ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 7 : PALI ROMAN Ma.A. (papa–ca.1)

                       2. Mahasihanadasuttavannana
                          vesalinagaravannana
     [146] Evamme sutanti mahasihanadasuttam. Tattha vesaliyanti evamnamake
nagare. Tam kira aparaparam visalibhutataya "vesali"ti sankham 3- gatam. Tatrayam
anupubbikatha 3-:- baranasiranno kira aggamahesiya kucchimhi gabbho santhasi,
sa natva ranno nivedeti. 4- Raja gabbhapariharam adasi. Sa sammaparihariyamana
gabbhaparipakakale vijayanagharam pavisi. Punnavantinam paccusasamaye gabbhavutthanam
hoti, sa ca tasam annatara, tena paccusasamaye alattakapatalabandhujivapupphasadisam 5-
mamsapesim vijayi. Tato "anna deviyo suvannabimbasadise putte vijayanti,
aggamahesi mamsapesinti ranno purato mama avanno uppajjeyya"ti cintetva
tena avannabhayena tam mamsapesim ekasmim bhajane pakkhipitva patikujjitva
@Footnote: 1 cha.Ma. iti-saddo na dissati   2 cha.Ma. tam    3 cha.Ma. sankhayam evamuparipi
@4 cha.Ma. anupubbakatha       5 cha.Ma. nivedesi   6 cha.Ma. bandhujivakapupphasadisam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page340.

Rajamuddikaya lancetva 1- gangaya sote pakkhipapesi. Manussehi chadditamatte devata arakkham 2- samvidahimsu. Suvannapattakam cettha jatihingulakena "baranasiranno aggamahesiya paja"ti likhitva bandhimsu. Tato tam bhajanam umibhayadihi anupaddutam gangasotena payasi. Tena ca samayena annataro tapaso gopakulam 3- nissaya gangatire viharati. So patova gangamotinno tam bhajanam agacchantam disva pamsukulasannaya aggahesi. Athettha tam akkharapattakam 4- rajamuddikalancanam 5- ca disva muncitva tam mamsapesim addasa, disvanassa etadahosi "siya gabbho, tathahissa duggandhaputikabhavo natthi"ti assamam anetva 6- suddhe okase thapasi. Atha addhamasaccayena 7- dve mamsapesiyo ahesum. Tapaso disva sadhutaram thapesi. Tato puna addhamasaccayena ekamekissa mamsapesiya hatthapadasisanamatthaya panca panca pilaka utthahimsu. Atha tato addhamasaccayena eka mamsapesi suvannabimbasadiso darako, eka darika ahosi. Tesu tapasassa puttasineho uppajji, angutthakatopassa 8- khiram nibbatti, tato pabhuti ca khirabhattam alabhittha, so bhattam bhunjitva khiram darakanam mukhe asincati. Tesam udaram yam yam pavisati, tam tam sabbam manibhajanagatam viya dissati, evam nicchavi ahesum. Apare ahu "sibbetva thapita viya nesam annamannam linacchavi ahesun"9- ti. Evam te nicchavitaya va linacchavitaya va licchaviti pannayimsu. Tapaso darake posento ussure gamam bhikkhaya 10- pavisati, atidiva patikkamati. Tassa tam byaparam natva gopalaka ahamsu "bhante pabbajitanam darakaposanam palibodho, amhakam darake detha, mayam posissama, 11- tumhe attano kammam karotha"ti. Tapaso sadhuti patissuni. Gopalaka dutiyadivase maggam samam @Footnote: 1 cha.Ma. lanchetva 2 ka. rakkham 3 cha.Ma. gopalakakulam, Si. gopakakulam @4 cha.Ma. akkharapattikam 5 cha.Ma.....lanchanam 6 cha.Ma. netva 7 cha.Ma. addha...., @evamuparipi 8 angutthakato cassa 9 cha.Ma. lina chavi ahositi 10 Si. pindaya @11 cha.Ma. posessama

--------------------------------------------------------------------------------------------- page341.

Katva pupphehi okiritva dhajapataka ussapetva turiyehi vajjamanehi assamam agata. Tapaso "mahapunna daraka appamadena vaddhetha, vaddhetva ca annamananam avahavivaham karotha, pancagorasena rajanam tosetva bhumibhagam gahetva nagaram mapetha, tattha kumaram abhisincatha"ti vatva darake adasi. Te sadhuti patissunitva darake netva posesum. Daraka vuddhimanvaya kilanta vivadatthanesu anne gopalakadarake hatthenapi padenapi paharanti. Te rodanta 1- "kissa rodatha"ti ca matapituhi vutta "ime nimmatapitika tapasaposita amhe atipaharanti"ti vadanti. Tato tesam matapitaro "ime daraka anne darake vinasenti dukkhapenti, na ime sangahetabba, vajjetabba ime"ti ahamsu. Tato pabhuti kira so padeso vajjiti vuccati yojanasatiko parimanena. Atha tam padesam gopalaka rajanam tosetva aggahesum. Tattha ca nagaram mapetva solasavassuddesikam kumaram abhisincitva rajanam akamsu. Tayapassa 2- darikaya saddhim vivaham katva katikam akamsu "na bahirato darika anetabba, ito darika na kassaci databba"ti. Tesam pathamasamvasena dve daraka jata dhita ca putto ca. Evam solasakkhattum dve dve jata. Tato tesam darakanam yathakkamam vaddhantanam aramuyyana- nivasatthanaparivarasampattim gahetum appahontam 3- nagaram tikkhattum gavutantarena gavutantarena parikkhipimsu. Tassa punappunam visalikatatta vesalitveva namam jatam. Tena vuttam "vesaliyanti evamnamake nagare"ti. Bahinagareti nagarassa bahi, na ambapalivanam viya antonagarasmim. Ayam pana jivakambavanam viya nagarassa bahiddha vanasando. Tena vuttam "bahinagare"ti. Aparapureti purassa apare, pacchimadisayanti attho. Vanasandeti so kira vanasando nagarassa pacchimadisayam gavutamatte thane. Tattha manussa bhagavato gandhakutim katva tam parivaretva bhikkhunam rattitthanadivatthanacankamalenakutimandapadini patitthapesum, bhagava tattha viharati. Tena vuttam "aparapure vanasande"ti. Sunakkhattoti @Footnote: 1 cha.Ma. rodanti 2 cha.Ma. taya cassa 3 cha.Ma. appahonta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page342.

Tassa namam. Licchavinam pana puttatta licchaviputtoti vutto. Acirapakkantoti vibbhamitva gihibhavupagamanena adhuna pakkanto. Parisatiti parisamajjhe. Uttarimanussadhammati ettha manussadhammo 1- nama dasa kusalakammapatha. Te patisedhetum na sakkoti. Kasma? uparambhabhaya. Vesaliyam hi bahu manussa ratanattaye pasanna buddhamamaka dhammamamaka samghamamaka. Te dasa kusalakammapathamattampi natthi samanassa gotamassati vutte tvam kattha bhagavantam panam hanantam addasa, kattha adinnam adiyantantiadini vatva attano pamanam na janasi, kim danta me atthiti 2- pasanasakkharani khadi, 2- ahinangutthe ganhitum vayamasi, kakacadantesu pupphavalikam kilitum icchasi, mukhato te dante patessamati vadeyyum. So tasma 3- uparambhabhaya evam vattum na sakkoti. Uttarimanussadhammadivannana tato uttarim pana visesadhigamam patisedhento uttarimanussadhamma alamariyananadassanavisesoti aha. Tattha alamariyam natunti alamariyo, ariyabhavaya samatthoti vuttam hoti. Nanadassanameva nanadassanaviseso. Alamariyo ca so nanadassanaviseso cati alamariyananadassanaviseso. Nanadassananti dibbacakkhupi vipassanapi maggopi phalampi paccavekakhanananampi sabbannutananampi vuccati. "appamatto samano nanadassanam aradheti"ti 4- hi ettha dibbacakkhu nanadassanam nama. "nanadassanaya cittam abhiniharati abhininnameti"ti 5- ettha hi 6- vipassanananam. "abhabba te nanadassanaya anuttaraya sambodhaya"ti. 7- Ettha maggo. "ayam manne *- uttarimanussadhamma alamariyananadassanaviseso adhigato phasuviharo"ti 8- ettha phalananam. "nananca pana me dassanam udapadi, `akuppa me vimutti, ayamantima jati, natthidani @Footnote: 1 pali., cha.Ma. manussadhamma, Ma.mu. 12/146/105 samsandetabbam @2-2 pasanasakkhara khadasi 3 cha.Ma. tesam 4 Ma.mu. 12/311/279 mahasaropamasutta @5 di.Si. 9/234/77 samannaphalasutta 6 cha.Ma. hi-saddo na dissati @7 an catukka. 21/196/225 salhasutta *8 pali. ayamanno, @Ma.mu. 12/328/291 culagosingasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page343.

