ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 54 : PALI ROMAN Vibhanga.A. (sammoha.)

page22.

Visabhagacittena olokesi, kanitthabhaginisannaya pana olokesiti, tesupi game caritva asanasalaya nisinnesu itaro bhikkhu tam bhikkhum pucchi "taya sa itthi olokita"ti. Ama olokitati. Kimatthayati. Mayham bhaginisarikkhakati 1- tam olokesinti aha. Evam pancadvarikasanna oloketvapi janitum sakkati veditabba. Sa panesa pasadavatthukaeva. Keci pana javanappavattati dipenti. Manodvarikasanna pana ekamance va ekapitheva nisiditvapi annam cintentam vitakkentam ca "kim cintesi kim vitakkesi"ti pucchitva tassa vacanavaseneva janitabbato sukhuma. Sesam vedanakkhandhasadisamevati. Ayam sannakkhandhaniddeso. ------------- 4. Sankharakkhandhaniddesa [20] Sankharakkhandhaniddese ye keci sankharati catubhumikasankhare pariyadiyati. Cakkhusamphassaja cetanatiadini atitadivasena nidditthasankhare sabhavato dassetum vuttani. Cakkhusamphassajatiadini vuttatthaneva. Cetanati hetthimakotiya padhanasankharavasena vuttam. Hetthimakotiya hi antamaso cakkhuvinnanena saddhim paliyam agata cattaro sankhara uppajjanti. Tesu cetana padhana, ayuhanatthena pakatatta. Tasma ayameva gahita. Tamsampayuttasankhara pana taya gahitaya gahitava honti. Idhapi purima panca cakkhupasadadivatthukava, manosamphassaja hadayavatthuvatthukapi avatthukapi. Sabba catabhumikacetana. Sesam vedanakkhandhasadisamevati. Ayam sankharakkhandhaniddeso ------------------ @Footnote: 1 cha.Ma. bhaginisarikkhatta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page23.

5. Vinnanakkhandhaniddesa [26] Vinnanakkhandhaniddese yankinci vinnananti catubhumikavinnanam pariyadiyati. Cakkhuvinnanantiadini atitadivasena nidditthavinnanam sabhavato dassetum vuttani. Tattha cakkhuvinnanadini panca cakkhupasadadivatthukaneva, manovinnanam hadayavatthuvatthukampi avatthukampi. Sabbam catubhumikavinnanam. Sesam vedanakkhandhasadisamevati. Ayam vinnanakkhandhaniddeso. -------------- Pakinnakakatha idani pancasupi khandhesu samuggamato pubbaparato addhanaparicchedato ekuppadanananirodhato nanuppadaekanirodhato ekuppadaekanirodhato nanuppadanananirodhato atitanagatapaccuppannato ajjhattikabahirato olarikasukhumato hinapanitato durasantikato paccayato samutthanato parinipphannato sankhatatoti solasahakarehi pakinnakam veditabbam. Tattha samuggamato 1- duvidho samuggamo gabbhaseyyakasamuggamo opapatikasamuggamoti. Tattha gabbhaseyyakasamuggamo evam veditabbo. Gabbhaseyyakasattanam hi patisandhikkhane pancakkhandha apaccha apure ekato patubhavanti. Tasmim khane patubhuta kalalasankhata rupasantati paritta hoti khuddakamakkhikaya ekavayamena patabbamattati vatva puna "atibahum etam, sanhasuciya tele pakkhipitva ukkhittaya paggharitva agge thitabindumattan"ti vuttam. Tampi patikkhipitva "ekakese telato uddharitva gahite tassa paggharitva agge thitabindumattan"ti vuttam. Tampi patikkhipitva "imasmim janapade manussanam kese atthadha phalite tato ekakotthasappamano uttarakurukanam keso, tassa pasannatilatelato uddhatassa agge thitabindumattan"ti @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page24.

