addhāvasena tāva ekassa ekasmiṃ bhave paṭisandhito pubbe atītaṃ, cutito uddhaṃ anāgataṃ, ubhinnamantare paccuppannaṃ. @Footnote: 1 cha.Ma. nibbattaṃ 2 Sī. yaṃ taṃ rūpaṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page9.
Santativasena sabhāgaekautusamuṭṭhānaṃ ekāhārasamuṭṭhānañca pubbāpariyavasena pavattamānampi paccuppannaṃ, tato pubbe visabhāgautuāhārasamuṭṭhānaṃ atītaṃ, pacchā anāgataṃ. Cittajaṃ ekavīthiekajavanaekasamāpattisamuṭṭhānaṃ paccuppannaṃ, tato pubbe atītaṃ, pacchā anāgataṃ. Kammasamuṭṭhānassa pāṭiyekkaṃ santativasena atītādibhedo natthi, tesaññeva pana utuāhāracittasamuṭṭhānānaṃ upatthambhakavasena tassa atītādibhedo 1- veditabbo. Samayavasena ekamuhuttapubbaṇhasāyaṇharattindivādīsu 2- samayesu santānavasena pavattamānaṃ taṃ taṃ samayaṃ paccuppannaṃ nāma, tato pubbe atītaṃ, pacchā anāgataṃ. Khaṇavasena uppādādikkhaṇattayapariyāpannaṃ paccuppannaṃ nāma, tato pubbe atītaṃ, pacchā anāgataṃ. Apica atikkantahetupaccayakiccaṃ atītaṃ, niṭṭhitahetukiccamaniṭṭhitapaccayakiccaṃ paccuppannaṃ, ubhayakiccamasampattaṃ anāgataṃ. Sakiccakkhaṇe vā paccuppannaṃ, tato pubbe atītaṃ, pacchā anāgataṃ. Ettha ca khaṇādikathāva nippariyāyā, sesā sappariyāyā. Tāsu nippariyāyakathā idhādhippetā. Ajjhattadukassāpi niddesapadāni heṭṭhā ajjhattattikaniddese 3- vuttatthāneva. Oḷārikādīni rūpakaṇḍavaṇṇanāyaṃ 4- vuttatthāneva. [6] Hīnadukaniddese tesaṃ tesaṃ sattānanti bahūsu sattesu sāmivacanaṃ. Aparassāpi aparassāpīti hi vuccamāne divasampi kappasatasahassampi vadanto ettakameva vadeyya. Iti satthā dvīheva padehi anavasesasatte pariyādiyanto "tesaṃ tesaṃ sattānan"ti āha. Ettakena hi sabbampi aparadīpanaṃ siddhaṃ hoti. Uññātanti avamaññātaṃ. 5- Avaññātanti vambhetvā ñātaṃ, rūpantipi na viditaṃ. Hīḷitanti aggahetabbaṭṭhena khittaṃ chaḍḍitaṃ, jigucchitantipi vadanti. Paribhūtanti kimetenāti vācāya paribhavitaṃ. Acittīkatanti na garukataṃ. Hīnanti lāmakaṃ. Hīnamatanti @Footnote: 1 Ma. atītādibhāvo 2 cha.Ma....sāyanha... @3 saṅgaṇī. A. 1/1050/419 4 saṅgaṇī. A. 1/674/396 5 cha.Ma. avamataṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page10.
Hīnanti mataṃ lāmakaṃ katvā ñātaṃ. Hīnasammatanti hīnanti loke sammataṃ, hīnehi vā sammataṃ gūthabhakkhehi gūtho viya. Aniṭṭhanti appiyaṃ, paṭilābhatthāya vā apariyesitaṃ. Sacepi naṃ koci pariyeseyya, pariyesatu. Etassa pana ārammaṇassa etadeva nāmaṃ. Akantanti akāmitaṃ, nissirikaṃ vā. Amanāpanti na manasmiṃ appitaṃ. Tādisaṃ hi ārammaṇaṃ manasmiṃ na appiyati. Athavā manaṃ appāyati vaḍḍhetīti manāpaṃ, na manāpaṃ amanāpaṃ. Aparo nayo:- aniṭṭhaṃ sampattivirahato. Taṃ ekantena kammasamuṭṭhānesu akusalakammasamuṭṭhānaṃ. Akantaṃ sukhassa ahetubhāvato. Amanāpaṃ dukkhassa hetubhāvato. Rūpā saddāti idamassa sabhāvadīpanaṃ. Imasmiṃ hi pade akusalakammajavasena aniṭṭhā pañca kāmaguṇā vibhattā. Kusalakammajaṃ hi 1- aniṭṭhaṃ nāma natthi, sabbaṃ iṭṭhameva. Paṇītapadaniddeso vuttapaṭipakkhanayena veditabbo. Imasmiṃ pana pade kusalakammajavasena iṭṭhā pañca kāmaguṇā vibhattā. Kusalakammajaṃ hi aniṭṭhaṃ nāma natthi, sabbaṃ iṭṭhameva. Yathā ca kammajesu, evaṃ utusamuṭṭhānādīsupi iṭṭhāniṭṭhatā atthi, evaṃ 2- imasmiṃ duke iṭṭhāniṭṭhārammaṇaṃ paṭivibhattanti veditabbaṃ. Ayaṃ tāva ācariyānaṃ samānatthakathā. Vitaṇḍavādī panāha:- iṭṭhāniṭṭhaṃ nāma pāṭiyekkaṃ paṭivibhattaṃ natthi, tesaṃ tesaṃ rucivasena kathitaṃ. Yathāha:- "manāpapariyantaṃ khvāhaṃ mahārāja pañcasu kāmaguṇesu agganti vadāmi. Te ca 3- mahārāja rūpā ekaccassa manāpā honti, ekaccassa amanāpā honti, te ca 3- mahārāja saddā. Gandhā. Rasā. Phoṭṭhabbā ekaccassa manāpā honti, ekaccassa amanāpā hontī"ti. 4- @Footnote: 1 cha.Ma. pana 2 cha.Ma. atthi evāti @3 cha.Ma. teva 4 saṃ. sa. 15/123/97--------------------------------------------------------------------------------------------- page11.
Evaṃ yasmā teyeva rūpādayo eko assādeti abhinandati, tattha lobhaṃ uppādeti. Eko kujjhati paṭihaññati, tattha dosaṃ uppādeti. Ekaccassa 1- iṭṭhā honti kantā manāpā, ekaccassa 1- aniṭṭhā akantā amanāpā. Eko ca ete "iṭṭhā kantā manāpā"ti dakkhiṇato gaṇhāti, eko "aniṭṭhā akantā amanāpā"ti vāmato gaṇhāti. 2- Tasmā iṭṭhāniṭṭhaṃ nāma pāṭiyekkaṃ paṭivibhattaṃ nāma natthi. Paccantavāsīnaṃ hi gaṇḍuppādāpi iṭṭhā honti kantā manāpā, majjhimadesavāsīnaṃ atijegucchā. Tesañca moramaṃsādīni iṭṭhāni honti, itaresaṃ tāni atijegucchānīti. So vattabbo "kiṃ pana tvaṃ iṭṭhāniṭṭhārammaṇaṃ pāṭiyekkaṃ paṭivibhattaṃ nāma natthīti vadesī"ti. Āma natthīti vadāmi. Puna tatheva yāvatatiyaṃ patiṭṭhāpetvā pañho pucchitabbo "nibbānaṃ nāma iṭṭhaṃ udāhu aniṭṭhan"ti. Jānamāno iṭṭhanti vakkhati. Sacepi na vadeyya, mā vadetu, 3- nibbānaṃ pana ekantaiṭṭhameva. Nanu ca 4- eko nibbānassa vaṇṇe kathiyamāne kujjhitvā "tvaṃ nibbānassa vaṇṇaṃ kathesi, kiṃ tattha annapānaṃ mālāgandhavilepanaṃ sayanacchādanaṃ samiddhā pañca kāmaguṇā atthī"ti vatvā natthīti vutte "alaṃ tava nibbānenā"ti nibbānassa vaṇṇe kathiyamāne kujjhitvā ubho kaṇṇe thakesīti? 5- iṭṭhetaṃ, 6- etassa pana vasena tava vāde nibbānaṃ aniṭṭhaṃ nāma hotu. 7- Na panetaṃ evaṃ gahetabbaṃ. Eso hi viparītasaññāya katheti. Saññāvipallāsena ca tadevārammaṇaṃ ekaccassa iṭṭhaṃ hoti, ekaccassa aniṭṭhaṃ. Iṭṭhāniṭṭhārammaṇaṃ pana pāṭiyekkaṃ paṭivibhattaṃ 8- atthīti. Kassa vasena vibhattanti, majjhimakasattassa. Idaṃ hi na atiissarānaṃ mahāsammatamahāsudassanadhammāsokādīnaṃ @Footnote: 1 cha.Ma. ekassa 2 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati 3 cha.Ma. vadatu @4 cha.Ma. ayaṃ saddo na dissati 5 cha.Ma. thaketīti @6 Sī. atthetaṃ 7 cha. hoti 8 cha.Ma. vibhattaṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page12.
Vasena vibhattaṃ. Tesaṃ hi dibbakappampi ārammaṇaṃ amanāpaṃ upaṭṭhāti. Atiduggatānampi 1- dullabhannapānānaṃ vasena avibhattaṃ. 2- Tesaṃ hi kaṇājakabhattasitthānipi pūtimaṃsarasopi atimadhuro amatasadiso ca hoti. Majjhimakānaṃ pana gaṇakamahāmattaseṭṭhikuṭumbikavāṇijakādīnaṃ kālena iṭṭhaṃ kālena aniṭṭhaṃ labhamānānaṃ vasena vibhattaṃ. Evarūpā hi iṭṭhāniṭṭhaṃ paricchindituṃ sakkontīti. Tipiṭakacūḷābhayatthero 3- panāha:- iṭṭhāniṭṭhaṃ nāma vipākavaseneva paricchinnaṃ, na javanavasena. Javanaṃ pana saññāvipallāsavasena iṭṭhasmiṃyeva rajjati, iṭṭhasmiṃyeva dussati. Aniṭṭhasmiṃyeva rajjati, aniṭṭhasmiṃyeva dussatīti. Vipākavaseneva panetaṃ ekantato paricchijjati. Na hi sakkā vipākacittaṃ vañcetuṃ. Sace ārammaṇaṃ iṭṭhaṃ hoti, kusalavipākaṃ uppajjati. Sace aniṭṭhaṃ, akusalavipākaṃ uppajjatīti. Kiñcāpi hi micchādiṭṭhikā buddhaṃ vā saṃghaṃ vā mahācetiyādīni vā uḷārāni ārammaṇāni disvā akkhīni pidahanti, domanassaṃ āpajjanti, dhammasaddaṃ sutvā kaṇṇe thakenti. Cakkhuviññāṇasotaviññāṇādīni 4- pana tesaṃ kusalavipākāneva honti. Kiñcāpi gūthasūkarādayo gūthagandhaṃ ghāyitvā khādituṃ labhissāmāti somanassajātā honti, gūthadassane pana nesaṃ cakkhuviññāṇaṃ tassa gandhaghāyane ghānaviññāṇaṃ rasasāyane jivhāviññāṇañca akusalavipākameva hoti. Bandhitvā varasayane sayāpitasūkaro ca kiñcāpi viravati, saññāvipallāsena panassa javanasmiṃyeva domanassaṃ uppajjati, kāyaviññāṇaṃ kusalavipākameva. Kasmā? ārammaṇassa iṭṭhatāya. Apica dvāravasenapi iṭṭhāniṭṭhatā veditabbā. Sukhasamphassaṃ hi gūthakalalaṃ cakkhudvāraghānadvāresu aniṭṭhaṃ, kāyadvāre iṭṭhaṃ hoti. Cakkavattino maṇiratanena pothiyamānassa 5- suvaṇṇasūle uttāsitassa ca maṇiratanasuvaṇṇasūlāni cakkhudvāre iṭṭhāni honti, kāyadvāre aniṭṭhāni. Kasmā? mahādukkhassa uppādanato. Evaṃ iṭṭhāniṭṭhaṃ ekantato vipākeneva paricchijjatīti veditabbaṃ. @Footnote: 1 cha.Ma. pi-saddo na dīssatī 2 cha.Ma. vibhattaṃ @3 Sī. tipiṭakacūḷanāgatthero 4 cha.Ma....sotaviññāṇāni @5 Ma. phoṭiyamānassa--------------------------------------------------------------------------------------------- page13.