Punabbhavo"ti 1- ettha paccavekkhanananam. "nananca pana me dassanam udapadi sattahakalakato alaro kalamo"ti 2- ettha sabbannutananam. Idha pana lokuttaramaggo adhippeto. Tampi 3- hi so bhagavato patisedheti. Takkapariyahatanti imina acariyam patibahati. Evam kirassa ahosi:- samanena gotamena acariye upasankamitva sukhumam dhammantaram gahitam nama natthi, takkapariyahatam pana takketva vitakketva 4- evam bhavissati evam bhavissatiti takkapariyahatam dhammam deseti. 5- Vimamsanucaritanti iminassa 6- lokiyapannam anujanata. Samano gotamo pannava, so tam pannasankhatam indavajirupamam vimamsam evam vattissati. Ito cito ca anucarapetva vimamsaya anucaritam dhammam deseti. Sayampatibhananti iminassa dhammesu paccakkhabhavam patibahati. Evam hissa ahosi:- samanassa gotamassa sukhumam dhammantaram vipassana va maggo va phalam va paccavekkhana va 7- natthi, ayam pana laddhapariso, rajanam cakkavattim viya nam cattaro vanna parivarenti, suphussitam panassa dantavaranam, muduka jivha, madhuro saro, anelagala vaca, so yam yam devassa 8- upatthati, tam tam gahetva sayampatibhanam katham 9- kathento mahajanam ranjeti. 10- Yassa ca khvassatthaya dhammo desitoti yassa ca kho atthaya ayam 11- desito. Seyyathidam? ragapatighatatthaya asubhakammatthanam, dosapatighatatthaya mettabhavana, mohapatighatatthaya panca dhamma, vitakkupacchedaya anapanassati. So niyyati takkarassa sammadukkhakkhayayati so dhammo yo tam yathadesitam karoti, tassa takkarassa samma hetuna nayena karanena vattadukkhakkhayaya niyyati gacchati tam attham sadhetiti dipeti. Idam panetam 12- na attano ajjhasayena vadati. Buddhanam hi dhammo aniyyanikoti evamevam vadeyya, 13- na pana sakkoti @Footnote: 1 vinaYu. maha. 4/16/15 pancavaggiyakatha 2 Ma.Ma. 13/341/322 bodhirajakumarasutta @3 cha.Ma. pi-saddo na dissati 4 cha.Ma. ayam patho na dissati 5 cha.Ma. desetiti @6 cha.Ma. imina cassa 7 ka. paccakkham nama 8 cha.Ma. so yam yadevassa @9 cha.Ma. ayam patho na dissati 10 cha.Ma. ranjetiti 11 cha.Ma. assa dhammo @12 cha.Ma. panesa 13 cha.Ma. pavedeyya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page344.

Vattum. Kasma? uparambhabhaya. Vesaliyam hi bahu sotapannasakadagamianagamiupasaka. Te evam vadeyyum "sunakkhatta tvam bhagavata desito dhammo aniyyanikoti vadasi, yadi ayam dhammo aniyyaniko, imasmim nagare ime kasma ettaka sotapanna jata, ettaka sakadagami, ettaka anagamiti pubbe vuttanayena uparambham kareyyun"ti. So imina uparambhabhayena aniyyanikoti vattum asakkonto ajjhanena 1- vissatthakandam viya assa dhammo amogho niyyati, abbhantare panassa kinci natthiti vadati. Assosi khoti vesaliyam brahmanakulasetthikuladisu tattha tattha parisamajjhe evam bhasamanassa tam vacanam suni, na pana patisedhesi. Kasma? karunnataya. Evam kirassa ahosi ayam kuddho jhayamanam veluvanam viya pakkhittalonam uddhanam viya ca kodhavasena tatatatayati, 2- maya patibahito pana mayipi aghatam bandhissati, evamassa tathagate ca mayi cati dvisu janesu aghato atibhariyo bhavissatiti karunnataya na patisedhesi. Apicassa evam ahosi, buddhanam avannakathanannama punnacande dosaropanasadisam, ko imassa katham ganhissati, sayameva khele pacchinne mukhe sukkhe oramissatiti imina karanena na patisedheti. 3- Pindapatapatikkantoti pindapatapariyesanato apagato. [147] Kodhanoti cando pharuso. Moghapurisoti tucchapuriso. Yassa hi tasmim attabhave maggaphalanam upanissayo natthi, tam buddha "moghapuriso"ti vadanti. Upanissaye satipi tasmim khane magge va phale va asati "moghapuriso"ti vadantiyeva. Imassa pana tasmim attabhave maggaphalanam upanissayo samucchinnoyeva, tena tam "moghapuriso"ti aha. Kodha ca panassa esa vaca bhasitati esa ca panassa vaca kodhena bhasita kasma panesa bhagavato kuddhoti. Ayam hi pubbe bhagavantam upasankamitva dibbacakkhuparikammam pucchi. Athassa bhagava kathesi. So dibbacakkhum nibbattetva @Footnote: 1 cha.Ma. ajjunena 2 cha.Ma. patapatayati 3 cha.Ma. patisedhesi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page345.

Alokam vaddhetva devaloke olokento nandanavanacittalatavanaparusakavanamis- sakavanesu 1- dibbasampattim anubhavamane devaputte ca devadhitaro ca disva etesam evarupaya attabhavasampattiya thitanam kim madhuro 2- nu kho saddo bhavissatiti saddam sotukamo hutva dasabalam upasankamitva dibbasotadhatuparikammam pucchi. Bhagava panassa dibbasotadhatuya upanissayo natthiti natva parikammam na kathesi. Na hi buddha upanissayavirahitassa parikammam kathenti. So bhagavati aghatam bandhitva cintesi "aham samanam gotamam pathamam dibbacakkhuparikammam pucchim, so `mayham tam sampajjatu va ma va sampajjatu'ti kathesi. Aham pana paccattapurisakarena tam nibbattetva dibbasotadhatuparikammam pucchim, tam me na kathesi. Addhassa evam hoti `ayam rajapabbajito dibbacakkhunanam nibbattetva dibbasotadhatunanam nibbattetva cetopariyananam nibbattetva asavanam khayananam nibbattetva maya samasamo bhavissati'ti issamacchariyavasena mayham na katheti"ti. Bhiyyoso mattaya 3- aghatam bandhitva kasayani chaddetva gihibhavam patvapi na tunhibhutova 4- vicarati. Dasabalam pana asata tucchena abbhacikkhanto vicarati. Tenaha bhagava "kodha ca panassa esa vaca bhasita"ti. Vanno heso sariputtati saripatta tathagatena satasahassakappadhikani cattari asankheyyani paramiyo purentena etadatthameva vayamo kato "desanadhammo me niyyaniko bhavissati"ti. Tasma yo evam vadeyya, so vannamyeva tathagatassa bhasati. Vanno 5- heso sariputta guno so tathagatassa gunoti 5- dasseti. Ayampi hi nama sariputtatiadina kim dasseti? sunakkhattena patisedhitassa 6- Uttarimanussadhammassa attani atthitam dasseti. Bhagava kira ayam 7- sariputta sunakkhatto moghapuriso natthi gathagatassa uttarimanussadhammo vadati. Mayham ca sabbannutananam nama atthi, iddhividhananam nama atthi, dibbasotadhatunanam @Footnote: 1 cha.Ma......pharusakavana..... 2 cha.Ma. kivamadhuro 3 cha.Ma. ayam saddo na dissati @4 cha.Ma. tunhibhuto 5-5 cha.Ma. vanno heso sariputta tathagatassa, guno eso @tathagatassa, na agunoti 6 cha.Ma. patisiddhassa 7 Si. passa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page346.