Vuttam. Tampi patikkhipitva "etam bahum, 1- jatiunna nama sukhuma, tassa ekaamsuno pasannatilatele pakkhipitva uddhatassa paggharitva agge thitabindumattan"ti vuttam. Tam panetam accham hoti vippasannam anavilam parisuddham pasannatilatelabindusamanam. 2- Vuttampi cetam:- tilatelassa yatha bindu sappimando anavilo evam vannapatibhagam kalalanti pavuccatiti. Evam parittaya rupasantatiya tini santatisisani honti vatthudasakam, kayadasakam, itthiya itthindriyavasena purisassa purisindriyavasena bhavadasakanti. Tattha vatthurupam tassa nissayani cattari mahabhutani tannissita vannagandharasoja jivitanti idam vatthudasakam nama. Kayapasado tassa nissayani cattari mahabhutani tannissita vannagandharasoja jivitanti idam kayadasakam nama. Itthiya itthibhavo purisassa purisabhavo tassa nissayani cattari mahabhutani tannissita vannagandharasoja jivitanti idam bhavadasakam nama. Evam gabbhaseyyakanam patisandhiyam ukkatthaparicchedena samattimsa kammajarupani rupakkhandho nama hoti. Patisandhicittena pana sahajata vedana vedanakkhandho, sanna sannakkhanadho, sankhara sankharakkhandho, patisandhicittam vinnanakkhandhoti evam gabbhaseyyakanam patisandhikkhane pancakkhandha paripunna honti. Sace pana napumsakapatisandhi hoti, bhavadasakam hayati. Dvinnam dasakanam vasena samavisati kammajarupani rupakkhandho nama hoti. Vedanakkhandhadayo vuttappakaraevati evampi gabbhaseyyakanam patisandhikkhane pancakkhandha paripunna honti. Imasmim thane tisamutthanappaveni 3- kathetabba bhaveyya. Tam pana akathetva opapatikasamuggamo nama dassito. Opapatikanam hi paripunnayatananam @Footnote: 1 cha.Ma. bahu 2 cha.Ma.....bindusamanavannam 3 cha.Ma. tisamutthanikappaveni

--------------------------------------------------------------------------------------------- page25.

Patisandhikkhane hettha vuttani tini cakkhusotaghanajivhadasakani cati satta rupasantati sisani patubhavanti. Tattha cakkhudasakadini kayadasakasadisaneva. Napumsakassa pana bhavadasakam natthi. Evam paripunnayatananam opapatikanam samasattati ceva samasatthi ca kammajarupani rupakkhandho nama. Vedanakkhandhadayo vuttappakaraevati evam opapatikanam patisandhikkhane pancakkhandha paripunna honti. Ayam opapatikasamuggamo nama. Evam tava pancakkhandha samuggamato veditabba. Pubbaparatoti evanca pana 1- gabbhaseyyakanam apaccha apure uppannesu pancasu khandhesu kim rupam pathamam rupam samutthapeti, udahu arupanti. Rupam rupameva samutthapeti na arupam. Kasma? patisandhicittassa na rupajanakatta. Sabbasattanam hi patisandhicittam, khinasavassa cuticittam, dve pancavinnanani, cattari arupavipakaniti solasacittani rupam na samutthapenti. Tattha patisandhicittam tava vatthuno dubbalataya appatitthitataya paccayavekallataya agantukataya ca rupam na samutthapeti. Tattha hi sahajatavatthu uppadakkhane dubbalam hotiti vatthuno dubbalataya rupam na samutthapeti. Yatha ca papate patanto puriso annassa nissayo bhavitum na sakkoti, evam etampi kammakkhittatta 2- papate patamanam viya appatitthitam. Iti kammakkhittatta appatitthitatayapi rupam na samutthapeti. Patisandhicittanca vatthuna saddhim apaccha apure uppannam, tassa vatthu purejatam hutva paccayo bhavitum na sakkoti. Sace sakkuneyya, rupam samutthapeyya. Yatrapi vatthu purejatam hutva paccayo bhavitum sakkoti, paveni ghatiyati, tatrapi cittam angato aparihinamyeva rupam samutthapeti. Yadi hi cittam thanakkhane va bhangakkhane va rupam samutthapeyya, patisandhicittampi rupam samutthapeyya. Na @Footnote: 1 cha.Ma. evam pana 2 cha.Ma. kammavegakkhittatta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page26.

Pana cittam tasmim khanadvaye rupam samutthapeti. Yatha pana ahicchattakamakulam pathavito utthahantam pamsucunnam gahetvava utthahati. 1- Evam cittam purejatam vatthum nissaya uppadakkhane attha rupani gahetvava utthahati. Patisandhikkhane ca vatthu purejatam hutva paccayo bhavitum na sakkotiti paccayavekallatayapi patisandhicittam rupam na samutthapeti. Yatha ca agantukapuriso anagatapubbam 2- padesam gato annesam "etha bho antogame vo annapanagandhamaladini dassami"ti vattum na sakkoti attano avisayataya appahutataya, evameva patisandhicittam agantukanti attano agantukayapi rupam na samutthapeti. Apica samattimsa kammajarupani cittasamutthanarupanam thanam gahetva thitanitipi patisandhicittam rupam na samutthapeti. Khinasavassa pana cuticittam vattamulassa vupasantatta na samutthapeti. Tassa hi sabbabhavesu vattamulam vupasantam abhabbuppattikam, punabbhavapaveni nama natthi. Sotapannassa pana satta bhave thapetva atthameva tam mulam 3- vupasantam. Tasma tassa cuticittam sattasu bhavesu rupam samutthapeti. Sakadagamino dvisu, anagamino ekasmim. Khinasavassa sabbabhavesu vattamulassa vupasantatta neva samutthapeti. Dvipancavinnanesu pana jhanangam natthi, maggangam natthi, hetu natthiti cittangam dubbalam hotiti cittangadubbalataya tani rupam na samutthapenti. Cattari arupavipakani tasmim bhave rupassa natthitaya rupam na samutthapenati. Na kevalanca taneva, yani annanipi tasmim bhave attha kamavacarakusalani dasa akusalani nava kriyacittani 4- aruppakusalani catasso aruppakriya tini @Footnote: 1 ka. utthahi 2 cha. agatapubbam @3 cha.Ma. atthameva vattamulam 4 cha.Ma. kiriyacittani