Taṃ taṃ vā panāti ettha na heṭṭhimanayo oloketabbo. Na hi bhagavā sammatimanāpaṃ 1- bhindati. Puggalamanāpaṃ pana bhindati. Tasmā taṃtaṃvāpanakavaseneva 2- upādāyupādāya hīnappaṇītatāva kathetabbā. 3- Nerayikānaṃ hi rūpaṃ koṭippattaṃ hīnaṃ nāma, taṃ upādāya tiracchānesu nāgasupaṇṇānaṃ rūpaṃ paṇītaṃ nāma. Tesaṃ rūpaṃ hīnaṃ, taṃ upādāya petānaṃ rūpaṃ paṇītaṃ nāma. Tesampi hīnaṃ, taṃ upādāya jānapadānaṃ rūpaṃ paṇītaṃ nāma. Tesampi hīnaṃ, taṃ upādāya gāmabhojakānaṃ rūpaṃ paṇītaṃ nāma. Tesampi hīnaṃ, taṃ upādāya janapadasāmikānaṃ rūpaṃ paṇītaṃ nāma. Tesampi hīnaṃ, taṃ upādāya padesarājūnaṃ rūpaṃ paṇītaṃ nāma. Tesampi hīnaṃ, taṃ upādāya cakkavattirañño rūpaṃ paṇītaṃ nāma. Tassāpi hīnaṃ, taṃ upādāya bhummānaṃ devānaṃ rūpaṃ paṇītaṃ nāma. Tesampi hīnaṃ, taṃ upādāya cātummahārājikānaṃ devānaṃ rūpaṃ paṇītaṃ nāma. Tesampi hīnaṃ, taṃ upādāya tāvatiṃsānaṃ devānaṃ rūpaṃ paṇītaṃ nāma. .pe. Akaniṭṭhakadevānaṃ 4- pana rūpaṃ matthakappattaṃ paṇītaṃ nāma. [7] Dūradukaniddese itthindriyādīni heṭṭhā vibhattāneva. Imasmiṃ pana duke duppariggahaṭṭhena lakkhaṇaduppaṭivijjhatāya sukhumarūpaṃ dūreti kathitaṃ, supariggahaṭṭhena 5- lakkhaṇasupaṭivijjhatāya oḷārikarūpaṃ santiketi. Kabaḷiṅkārāhārapariyosāneva 6- niyyātanaṭṭhānepi "idaṃ vuccati rūpaṃ dūre"ti na niyyātitaṃ. 7- Kasmā? duvidhaṃ hi dūre nāma lakkhaṇato ca okāsato cāti. Tattha lakkhaṇato dūreti na kathitaṃ. Taṃ okāsato kathetabbaṃ. Tasmā dūreti akathitaṃ oḷārikarūpaṃ okāsato dūreti dassetuṃ aniyyātetvāva yaṃ vā panaññampītiādimāha. Santikapadaniddesepi eseva nayo. Tattha anāsanneti na āsanne. Anupakaṭṭheti nissaṭṭhe. 8- Dūreti dūramhi. Asantiketi na santike. Idaṃ vuccati rūpaṃ dūreti idaṃ paṇṇarasavidhaṃ sukhumarūpaṃ lakkhaṇato dūre, dasavidhaṃ pana oḷārikarūpaṃ yevāpanakavasena okāsato dūreti vuccati. Santikapadaniddeso uttānatthoyeva. @Footnote: 1 cha.Ma. sammuti..... evamuparipi 2 cha.Ma. taṃtaṃvāpanavaseneva @3 cha.Ma. hīnappaṇītatā veditabbā 4 cha.Ma. akaniṭṭha... 5 cha.Ma. sukhapariggahaṭṭhena @6 cha.Ma. kabaḷīkārāhārapariyosāne ca 7 Sī. na kathitaṃ 8 cha.Ma. nissaṭe--------------------------------------------------------------------------------------------- page14.
Idaṃ vuccati rūpaṃ santiketi idaṃ dasavidhaṃ oḷārikarūpaṃ lakkhaṇato santike, pañcadasavidhaṃ pana sukhumarūpaṃ yevāpanakavasena okāsato santiketi vuccati. Kittakato paṭṭhāya pana rūpaṃ okāsavasena santike nāma, kittakato paṭṭhāya 1- dūre nāmāti? pakatikathāya kathentānaṃ dvādasahattho savanūpacāro nāma hoti. Tassa orato rūpaṃ santike, parato dūre. Tattha sukhumarūpaṃ dūre hontaṃ lakkhaṇatopi okāsatopi dūre hoti. Santike hontaṃ pana okāsatova santike hoti, na lakkhaṇato. Oḷārikarūpaṃ santike hontaṃ lakkhaṇatopi okāsatopi santike hoti. Dūre hontaṃ okāsatova dūre hoti, na lakkhaṇato. Taṃ taṃ vā panāti ettha heṭṭhimanayo na oloketabbo. Heṭṭhā hi bhindamāno gato. Idha pana na lakkhaṇato dūraṃ bhindati, okāsato dūrameva bhindati. Upādāyupādāya dūrasantikaṃ hi ettha dassitaṃ. Attano hi rūpaṃ santike nāma, antokucchigatassāpi parassa dūre. Antokucchigatassa santike, bahi ṭhitassa dūre. Ekamañce sayitassa santike, bahipamukhe ṭhitassa dūre. Antopariveṇe rūpaṃ santike, bahipariveṇe dūre. Antosaṃghārāme rūpaṃ santike, bahisaṃghārāme dūre. Antosīmāya rūpaṃ santike, bahisīmāya dūre. Antogāmakhette rūpaṃ santike, bahigāmakhette dūre. Antojanapade rūpaṃ santike, bahijanapade dūre. Antorajjasīmāya rūpaṃ santike, bahirajjasīmāya dūre. Antosamudde rūpaṃ santike, bahisamudde dūre. 2- Antocakkavāḷe rūpaṃ santike, bahicakkavāḷe dūreti. Ayaṃ rūpakkhandhaniddeso. ---------- 2. Vedanākkhandhaniddesa [8] Vedanākkhandhaniddesādīsu heṭṭhā vuttasadisaṃ pahāya apubbameva vaṇṇayissāma. Yā kāci vedanāti catubhūmikavedanaṃ pariyādiyati. Sukhā vedanātiādīni atītādivasena niddiṭṭhavedanaṃ sabhāvato dassetuṃ vuttāni. Tattha sukhā @Footnote: 1 Sī. paṭṭhāya pana 2 cha.Ma. rūpaṃ dūre--------------------------------------------------------------------------------------------- page15.
Vedanā atthi kāyikā, atthi cetasikā. Tathā dukkhā vedanā. Adukkhamasukhā pana cakkhvādayo 1- pasādakāye sandhāya pariyāyena atthi kāyikā, atthi cetasikāti vuttā. 2- Tattha sabbāpi kāyikā kāmāvacarā, tathā cetasikā dukkhā vedanā. Cetasikā sukhā pana tebhūmikā. Adukkhamasukhā catubhūmikā. Tassā sabbappakārāyapi santativasena khaṇādivasena ca atītādibhāvo veditabbo. Tattha santativasena ekavīthiekajavanaekasamāpattipariyāpannā ekavidhavisayasamāyogappavattā 3- ca paccuppannā, tato pubbe atītā, pacchā anāgatā. Khaṇādivasena khaṇattayapariyāpannā pubbantāparantamajjhagatā sakiccañca kurumānā vedanā paccuppannā, tato pubbe atītā, pacchā anāgatā. Tattha khaṇādivasena 4- atītādibhāvaṃ sandhāya ayaṃ niddeso katoti veditabbo. [11] Oḷārikasukhumaniddese akusalā vedanātiādīni jātito oḷārikasukhumabhāvaṃ dassetuṃ vuttāni. Dukkhā vedanā oḷārikātiādīni sabhāvato. Asamāpannassa vedanātiādīni puggalato. Sāsavātiādīni lokiyalokuttarato oḷārikasukhumabhāvaṃ dassetuṃ vuttāni, tattha akusalā tāva sadarathaṭṭhena dukkhavipākaṭṭhena ca oḷārikā. Kusalā niddarathaṭṭhena sukhavipākaṭṭhena ca sukhumā. Abyākatā nirussāhaṭṭhena avipākaṭṭhena ca sukhumā, kusalākusalā saussāhaṭṭhena ca savipākaṭṭhena ca oḷārikā. Abyākatā vuttanayeneva sukhumā. Dukkhā asātaṭṭhena dukkhaṭṭhena ca oḷārikā, sukhā sātaṭṭhena sukhaṭṭhena ca sukhumā, adukkhamasukhā santaṭṭhena paṇītaṭṭhena ca sukhumā. Sukhadukkhā khobhanaṭṭhena pharaṇaṭṭhena ca oḷārikā. Sukhā vedanāpi hi khobheti pharati, tathā dukkhā vedanāpi. Sukhaṃ hi uppajjamānaṃ sakalasarīraṃ khobhentaṃ āluḷentaṃ abhisandayamānaṃ maddayamānaṃ chādayamānaṃ sītodakaghaṭena āsiñcayamānaṃ viya uppajjati. Dukkhaṃ @Footnote: 1 cha.Ma. cakkhādayo...evamuparipi 2 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati @3 Sī....samāyogappattā 4 cha.Ma. khaṇādibhāvena--------------------------------------------------------------------------------------------- page16.