Nama atthi, cetopariyananam nama atthi, dasabalananam nama atthi, catuvesarajjananannama atthi, atthasu parisasu akampanananannama atthi, catuyoniparicchedakananannama atthi, pancagatiparicchedakananam nama atthi, sabbepi cete uttarimanussadhammayeva. Evarupesu uttarimanussadhammesu ekassapi hi 1- jananasamattham 2- dhammanvayamattampi nama etassa moghapurisassa na bhavissatiti etamattham dassetum ayampi hi nama sariputtatiadina nayena imam desanam arabhi. Tattha anvetiti anvayo, janati anubujjhatiti attho. Dhammassa anvayo dhammanvayo, tam tam sabbannutananadidhammajananapannayetam adhivacanam. "itipi so bhagava"tiadihi evarupampi nama mayham sabbannutananasankhatam uttarimanussadhammam vijjamanameva atthiti janitum tassa moghapurisassa dhammanvayopi na bhavissatiti dasseti. Iddhividhananadisupi evam yojana veditabba. Dasabalananadivannana [148] Ettha ca kincapi cetopariyanananantaram tisso vijja vattabba siyum, yasma pana tasu vuttasu upari dasabalananam nama 3- paripurati, tasma ta avatva tathagatassa dasabalananam paripuram katva dassento dasa kho panimani sariputtatiadimaha. Tattha tathagatabalaniti annehi asadharanani tathagatasseva balani. Yatha va pubbabuddhanam balani punnissariyasampattiya 4- agatani, tatha agatabalanitipi attho. Tattha duvidham tathagatassa balam kayabalanca nanabalanca. Tesu kayabalam hatthikulanusarena veditabbam. Vuttam hetam poranehi:- "kalavakanca gangeyyam pandaram tambapingalam gandhamangalahemanca uposatham chaddantime dasa"ti. Imani hi dasa hatthikulani. Tattha kalavakanti pakatihatthikulam datthabbam. Yam dasannam purisanam kayabalam, tam ekassa kalavakahatthino. Yam dasannam kalavakanam balam, tam ekassa gangeyyassa. Yam dasannam gangeyyanam, tam ekassa pandarassa. @Footnote: 1 cha.Ma. hi-saddo na dassati 2 cha.Ma. vijananasamattham @3 cha.Ma. na 4 cha.Ma. punnussayasampattiya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page347.

Yam dasannam pandaranam, tam ekassa tambassa. Yam dasannam tambanam, tam ekassa pingalassa. Yam dasannam pingalanam, tam ekassa gandhahatthino. Yam dasannam gandhahatthinam, tam ekassa mangalassa. Yam dasannam mangalanam, tam ekassa hemavatassa. Yam dasannam hemavatanam, tam ekassa uposathassa. Yam dasannam uposathanam, tam ekassa chaddantassa. Yam dasannam chaddantanam, tam ekassa tathagatassa. Narayanasanghatabalantipi idameva vuccati. Tadetam pakatihatthigananaya hatthinam kotisahassanam purisagananaya dasannam purisakotisahassanam balam hoti. Idam tava tathagatassa kayabalam. Nanabalam pana paliyam tava agatameva. Dasabalananam, catuvesarajjananam, atthasu parisasu akampanananam, catuyoniparicchedakananam, pancagatiparicchedakananam. Samyuttake 1- agatani tesattati nanani sattasattati nananiti evam annanipi anekani nanasahassani, etam nanabalam nama. Idhapi nanabalameva adhippetam. Nananhi akampiyatthena upatthambhanatthena ca balanti vuttam. Yehi balehi samannagatoti yehi dasahi nanabalehi upeto samupeto. Asabham thananti setthatthanam uttamatthanam. Asabha va pubbabuddha, tesam thananti attho. Apica gavasatajetthako usabho, gavasahassajetthako vasabho. Gavajasatajetthako 2- va usabho, gavajasahassajetthako 3- vasabho, sabbagavasettho sabbaparissayasaho seto pasadiko mahabharavaho asanisatasaddehipi akampaniyo nisabho, so idha usabhoti adhippeto. Idampi hi tassa pariyayavacanam. Usabhassa idanti asabham. Thananti catuhi padehi pathavim uppiletva acalatthanam. Idam pana asabham viyati asabham. Yatheva hi nisabhasankhato usabho usabhabalena samannagato catuhi padehi pathavim uppiletva acalatthanena titthati, evam tathagatopi dasahi tathagatabalehi samannagato catuhi vesarajjapadehi atthaparisapathavim uppiletva sadevake loke kenaci paccatthikena paccamittena akampiyo acalatthanena titthati. Evam titthamano ca 4- tam asabham thanam patijanati upagacchati na paccakkhati attani aropeti. Tena vuttam "asabham thanam patijanati"ti. @Footnote: 1 sam. nidana 16/34/58 dutiyananavatthusutta 2 cha.Ma. vajasatajetthako @3 cha.Ma. vajasahassajetthako 4 cha.Ma. va

--------------------------------------------------------------------------------------------- page348.

Parisasuti atthasu parisasu. Sihanadam nadatiti setthanadam abhitanadam nadati, sihanadasadisam va nadam nadati. Ayamattho sihanadasuttena dipetabbo. Yatha va siho sahanato ca hananato ca sihoti vuccati, evam tathagato lokadhammanam sahanato parappavadananca hananato sihoti vuccati. Evam vuttassa sihassa nadam sihanadam. Tattha yatha siho sihabalena samannagato sabbattha visarado vigatalomahamso sihanadam nadati, evam tathagatasihopi tathagatabalehi samannagato atthasu parisasu visarado vigatalomahamso iti rupantiadina nayena nanavidhadesanavilasasampannam sihanadam nadati. Tena vuttam "parisasu sihanadam nadati"ti. Brahmacakkam pavattetiti ettha brahmanti settham uttamam visittham. Cakkasaddo panayam:- sampattiyam ca lakkhane rathange iriyapathe dane ratane dhamma- cakkadisu ca dissati 1- dhamme idha adhippeto tanca dvedha vibhavaye. 2- "cattarimani bhikkhave cakkani, yehi samannagatanam devamanussasanan"tiadisu 3- hi ayam sampattiyam dissati. "padatalesu cakkani jatani"ti 4- ettha lakkhane. "cakkamva vahato padan"ti 5- ettha rathange. "catucakkam navadvaran"ti 6- ettha iriyapathe. "dadam 7- bhunja ca 8- ma ca pamado, cakkam pavattaya sabbapaninan"ti 9- ettha dane. "dibbam cakkaratanam paturahosi"ti 10- ettha ratanacakke. "maya pavattitam cakkan"ti 11- ettha dhammacakke. "icchahatassa posassa, cakkam bhamati matthake"ti 12- ettha khuracakke. 13- "khurapariyantena cepi cakkena"ti 14- ettha paharacakke. 15- "asanivicakkan"ti 16- ettha asanimandale. Idha panayam dhammacakke adhippeto. @Footnote: 1 cha.Ma. dane ratanadhammura, cakkadisu ca dissati 2 cha.Ma. dhammacakke idha mato tam @ca dvedha vibhavaye 3 an catukka. 21/31/37 cakkasutta @4 di. maha. 10/35/15 mahapadanasutta 5 khu. dhamMa. 25/1/15 cakakhupalattheravatthu @6 sam. saga. 15/29/18 catucakkasutta 7 Si., i. dada 8 cha.Ma. ayam patho na dissati @9 khu. ja. sattaka. 27/1110/234 kummasapindajataka (sya) 10 di. maha. @10/243/150 mahasudassanasutta 11 khu. sutta. 25/563/448 selasutta @12 khu. ja. ekaka. 27/104,796/34,180 mittavindukajataka (sya) 13 cha.Ma. uracakke @14 di.Si. 9/166/52 samannaphalasutta 15 cha.Ma. paharana.... @16 di. pati 11/61/36 udumbarikasutta, sam. nidana 16/162/219 asanisutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page349.