--------------------------------------------------------------------------------------------- page27.

Maggacittani cattari phalacittaniti dvacattalisa 1- cittani uppajjanti, tanipi tattha rupassa natthitayaeva rupam na samutthapenti. Evam patisandhicittam rupam na samutthapeti. Utu pana pathamam rupam samutthapeti. Ko esa utu namati. Patisandhikkhane uppannanam samattimsakammajarupanam abbhantare 2- tejodhatu. Sa thanappatta 3- attha rupani samutthapeti. Utu nama cesa dandhanirodho, cittam khippanirodham. Tasmim dharanteyeva solasacittani uppajjitva nirujjhanti. Tesu patisandhianantaram pathamabhavangacittam uppadakkhaneyeva attha rupani samutthapeti. Yada pana saddassa uppattikalo bhavissati, tada utucittani saddanavakam nama samutthapessanti. Kabalinkaraharopi thanam patva attha rupani samutthapeti. Kuto panassa kabalinkaraharoti. Matito. Vuttampi cetam:- "yancassa bhunjati mata annapananca bhojanam tena so tattha yapeti matu kucchigato naro"ti. 4- Evam kucchigato darako matara ajjhohataannapanaojaya yapeti. Sava thanappatta attha rupani samutthapeti. Nanu ca sa oja khara, vatthu sukhumam, katham tattha patitthatiti. Pathamam tava na patitthati, ekassa va dvinnam va sattahanam gatakale patitthati. Tato pana pure va patitthatu paccha va, yada matara ajjhohataannapanaoja darakassa sarire patitthati, tada attha rupani samutthapeti. Opapatikassapi pakatipatiyattanam khadaniyabhojaniyanam atthitthane nibbattassa tani gahetva ajjhoharato thanappatta oja rupam samutthapeti. Eko annapanarahite aranne nibbattati, mahachatako hoti, attanova jivhaya khelam parivattetva gilati. Tatrapissa thanappatta oja rupam samutthapeti. @Footnote: 1 cha.Ma. dvecattalisa 2 cha.Ma. abbhantara @3 cha.Ma. thanam patva 4 sam. sa. 15/235/248

--------------------------------------------------------------------------------------------- page28.

Evam pancavisatiya kotthasesu dveva rupani rupam samutthapenti tejodhatu ca kabalinkaraharo ca. Arupepi dveyeva dhamma rupam samutthapenti cittanceva kammacetana ca. Tattha rupam uppadakkhane ca bhangakkhane ca dubbalam, thanakkhaneva 1- balavanti thanakkhane rupam samutthapeti. Cittam thanakkhane ca bhangakkhane ca dubbalam, uppadakkhane balavanti uppadakkhaneyeva rupam samutthapeti. Kammacetana niruddhava paccayo hoti. Atite kappakotisatasahassamatthakepi hi ayuhitam kammam etarahi paccayo hoti. Etarahi ayuhitam anagate kappakotisatasahassapariyosanepi paccayo hotiti evam pubbaparato veditabba. Addhanaparicchedatoti rupam kittakam addhanam titthati, arupam kittakanti. Rupam garuparinamam dandhanirodham, arupam lahuparinamam khippanirodham. Rupe dharanteyeva solasa cittani uppajjitva nirujjhanti. Tam pana sattarasamena cittena saddhim nirujjhati. Yatha hi puriso phalam patessamiti muggarena rukkhasakham pahareyya, phalani ca pattani ca ekakkhaneyeva vantato mucceyyum, tattha phalani attano bharikataya pathamataram pathaviyam patanti, pattani lahukataya paccha, evameva muggarappaharena pattananca phalananca ekakkhane vantato muttakalo viya patisandhikkhane ruparupadhammanam ekakkhane patubhavo. Phalanam bharikataya pathamataram pathaviyam patanam viya rupe dharanteyeva solasannam cittanam uppajjitva nirujjhanam. Pattanam lahukataya paccha pathaviyam patanam viya rupassa sattarasamena cittena saha nirujjhanam. Tattha kincapi rupam dandhanirodham garuparinamam, cittam khippanirodham lahuparinamam. Rupam pana arupam arupam va rupam ohaya pavattitum na sakkoti, dvinnampi ekappamanava pavatti. Tatrayam upama:- eko puriso lakundakapado, eko dighapado. Tesu @Footnote: 1 cha.Ma. va-saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page29.