Uppajjamānaṃ tattathālaṃ 1- anto pavesentaṃ viya tiṇukkāya bahi jhāpayamānaṃ viya uppajjati. Adukkhamasukhā pana vuttanayeneva sukhumā. Asamāpannassa pana vedanā nānārammaṇe vikkhittabhāvato oḷārikā, samāpannassa vedanā ekattanimitteyeva caratīti sukhumā. Sāsavā āsavuppattihetuto oḷārikā. Āsavavāro 2- nāma ekantaoḷāriko. Anāsavā vuttavipariyāyena sukhumā. Tattha eko neva kusalattike kovido hoti, na vedanāttike. So kusalattikaṃ rakkhāmīti vedanāttikaṃ bhindati, vedanāttikaṃ rakkhāmīti kusalattikaṃ bhindati, eko tikaṃ rakkhāmīti bhummantaraṃ 3- bhindati, eko na bhindati. Kathaṃ? "sukhadukkhā vedanā oḷārikā, adukkhamasukhā vedanā sukhumā"ti hi vedanāttike vuttaṃ. Taṃ eko paṭikkhipati:- na sabbā adukkhamasukhā sukhumā. Sā hi kusalāpi atthi akusalāpi abyākatāpi. Tattha kusalākusalā oḷārikā, abyākatā sukhumā. Kasmā? kusalattike pāliyaṃ āgatattāti. Evaṃ kusalattiko rakkhito hoti, vedanāttiko pana bhinno. "kusalākusalā vedanā oḷārikā, abyākatā vedanā sukhumā"ti yampi 4- kusalattike vuttaṃ, taṃ eko paṭikkhipati:- na sabbā abyākatā sukhumā. Sā hi sukhāpi atthi dukkhāpi adukkhamasukhāpi. Tattha sukhadukkhā oḷārikā, adukkhamasukhā sukhumā. Kasmā? vedanāttike pāliyaṃ āgatattāti. Evaṃ vedanāttiko rakkhito hoti, kusalattiko pana bhinno. Kusalattikassa pana āgataṭṭhāne vedanāttikaṃ anoloketvā vedanāttikassa āgataṭṭhāne kusalattikaṃ anoloketvā kusalādīnaṃ kusalattikalakkhaṇena sukhādīnaṃ vedanāttikalakkhaṇena oḷārikasukhumattaṃ 5- kathento na bhindati nāma. Yampi "kusalākusalā vedanā oḷārikā, abyākatā vedanā sukhumā"ti kusalattike vuttaṃ, tatreko 6- "kusalā lokuttaravedanāpi samānā oḷārikā nāma, vipākā antamaso dvipañcaviññāṇasahajātāpi samānā sukhumā nāma hotī"ti vadati. So evarūpaṃ @Footnote: 1 cha.Ma. tattaphālaṃ 2 cha.Ma. āsavacāro 3 cha.Ma. bhūmantaraṃ. evamuparipi @4 cha.Ma. yaṃ pana 5 cha.Ma.....sukhumataṃ 6 cha.Ma. tattheko--------------------------------------------------------------------------------------------- page17.
Santaṃ paṇītaṃ lokuttaravedanaṃ oḷārikaṃ nāma karonto dvipañcaviññāṇasampayuttaṃ ahetukaṃ hīnaṃ jaḷaṃ vedanaṃ sukhumaṃ nāma karonto tikaṃ rakkhissāmīti bhummantaraṃ bhindati nāma. Tattha tattha bhūmiyaṃ kusalaṃ pana taṃtaṃbhūmivipākeneva saddhiṃ yojetvā kathento na bhindati nāma. Tatthāyaṃ 1- nayo:- kāmāvacarakusalā hi oḷārikā, kāmāvacaravipākā sukhumā. Rūpāvacarārūpāvacaralokuttarakusalā oḷārikā, rūpāvacarārūpāvacaralokuttaravipākā sukhumāti iminā hi nīhārena kathento na bhindati nāma. Tipiṭakacūḷanāgatthero panāha "akusale oḷārikasukhumatā nāma na uddharitabbā. Tañhi ekantaoḷārikameva. Lokuttarepi oḷārikasukhumatā na uddharitabbā. Tañhi ekantasukhuman"ti. Imaṃ kathaṃ āharitvā tipiṭakacūḷābhayattherassa kathayiṃsu "evaṃ therena kathitan"ti. Tipiṭakacūḷābhayatthero panāha 2- "sammāsambuddhena abhidhammaṃ vatvā 3- ekapadassapi dvinnampi padānaṃ āgataṭṭhāne nayaṃ dātuṃ yuttaṭṭhāne nayo adinno nāma natthi, nayaṃ kātuṃ yuttaṭṭhāne nayo akato nāma natthi. Idha panekacco `ācāriyosmī'ti vicaranto akusale oḷārikasukhumataṃ uddharayamāno 4- kukkuccāyati. Sammāsambuddhena pana lokuttarepi oḷārikasukhumatā uddharitā"ti. Evañca pana vatvā idaṃ suttaṃ āhari "tatra bhante yāyaṃ paṭipadā dukkhā dandhābhiññā, ayaṃ bhante paṭipadā ubhayeneva hīnā akkhāyati dukkhattā ca dandhattā cā"ti. 5- Ettha hi catasso paṭipadā lokiyalokuttaramissabhā kathitā. Taṃ taṃ vā panāti ettha na heṭṭhimanayo oloketabbo, taṃtaṃvāpanakavaseneva kathetabbaṃ. Duvidhā hi akusalā lobhasahagatā dosasahagatā ca. Tattha dosasahagatā oḷārikā, lobhasahagatā sukhumā. Dosasahagatā 6- duvidhā niyatā aniyatā ca. Tattha niyatā oḷārikā, aniyatā sukhumā. Niyatāpi kappaṭṭhitikā oḷārikā, nokappaṭṭhitikā sukhumā. Kappaṭṭhitikāpi asaṅkhārikā oḷārikā, sasaṅkhārikāpi 7- sukhumā. @Footnote: 1 cha.Ma. tatrāyaṃ 2 cha.Ma. āha 3 cha.Ma. patvā @4 cha.Ma. uddharamāno 5 dī. pā. 11/152/91 @6 cha.Ma. dosasahagatāpi 7 cha.Ma. pi-saddo na dissati--------------------------------------------------------------------------------------------- page18.
Lobhasahagatāpi duvidhā diṭṭhisampayuttā ca diṭṭhivippayuttā ca. Tattha diṭṭhisampayuttā oḷārikā, diṭṭhivippayuttā sukhumā. Diṭṭhisampayuttāpi niyatā oḷārikā, aniyatā sukhumā. Sāpi asaṅkhārikā oḷārikā, sasaṅkhārikā sukhumā. Saṅkhepato akusalaṃ patvā yā vipākaṃ bahuṃ deti, sā oḷārikā, yā appaṃ, sā sukhumā. Kusalaṃ patvā pana appavipākā oḷārikā, bahuvipākā sukhumā. Catubbidhe kusale kāmāvacarakusalā oḷārikā, rūpāvacarakusalā sukhumā. Sāpi oḷārikā, arūpāvacarakusalā sukhumā. Sāpi oḷārikā, lokuttarakusalā sukhumā. Ayaṃ tāva bhūmīsu abhedato nayo. Bhedato pana kāmāvacarā dānasīlabhāvanāmayavasena tividhā. Tattha dānamayā oḷārikā, sīlamayā sukhumā. Sāpi oḷārikā, bhāvanāmayā sukhumā. Sāpi duhetukā tihetukāti duvidhā. Tattha duhetukā oḷārikā, tihetukā sukhumā. Tihetukāpi sasaṅkhārikaasaṅkhārikabhedato duvidhā. Tattha sasaṅkhārikā oḷārikā, asaṅkhārikā sukhumā. Rūpāvacare paṭhamajjhānakusalavedanā oḷārikā, dutiyajjhānakusalavedanā .pe. Catutthajjhānakusalavedanā sukhumā. Sāpi oḷārikā, ākāsānañcāyatanakusalavedanā sukhumā. Sāpi 1- oḷārikā .pe. Nevasaññānāsaññāyatanakusalavedanā sukhumā. Sāpi oḷārikā, vipassanāsahajātā sukhumā. Sāpi oḷārikā, sotāpattimaggasahajātā sukhumā. Sāpi oḷārikā .pe. Arahattamaggasahajātā sukhumā. Catubbidhe vipāke kāmāvacaravipākavedanā oḷārikā, rūpāvacaravipākavedanā sukhumā. Sāpi oḷārikā .pe. Lokuttaravipākavedanā sukhumā. Evaṃ tāva abhedato nayo. 2- @Footnote: 1 cha.Ma. ākāsānañcāyatanakusalavedanā 2 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati--------------------------------------------------------------------------------------------- page19.
Bhedato pana kāmāvacaravipākā atthi ahetukā, atthi sahetukā. Sahetukāpi atthi duhetukā, atthi tihetukā. Tattha ahetukā oḷārikā, sahetukā sukhumā. Sāpi duhetukā oḷārikā, tihetukā sukhumā. Tatthāpi sasaṅkhārikā oḷārikā, asaṅkhārikā sukhumā. Paṭhamajjhānavipākā oḷārikā, dutiyajjhānavipākā sukhumā .pe. Catutthajjhānavipākā sukhumā. Sāpi oḷārikā, ākāsānañcāyatanavipākā sukhumā. Sāpi oḷārikā .pe. Nevasaññānāsaññāyatanavipākā sukhumā. Sāpi oḷārikā, sotāpattiphalavedanā sukhumā. Sāpi oḷārikā, sakadāgāmiphalavedanā .pe. Arahattaphalavedanā sukhumā. Tīsu kiriyāsu kāmāvacarakiriyā vedanā oḷārikā, rūpāvacarakiriyā vedanā sukhumā. Sāpi oḷārikā, arūpāvacarakiriyā vedanā sukhumā. Evaṃ tāva abhedato. Bhedato pana ahetukādivasena bhinnāya kāmāvacarakiriyāya ahetukakiriyā vedanā oḷārikā, sahetukā sukhumā. Sāpi duhetukā oḷārikā, tihetukā sukhumā. Tatthāpi sasaṅkhārikā oḷārikā, asaṅkhārikā sukhumā. Paṭhamajjhāne kiriyā vedanā oḷārikā, dutiye 1- sukhumā. Sāpi oḷārikā, tatiye .pe. Catutthe sukhumā. Sāpi oḷārikā, ākāsānañcāyatanakiriyā vedanā sukhumā. Sāpi oḷārikā, viññāṇañcāyatanakiriyā .pe. Nevasaññānāsaññāyatanakiriyā vedanā sukhumā. Yā oḷārikā, sā hīnā. Yā sukhumā, sā paṇītā. [13] Dūradukaniddese akusalavedanā visabhāgaṭṭhena visaṃsaṭṭhena ca kusalābyākatāhi dūre. Iminā nayena sabbapadesu dūratā veditabbā. Sacepi hi akusalādivedanāsamaṅgino ca dukkhādivedanāsamaṅgino ca tayo tayo janā ekamañce nisinnā honti, tesampi tā vedanā visabhāgaṭṭhena visaṃsaṭṭhena ca @Footnote: 1 cha.Ma. dutiyajjhāne--------------------------------------------------------------------------------------------- page20.