Tam pana dhammacakkam duvidham hoti pativedhanananca desananananca. Tattha pannapabhavitam attano ariyaphalavaham 1- pativedhananam. Karunapabhavitam savakanam ariyaphalavaham desanananam. Tattha pativedhananam uppajjamanam uppannanti duvidham. Tanhi abhinikkhamanato yava arahattamagga uppajjamanam, phalakkhane uppannam nama. Tusitabhavanato va yava mahabodhipallanke arahattamagga uppajjamanam, phalakkhane uppannam nama. Dipankarato 2- patthaya va yava arahattamagga uppajjamanam, phalakkhane uppannam nama. Desanananampi pavattamanam pavattanti duvidham. Tanhi yava annakondannassa 3- sotapattimagga pavattamanam, phalakkhane pavattannama. Tesu pativedhananam lokuttaram, desanananam lokiyam. Ubhayampi panetam annehi asadharanam, buddhanamyeva orasannanam. Idani yehi balehi samannagato tathagato asabhanthanam patijanati, yani adito ca 4- "dasa kho panimani sariputta tathagatassa tathagatabalani"ti nikkhittani, tani vittharato dassetum katamani dasa, idha sariputta tathagato thananca thanatotiadimaha. Tattha thananca thanatoti karananca karanato. Karananhi yasma tattha phalam titthati tadayattavuttitaya 5- uppajjati ceva pavattati ca, tasma thananti vuccati. Tam bhagava "ye ye dhamma yesam yesam dhammanam hetupaccaya upadaya, tam tam thanam. Ye ye dhamma yesam yesam dhammanam na hetupaccaya 6- upadaya, tam tam atthanan"ti pajananto thananca thanato atthananca atthanato yathabhutam pajanati. Abhidhamme panetam "tattha katamam tathagatassa thananca thanato atthananca atthanato yathabhutam nanan"tiadina 7- nayena vittharitameva. Yampiti yena nanena. Idampi sariputta tathagatassati idampi thanathananca nanam 8- tathagatassa balannama hotiti attho. Evam sabbapadesu yojana veditabba. Kammasamadanananti samadiyitva katanam kusalasusalakammanam, kammameva va kammasamadanam. Thanaso hetusoti paccayato ceva hetuto ca. Tattha @Footnote: 1 cha.Ma. ariyabalavaham, evamuparipi 2 cha.Ma. dipankaradasabalato @3 cha.Ma. annatakondanna...evamuparipi 4 cha.Ma. va @5 cha.Ma. tadayattavuttiyaya 6 cha.Ma. na hetu na paccaya 7 abhi. vibhanga 35/809/409 @nanavibhanga. dasakaniddesa 8 cha.Ma. thanatthanananam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page350.

Gatiupadhikalapayoga vipakassa thanam. Kammam hetu. Imassa pana nanassa vittharakatha "atthekaccani papakani kammasamadanani gatisampattipatibalhani na vipaccanti"tiadina 1- nayena abhidhamme agatayeva. Sabbattha gamininti sabbattha gatigamininca 2- agatigamininca. Patipadanti maggam. Yathabhutam pajanatiti bahusupi manussesu ekameva panam ghatentesu imassa cetana nirayagamini bhavissati, imassa cetana tiracchanayonigaminiti imina nayena ekavatthusmimpi kusalakusalacetanasankhatanam patipattinam aviparitato sabhavam janatiti. 3- Imassapi ca 4- nanassa vittharakatha "tattha katamam tathagatassa sabbatthagaminim patipadam yathabhutam nanam? idha tathagato `ayam maggo ayam patipada nirayagamini'ti pajanati"tiadina 5- nayena abhidhamme agatayeva. Anekadhatunti cakkhudhatuadihi kamadhatuadihi va dhatuhi bahudhatum. Nanadhatunti tasamyeva dhatunam vilakkhanatta 6- nanappakaradhatum. Lokanti khandhayatanadhatulokam. Yathabhutam pajanatiti tasam tasamyeva 7- dhatunam aviparitato sabhavam pativijjhati. Idampi nanam "tattha katamam tathagatassa anekadhatunanadhatulokam yathabhutam nanam? idha tathagato khandhananattam pajanati"tiadina 8- nayena abhidhamme vittharitameva. Nanadhimuttikatanti hinadihi adhimutihi nanadhimuttikabhavam. Idampi nanam "tattha katamam tathagatassa sattanam nanadhimuttikatam yathabhutam nanam? idha tathagato pajanati `santi satta hinadhimuttika"tiadina 9- nayena abhidhamme vittharitameva. Parasattananti padhanasattanam. Parapuggalananti tato paresam hinasattanam. Ekatthameva va etam padadvayam. Veneyyavasena pana dvedha vuttam. Indriyaparopariyattanti saddhadinam indriyanam parabhavanca aparabhavanca, vuddhinca 10- hanincati attho. Imassapi nanassa vittharakatha "tattha katamam tathagatassa parasattanam @Footnote: 1 abhi. vibhanga. 35/810/412 nanavibhanga: dasakaniddesa 2 cha.Ma. sabbagatigaminim @3 cha.Ma. janati 4 cha.Ma. imassa ca 5 abhi. vibhanga 35/811/413 dasakaniddesa @6 cha.Ma. vilakkhanataya 7 cha.Ma. tasam tasam 8 abhi. vibhanga. 35/812/414 dasakaniddesa @9 abhi. vibhanga. 35/813/414 dasakaniddesa 10 cha.Ma. vuddhinca

--------------------------------------------------------------------------------------------- page351.

Parapuggalanam indriyaparopariyattam yathabhutam nanam? idha tathagato sattanam asayam pajanati anusayam pajanati"tiadina 1- nayena abhidhamme agatayeva. Jhanavimokkhasamadhisamapattinanti pathamadinam catunnam jhananam rupi rupani passatiti adinam atthannam vimokkhanam savitakkasavicaradinam tinnam samadhinam pathamajjhanasamapattiadinanca navannam anupubbasamapattinam. Sankilesanti hanabhagiyadhammam. Vodananti visesabhagiyadhammam. Vutthananti "vodanampi vutthanam, tamha tamha samadhimha vutthanampi vutthanan"ti 2- evam vuttam pagunajjhananceva bhavangaphalasamapattiyo ca. Hetthimam hetthimanhi pagunajjhanam uparimassa uparimassa padatthanam hoti. Tasma "vodanampi vutthanan"ti vuttam. Bhavangena sabbajjhanehi vutthanam hoti. Phalasamapattiya nirodhasamapattito vutthanam hoti. Tam sandhaya "tamha tamha samadhimha vutthanampi vutthanan"ti vuttam. Idampi nanam "tattha katamam tathagatassa jhanavimokkhasamadhisamapattinam sankilesam vodanam vutthanam yathabhutam nanam? jhayiti cattaro jhayi, atthekacco jhayi sampattimyeva samanam vipattiti pacceti"tiadina 3- nayena abhidhamme vittharitam. Sabbannutanananca 4- vittharakathaya vinicchayo 4- sammohavinodaniyam vibhangatthakathayam vutto. Pubbenivasanussatidibba- cakkhunanakatha visuddhimagge 5- vittharita. Asavakkhayakatha bhayabherave. [149] Imani kho sariputtati yani pubbe "dasa kho sariputta tathagatassa tathagatabalani"ti avocam, imani taniti appanam karoti. Tattha paravadikatha hoti:- dasabalananam nama patiyekkam natthi, sabbannutananassevayam pabhedoti. Tam na tatha datthabbam. Annameva, hi dasabalananam, annam sabbannutananam. Dasabalanananhi sakasakakiccameva janati. Sabbannutananam tampi tato avasesampi janati. 6- Dasabalananesupi hi 7- pathamam karanakaranameva janati. Dutiyam kammantaravipakantarameva. Tatiyam kammaparicchedameva. Catuttham dhatunanattakaranameva. Pancamam sattanam ajjhasayadhimuttimeva. Chattham indriyanam tikkhamudubhavameva. Sattamam @Footnote: 1 abhi. vibhanga. 35/814/414 nanavibhanga: dasakaniddesa @2 abhi. vibhanga 35/828/419 dasakaniddesa 3 abhi. vibhanga. 35/828/417 dasakaniddesa @4-4 cha.Ma. sattannam nananam vittharakathavinicchayo 5 visuddhi. 2/251-2 @abhinnaniddesa 6 cha.Ma. pajanati 7 cha.Ma. dasabalananesu hi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page352.