Ekato maggam gacchantesu yava dighapado ekam padavaram akkamati, tava itaro pade padam akkamitva solasapadavarena gacchati. Dighapado lakundakapadassa solasapadavare attano padam anchitva akaddhitva ekameva padavaram karoti. Iti ekopi ekam atikkamitum na sakkoti, dvinnampi gamanam ekappamanameva hoti. Evam sampadamidam datthabbam. Lakundakapadapuriso viya hi 1- arupam, dighapadapuriso viya rupam, dighapadassa ekapadavaram akkamanakale itarassa solasapadavaraakkamanam viya rupe dharanteyeva arupadhammesu solasannam cittanam uppajjitva nirujjhanam, dvinnam purisanam lakundakapadapurisassa solasapadavare itarassa attano padam anchitva akaddhitva ekapadavarakaranam viya rupassa sattarasamena cittena saddhim nirujjhanam, dvinnam purisanam annamannam anohaya ekappamaneneva gamanam viya arupassa rupam, rupassa arupam anohaya ekappamaneneva pavattananti evam addhanaparicchedato veditabba. 2- Ekuppadanananirodhatoti idam pacchimakammajam thapetva dipetabbam. Pathamam hi patisandhicittam, dutiyam bhavangam, tatiyam bhavangam .pe. Solasamam bhavangam. Tesu ekekassa uppadatthitibhangavasena tayo tayo khana. Tattha ekekassa cittassa tisu tisu khanesu samattimsa samattimsa kammajarupani uppajjanti. Tesu patisandhicittassa uppadakkhane samutdhitam kammajarupam sattarasamassa bhavangacittassa uppadakkhaneyeva nirujjhati, thitikkhane samutthitam thitikkhaneyeva, bhangakkhane samutthitam bhangakkhaneyeva nirujjhati. Evam dutiyabhavangacittam adim katva attano attano sattarasameneva cittena saddhim yojetva nayo netabbo. Iti solasa tika atthacattalisa honti. Ayam atthacattalisakammajarupapaveni nama. Sa panesa rattinca diva ca khadantanampi bhunjantanampi suttanampi pamattanampi nadisoto viya ekantam pavattatiyevati evam ekuppadanananirodhato veditabba. @Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati 2 ka. veditabbo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page30.

Nanuppadekanirodhata pacchimakammajena dipetabba. Tattha ayusankharapariyosane solasannam cittanam vare sati hetthasolasakam uparisolasakanti dve ekato yojetabbani. Hetthasolasakasmim pana 1- pathamacittassa uppadakkhane samutthitam samattimsakammajarupam uparisolasakasmim pathamacittassa uppadakkhaneyeva nirujjhati, thitikkhane samutthitam tassa thitikkhaneyeva nirujjhati, 2- bhangakkhane samutthitam tassa bhangakkhaneyeva nirujjhati. Hetthimasolasakasmim pana dutiyacittassa .pe. Solasamacittassa uppadakkhane samutthitam samattimsakammajarupam cuticittassa uppadakkhaneyeva nirujjhati, tassa thitikkhane samutthitam cuticittassa thitikkhaneyeva, bhangakkhane samutthitam cuticittassa bhangakkhaneyeva nirujjhati. Tato patthaya kammajarupapaveni nappavattati. Yadi pavatteyya, satta akkhaya avaya ajara amara nama bhaveyyum. Ettha pana yadetam "sattarasamassa bhavangacittassa uppadakkhaneyeva nirujjhati"tiadina nayena "ekassa cittassa uppadakkhaneyeva 3- uppannam rupam annassa uppadakkhane nirujjhati"ti atthakathayam agatatta vuttam, tam "yassa kayasankharo nirujjhati, tassa cittasankharo nirujjhatiti, amanta"ti 4- imaya paliya virujjhati. Katham? kayasankharo hi cittasamutthano assasapassasavato. Cittasamutthanarupanca cittassa uppadakkhane uppajjitva yava annani solasa cittani uppajjanti, tava titthati. Tesam solasannam sabbapacchimena saddhim nirujjhati. Iti yena cittena saddhim uppajjati, tato patthaya sattarasamena saddhim nirujjhati, na kassaci cittassa uppadakkhane va thitikkhane va nirujjhati, napi thitikkhane va bhangakkhane va uppajjati. Esa cittasamutthanarupassa dhammatati niyamato cittasankharena saddhim ekakkhane nirujjhanato "amanta"ti vuttam. @Footnote: 1 cha.Ma. hi 2 cha.Ma. ayam patho na dissati @3 cha.Ma. eva-saddo na dissati 4 abhi. 38/79/305

--------------------------------------------------------------------------------------------- page31.