Dūreyeva nāma. Samāpannavedanādisamaṅgīsupi eseva nayo. Akusalā pana akusalāya sabhāgaṭṭhena sarikkhaṭṭhena ca santike nāma. Iminā nayena sabbapadesu santikatā veditabbā. Sacepi hi akusalādivedanāsamaṅgīsu tīsu janesu eko kāmabhave uppajjati, 1- eko rūpabhave, eko arūpabhave, tesampi tā vedanā sabhāgaṭṭhena sarikkhaṭṭhena ca santikeyeva nāma. Kusalādivedanāsamaṅgīsupi eseva nayo. Taṃ taṃ vā panāti ettha heṭṭhimanayaṃ anoloketvā taṃtaṃvāpanakavaseneva kathetabbaṃ. Kathentena ca na dūrato santikaṃ uddharitabbaṃ, santikato pana dūraṃ uddharitabbaṃ. Duvidhā hi akusalā lobhasahagatā dosasahagatā ca. Tattha lobhasahagatā lobhasahagatāya santike nāma, dosasahagatāya dūre nāma. Dosasahagatā dosasahagatāya santike nāma, lobhasahagatāya dūre nāma. Dosasahagatāpi niyatā niyatāya santike nāmāti. Evaṃ aniyatā. Kappaṭṭhitikaasaṅkhārikasasaṅkhārikabhedaṃ lobhasahagatādīsu ca diṭṭhisampayuttādibhedaṃ sabbaṃ oḷārikadukaniddese vitthāritavaseneva 2- anugantvā ekekakoṭṭhāsavedanā taṃtaṃkoṭṭhāsavedanāyaeva santike, itarā itarāya dūreti veditabbāti. Ayaṃ vedanākkhandhaniddeso. -------------- 3. Saññākkhandhaniddesa [14] Saññākkhandhaniddese yā kāci saññāti catubhūmikasaññaṃ pariyādiyati. Cakkhusamphassajā saññātiādīni atītādivasena niddiṭṭhaṃ saññaṃ sabhāvato dassetuṃ vuttāni. Tattha cakkhusamphassato cakkhusamphassasmiṃ vā jātā cakkhusamphassajā nāma. Sesāsupi eseva nayo. Ettha ca purimā pañca cakkhupasādādivatthukāva, manosamphassajā hadayavatthuvatthukāpi 3- avatthukāpi. Sabbāpi 4- catubhūmikasaññā. @Footnote: 1 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati 2 cha.Ma. eva-saddo na dissati @3 cha.Ma. hadayavatthukāpi. evamuparipi 4 cha.Ma. sabbā--------------------------------------------------------------------------------------------- page21.
[17] Oḷārikadukaniddese paṭighasamphassajāti sappaṭighe cakkhupasādādayo vatthuṃ katvā sappaṭighe rūpādayo ārabbha uppanno phasso paṭighasamphasso nāma, tato jātā, 1- tasmiṃ vā jātā paṭighasamphassajā nāma. Cakkhusamphassajā saññā .pe. Kāyasamphassajā saññātipi tassāyeva vatthuto nāmaṃ. Rūpasaññā .pe. Phoṭṭhabbasaññātipi tassāyeva ārammaṇato nāmaṃ. Idaṃ pana vatthārammaṇato nāmaṃ. Sappaṭighāni hi vatthūni nissāya sappaṭighāni ca ārammaṇāni ārabbha uppattito esā "paṭighasamphassajā saññā"ti vuttā. Manosamphassajātipi pariyāyena etissā nāmaṃ hotiyeva. Cakkhuviññāṇaṃ hi mano nāma, tena sahajāto phasso manosamphasso nāma, tasmiṃ manosamphasse, tasmā vā manosamphassā jātāti manosamphassajā. Tathā sotaghānajivhākāyaviññāṇaṃ mano nāma, tena sahajāto phasso manosamphasso nāma, tasmiṃ manosamphasse, tasmā vā manosamphassā jātāti manosamphassajā. Adhivacanasamphassajā saññātipi pariyāyena etissā nāmaṃ hotiyeva. Tayo hi arūpino khandhā sayaṃ piṭṭhivaṭṭakā hutvā attano sahajātāya saññāya adhivacanasamphassajā saññātipi nāmaṃ karonti, nippariyāyena pana paṭighasamphassajā saññā nāma pañcadvārikasaññā, adhivacanasamphassajā saññā nāma manodvārikasaññā. Tattha pañcadvārikasaññā oloketvāpi jānituṃ sakkāti oḷārikā. Rajjitvā upanijjhāyantaṃ hi "rajjitvā upanijjhāyatī"ti, kujjhitvā upanijjhāyanataṃ "kujjhitvā upanijjhāyatī"ti oloketvāva jānanti. Tatridaṃ vatthu:- dve kira itthiyo gāme 2- nisīditvā suttaṃ kantanti. Dvīsu daharesu gāme carantesu eko purato gacchanto ekaṃ itthiṃ olokesi, itarā taṃ pucchi "kasmā nu kho taṃ eso olokesī"ti. Na eso bhikkhu maṃ @Footnote: 1 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati 2 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati--------------------------------------------------------------------------------------------- page22.
Visabhāgacittena olokesi, kaniṭṭhabhaginīsaññāya pana olokesīti, tesupi gāme caritvā āsanasālāya nisinnesu itaro bhikkhu taṃ bhikkhuṃ pucchi "tayā sā itthī olokitā"ti. Āma olokitāti. Kimatthāyāti. Mayhaṃ bhaginīsarikkhakāti 1- taṃ olokesinti āha. Evaṃ pañcadvārikasaññā oloketvāpi jānituṃ sakkāti veditabbā. Sā panesā pasādavatthukāeva. Keci pana javanappavattāti dīpenti. Manodvārikasaññā pana ekamañce vā ekapīṭhevā nisīditvāpi aññaṃ cintentaṃ vitakkentaṃ ca "kiṃ cintesi kiṃ vitakkesī"ti pucchitvā tassa vacanavaseneva jānitabbato sukhumā. Sesaṃ vedanākkhandhasadisamevāti. Ayaṃ saññākkhandhaniddeso. ------------- 4. Saṅkhārakkhandhaniddesa [20] Saṅkhārakkhandhaniddese ye keci saṅkhārāti catubhūmikasaṅkhāre pariyādiyati. Cakkhusamphassajā cetanātiādīni atītādivasena niddiṭṭhasaṅkhāre sabhāvato dassetuṃ vuttāni. Cakkhusamphassajātiādīni vuttatthāneva. Cetanāti heṭṭhimakoṭiyā padhānasaṅkhāravasena vuttaṃ. Heṭṭhimakoṭiyā hi antamaso cakkhuviññāṇena saddhiṃ pāliyaṃ āgatā cattāro saṅkhārā uppajjanti. Tesu cetanā padhānā, āyūhanaṭṭhena pākaṭattā. Tasmā ayameva gahitā. Taṃsampayuttasaṅkhārā pana tāya gahitāya gahitāva honti. Idhāpi purimā pañca cakkhupasādādivatthukāva, manosamphassajā hadayavatthuvatthukāpi avatthukāpi. Sabbā catabhūmikacetanā. Sesaṃ vedanākkhandhasadisamevāti. Ayaṃ saṅkhārakkhandhaniddeso ------------------ @Footnote: 1 cha.Ma. bhaginīsarikkhattā--------------------------------------------------------------------------------------------- page23.
5. Viññāṇakkhandhaniddesa [26] Viññāṇakkhandhaniddese yaṅkiñci viññāṇanti catubhūmikaviññāṇaṃ pariyādiyati. Cakkhuviññāṇantiādīni atītādivasena niddiṭṭhaviññāṇaṃ sabhāvato dassetuṃ vuttāni. Tattha cakkhuviññāṇādīni pañca cakkhupasādādivatthukāneva, manoviññāṇaṃ hadayavatthuvatthukampi avatthukampi. Sabbaṃ catubhūmikaviññāṇaṃ. Sesaṃ vedanākkhandhasadisamevāti. Ayaṃ viññāṇakkhandhaniddeso. -------------- Pakiṇṇakakathā idāni pañcasupi khandhesu samuggamato pubbāparato addhānaparicchedato ekuppādanānānirodhato nānuppādaekanirodhato ekuppādaekanirodhato nānuppādanānānirodhato atītānāgatapaccuppannato ajjhattikabāhirato oḷārikasukhumato hīnapaṇītato dūrasantikato paccayato samuṭṭhānato parinipphannato saṅkhatatoti soḷasahākārehi pakiṇṇakaṃ veditabbaṃ. Tattha samuggamato 1- duvidho samuggamo gabbhaseyyakasamuggamo opapātikasamuggamoti. Tattha gabbhaseyyakasamuggamo evaṃ veditabbo. Gabbhaseyyakasattānaṃ hi paṭisandhikkhaṇe pañcakkhandhā apacchā apure ekato pātubhavanti. Tasmiṃ khaṇe pātubhūtā kalalasaṅkhātā rūpasantati parittā hoti khuddakamakkhikāya ekavāyāmena pātabbamattāti vatvā puna "atibahuṃ etaṃ, saṇhasūciyā tele pakkhipitvā ukkhittāya paggharitvā agge ṭhitabindumattan"ti vuttaṃ. Tampi paṭikkhipitvā "ekakese telato uddharitvā gahite tassa paggharitvā agge ṭhitabindumattan"ti vuttaṃ. Tampi paṭikkhipitvā "imasmiṃ janapade manussānaṃ kese aṭṭhadhā phālite tato ekakoṭṭhāsappamāṇo uttarakurukānaṃ keso, tassa pasannatilatelato uddhaṭassa agge ṭhitabindumattan"ti @Footnote: 1 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati--------------------------------------------------------------------------------------------- page24.