Jhanadihi saddhim tesam sankilesadimeva. Atthamam pubbenivutthakhandhasantatimeva. Navamam sattanam cutipatisandhimeva. Dasamam saccaparicchedameva. Sabbannutananam pana etehi janitabbam ca tato uttarinca pajanati. Etesam pana kiccam na sabbam karoti. Tanhi jhanam hutva appetum na sakkoti, iddhi hutva vikubbitum na sakkoti, maggo hutva kilese khepetum na sakkoti. Apica paravadi evam pucchitabbo "dasabalananam nama etam savitakkasavicaram avitakkavicaramattam avitakkaavicaram kamavacaram rupavacaram arupavacaram lokiyam lokuttaran"ti. Jananto patipatiya satta nanani savitakkasavicaraniti vakkhati. Tato parani dve avitakkaavicaraniti vakkhati. Asavakkhayananam siya savitakkasavicaram, siya avitakkavicaramattam, siya avitakkaavicaranti vakkhati. Tatha patipatiya satta kamavacarani, tato dve 1- rupavacarani, avasane ekam lokuttaranti vakkhati, sabbannutananam pana savitakkasavicarameva kamavacarameva lokiyamevati vakkhati. Evamettha anupadavannanam natva 2- idani yasma tathagato pathamamyeva thanatthanananena veneyyasattanam asavakkhayadhigamanassa ceva anadhigamassa ca thanatthanabhutam kilesavaranabhavam passati, lokiyasammaditthitthanadassanato niyatamicchaditthitthanabhavadassanato ca. Atha nesam kammavipakananena vipakavaranabhavam passati, tihetukapatisandhidassanato. Sabbatthagaminipatipadananena kammavaranabhavam passati, anantariyakammabhavadassanato. Evam anavarananam anekadhatunanadhatunanena anukuladhammadesanattham cariyavisesam passati, dhatuvemattadassanato. Atha nesam nanadhimuttikatananena adhimuttim passati, payogam anadiyitvapi adhimuttivasena dhammadesanattham. Athevam ditthadhimuttinam yathasatti yathabalam dhammam desetum indriyaparopariyattinanena 3- indriyaparopariyattam passati, saddhadinam tikkhamudubhavadassanato. Evam parinnatindriyaparopariyatta pana tesam 4- ce 4- dure honti, pathamajjhanadisu vasibhutta iddhiviseseneva 5- te khippam upagacchati, upagantva ca nesam pubbenivasanussati nanena pubbajatibhavanam, dibbacakkhunananubhavato pattabbena cetopariyananena @Footnote: 1 cha.Ma. tato parani dve 2 cha.Ma. katva 3 cha.Ma.....pariyattananena @4-4 cha.Ma. te sace 5 cha.Ma. iddhivisesena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page353.

Sampati cittavisesam passanto asavakkhayanananubhavena asavakkhayagaminiya patipadaya vigatasammohatta asavakkhayaya dhammam deseti. Tasma imina anukkamena imani basabalani vuttaniti veditabbani. Tam sariputta vacam appahayatiadisu puna evarupam 1- vacam na vakkhamiti vadanto tam vacam pajahati nama. Puna evarupam cittam na uppadessamiti cintento cittam pajahati nama. Puna evarupam ditthim na ganhissamiti pajahanto ditthim patinissajjati nama, tatha akaronto neva pajahati na patinissajjati. So yathabhatam nikkhitto evam nirayeti yatha nirayapalehi aharitva niraye thapito, evam niraye thapitoyevati. Veditabbo. Idanissa atthasadhakam upamam dassento seyyathapitiadimaha. Tattha silasampannotiadisu lokiyalokuttarasilasamadhipanna veditabba. Lokuttaravaseneva vinivattetumpi vattati. Ayanhi sammavacakammanatajivehi silasampanno, sammavayamasatisamadhihi samadhisampanno, sammaditthisankappehi pannasampanno, so evam siladisampanno bhikkhu yatha dittheva dhamme imasmimyeva attabhave annam aradheti arahattam papunati, evam sampadamidam sariputta vadami imampi karanam evarupameva, yatha hi magganantaram avirajjhitvava phalam nibbattati, evameva imassapi puggalassa cutianantaram avirajjhitvava niraye patisandhi hotiti dasseti. Sakalasminhi buddhavacane imaya upamaya galhataram katva vuttaupama nama natthi. [150] Vesarajjaniti ettha sarajjapatipakkho vesarajjam, catusu thanesu sarajjabhavam 2- paccavekkhantassa uppannasomanassamayananassetam namam. Sammasambuddhassa te patijanatoti aham sammasambuddho, sabbe dhamma maya abhisambuddhati evam patijanato tava. Anabhisambuddhati ime nama dhamma taya anabhisambuddha. Tatra vatati tesu vata anabhisambuddhati evam dassitadhammesu. @Footnote: 1 cha.Ma. evarupim 2 ka. sarajjabhavam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page354.

Sahadhammenati sahetuna sakaranena vacanena sunakkhatto viya vippalapanto appamanam. Nimittametanti ettha puggalopi dhammopi nimittanti adhippeto. Tam puggalam na passami, yo mam paticodessati, tam dhammam na passami, yam dassetva ayam nama dhammo taya anabhisambuddhoti mam paticodessatiti ayamettha attho. Khemappattoti khemam patto, sesapadadvayam imasseva vevacanam. Sabbam hetam vesarajjananameva sandhaya vuttam. Dasabalassa hi ayam nama dhammo taya anabhisambuddhoti codakam puggalam va codanakaranam anabhisambuddham dhammam va apassato sabhavabuddhoyeva va samano aham buddhosmiti vadamiti paccavekkhantassa balavataram somanassam uppajjati. Tena sampayuttam nanam vesarajjam nama. Tam sandhaya "khemappatto"tiadimaha. Evam sabbattha attho veditabbo. Antarayika dhammati ettha pana antarayam karontiti antarayika, te atthato sancicca vitikkanta satta apattikkhandha. Sancicca vitikkantanhi antamaso dukkatadubbhasitampi maggaphalanam antarayam karoti. Idha pana methunadhammo adhippeto. Methunam sevato hi yassa kassaci nissamsayameva maggaphalanam antarayo hoti. Yassa kho pana tesu atthayati ragakkhayadisu yassa atthaya. Dhammo desitoti asubhabhavanadidhammo kathito. Tatra vata manti tasmim niyyanikadhamme 1- mam. Sesam vuttanayeneva veditabbam. Atthaparisavannana [151] "attha kho 2- ima sariputta"ti idam kasma araddham? vesarajjananassa baladassanattham. Yatha hi byattaparisam ajjhogahetva vinnunam cittam aradhanasamatthaya kathaya dhammakathikassa chekabhavo pannayati, evam ima 3- attha parisa patva vesarajjananassa 3- vesarajjabhavo sakka natunti vesarajjananassa balam dassento attha kho ima sariputtatiadimaha. @Footnote: 1 cha.Ma. aniyyanikadhamme 2 ka. atha kho @3-3 ka. imahi atthahi parisahipi vesarajjananassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page355.

Tattha khattiyaparisati khattiyanam sannipatitva nisinnatthanam, esa nayo sabbattha. Marakayikanam pana sannipatitva nisinnatthanam maraparisa veditabba, na maranam. Sabbapi ceta parisa uggatthanadassanavasena gahita. Manussa hi "ettha raja nisinno"ti pakativacanampi vattum na sakkonti, kacchehi seda muccanti. Evam ugga khattiyaparisa. Brahmana tisu vedesu kusala honti, gahapatayo nanavoharesu ceva akkharacintaya ca. Samana sakavadaparavadesu kusala honti. Tesam majjhe dhammakathakathanam nama ativiya bharo. Amanussapi ugga honti. Amanussoti hi vuttamattepi manussanam sakalasariram sankampati, tassa 1- rupam va disva saddam va sutva satta visanninopi 2- honti. Evam amanussaparisa ugga. Tasupi dhammakathakathanannama ativiya bharo. Iti uggatthanadassanavaseneta 3- gahitati veditabba. Ajjhogahatiti anupavisati. Anekasatam khattiyaparisanti bimbisarasamagamanati- samagamalicchavisamagamasadisam. Annesupi cakkavalesu labbhatiyeva. Kim pana bhagava annani cakkavalanipi gacchatiti, ama gacchati. Kidiso hutva? yadisa te, tadisoyeva. Tenevaha "abhijanami kho panaham ananda anekasatam khattiyaparisam upasankamitva 4- tattha yadisako tesam vanno hoti, tadisako mayham vanno hoti. Yadisako tesam saro hoti, tadisako mayham saro hoti. Dhammiya ca kathaya sandassemi samadapemi samuttejemi sampahamsemi. Bhasamananca mam na jananti `ko nu kho ayam bhasati devo va manusso va'ti. Dhammiya ca kathaya sandassetva samadapetva samuttejetva sampahamsetva antaradhayami. Antarahitanca mam na jananti `ko nu kho ayam antarahito devo va manusso va"ti. 5- Khattiya keyurangamalagandhadivibhusita nanaviragavasana amuttamanikundala 6- molidhara honti. Kim bhagavapi evam attanam mandeti. Tepi 7- odatapi honti kalapi manguracchavipi. 8- Kim satthapi evarupo @Footnote: 1 cha.Ma. tesam 2 cha.Ma. pi-saddo na dissati 3 cha.Ma....dassanavasena ta @4 pali., cha.Ma. upasankamita 5 di. maha. 10/172/98 mahaparinibbanasutta @6 cha.Ma. amukkamanikundala 7 cha.Ma. te ca 8 cha.Ma. mangulacchavipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page356.