Yo cayam cittasamutthanassa khananiyamo vutto, kammadisamutthanassapi ayameva khananiyamo. Tasma patisandhicittena sahuppannam kammajarupam tato patthaya sattarasamena saddhim nirujjhati, patisandhicittassa thitikkhane uppannam attharasamassa uppadakkhane nirujjhati, patisandhicittassa bhangakkhane uppannam attharasamassa 1- thanakkhanam patva nirujjhatiti imina nayeneva cettha 1- yojana katabba. Tato param pana utusamutthanikapaveniyeva titthati, niharitva jhapethati vattabbam hoti. Evam nanuppadekanirodhata 2- veditabba. Ekuppadekanirodhatoti rupam pana rupena saha ekuppadam ekanirodham, arupam arupena saha ekuppadam ekanirodham. Evam ekuppadekanirodhata 3- veditabba. Nanuppadanananirodhata pana catusantatirupena dipetabba. Imassa hi uddhampadatala adhokesamatthaka tacapariyantassa sarirassa tattha tattha catusantatirupam ghanapunjabhavena pavattati. 4- Evam vattamanassapissa na ekuppadadita sallakkhetabba. Yatha pana upacikaraji va kipillikaraji va olokiyamana ekabaddha viya hoti, na pana ekabaddha. Annissa hi sisasantike annissa sisampi udarampi padapi, annissa udarasantike annissa sisampi udarampi padapi, annissa padasantike annissa sisampi udarampi padapi honti. Evameva catusantatirupanampi annassa uppadakkhane annassa uppadopi hoti thitipi bhangopi, annassa thitikkhane annassa uppadopi hoti thitipi bhangopi, annassa bhangakkhane annassa uppadopi hoti thitipi bhangopi. Evamettha nanuppadanananirodhata veditabba. @Footnote: 1-1 cha.Ma. thanakkhane nirujjhatiti imina nayenettha 2 cha.Ma. nanuppadaekanirodhato @3 cha.Ma. ekuppadaekanirodhato 4 cha.Ma. vattati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page32.

Atitadini pana duradukapariyosanani paliyam agataneva. Paccayasamutthananipi "kammajam kammapaccayam kammapaccayautusamutthanan"tiadina nayena hettha 1- kathitaniyeva. Pancapi 2- pana khandha parinipphannava honti, no aparinipphanna. Sankhatava no asankhata. Apica nipphannapi hontiyeva. Sabhavadhammesu hi nibbanamevekam aparinipphannanca anipphannanca. Nirodhasamapatti pana namapannatti ca kathanti? nirodhasamapatti lokiyalokuttarati va sankhatasankhatati va parinipphannaparinipphannati va na vattabba. Nipphanna pana hoti no anipphanna 3- samapajjantena samapajjitabbato. Tatha namapannatti. Sapi hi lokiyadibhedam na labhati. Nipphanna pana hoti no anipphanna. Namaggahanam hi ganhantova ganhatiti. Kamadivinicchayakatha evam pakinnakato khandhe viditva puna etesuyeva:- khandhesu nanabhedattham kamato ca 4- visesato anunadhikato ceva upamato tatheva ca. Datthabbato dvidhaeva 5- passantassatthasiddhito vinicchayanayo samma vinnatabbo vibhavina. Tattha kamatoti idha uppattikkamo pahanakkamo patipattikkamo bhumikkamo desanakkamoti bahuvidho kamo. Tattha "pathamam kalalam hoti, kalala hoti abbudan"ti 6- evamadi uppattikkamo. "dassanena pahatabba dhamma, bhavanaya pahatabba dhamma"ti 7- evamadi pahanakkamo. "silavisuddhi cittavisuddhi"ti 8- evamadi @Footnote: 1 sangani. A. 1/975/400 2 cha.Ma. pancapi 3 cha.Ma. ayam patho na dissati @4 cha.Ma. kamatotha 5 cha.Ma. evam 6 sam. sa. 15/235/248 @7 abhi. 34/83-4/15 8 Ma. mu. 12/259/220, khu pati. 31/738/636 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page33.