Vuttaṃ. Tampi paṭikkhipitvā "etaṃ bahuṃ, 1- jātiuṇṇā nāma sukhumā, tassā ekaaṃsuno pasannatilatele pakkhipitvā uddhaṭassa paggharitvā agge ṭhitabindumattan"ti vuttaṃ. Taṃ panetaṃ acchaṃ hoti vippasannaṃ anāvilaṃ parisuddhaṃ pasannatilatelabindusamānaṃ. 2- Vuttampi cetaṃ:- tilatelassa yathā bindu sappimaṇḍo anāvilo evaṃ vaṇṇapaṭibhāgaṃ kalalanti pavuccatīti. Evaṃ parittāya rūpasantatiyā tīṇi santatisīsāni honti vatthudasakaṃ, kāyadasakaṃ, itthiyā itthindriyavasena purisassa purisindriyavasena bhāvadasakanti. Tattha vatthurūpaṃ tassa nissayāni cattāri mahābhūtāni tannissitā vaṇṇagandharasojā jīvitanti idaṃ vatthudasakaṃ nāma. Kāyapasādo tassa nissayāni cattāri mahābhūtāni tannissitā vaṇṇagandharasojā jīvitanti idaṃ kāyadasakaṃ nāma. Itthiyā itthībhāvo purisassa purisabhāvo tassa nissayāni cattāri mahābhūtāni tannissitā vaṇṇagandharasojā jīvitanti idaṃ bhāvadasakaṃ nāma. Evaṃ gabbhaseyyakānaṃ paṭisandhiyaṃ ukkaṭṭhaparicchedena samattiṃsa kammajarūpāni rūpakkhandho nāma hoti. Paṭisandhicittena pana sahajātā vedanā vedanākkhandho, saññā saññākkhanadho, saṅkhārā saṅkhārakkhandho, paṭisandhicittaṃ viññāṇakkhandhoti evaṃ gabbhaseyyakānaṃ paṭisandhikkhaṇe pañcakkhandhā paripuṇṇā honti. Sace pana napuṃsakapaṭisandhi hoti, bhāvadasakaṃ hāyati. Dvinnaṃ dasakānaṃ vasena samavīsati kammajarūpāni rūpakkhandho nāma hoti. Vedanākkhandhādayo vuttappakārāevāti evampi gabbhaseyyakānaṃ paṭisandhikkhaṇe pañcakkhandhā paripuṇṇā honti. Imasmiṃ ṭhāne tisamuṭṭhānappaveṇī 3- kathetabbā bhaveyya. Taṃ pana akathetvā opapātikasamuggamo nāma dassito. Opapātikānaṃ hi paripuṇṇāyatanānaṃ @Footnote: 1 cha.Ma. bahu 2 cha.Ma.....bindusamānavaṇṇaṃ 3 cha.Ma. tisamuṭṭhānikappaveṇī--------------------------------------------------------------------------------------------- page25.
Paṭisandhikkhaṇe heṭṭhā vuttāni tīṇi cakkhusotaghānajivhādasakāni cāti satta rūpasantati sīsāni pātubhavanti. Tattha cakkhudasakādīni kāyadasakasadisāneva. Napuṃsakassa pana bhāvadasakaṃ natthi. Evaṃ paripuṇṇāyatanānaṃ opapātikānaṃ samasattati ceva samasaṭṭhī ca kammajarūpāni rūpakkhandho nāma. Vedanākkhandhādayo vuttappakārāevāti evaṃ opapātikānaṃ paṭisandhikkhaṇe pañcakkhandhā paripuṇṇā honti. Ayaṃ opapātikasamuggamo nāma. Evaṃ tāva pañcakkhandhā samuggamato veditabbā. Pubbāparatoti evañca pana 1- gabbhaseyyakānaṃ apacchā apure uppannesu pañcasu khandhesu kiṃ rūpaṃ paṭhamaṃ rūpaṃ samuṭṭhāpeti, udāhu arūpanti. Rūpaṃ rūpameva samuṭṭhāpeti na arūpaṃ. Kasmā? paṭisandhicittassa na rūpajanakattā. Sabbasattānaṃ hi paṭisandhicittaṃ, khīṇāsavassa cuticittaṃ, dve pañcaviññāṇāni, cattāri arūpavipākānīti soḷasacittāni rūpaṃ na samuṭṭhāpenti. Tattha paṭisandhicittaṃ tāva vatthuno dubbalatāya appatiṭṭhitatāya paccayavekallatāya āgantukatāya ca rūpaṃ na samuṭṭhāpeti. Tattha hi sahajātavatthu uppādakkhaṇe dubbalaṃ hotīti vatthuno dubbalatāya rūpaṃ na samuṭṭhāpeti. Yathā ca papāte patanto puriso aññassa nissayo bhavituṃ na sakkoti, evaṃ etampi kammakkhittattā 2- papāte patamānaṃ viya appatiṭṭhitaṃ. Iti kammakkhittattā appatiṭṭhitatāyapi rūpaṃ na samuṭṭhāpeti. Paṭisandhicittañca vatthunā saddhiṃ apacchā apure uppannaṃ, tassa vatthu purejātaṃ hutvā paccayo bhavituṃ na sakkoti. Sace sakkuṇeyya, rūpaṃ samuṭṭhāpeyya. Yatrāpi vatthu purejātaṃ hutvā paccayo bhavituṃ sakkoti, paveṇī ghaṭiyati, tatrāpi cittaṃ aṅgato aparihīnaṃyeva rūpaṃ samuṭṭhāpeti. Yadi hi cittaṃ ṭhānakkhaṇe vā bhaṅgakkhaṇe vā rūpaṃ samuṭṭhāpeyya, paṭisandhicittampi rūpaṃ samuṭṭhāpeyya. Na @Footnote: 1 cha.Ma. evaṃ pana 2 cha.Ma. kammavegakkhittattā--------------------------------------------------------------------------------------------- page26.
Pana cittaṃ tasmiṃ khaṇadvaye rūpaṃ samuṭṭhāpeti. Yathā pana ahicchattakamakulaṃ paṭhavito uṭṭhahantaṃ paṃsucuṇṇaṃ gahetvāva uṭṭhahati. 1- Evaṃ cittaṃ purejātaṃ vatthuṃ nissāya uppādakkhaṇe aṭṭha rūpāni gahetvāva uṭṭhahati. Paṭisandhikkhaṇe ca vatthu purejātaṃ hutvā paccayo bhavituṃ na sakkotīti paccayavekallatāyapi paṭisandhicittaṃ rūpaṃ na samuṭṭhāpeti. Yathā ca āgantukapuriso anāgatapubbaṃ 2- padesaṃ gato aññesaṃ "etha bho antogāme vo annapānagandhamālādīni dassāmī"ti vattuṃ na sakkoti attano avisayatāya appahutatāya, evameva paṭisandhicittaṃ āgantukanti attano āgantukāyapi rūpaṃ na samuṭṭhāpeti. Apica samattiṃsa kammajarūpāni cittasamuṭṭhānarūpānaṃ ṭhānaṃ gahetvā ṭhitānītipi paṭisandhicittaṃ rūpaṃ na samuṭṭhāpeti. Khīṇāsavassa pana cuticittaṃ vaṭṭamūlassa vūpasantattā na samuṭṭhāpeti. Tassa hi sabbabhavesu vaṭṭamūlaṃ vūpasantaṃ abhabbuppattikaṃ, punabbhavapaveṇī nāma natthi. Sotāpannassa pana satta bhave ṭhapetvā aṭṭhameva taṃ mūlaṃ 3- vūpasantaṃ. Tasmā tassa cuticittaṃ sattasu bhavesu rūpaṃ samuṭṭhāpeti. Sakadāgāmino dvīsu, anāgāmino ekasmiṃ. Khīṇāsavassa sabbabhavesu vaṭṭamūlassa vūpasantattā neva samuṭṭhāpeti. Dvipañcaviññāṇesu pana jhānaṅgaṃ natthi, maggaṅgaṃ natthi, hetu natthīti cittaṅgaṃ dubbalaṃ hotīti cittaṅgadubbalatāya tāni rūpaṃ na samuṭṭhāpenti. Cattāri arūpavipākāni tasmiṃ bhave rūpassa natthitāya rūpaṃ na samuṭṭhāpenati. Na kevalañca tāneva, yāni aññānipi tasmiṃ bhave aṭṭha kāmāvacarakusalāni dasa akusalāni nava kriyācittāni 4- āruppakusalāni catasso āruppakriyā tīṇi @Footnote: 1 ka. uṭṭhahi 2 cha. agatapubbaṃ @3 cha.Ma. aṭṭhameva vaṭṭamūlaṃ 4 cha.Ma. kiriyacittāni--------------------------------------------------------------------------------------------- page27.
Maggacittāni cattāri phalacittānīti dvācattāḷīsa 1- cittāni uppajjanti, tānipi tattha rūpassa natthitāyaeva rūpaṃ na samuṭṭhāpenti. Evaṃ paṭisandhicittaṃ rūpaṃ na samuṭṭhāpeti. Utu pana paṭhamaṃ rūpaṃ samuṭṭhāpeti. Ko esa utu nāmāti. Paṭisandhikkhaṇe uppannānaṃ samattiṃsakammajarūpānaṃ abbhantare 2- tejodhātu. Sā ṭhānappattā 3- aṭṭha rūpāni samuṭṭhāpeti. Utu nāma cesa dandhanirodho, cittaṃ khippanirodhaṃ. Tasmiṃ dharanteyeva soḷasacittāni uppajjitvā nirujjhanti. Tesu paṭisandhianantaraṃ paṭhamabhavaṅgacittaṃ uppādakkhaṇeyeva aṭṭha rūpāni samuṭṭhāpeti. Yadā pana saddassa uppattikālo bhavissati, tadā utucittāni saddanavakaṃ nāma samuṭṭhāpessanti. Kabaḷiṅkārāhāropi ṭhānaṃ patvā aṭṭha rūpāni samuṭṭhāpeti. Kuto panassa kabaḷiṅkārāhāroti. Mātito. Vuttampi cetaṃ:- "yañcassa bhuñjatī mātā annapānañca bhojanaṃ tena so tattha yāpeti mātu kucchigato naro"ti. 4- Evaṃ kucchigato dārako mātarā ajjhohaṭaannapānaojāya yāpeti. Sāva ṭhānappattā aṭṭha rūpāni samuṭṭhāpeti. Nanu ca sā ojā kharā, vatthu sukhumaṃ, kathaṃ tattha patiṭṭhātīti. Paṭhamaṃ tāva na patiṭṭhāti, ekassa vā dvinnaṃ vā sattāhānaṃ gatakāle patiṭṭhāti. Tato pana pure vā patiṭṭhātu pacchā vā, yadā mātarā ajjhohaṭaannapānaojā dārakassa sarīre patiṭṭhāti, tadā aṭṭha rūpāni samuṭṭhāpeti. Opapātikassāpi pakatipaṭiyattānaṃ khādanīyabhojanīyānaṃ atthiṭṭhāne nibbattassa tāni gahetvā ajjhoharato ṭhānappattā ojā rūpaṃ samuṭṭhāpeti. Eko annapānarahite araññe nibbattati, mahāchātako hoti, attanova jivhāya kheḷaṃ parivattetvā gilati. Tatrāpissa ṭhānappattā ojā rūpaṃ samuṭṭhāpeti. @Footnote: 1 cha.Ma. dvecattālīsa 2 cha.Ma. abbhantarā @3 cha.Ma. ṭhānaṃ patvā 4 saṃ. sa. 15/235/248--------------------------------------------------------------------------------------------- page28.