Hoti. 1- Sattha attano pabbajitaveseneva gacchati, tesam pana tadiso hutva upatthati, gantva rajasane nisinnam attanam dasseti, tesam "ajja amhakam raja ativiya virocati"ti hoti. Te ca bhinnassarapi 2- honti gambhirassarapi 3- kakassarapi. Sattha brahmassareneva dhammam katheti. Tadisako mayham saro hotiti idam pana bhasantaram sandhaya kathitam. Manussanam pana tam sutva "ajja raja madhurena saddena 4- katheti"ti hoti. Kathetva pakkante ca bhagavati puna rajanam agatam disva "ko nukho ayan"ti vimamsa uppajjati. Idam vuttam hoti:- ko nukho ayam imasmim thane idaneva magadhabhasaya 5- sihalabhasaya 6- madhurena sarena kathento antarahito, kim devo udahu manussoti. Kimattham panevam ajanantanam dhammam desetiti. Vasanatthaya. Evam sutopi hi dhammo anagate paccayo hotiyevati anagatam paticca deseti. 7- Sannisinnapubbanti sangamma nisinnapubbam. Sallapitapubbanti alapasallapo katapubbo. Sakacchati dhammasakacchapi samapajjitapubba. Anekasatam brahmana- parisantiadina hi 8- sonadandasamagamadivasena ceva annacakkavalavasena ca sambhavo veditabbo. Catuyonivannana [152] Catasso kho ima sariputta yoniyoti ettha yoniti khandhakotthasassapi karanassapi passavamaggassapi namam. "catasso nagayoniyo catasso supannayoniyo"ti 9- ettha hi khandhakotthaso yoni nama. "yoni hesa bhumija phalassa adhigamaya"ti 10- ettha karanam. "na caham brahmanam brumi, yonijam mattisambhavan"ti 11- ettha passavamaggo. Idha pana khandhakotthaso yoniti @Footnote: 1 cha.Ma. hotiti 2 Si. chinnassarapi 3 cha.Ma. gaggarassarapi, Si. baddhassarapi @4 cha.Ma. sarena 5 cha.Ma. magadha... 6 cha.Ma. sihala... evamuparipi @7 cha.Ma. desetiti 8 cha.Ma.... adinampi 9 sam. khandha. 17/342/204 nagasamyutta @10 Ma. upari. 14/226/192 bhumijasutta 11 Ma.Ma. 13/457/449 vasetthasutta, @khu. dhamMa. 25/396/86 annatarabrahmanavatthu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page357.

Adhippeto. Tattha ande jata andaja. Jalabumhi jata jalabuja. Samsede jata samsedaja. Vina etehi karanehi uppatitva viya nibbatta abhinibbattati opapatika. Abhinibbhijja jayantiti bhinditva nikkhamanavasena jayanti. Putikunape vatiadihi anitthatthananeva 1- dassitani. Itthesupi sappitelamadhuphanitadisu satta jayantieva. Devatiadisu catummaharajikato patthaya uparideva opapatikava honti. Bhummadeva 2- pana catuyonika. Ekacce ca manussati manussesu keci deva viya opapatika ca honti. Yebhuyyena panete jalabujava, andajapi ettha kontaputta 3- dve bhatiyatthera viya, samsedajapi padumagabbhe nibbatta- pokkharasatibrahmanapadumavatideviadayo viya, evam vinipatikesu, nijjhamatanhikapeta nerayika viya opapatikayeva, avasesa catuyonikapi honti. Yatha ca 4- te, evam yakkhapi sabbacatuppadapakkhijatidighajatiadayopi sabbepi catuyonikayeva. Pancagativannana [153] Panca kho ima sariputta gatiyoti ettha sukatadukkatakammavasena gantabbati gatiyo. Apica gatigatinibbattigatiajjhasayagativibhavagatinipphattigatiti bahuvidha gati nama. Tattha "tam gatim pecca gacchami"ti 5- ca, "yassa gatim na jananti, deva gandhabbamanusa"ti 6- ca ayam gatigati nama. "imesam kho aham bhikkhunam silavantanam kalyanadhammanam neva janami gatim va agatim va"ti 7- ayam nibbattigati nama. "evam 8- kho te aham brahme gatinca pajanami jutinca pajanami"ti 9- ayam ajjhasayagati nama. "vibhavo gati dhammanam, nibbanam arahato gati"ti 10- ayam vibhavagati nama. "dveyeva gatiyo bhavanti ananna"ti 11- ayam nipphattigati nama. Tasu idha gatigati adhippeta. @Footnote: 1 Si....adini anitthaneva 2 cha.Ma. bhumadeva 3 Ma. kondaputta @4 cha.Ma. ca saddo na dissati 5 an. catukka. 21/184/199 abhayasutta @6 khu. dhamMa. 25/420/90 vangisattheravatthu 7 Ma.mu. 12/508/452 maratajjaniyasutta @8 cha.Ma. evampi 9 Ma.mu. 12/503/445 brahmanimantanikasutta @10 vinaYu. pari. 8/339/315 gathasanganika 11 di.Si. 9/58/88 ambatthasutta, @di. maha. 10/34/14 mahapadanasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page358.

Nirayotiadisu niratiatthena nirassadatthena nirayo. Tiriyam anchantiti 1- tiracchana. Tesam yoni tiracchanayoni. Peccabhavam pattanam visayoti pettivisayo. Manaso ussannatta manussa. Pancahi kamagunehi attano attano anubhavehi ca dibbantiti deva. Nirayancaham sariputtatiadisu nirayoti saddhim okasena khandha. Tiracchanayonim catiadisupi eseva nayo. Maggam patipadanti ubhayenapi vuttam gatisamvattanikakammameva dasseti. Yatha ca patipannoti yena maggena yaya patipadaya patipannoti ubhayampi ekato katva niddisati. Apayantiadisu vuddhisankhata 2- sukhasankhata va aya apetatta apayo. Dukkhassa gati patissarananti duggati. Dukkatakarino ettha vinipatantiti vinipato. Nibbanancahanti idam pana na kevalam gatigatimeva, gatinissaranam nibbanampi janamiti dassanattham aha. Idha maggoti patipadati 3- ubhayenapi ariyamaggova vutto. Nanappavattakaravannana [154] Idani yathavuttesu thanesu 4- attano nanappavattakaram dassento idhaham sariputtatiadimaha. Tattha ekantadukkhati niccadukkha nirantaradukkha. Tippati 5- bahala. Katukati khaRa. Seyyathapitiadini opammadassanattham vuttani. Tattha kasuti avatopi vuccati rasipi. "kinnu santaramanova kasum khanasi sarathi puttho me samma akkhahi kim kasuya karissasi"ti 6- ettha hi avato kasu nama:- "angarakasum apare thunanti 7- nara rudanta paridaddhagatta"ti 8- @Footnote: 1 cha.Ma. anchitati 2 cha.Ma. vaddhisankhata 3 cha.Ma. maggo patipadati @4 cha.Ma. sattasu thanesu atthasu thanesu 5 cha.Ma. tibbati 6 khu. ja, @maha. 28/396/153 temiyajataka (sya) 7 cha.Ma. phunanti, i. phunanti @8 khu. ja, maha. 28/546/203 nemirajajataka (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page359.

Ettha raSi. Idha pana avato adhippeto. Tenevaha "sadhikaporisa"ti. Tattha sadhikam porisam pamanam assati sadhikaporisa, atirekapancaratanati attho. Vitaccikanam vitadhumananti etam parilahassa balavabhavadipanattham vuttam, acciya va sati dhume va sati vato samutthati, tena parilaho na balava hoti. Ghammaparetoti ghammanugato. Tasitoti jatatanho. Pipasitoti udakam patukamo. Ekayanena maggenati ekapatheneva maggena, anugamaniyena 1- ubhosu passesu nirantarakantakarukkhagahanena. Panidhayati angarakasuyam patthana nama natthi, angarakasum arabbha pana iriyapathassa thapitatta evam vuttam. Evameva khoti ettha idam opammasamsandanam:- angarakasu viya hi nirayo datthabbo. Angarakasumaggo viya nirayupagam kammam. Maggarulho viya kammasamangipuggalo. Cakkhuma puriso viya dibbacakkhuko bhagava. Yatha so puriso maggarulham disvava janati 2- "ayam imina maggena gantva angarakasuyam patissati"ti, evameva 3- bhagava panatipatadisu yankinci kammam ayuhantam evam janati "ayam imam kammam katva niraye nibbattissati"ti. Yatha so puriso aparabhage tam angarakasuya patitam passati, evameva bhagava aparabhage "so puriso tam kammam katva kuhim nibbatto"ti alokam vaddhetva dibbacakkhuna olokento niraye nibbattam passati pancavidhabandhanadimahadukkham anubhavantam. Tattha kincapi tassa kammayuhanakale anno vanno, niraye nibbattassa annoti 4-, athapi "so satto tam kammam katva tattha nibbatto"ti olokentassa anekasahassanam sattanam majjhe thitopi "ayam so"ti soyeva satto apatham agacchatiti 5- "dibbacakkhubalam nama etan"ti vadanti. Dutiyaupamayam yasma angarakasuyam viya guthakupe parilaho natthi, tasma "ekantadukkha"ti avatva "dukkha"tiadimaha. Etthapi purimanayeneva opammasamsandanam veditabbam. Imampi hi puggalam bhagava hatthiyoniadisu yattha katthaci nibbattam vadhabandhanaakaddhanavikaddhanadihi mahadukkham anubhavamanam passatiyeva. @Footnote: 1 cha.Ma. anukkamaniyena 2 cha.Ma. disva vijanati 3 cha.Ma. evamevam @4 cha.Ma. iti-saddo na dissati 5 cha.Ma. iti-saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page360.