Patipattikkamo. "kamavacara rupavacara"ti evamadi bhumikkamo. "cattaro satipatthana cattaro sammappadhana"ti 1- va "danakatham silakathan"ti 2- va evamadi desanakkamo. Tesu idha uppattikkamo tava na yujjati kalaladinam viya khandhanam pubbapariyavavatthanena anuppattito. Na pahanakkamo kusalabyakatanam appahatabbato. Na patipattikkamo akusalanam appatipajjaniyato. Na bhumikkamo vedanadinam catubhumikapariyapannatta. Desanakkamo pana yujjati. Abhedena hi yam pancasu khandhesu attaggahapatitam veneyyajanam samuhaghanavinibbhogadassanena attaggahato mocetukamo bhagava hitakamo tassa janassa sukhaggahanattham cakkhuadinampi visayabhutam olarikam pathamam rupakkhandham desesi. Tato itthanittharupasamveditam vedanam, yam vediyati 3- tam sanjanatiti evam vedanavisayassa akaraggahikam sannavasena abhisankharake sankhare, tesam vedanadinam nissayam adhipatibhutanca vinnananti evam tava kamato vinicchayanayo vinnatabbo. Visesatoti khandhananca upadanakkhandhananca visesato. Ko pana tesam viseso? ettha 4- khandha tava avisesato vutta, upadanakkhandha sasavaupadaniyabhavena visesetva. Yathaha:- "panca bhikkhave khandhe desessami pancupadanakkhandhe ca, tam sunatha. Katame ca bhikkhave pancakkhandha. Yankinci bhikkhave rupam atitanagatapaccuppannam .pe. Santike va, ayam vuccati rupakkhandho. Ya kaci vedana yankinci vinnanam .pe. Santike va, ayam vuccati vinnanakkhandho. Ime vuccanti bhikkhave pancakkhandha. Katame ca bhikkhave pancupadanakkhandha, yankinci bhikkhave rupam .pe. Santike va sasavam upadaniyam, ayam vuccati rupupadanakkhandho. @Footnote: 1 di. pa. 11/145/87 2 di.Si. 9/298/108, Ma.Ma. 13/69/46 @3 cha.Ma. vedayati 4 cha.Ma. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page34.

Ya kaci vedana .pe. Yankinci vinnanam .pe. Santike va sasavam upadaniyam, ayam vuccati vinnanupadanakkhandho. Ime vuccanti bhikkhave pancupadanakkhandha"ti. 1- Ettha ca yatha vedanadayo anasavapi atthi sasavapi, na evam rupam. Yasma panassa rasatthena khandhabhavo yujjati, tasma khandhesu vuttam. Yasma rasatthena ca sasavatthena ca upadanakkhandhabhavo yujjati, tasma upadanakkhandhesu vuttam. Vedanadayo pana anasavava khandhesu vutta, sasava upadanakkhandhesu. Upadanakkhandhati ettha ca upadanagocara khandha upadanakkhandhati evamattho datthabbo. Idha pana sabbepete ekajjham katva khandhati adhippeta. Anunadhikatoti kasma pana bhagavata panceva khandha vutta anuna anadhikati. Sabbasankhatasabhagekasangahato attattaniyaggahavatthussa etapparamato annesanca tadavarodhato. Anekappabhedesu hi sankhatadhammesu sabhagavasena sangayhamanesu rupam rupasabhagekasangahavasena 2- eko khandho hoti, vedana vedanasabhagekasangahavasena eko khandho hoti. Esa nayo sannadisupi. Tasma sabbasankhatasabhagekasangahato panceva vutta. Etaparamancetam attattaniyaggahavatthu yadidam rupadayo panca. Vuttam hetam "rupe kho bhikkhave sati rupam upadaya rupam abhinivissa evam ditthi uppajjati `etam mama esohamasmi eso me atta'ti. Vedanaya .pe. Sannaya .pe. Sankharesu .pe. Vinnane sati vinnanam upadaya vinnanam abhinivissa evam ditthi uppajjati `etam mama esohamasmi eso me atta"ti. 3- Tasma attattaniyaggahavatthussa etapparamatopi panceva vutta. Yepi canne siladayo panca dhammakkhandha vutta, tepi sankharakkhandhe @Footnote: 1 sam.kha. 17/48/39 2 cha.Ma. rupasabhagasangahavasena @3 sam.kha. 17/207/166

--------------------------------------------------------------------------------------------- page35.