Evaṃ pañcavīsatiyā koṭṭhāsesu dveva rūpāni rūpaṃ samuṭṭhāpenti tejodhātu ca kabaḷiṅkārāhāro ca. Arūpepi dveyeva dhammā rūpaṃ samuṭṭhāpenti cittañceva kammacetanā ca. Tattha rūpaṃ uppādakkhaṇe ca bhaṅgakkhaṇe ca dubbalaṃ, ṭhānakkhaṇeva 1- balavanti ṭhānakkhaṇe rūpaṃ samuṭṭhāpeti. Cittaṃ ṭhānakkhaṇe ca bhaṅgakkhaṇe ca dubbalaṃ, uppādakkhaṇe balavanti uppādakkhaṇeyeva rūpaṃ samuṭṭhāpeti. Kammacetanā niruddhāva paccayo hoti. Atīte kappakoṭisatasahassamatthakepi hi āyūhitaṃ kammaṃ etarahi paccayo hoti. Etarahi āyūhitaṃ anāgate kappakoṭisatasahassapariyosānepi paccayo hotīti evaṃ pubbāparato veditabbā. Addhānaparicchedatoti rūpaṃ kittakaṃ addhānaṃ tiṭṭhati, arūpaṃ kittakanti. Rūpaṃ garupariṇāmaṃ dandhanirodhaṃ, arūpaṃ lahupariṇāmaṃ khippanirodhaṃ. Rūpe dharanteyeva soḷasa cittāni uppajjitvā nirujjhanti. Taṃ pana sattarasamena cittena saddhiṃ nirujjhati. Yathā hi puriso phalaṃ pātessāmīti muggarena rukkhasākhaṃ pahareyya, phalāni ca pattāni ca ekakkhaṇeyeva vaṇṭato mucceyyuṃ, tattha phalāni attano bhārikatāya paṭhamataraṃ paṭhaviyaṃ patanti, pattāni lahukatāya pacchā, evameva muggarappahārena pattānañca phalānañca ekakkhaṇe vaṇṭato muttakālo viya paṭisandhikkhaṇe rūpārūpadhammānaṃ ekakkhaṇe pātubhāvo. Phalānaṃ bhārikatāya paṭhamataraṃ paṭhaviyaṃ patanaṃ viya rūpe dharanteyeva soḷasannaṃ cittānaṃ uppajjitvā nirujjhanaṃ. Pattānaṃ lahukatāya pacchā paṭhaviyaṃ patanaṃ viya rūpassa sattarasamena cittena saha nirujjhanaṃ. Tattha kiñcāpi rūpaṃ dandhanirodhaṃ garupariṇāmaṃ, cittaṃ khippanirodhaṃ lahupariṇāmaṃ. Rūpaṃ pana arūpaṃ arūpaṃ vā rūpaṃ ohāya pavattituṃ na sakkoti, dvinnampi ekappamāṇāva pavatti. Tatrāyaṃ upamā:- eko puriso lakuṇḍakapādo, eko dīghapādo. Tesu @Footnote: 1 cha.Ma. va-saddo na dissati--------------------------------------------------------------------------------------------- page29.
Ekato maggaṃ gacchantesu yāva dīghapādo ekaṃ padavāraṃ akkamati, tāva itaro pade padaṃ akkamitvā soḷasapadavārena gacchati. Dīghapādo lakuṇḍakapādassa soḷasapadavāre attano pādaṃ añchitvā ākaḍḍhitvā ekameva padavāraṃ karoti. Iti ekopi ekaṃ atikkamituṃ na sakkoti, dvinnampi gamanaṃ ekappamāṇameva hoti. Evaṃ sampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ. Lakuṇḍakapādapuriso viya hi 1- arūpaṃ, dīghapādapuriso viya rūpaṃ, dīghapādassa ekapadavāraṃ akkamanakāle itarassa soḷasapadavāraakkamanaṃ viya rūpe dharanteyeva arūpadhammesu soḷasannaṃ cittānaṃ uppajjitvā nirujjhanaṃ, dvinnaṃ purisānaṃ lakuṇḍakapādapurisassa soḷasapadavāre itarassa attano pādaṃ añchitvā ākaḍḍhitvā ekapadavārakaraṇaṃ viya rūpassa sattarasamena cittena saddhiṃ nirujjhanaṃ, dvinnaṃ purisānaṃ aññamaññaṃ anohāya ekappamāṇeneva gamanaṃ viya arūpassa rūpaṃ, rūpassa arūpaṃ anohāya ekappamāṇeneva pavattananti evaṃ addhānaparicchedato veditabbā. 2- Ekuppādanānānirodhatoti idaṃ pacchimakammajaṃ ṭhapetvā dīpetabbaṃ. Paṭhamaṃ hi paṭisandhicittaṃ, dutiyaṃ bhavaṅgaṃ, tatiyaṃ bhavaṅgaṃ .pe. Soḷasamaṃ bhavaṅgaṃ. Tesu ekekassa uppādaṭṭhitibhaṅgavasena tayo tayo khaṇā. Tattha ekekassa cittassa tīsu tīsu khaṇesu samattiṃsa samattiṃsa kammajarūpāni uppajjanti. Tesu paṭisandhicittassa uppādakkhaṇe samuṭdhitaṃ kammajarūpaṃ sattarasamassa bhavaṅgacittassa uppādakkhaṇeyeva nirujjhati, ṭhitikkhaṇe samuṭṭhitaṃ ṭhitikkhaṇeyeva, bhaṅgakkhaṇe samuṭṭhitaṃ bhaṅgakkhaṇeyeva nirujjhati. Evaṃ dutiyabhavaṅgacittaṃ ādiṃ katvā attano attano sattarasameneva cittena saddhiṃ yojetvā nayo netabbo. Iti soḷasa tikā aṭṭhacattāḷīsa honti. Ayaṃ aṭṭhacattāḷīsakammajarūpapaveṇī nāma. Sā panesā rattiñca divā ca khādantānampi bhuñjantānampi suttānampi pamattānampi nadīsoto viya ekantaṃ pavattatiyevāti evaṃ ekuppādanānānirodhato veditabbā. @Footnote: 1 cha.Ma. ayaṃ saddo na dissati 2 ka. veditabbo--------------------------------------------------------------------------------------------- page30.
Nānuppādekanirodhatā pacchimakammajena dīpetabbā. Tattha āyusaṅkhārapariyosāne soḷasannaṃ cittānaṃ vāre sati heṭṭhāsoḷasakaṃ uparisoḷasakanti dve ekato yojetabbāni. Heṭṭhāsoḷasakasmiṃ pana 1- paṭhamacittassa uppādakkhaṇe samuṭṭhitaṃ samattiṃsakammajarūpaṃ uparisoḷasakasmiṃ paṭhamacittassa uppādakkhaṇeyeva nirujjhati, ṭhitikkhaṇe samuṭṭhitaṃ tassa ṭhitikkhaṇeyeva nirujjhati, 2- bhaṅgakkhaṇe samuṭṭhitaṃ tassa bhaṅgakkhaṇeyeva nirujjhati. Heṭṭhimasoḷasakasmiṃ pana dutiyacittassa .pe. Soḷasamacittassa uppādakkhaṇe samuṭṭhitaṃ samattiṃsakammajarūpaṃ cuticittassa uppādakkhaṇeyeva nirujjhati, tassa ṭhitikkhaṇe samuṭṭhitaṃ cuticittassa ṭhitikkhaṇeyeva, bhaṅgakkhaṇe samuṭṭhitaṃ cuticittassa bhaṅgakkhaṇeyeva nirujjhati. Tato paṭṭhāya kammajarūpapaveṇī nappavattati. Yadi pavatteyya, sattā akkhayā avayā ajarā amarā nāma bhaveyyuṃ. Ettha pana yadetaṃ "sattarasamassa bhavaṅgacittassa uppādakkhaṇeyeva nirujjhatī"tiādinā nayena "ekassa cittassa uppādakkhaṇeyeva 3- uppannaṃ rūpaṃ aññassa uppādakkhaṇe nirujjhatī"ti aṭṭhakathāyaṃ āgatattā vuttaṃ, taṃ "yassa kāyasaṅkhāro nirujjhati, tassa cittasaṅkhāro nirujjhatīti, āmantā"ti 4- imāya pāliyā virujjhati. Kathaṃ? kāyasaṅkhāro hi cittasamuṭṭhāno assāsapassāsavāto. Cittasamuṭṭhānarūpañca cittassa uppādakkhaṇe uppajjitvā yāva aññāni soḷasa cittāni uppajjanti, tāva tiṭṭhati. Tesaṃ soḷasannaṃ sabbapacchimena saddhiṃ nirujjhati. Iti yena cittena saddhiṃ uppajjati, tato paṭṭhāya sattarasamena saddhiṃ nirujjhati, na kassaci cittassa uppādakkhaṇe vā ṭhitikkhaṇe vā nirujjhati, nāpi ṭhitikkhaṇe vā bhaṅgakkhaṇe vā uppajjati. Esā cittasamuṭṭhānarūpassa dhammatāti niyamato cittasaṅkhārena saddhiṃ ekakkhaṇe nirujjhanato "āmantā"ti vuttaṃ. @Footnote: 1 cha.Ma. hi 2 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati @3 cha.Ma. eva-saddo na dissati 4 abhi. 38/79/305--------------------------------------------------------------------------------------------- page31.
Yo cāyaṃ cittasamuṭṭhānassa khaṇaniyamo vutto, kammādisamuṭṭhānassāpi ayameva khaṇaniyamo. Tasmā paṭisandhicittena sahuppannaṃ kammajarūpaṃ tato paṭṭhāya sattarasamena saddhiṃ nirujjhati, paṭisandhicittassa ṭhitikkhaṇe uppannaṃ aṭṭhārasamassa uppādakkhaṇe nirujjhati, paṭisandhicittassa bhaṅgakkhaṇe uppannaṃ aṭṭhārasamassa 1- ṭhānakkhaṇaṃ patvā nirujjhatīti iminā nayeneva cettha 1- yojanā kātabbā. Tato paraṃ pana utusamuṭṭhānikapaveṇīyeva tiṭṭhati, nīharitvā jhāpethāti vattabbaṃ hoti. Evaṃ nānuppādekanirodhatā 2- veditabbā. Ekuppādekanirodhatoti rūpaṃ pana rūpena saha ekuppādaṃ ekanirodhaṃ, arūpaṃ arūpena saha ekuppādaṃ ekanirodhaṃ. Evaṃ ekuppādekanirodhatā 3- veditabbā. Nānuppādanānānirodhatā pana catusantatirūpena dīpetabbā. Imassa hi uddhaṃpādatalā adhokesamatthakā tacapariyantassa sarīrassa tattha tattha catusantatirūpaṃ ghanapuñjabhāvena pavattati. 4- Evaṃ vattamānassāpissa na ekuppādāditā sallakkhetabbā. Yathā pana upacikarāji vā kipillikarāji vā olokiyamānā ekābaddhā viya hoti, na pana ekābaddhā. Aññissā hi sīsasantike aññissā sīsampi udarampi pādāpi, aññissā udarasantike aññissā sīsampi udarampi pādāpi, aññissā pādasantike aññissā sīsampi udarampi pādāpi honti. Evameva catusantatirūpānampi aññassa uppādakkhaṇe aññassa uppādopi hoti ṭhitipi bhaṅgopi, aññassa ṭhitikkhaṇe aññassa uppādopi hoti ṭhitipi bhaṅgopi, aññassa bhaṅgakkhaṇe aññassa uppādopi hoti ṭhitipi bhaṅgopi. Evamettha nānuppādanānānirodhatā veditabbā. @Footnote: 1-1 cha.Ma. ṭhānakkhaṇe nirujjhatīti iminā nayenettha 2 cha.Ma. nānuppādaekanirodhato @3 cha.Ma. ekuppādaekanirodhato 4 cha.Ma. vattati--------------------------------------------------------------------------------------------- page32.