Tatiyaupamayam tanupattapalasoti na abbhapatalam viya tanupanno, viralapannatam pana 1- sandhaya idam vuttam. Kabaracchayoti viralacchayo. Dukkhabahulanti 2- pittivisayasmim hi dukkhameva bahulam, sukham parittam, kadaci anubhavitabbam hoti, tasma evamaha. Idhapi 3- purimanayeneva opammasamsandanam veditabbam. Catutthaupamayam bahalapattapalasoti nirantarapanno pattasanchanno. Sandacchayoti 4- pasanacchattam viya ghanacchayo. Sukhabahula vedanati manussaloke khattiyakuladisu sukhabahula vedana veditabba hoti, ta vediyamanam nipannam va nisinnam va passamiti dasseti. Idampi 5- opammasamsandanam purimanayeneva veditabbam. Pancamaupamayam pasadoti dighapasado. Ullittavalittanti anto ceva ullitam bahi ca avalittam. Phusitaggalanti dvarabahahi saddhim supihitakavatam. Gonakatthatoti caturanguladhikalomena kalakojavena atthato. Patikatthatoti unnamayena setaattharanena atthato. Patalikatthatoti ghanapubbakena unnamayaattharanena atthato. Kaddalimigapavarapaccattharanoti kadalimigacammamayena uttamapaccattharanena atthato. Tam kira paccattharanam setavatthassa upari kadalimigacammam attharitva sibbetva karonti. Sauttaracchadoti saha uttaracchadena, uparibandhena 6- rattavitanena saddhinti attho. Ubhato lohitakupadhanoti sisupadhananca padupadhanancati pallankassa ubhato thapitalohitakupadhano. Idhapi upamasamsandanam purimanayena vibhajitabbam. 7- Ayampanettha aparabhagayojana, yatha so puriso maggarulhameva janati "ayam etena maggena gantva pasadam abhiruyha 8- kutagaram pavisitva pallanke nisidissati va nipajjissati va"ti, evameva bhagava danadisu punnakiriyavatthusu yankinci kusalakammam ayuhantamyeva puggalam disva "ayam imam katva devaloke nibbattissati"ti janati. Yatha so puriso aparabhage tam pasadam aruyha kutagaram pavisitva pallanke nisinnam va nipannam va ekantasukham nirantarasukham vediyamanam passati, evameva bhagava aparabhage "so puriso tam kalyanakammam @Footnote: 1 cha.Ma. panassa 2 cha.Ma. dukkhabahulati 3 cha.Ma. etthapi 4 cha.Ma. santanadayo @5 cha.Ma. idhapi 6 cha.Ma. uttaribaddhena 7 cha.Ma. veditabbam 8 cha.Ma. aruyha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page361.

Katva kuhim nibbatto"ti alokam vaddhetva dibbacakkhuna olokento devaloke nibbattam passati nandanavanadisu accharasanghaparivutam dibbasampattim anubhavamanam. Asavakkhayavaravannana asavakkhayavare "dibbena cakkhuna"ti avatva "tamenam passami"ti vuttam. Tam kasmati ce? niyamabhava. Imam hi puggalam dibbacakkhunapi passissati, Cetopariyananenapi janissati, sabbannutananenapi janissatiyeva. Ekantasukha vedanati idam kincapi devalokasukhena saddhim byanjanato ekam, atthato pana nana hoti. Devalokasukham hi ragaparilahadinam atthitaya na ekanteneva ekantasukham. 1- Nibbanasukham pana sabbaparilahanam vupasamaya sabbakarena ekantasukham. Upamayampi "yatha pasade ekantasukha"ti vuttam. Tam maggaparilahassa avupasantataya chatajjhattataya pipasabhibhutaya ca ekantameva sukham. Vanasande pana pokkharaniyam oruyha rajojallassa pavahitatta maggadarathassa vupasantataya bhisamulalakhadanena 2- ceva madhurodakapanena ca khuppipasanam vinitataya udakasatakam parivattetva matthadukulam nivasetva tandulatthavikam ussisake katva udakasatakam piletva hadaye thapetva mandamandena ca vatena vijayamanassa nipannatta sabbakarena ekantasukham hoti. Evameva khoti ettha idam opammasamsandanam:- pokkharani viya hi ariyamaggo datthabbo. Pokkharanimaggo viya pubbabhagapatipada. Maggarulho viya patipadasamangipuggalo. Cakkhuma puriso viya dibbacakkhu bhagava. Vanasando viya nibbanam. Yatha so puriso maggarulham disvava janati "ayam imina maggena gantva pokkharaniyam nhatva 3- ramaniye vanasande rukkhamule nisidissati va nipajjissati va"ti, evameva bhagava patipadam purentameva namarupam paricchindantameva paccayapariggaham karontameva lakkhanarammanaya vipassanaya kammam karontameva @Footnote: 1 cha.Ma. sukham 2 cha.Ma. bhisamulakhadanena 3 cha.Ma. nhatva, evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page362.

Janati "ayam imam patipadam puretva sabbasave khepetva anasavam cetovimuttim pannavimuttinti evam vuttaphalasamapattim upasampajja viharissati"ti. Yatha so puriso aparabhage tayam pokkharaniyam nhatva vanasandam pavisitva nisinnam va nipannam va ekantasukham vedanam vedayamanam passati, evameva bhagava aparabhage tam puggalam patipadam puretva maggam bhavetva phalam sacchikatva nirodhasayanavaragatam nibbanarammanam phalasamapattim appetva ekantasukham vedanam vedayamanam passati. Dukkarakarikadisuddhivannana [155] "abhijanami kho panaham sariputta caturangasamannagatan"ti idam kasma araddham? patiyekkam anusandhivasena araddham. Ayam kira sunakkhatto dukkarakarikaya suddhi hotiti evamladdhiko. Athassa bhagava maya etasmim attabhave thatva caturangasamannagatam dukkaram katam, dukkarakarako nama maya sadiso natthi. Dukkarakarena suddhiya sati ahameva suddho bhaveyyanti dassetum imam desanam arabhi. Apica ayam sunakkhatto dukkarakarikaya pasanno, sopassa 1- pasannabhavo "addasa kho bhagava sunakkhatto licchaviputto acelam korakkhattiyam catukundikam chamanikinnam bhakkhasam mukheneva 2- khadantam mukheneva 2- bhunjantam, disvanassa etadahosi `sadhurupo vata bho ayam 3- samano catukundiko chamanikinnam bhakkhasam mukheneva khadati, mukheneva bhunjati"tievamadina patikasutte 4- agatanayena veditabbo. Atha bhagava ayam dukkarakarikaya pasanno, maya ca etasmim attabhave thatva caturangasamannagatam dukkaram katam, dukkarakare pasidantenapi anena mayi pasiditabbam siya, sopissa pasado mayi natthiti dassento 5- idam desanam arabhi. Tatra brahmacariyanti danampi veyyavaccampi sikkhapadampi brahmaviharapi dhammadesanapi methunaviratipi sadarasantosopi uposathopi ariyamaggopi sakalasasanampi ajjhasayopi viriyampi vuccati. @Footnote: 1 cha.Ma. so cassa 2-2 cha.Ma. mukhena 3 pali., Si. araham @4 di. pati. 11/7/5 korakkhattiyavatthu 5 cha.Ma. Si. dassentopi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page363.