Pariyapannatta ettheva avarodham gacchanti. Tasma annesam tadavarodhatopi panceva vuttati evam anunadhikato vinicchayanayo vinnatabbo. Upamatoti ettha hi gilanasalupamo rupupadanakkhandho gilanupamassa vinnanupadanakkhandhassa vatthudvararammanavasena nivasanatthanato, gelannupamo vedanupadanakkhandho abadhakatta, gelannasamutthanupamo sannupadanakkhandho kamasannadivaseneva 1- ragadisampayuttavedanasambhava, 2- asappayasevanupamo sankharupadanakkhandho vedanagelannassa nidanatta. "vedanam vedanattaya sankhatam abhisankharonti"ti 3- hi vuttam. Tatha "akusalassa kammassa katatta upacitatta vipakam kayavinnanam uppannam hoti dukkhasahagatan"ti. 4- Gilanupamo vinnanupadanakkhandho vedana gelannena aparimuttatta. Apica carakakaranaaparadhakaranakarakaaparadhikupama ete bhajanabhojanabyanjanaparivesakabhunjakumapa cati evam upamato vinicchayanayo vinnatabbo. Datthabbato dvidhati sankhepato vittharato cati evam dvidha datthabbatopettha vinicchayanayo vinnatabbo. Sankhepato hi pancupadanakkhandha asivisupame 5- vuttanayena ukkhittasikapaccatthikato bharasuttavasena 6- bharato khajjaniyapariyayavasena 7- khadakato yamakasuttavasena 8- aniccadukkhanattasankhatavadhakato datthabba. Vittharato panettha phenupindo viya rupam datthabbam, udakapubbulo 9- viya vedana, maricika viya sanna, kadalikkhandho viya sankhara, maya viya vinnanam. Vuttam hetam:- @Footnote: 1 cha.Ma. ettha eva-saddo na dissati 2 Ma.....sabbhava @3 sam.kha. 17/79/71 4 abhi. 34/556/157 @5 sam.sala. 18/309/216 6 sam.kha. 17/22/21 7 sam.sala. 18/79/70 @8 sam.kha. 17/85/87 9 Si. udakabubbulo, Ma. udakapupphulo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page36.

"phenupindopamam 1- rupam vedana pubbulupama 2- maricikupama sanna sankhara kadalupama mayupamanca vinnanam desitadiccabandhuna"ti. 3- Tattha rupadinam phenupindadihi evam sadisata veditabba:- yatha hi phenupindo nissarova, evam rupampi niccasaradhuvasaraattasaravirahena nissarameva. Yatha ca so "imina pattam va thalakam va karissami"ti gahetum na sakka, gahitopi tamattham na sadheti bhijjateva. Evam rupampi niccanti va dhuvanti va ahanti va mamanti va gahetum na sakka, gahitampi na tatha titthati, aniccam dukkham anatta asubhanneva hotiti evam phenupindasadisameva hoti. Yatha pana phenupindo chiddavachiddo anekasandhighatito bahunam udakasappadinam pananam avaso, evam rupampi chiddavachiddam anekasandhighatitam. Kulavasenevettha 4- asiti kimikulani vasanti. Tadeva tesam pasutigharampi 5- vaccakutipi gilanasalapi susanampi. Na te annattha gantva gabbhavutthanadini karonti. Evampi phenupindasadisam. Yatha ca phenupindo aditova badarapattamatto 6- hutva anupubbena pabbatakutamattopi hoti, evam rupampi aditova kalalamattam hutva anupubbena byamamattampi gomahisahatthiadinam vasena pabbatakutadimattampi hoti, macchakacchapadinam vasena anekayojanasatappamanampi. Evampi phenupindasadisam. Yathapi 7- phenupindo utthitamattopi bhijjati, thokam gantvapi, samuddam patva pana avassameva bhijjati, evameva rupam 8- kalalabhavepi bhijjati abbudadibhavepi, 9- antara pana abhijjamanampi vassasatayukanam vassasatam patva avassameva bhijjati, maranamukhe cunnavicunnam hoti. Evampi phenupindasadisam. @Footnote: 1 cha.Ma. phenapindupamam 2 Si. bubbulupama, Ma. pupphulupama @3 sam.kha. 17/95/113 4 cha.Ma. kulavasena cettha 5 cha.Ma. sutigharampi @6 cha.Ma. badarapakkamatto 7 cha.Ma. yatha ca 8 cha.Ma. rupampi @9 cha.Ma. pi-saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page37.