Atītādīni pana dūradukapariyosānāni pāliyaṃ āgatāneva. Paccayasamuṭṭhānānipi "kammajaṃ kammapaccayaṃ kammapaccayautusamuṭṭhānan"tiādinā nayena heṭṭhā 1- kathitāniyeva. Pañcāpi 2- pana khandhā parinipphannāva honti, no aparinipphannā. Saṅkhatāva no asaṅkhatā. Apica nipphannāpi hontiyeva. Sabhāvadhammesu hi nibbānamevekaṃ aparinipphannañca anipphannañca. Nirodhasamāpatti pana nāmapaññatti ca kathanti? nirodhasamāpatti lokiyalokuttarāti vā saṅkhatāsaṅkhatāti vā parinipphannāparinipphannāti vā na vattabbā. Nipphannā pana hoti no anipphannā 3- samāpajjantena samāpajjitabbato. Tathā nāmapaññatti. Sāpi hi lokiyādibhedaṃ na labhati. Nipphannā pana hoti no anipphannā. Nāmaggahaṇaṃ hi gaṇhantova gaṇhātīti. Kamādivinicchayakathā evaṃ pakiṇṇakato khandhe viditvā puna etesuyeva:- khandhesu ñāṇabhedatthaṃ kamato ca 4- visesato anūnādhikato ceva upamāto tatheva ca. Daṭṭhabbato dvidhāeva 5- passantassatthasiddhito vinicchayanayo sammā viññātabbo vibhāvinā. Tattha kamatoti idha uppattikkamo pahānakkamo paṭipattikkamo bhūmikkamo desanākkamoti bahuvidho kamo. Tattha "paṭhamaṃ kalalaṃ hoti, kalalā hoti abbudan"ti 6- evamādi uppattikkamo. "dassanena pahātabbā dhammā, bhāvanāya pahātabbā dhammā"ti 7- evamādi pahānakkamo. "sīlavisuddhi cittavisuddhī"ti 8- evamādi @Footnote: 1 saṅgaṇī. A. 1/975/400 2 cha.Ma. pañcapi 3 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati @4 cha.Ma. kamatotha 5 cha.Ma. evaṃ 6 saṃ. sa. 15/235/248 @7 abhi. 34/83-4/15 8 Ma. mū. 12/259/220, khu paṭi. 31/738/636 (syā)--------------------------------------------------------------------------------------------- page33.
Paṭipattikkamo. "kāmāvacarā rūpāvacarā"ti evamādi bhūmikkamo. "cattāro satipaṭṭhānā cattāro sammappadhānā"ti 1- vā "dānakathaṃ sīlakathan"ti 2- vā evamādi desanākkamo. Tesu idha uppattikkamo tāva na yujjati kalalādīnaṃ viya khandhānaṃ pubbāpariyavavatthānena anuppattito. Na pahānakkamo kusalābyākatānaṃ appahātabbato. Na paṭipattikkamo akusalānaṃ appaṭipajjanīyato. Na bhūmikkamo vedanādīnaṃ catubhūmikapariyāpannattā. Desanākkamo pana yujjati. Abhedena hi yaṃ pañcasu khandhesu attaggāhapatitaṃ veneyyajanaṃ samūhaghanavinibbhogadassanena attaggāhato mocetukāmo bhagavā hitakāmo tassa janassa sukhaggahaṇatthaṃ cakkhuādīnampi visayabhūtaṃ oḷārikaṃ paṭhamaṃ rūpakkhandhaṃ desesi. Tato iṭṭhāniṭṭharūpasaṃveditaṃ vedanaṃ, yaṃ vediyati 3- taṃ sañjānātīti evaṃ vedanāvisayassa ākāraggāhikaṃ saññāvasena abhisaṅkhārake saṅkhāre, tesaṃ vedanādīnaṃ nissayaṃ adhipatibhūtañca viññāṇanti evaṃ tāva kamato vinicchayanayo viññātabbo. Visesatoti khandhānañca upādānakkhandhānañca visesato. Ko pana tesaṃ viseso? ettha 4- khandhā tāva avisesato vuttā, upādānakkhandhā sāsavaupādāniyabhāvena visesetvā. Yathāha:- "pañca bhikkhave khandhe desessāmi pañcupādānakkhandhe ca, taṃ suṇātha. Katame ca bhikkhave pañcakkhandhā. Yaṅkiñci bhikkhave rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ .pe. Santike vā, ayaṃ vuccati rūpakkhandho. Yā kāci vedanā yaṅkiñci viññāṇaṃ .pe. Santike vā, ayaṃ vuccati viññāṇakkhandho. Ime vuccanti bhikkhave pañcakkhandhā. Katame ca bhikkhave pañcupādānakkhandhā, yaṅkiñci bhikkhave rūpaṃ .pe. Santike vā sāsavaṃ upādāniyaṃ, ayaṃ vuccati rūpūpādānakkhandho. @Footnote: 1 dī. pā. 11/145/87 2 dī.Sī. 9/298/108, Ma.Ma. 13/69/46 @3 cha.Ma. vedayati 4 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati--------------------------------------------------------------------------------------------- page34.
Yā kāci vedanā .pe. Yaṅkiñci viññāṇaṃ .pe. Santike vā sāsavaṃ upādāniyaṃ, ayaṃ vuccati viññāṇūpādānakkhandho. Ime vuccanti bhikkhave pañcupādānakkhandhā"ti. 1- Ettha ca yathā vedanādayo anāsavāpi atthi sāsavāpi, na evaṃ rūpaṃ. Yasmā panassa rāsaṭṭhena khandhabhāvo yujjati, tasmā khandhesu vuttaṃ. Yasmā rāsaṭṭhena ca sāsavaṭṭhena ca upādānakkhandhabhāvo yujjati, tasmā upādānakkhandhesu vuttaṃ. Vedanādayo pana anāsavāva khandhesu vuttā, sāsavā upādānakkhandhesu. Upādānakkhandhāti ettha ca upādānagocarā khandhā upādānakkhandhāti evamattho daṭṭhabbo. Idha pana sabbepete ekajjhaṃ katvā khandhāti adhippetā. Anūnādhikatoti kasmā pana bhagavatā pañceva khandhā vuttā anūnā anadhikāti. Sabbasaṅkhatasabhāgekasaṅgahato attattaniyaggāhavatthussa etapparamato aññesañca tadavarodhato. Anekappabhedesu hi saṅkhatadhammesu sabhāgavasena saṅgayhamānesu rūpaṃ rūpasabhāgekasaṅgahavasena 2- eko khandho hoti, vedanā vedanāsabhāgekasaṅgahavasena eko khandho hoti. Esa nayo saññādīsupi. Tasmā sabbasaṅkhatasabhāgekasaṅgahato pañceva vuttā. Etaparamañcetaṃ attattaniyaggāhavatthu yadidaṃ rūpādayo pañca. Vuttaṃ hetaṃ "rūpe kho bhikkhave sati rūpaṃ upādāya rūpaṃ abhinivissa evaṃ diṭṭhi uppajjati `etaṃ mama esohamasmi eso me attā'ti. Vedanāya .pe. Saññāya .pe. Saṅkhāresu .pe. Viññāṇe sati viññāṇaṃ upādāya viññāṇaṃ abhinivissa evaṃ diṭṭhi uppajjati `etaṃ mama esohamasmi eso me attā"ti. 3- Tasmā attattaniyaggāhavatthussa etapparamatopi pañceva vuttā. Yepi caññe sīlādayo pañca dhammakkhandhā vuttā, tepi saṅkhārakkhandhe @Footnote: 1 saṃ.kha. 17/48/39 2 cha.Ma. rūpasabhāgasaṅgahavasena @3 saṃ.kha. 17/207/166--------------------------------------------------------------------------------------------- page35.
Pariyāpannattā ettheva avarodhaṃ gacchanti. Tasmā aññesaṃ tadavarodhatopi pañceva vuttāti evaṃ anūnādhikato vinicchayanayo viññātabbo. Upamātoti ettha hi gilānasālūpamo rūpūpādānakkhandho gilānūpamassa viññāṇūpādānakkhandhassa vatthudvārārammaṇavasena nivāsanaṭṭhānato, gelaññūpamo vedanūpādānakkhandho ābādhakattā, gelaññasamuṭṭhānūpamo saññūpādānakkhandho kāmasaññādivaseneva 1- rāgādisampayuttavedanāsambhavā, 2- asappāyasevanūpamo saṅkhārūpādānakkhandho vedanāgelaññassa nidānattā. "vedanaṃ vedanattāya saṅkhataṃ abhisaṅkharontī"ti 3- hi vuttaṃ. Tathā "akusalassa kammassa katattā upacitattā vipākaṃ kāyaviññāṇaṃ uppannaṃ hoti dukkhasahagatan"ti. 4- Gilānūpamo viññāṇūpādānakkhandho vedanā gelaññena aparimuttattā. Apica cārakakāraṇaaparādhakāraṇakārakaaparādhikūpamā ete bhājanabhojanabyañjanaparivesakabhuñjakūmapā cāti evaṃ upamāto vinicchayanayo viññātabbo. Daṭṭhabbato dvidhāti saṅkhepato vitthārato cāti evaṃ dvidhā daṭṭhabbatopettha vinicchayanayo viññātabbo. Saṅkhepato hi pañcupādānakkhandhā āsīvisūpame 5- vuttanayena ukkhittāsikapaccatthikato bhārasuttavasena 6- bhārato khajjanīyapariyāyavasena 7- khādakato yamakasuttavasena 8- aniccadukkhānattasaṅkhatavadhakato daṭṭhabbā. Vitthārato panettha pheṇupiṇḍo viya rūpaṃ daṭṭhabbaṃ, udakapubbuḷo 9- viya vedanā, marīcikā viya saññā, kadalikkhandho viya saṅkhārā, māyā viya viññāṇaṃ. Vuttaṃ hetaṃ:- @Footnote: 1 cha.Ma. ettha eva-saddo na dissati 2 Ma.....sabbhāvā @3 saṃ.kha. 17/79/71 4 abhi. 34/556/157 @5 saṃ.saḷā. 18/309/216 6 saṃ.kha. 17/22/21 7 saṃ.saḷā. 18/79/70 @8 saṃ.kha. 17/85/87 9 Sī. udakabubbuḷo, Ma. udakapupphuḷo--------------------------------------------------------------------------------------------- page36.
"pheṇupiṇḍopamaṃ 1- rūpaṃ vedanā pubbuḷūpamā 2- marīcikūpamā saññā saṅkhārā kadalūpamā māyūpamañca viññāṇaṃ desitādiccabandhunā"ti. 3- Tattha rūpādīnaṃ pheṇupiṇḍādīhi evaṃ sadisatā veditabbā:- yathā hi pheṇupiṇḍo nissārova, evaṃ rūpampi niccasāradhuvasāraattasāravirahena nissārameva. Yathā ca so "iminā pattaṃ vā thālakaṃ vā karissāmī"ti gahetuṃ na sakkā, gahitopi tamatthaṃ na sādheti bhijjateva. Evaṃ rūpampi niccanti vā dhuvanti vā ahanti vā mamanti vā gahetuṃ na sakkā, gahitampi na tathā tiṭṭhati, aniccaṃ dukkhaṃ anattā asubhaññeva hotīti evaṃ pheṇupiṇḍasadisameva hoti. Yathā pana pheṇupiṇḍo chiddāvachiddo anekasandhighaṭito bahūnaṃ udakasappādīnaṃ pāṇānaṃ āvāso, evaṃ rūpampi chiddāvachiddaṃ anekasandhighaṭitaṃ. Kulavasenevettha 4- asīti kimikulāni vasanti. Tadeva tesaṃ pasūtigharampi 5- vaccakuṭipi gilānasālāpi susānampi. Na te aññattha gantvā gabbhavuṭṭhānādīni karonti. Evampi pheṇupiṇḍasadisaṃ. Yathā ca pheṇupiṇḍo āditova badarapattamatto 6- hutvā anupubbena pabbatakūṭamattopi hoti, evaṃ rūpampi āditova kalalamattaṃ hutvā anupubbena byāmamattampi gomahisahatthiādīnaṃ vasena pabbatakūṭādimattampi hoti, macchakacchapādīnaṃ vasena anekayojanasatappamāṇampi. Evampi pheṇupiṇḍasadisaṃ. Yathāpi 7- pheṇupiṇḍo uṭṭhitamattopi bhijjati, thokaṃ gantvāpi, samuddaṃ patvā pana avassameva bhijjati, evameva rūpaṃ 8- kalalabhāvepi bhijjati abbudādibhāvepi, 9- antarā pana abhijjamānampi vassasatāyukānaṃ vassasataṃ patvā avassameva bhijjati, maraṇamukhe cuṇṇavicuṇṇaṃ hoti. Evampi pheṇupiṇḍasadisaṃ. @Footnote: 1 cha.Ma. pheṇapiṇḍūpamaṃ 2 Sī. bubbuḷūpamā, Ma. pupphuḷūpamā @3 saṃ.kha. 17/95/113 4 cha.Ma. kulavasena cettha 5 cha.Ma. sūtigharampi @6 cha.Ma. badarapakkamatto 7 cha.Ma. yathā ca 8 cha.Ma. rūpampi @9 cha.Ma. pi-saddo na dissati--------------------------------------------------------------------------------------------- page37.
Yathā pana pubbuḷo asāro, evaṃ vedanāpi. Yathā pana 1- so abalo 2- agayhupago, na sakkā taṃ gahetvā phalakaṃ vā āsanaṃ vā kātuṃ, gahitaggahitopi bhijjateva, evaṃ vedanāpi abalā agayhupagā, na sakkā niccāti vā dhuvāti vā gahetuṃ, gahitaggahitāpi 3- na tathā tiṭṭhati. Evaṃ agayhupagāpi 4- vedanā pubbuḷasadisā. Yathā pana tasmiṃ tasmiṃ udakabindumhi pubbuḷo uppajjati ceva nirujjhati ca, na ciraṭṭhitiko hoti, evaṃ vedanāpi uppajjati ceva nirujjhati ca, na ciraṭṭhitikā hoti. Ekaccharakkhaṇe koṭisatasahassasaṅkhā 5- uppajjitvā nirujjhati. Yathā ca pubbuḷo udakatalaṃ, udakabinduṃ, udakajallakaṃ, saṅkaḍḍhitvā pūṭaṃ katvā gahaṇavātaṃ cāti cattāri kāraṇāni paṭicca uppajjati, evaṃ vedanāpi vatthuṃ ārammaṇaṃ kilesajālaṃ phassasaṅghaṭṭanaṃ cāti cattāri kāraṇāni paṭicca uppajjati. Evampi vedanā pubbuḷasadisā. Saññāpi asārakaṭṭhena marīcisadisā. Tathā agayhupagaṭṭhena. Na hi sakkā naṃ gahetvā pivituṃ vā nahāyituṃ vā bhājanaṃ vā pūretuṃ. Apica yathā marīci vipphandati, sañjātummivego viya khāyati. Evaṃ nīlasaññādibhedā saññāpi nīlādianubhavanatthāya phandati vipphandati. Yathā ca marīci mahājanaṃ vippalambheti, paripuṇṇavāpī viya paripuṇṇanadī viya dissatīti vadāpeti, evaṃ saññāpi vippalambheti, idaṃ nīlakaṃ subhaṃ sukhaṃ niccanti vadāpeti. Pītakādīsupi eseva nayo. Evaṃ vippalambhanenāpi marīcisadisā. Saṅkhārāpi asārakaṭṭhena kadalikkhandhasadisā. Tathā agayhupagaṭṭhena. Yatheva hi kadalikkhandhato kiñci gahetvā na sakkā gopānasīādīnaṃ atthāya upanetuṃ, upanītampi na tathā hoti, evaṃ saṅkhārāpi na sakkā niccādivasena gahetuṃ, @Footnote: 1 cha.Ma. yathā ca 2 Ma. aphalo 3 cha.Ma. gahitāpi @4 cha.Ma. agayhupagatāyapi 5 cha.Ma.....saṅkhyā--------------------------------------------------------------------------------------------- page38.
Gahitāpi na tathā honti. Yathā ca kadalikkhandho bahuvaṭṭisamodhāno hoti, evaṃ saṅkhārakkhandhopi bahudhammasamodhāno. Yathā ca kadalikkhandho nānālakkhaṇo, aññoyeva hi bāhirāya pattavaṭṭiyā vaṇṇo, añño tato abbhantarabbhantarānaṃ. Evameva saṅkhārakkhandhopi aññadeva phassassa lakkhaṇaṃ, aññaṃ cetanādīnaṃ. Samodhānetvā pana saṅkhārakkhandhotveva vuccatīti evampi saṅkhārakkhandho kadalikkhandhasadiso. Viññāṇampi asārakaṭṭhena māyāsadisaṃ. Tathā agayhupagaṭṭhena. Yathā ca māyā ittarā lahupaccupaṭṭhānā, evaṃ viññāṇaṃ. Taṃ hi tatopi ittaratarañceva lahupaccupaṭṭhānatarañca. Teneva hi cittena puriso āgato viya gato viya ṭhito viya nisinno viya hoti. Aññadeva ca āgamanakāle cittaṃ, aññaṃ gamanakālādīsu. Evampi viññāṇaṃ māyāsadisaṃ. Māyā ca mahājanaṃ vañceti, yaṅkiñcideva "idaṃ suvaṇṇaṃ rajataṃ muttā"tipi gāhāpeti. Viññāṇampi mahājanaṃ vañceti. Teneva cittena āgacchantaṃ viya gacchantaṃ viya ṭhitaṃ viya nisinnaṃ viya katvā gāhāpeti. Aññadeva ca āgamane cittaṃ, aññaṃ gamanādīsu. Evampi viññāṇaṃ māyāsadisaṃ. Visesato ca subhārammaṇampi oḷārikampi 1- ajjhattikarūpaṃ asubhanti daṭṭhabbaṃ. Vedanā tīhi dukkhatāhi avinimuttato dukkhāti, saññāsaṅkhārā avidheyyato anattāti, viññāṇaṃ udayabbayadhammato aniccanti daṭṭhabbaṃ. Evaṃ passantassatthasiddhitoti 2- evañca saṅkhepavitthāravasena dvidhā passato yā atthasiddhi hoti, tatopi vinicchayanayo viññātabbo. Seyyathīdaṃ? saṅkhepato tāva pañcupādānakkhandhesu ukkhittāsikapaccatthikādibhāvena passanto khandhehi na vihaññati. Vitthārato pana rūpādīni pheṇupiṇḍādisadisabhāvena passanto na asāresu sāradassī hoti. Visesato ca ajjhattikarūpaṃ asubhato passanto @Footnote: 1 ka. suḷāraṃpi 2 ka. evaṃ passantassa atthasiddhi hoti--------------------------------------------------------------------------------------------- page39.
Kabaḷiṅkārāhāraṃ parijānāti, asubhe subhanti vipallāsaṃ pajahati, kāmoghaṃ uttarati, kāmayogena visaṃyujjati, kāmāsavena anāsavo hoti, abhijjhākāyaganthaṃ bhindati, kāmupādānaṃ na upādiyati. Vedanaṃ dukkhato passanto phassāhāraṃ parijānāti, dukkhe sukhanti vipallāsaṃ pajahati, bhavoghaṃ uttarati, bhavayogena visaṃyujjati, bhavāsavena anāsavo hoti, byāpādakāyaganthaṃ bhindati, sīlabbatupādānaṃ na upādiyati. Saññaṃ saṅkhāre ca anattato passanto manosañcetanāhāraṃ parijānāti, anattani attāti vipallāsaṃ pajahati, diṭṭhoghaṃ uttarati, diṭṭhiyogena visaṃyujjati, diṭṭhāsavena anāsavo hoti, idaṃ saccābhinivesakāyaganthaṃ bhindati, attavādupādānaṃ na upādiyati. Viññāṇaṃ aniccato passanto viññāṇāhāraṃ parijānāti, anicce niccanti vipallāsaṃ pajahati, avijjoghaṃ uttarati, avijjāyogena visaṃyujjati, avijjāsavena anāsavo hoti, sīlabbataparāmāsakāyaganthaṃ bhindati, diṭṭhupādānaṃ na upādiyati. Evaṃ mahānisaṃsaṃ vadhakādivasena dassanaṃ yasmā tasmā khandhe dhīro vadhakādivasena passeyyāti. Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā. ------------The Pali Atthakatha in Roman Book 54 page 8-39. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_rm.php?B=54&A=178&pagebreak=1 อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=54&A=178&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=1 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=1 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=1 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=1 Contents of The Tipitaka Volume 35 http://84000.org/tipitaka/read/?index_35
        |
|
บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]