Yatha pana pubbulo asaro, evam vedanapi. Yatha pana 1- so abalo 2- agayhupago, na sakka tam gahetva phalakam va asanam va katum, gahitaggahitopi bhijjateva, evam vedanapi abala agayhupaga, na sakka niccati va dhuvati va gahetum, gahitaggahitapi 3- na tatha titthati. Evam agayhupagapi 4- vedana pubbulasadisa. Yatha pana tasmim tasmim udakabindumhi pubbulo uppajjati ceva nirujjhati ca, na ciratthitiko hoti, evam vedanapi uppajjati ceva nirujjhati ca, na ciratthitika hoti. Ekaccharakkhane kotisatasahassasankha 5- uppajjitva nirujjhati. Yatha ca pubbulo udakatalam, udakabindum, udakajallakam, sankaddhitva putam katva gahanavatam cati cattari karanani paticca uppajjati, evam vedanapi vatthum arammanam kilesajalam phassasanghattanam cati cattari karanani paticca uppajjati. Evampi vedana pubbulasadisa. Sannapi asarakatthena maricisadisa. Tatha agayhupagatthena. Na hi sakka nam gahetva pivitum va nahayitum va bhajanam va puretum. Apica yatha marici vipphandati, sanjatummivego viya khayati. Evam nilasannadibheda sannapi niladianubhavanatthaya phandati vipphandati. Yatha ca marici mahajanam vippalambheti, paripunnavapi viya paripunnanadi viya dissatiti vadapeti, evam sannapi vippalambheti, idam nilakam subham sukham niccanti vadapeti. Pitakadisupi eseva nayo. Evam vippalambhanenapi maricisadisa. Sankharapi asarakatthena kadalikkhandhasadisa. Tatha agayhupagatthena. Yatheva hi kadalikkhandhato kinci gahetva na sakka gopanasiadinam atthaya upanetum, upanitampi na tatha hoti, evam sankharapi na sakka niccadivasena gahetum, @Footnote: 1 cha.Ma. yatha ca 2 Ma. aphalo 3 cha.Ma. gahitapi @4 cha.Ma. agayhupagatayapi 5 cha.Ma.....sankhya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page38.

Gahitapi na tatha honti. Yatha ca kadalikkhandho bahuvattisamodhano hoti, evam sankharakkhandhopi bahudhammasamodhano. Yatha ca kadalikkhandho nanalakkhano, annoyeva hi bahiraya pattavattiya vanno, anno tato abbhantarabbhantaranam. Evameva sankharakkhandhopi annadeva phassassa lakkhanam, annam cetanadinam. Samodhanetva pana sankharakkhandhotveva vuccatiti evampi sankharakkhandho kadalikkhandhasadiso. Vinnanampi asarakatthena mayasadisam. Tatha agayhupagatthena. Yatha ca maya ittara lahupaccupatthana, evam vinnanam. Tam hi tatopi ittarataranceva lahupaccupatthanataranca. Teneva hi cittena puriso agato viya gato viya thito viya nisinno viya hoti. Annadeva ca agamanakale cittam, annam gamanakaladisu. Evampi vinnanam mayasadisam. Maya ca mahajanam vanceti, yankincideva "idam suvannam rajatam mutta"tipi gahapeti. Vinnanampi mahajanam vanceti. Teneva cittena agacchantam viya gacchantam viya thitam viya nisinnam viya katva gahapeti. Annadeva ca agamane cittam, annam gamanadisu. Evampi vinnanam mayasadisam. Visesato ca subharammanampi olarikampi 1- ajjhattikarupam asubhanti datthabbam. Vedana tihi dukkhatahi avinimuttato dukkhati, sannasankhara avidheyyato anattati, vinnanam udayabbayadhammato aniccanti datthabbam. Evam passantassatthasiddhitoti 2- evanca sankhepavittharavasena dvidha passato ya atthasiddhi hoti, tatopi vinicchayanayo vinnatabbo. Seyyathidam? sankhepato tava pancupadanakkhandhesu ukkhittasikapaccatthikadibhavena passanto khandhehi na vihannati. Vittharato pana rupadini phenupindadisadisabhavena passanto na asaresu saradassi hoti. Visesato ca ajjhattikarupam asubhato passanto @Footnote: 1 ka. sularampi 2 ka. evam passantassa atthasiddhi hoti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page39.

Kabalinkaraharam parijanati, asubhe subhanti vipallasam pajahati, kamogham uttarati, kamayogena visamyujjati, kamasavena anasavo hoti, abhijjhakayagantham bhindati, kamupadanam na upadiyati. Vedanam dukkhato passanto phassaharam parijanati, dukkhe sukhanti vipallasam pajahati, bhavogham uttarati, bhavayogena visamyujjati, bhavasavena anasavo hoti, byapadakayagantham bhindati, silabbatupadanam na upadiyati. Sannam sankhare ca anattato passanto manosancetanaharam parijanati, anattani attati vipallasam pajahati, ditthogham uttarati, ditthiyogena visamyujjati, ditthasavena anasavo hoti, idam saccabhinivesakayagantham bhindati, attavadupadanam na upadiyati. Vinnanam aniccato passanto vinnanaharam parijanati, anicce niccanti vipallasam pajahati, avijjogham uttarati, avijjayogena visamyujjati, avijjasavena anasavo hoti, silabbataparamasakayagantham bhindati, ditthupadanam na upadiyati. Evam mahanisamsam vadhakadivasena dassanam yasma tasma khandhe dhiro vadhakadivasena passeyyati. Suttantabhajaniyavannana nitthita. ------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 54 page 22-39. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_rm.php?B=54&A=497&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=54&A=497&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=1              Contents of The Tipitaka Volume 35 http://84000.org/tipitaka/read/?index_35

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]