"kinte vatam kim pana brahmacariyam kissa sucinnassa ayam vipako iddhi juti balaviriyupapatti akkhahi me 1- naga mahavimanam. Ahanca bhariya ca manussaloke saddha ubho danapati ahumha opanabhutam me gharam tadasi santappita samanabrahmana ca. Tam me vatam tam pana brahmacariyam tassa sucinnassa ayam vipako iddhi juti balaviriyupapatti idanca me dhira mahavimanan"ti 2- imasminhi punnakajatake danam brahmacariyanti vuttam. "kena pani kamadado kena pani madhussavo kena te brahmacariyena punnam panimhi ijjhati. Tena pani kamadado tena pani madhussavo tena me brahmacariyena punnam panimhi ijjhati"ti 3- imasmim ankurapetavatthusmim veyyavaccam brahmacariyanti vuttam. "idam 4- kho bhikkhave tittiriyannama brahmacariyam ahosi" 4- imasmim tittirajatake pancasikkhapadam brahmacariyanti vuttam. "tam kho pana me pancasikkha brahmacariyam neva nibbidaya na viragaya na nirodhaya yavadeva brahmalokupapattiya"ti 5- imasmim mahagovindatte brahmavihara brahmacariyanti vutta. "ekasmim brahmacariyassumim, sahassam @Footnote: 1 pali., cha.Ma. idanca te 2 khu. ja, maha. 28/1010-11/355 vidhurajataka (sya) @3 khu. peta. 26/275,277/183 ubbarivagga 4-4 pali evam, vinaYu. cula. 7/311/82 @senasanakkhandhaka 5 di. maha 10/329/214 mahagovindapabbajja

--------------------------------------------------------------------------------------------- page364.

Maccuhayinan"ti 1- ettha dhammadesana brahmacariyanti vutta. "apare 2- abrahmacari bhavissanti, mayamettha brahmacari bhavissama"ti 2- sallekhasutte methunavirati brahmacariyanti vutta. "mayanca bhariya natikkamama bhariyapi amhe 3- natikkamanti annatra tahi brahmacariyam carama 4- tasmatihamha dahara na miyyare"ti 4- mahadhammapalajatake sadarasantoso brahmacariyanti vutto. "hinena brahmacariyena khattiye upapajjati majjhimena ca devesu 5- uttamena visujjhati"ti 5- evam nimijatake attadamanavasena kato atthangiko uposatho brahmacariyanti vutto. "idam kho pana me pancasikha brahmacariyam ekantanibbidaya viragaya .pe. Ayameva ariyo atthangiko maggo"ti 6- mahagovindasuttasminneva ariyamaggo brahmacariyanti vutto. "tayidam brahmacariyam iddhanceva phitanca vittharikam bahujannam puthubhutam yava devamanussehi suppakasitan"ti 7- pasadikasutte sikkhattayasangaham sasanam brahmacariyanti vuttam. "api ataramananam phalasava samijjhati vipakkabrahmacariyosmi evam janahi gamani"ti 8- ettha ajjhasayo brahmacariyanti vutto. Idha pana viriyam brahmacariyanti adhippetam. Viriyabrahmacariyassa hi idameva suttam. Tadetam ekasmim attabhave catubbidhassa dukkarassa katatta caturangasamannagatanti vuttam. @Footnote: 1 sam. saga. 15/184/186 andhakavindasutta, 2-2 pali. pare, Ma.mu. 12/83/56 @mulapariyayavagga 3 cha.Ma. amhe ca bhariya 4-4 pali. tasma hi amham, khu. ja. @dasaka. 27/1415/289 mahadhammapalajataka (sya) 5-5 pali. devattam, khu. ja. @atthaka. 27/1186/249 adittajataka (sya) 6 di. maha. 10/329/214 @mahagovindapabbajja 7 di. pati. 11/174/107 brahmacariyaparipuradikatha @8 khu. ja. ekaka. 27/8/3 gamanijataka (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page365.

Tapassi sudam homiti sudanti nipatamattam, tapanissitako homiti attho. Paramatapassiti paramo tapassi, tapanissitakanam uttamo. Lukho sudam homiti lukho homi. Jegucchiti papajegucchiko. Pavivitto sudam homiti pavivitto aham homi. Tatrassu me idam sariputtati tatra caturange brahmacariye idam mama tapassitaya hoti, tapanissitakabhave mayham idam acelakaditapassitakatam hotiti dasseti. Tattha acelakoti niccelo naggo. Muttacaroti visatthacaro, uccarakammadisu lokiyakulaputtacarena virahito, thitakova uccaram karomi, passavam karomi, khadami bhunjami ca. Hatthavalekhanoti 1- hatthe pindamhi nitthite 2- jivhaya hattham avalikhami, 3- uccaram va katva hatthasmimyeva dandakasanni hutva hatthena avalikhamiti dasseti. Te kira dandakam sattoti pannapenti, tasma tesam patipadam purento evamakasi. Bhikkhagahanattham ehi bhanteti 4- vutto na etiti na ehibhaddantiko. Tenahi tittha tittha bhanteti 5- vuttopi na titthatiti na titthabhaddantiko. Tadubhayampi titthiya ca 6- etassa vacanam katam bhavissatiti na karonti. Ahampi evam akasinti dasseti. Abhihatanti puretaram gahetva ahatabhikkham. Uddissa katanti imam tumhe uddissa katanti evam arocitabhikkham. Na nimantananta asukannama kulam va vithim va gamam va paviseyyathati evam nimantitabhikkhampi na sadiyami na ganhami. Na kumbhimukhati kumbhito uddharitva diyyamanam bhikkham na ganhami. Na kalopimukhati kalopiti ukkhali va pacchi va, tatopi na ganhami. Kasma? kumbhikalopiyo mam nissaya katacchuna paharam labhantiti. Na elakamantaranti ummaram antaram katva diyyamanam na ganhami. Kasma? ayam mam nissaya antarakaranam labhatiti. Dandamusalesupi eseva nayo. Na dvinnanti dvisu bhunjamanesu ekasmim utthaya dente na ganhami. Kasma? kabalantarayo hotiti. Na gabbhiniyatiadisu pana gabbhiniya kucchiyam darako kilamati, payantiya darakassa khirantarayo @Footnote: 1 cha.Ma., i. hatthapalekhano 2 cha.Ma. thite 3 cha.Ma., i. apalijami, evamuparipi @4 cha.Ma. bhaddanteti 5 cha.Ma. evam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page366.

Hoti, purisantaragatayati 1- ratiantarayo hotiti na ganhami. Na sankittisuti sankittetva katabhattesu. Dubbhikkhasamaye kira acelakasavaka acelakanam atthaya tato tato tanduladihi 2- samadapetva bhattam pacanti. Ukkatthacelako. Gato 3- na patiganhati, na yattha sati yattha sunakho pindam labhissamiti upatthito hoti, tattha tassa adatva ahatam na ganhami. Kasma? etassa pindantarayo hotiti. Sandasandacariniti samuhasamuhacarini, sace hi acelakam disva imassa bhikkham dassamati manusaka bhattageham pavisanti. Tesu ca pavisantesu kalopimukhadisu nilina makkhika uppatitva sandasanda vicaranti. 4- Tato ahatabhikkham na ganhami, kasma? mam nissaya makkhikanam gocarantarayo jatoti, ahampi tatha akasim. Na thusodakanti sabbasassasambharehi 5- katam lonasocirakam, 6- ettha ca surapanameva savajjam, ayam pana sabbesupi savajjasanni. Ekagarikoti yo ekasmimyeva gehe bhikkham labhitva nivattati. Ekalopikoti yo ekeneva alopena yapeti. Dvagarikadisupi eseva nayo. Ekissapi dattiyati ekaya dattiya. Datti nama eka khuddakapati hoti, yattha aggabhikkham pakkhipitva thapenti. Ekahikanti ekadivasantarikam. Addhamasikanti addhamasantarikam. Pariyayabhattabhojananti varabhattabhojanam. Ekahavarena dvihavarena sattahavarena addhamasavarenati evam divasavarena agatam bhattabhojanam. Sakabhakkhoti allasakabhakkho. Samakabhakkhoti samakatandulabhakkho. Nivaradisu nivara nama tava aranne sayam jatavihijati. Daddulanti cammakarehi cammam likhitva chadditakasatam. Hatam vuccati silesopi sevalopi kannikaradirukkhaniyyasopi. Kananti kondakam. 7- Acamoti bhattaukkhalikaya laggojjhamaodano, tam chadditatthane gahetva khadatiti. 8- "odanakanjiyan"tipi vadanti. Pinnakadayo pakata. 9- Pavattaphalabhojiti patitaphalabhoji. @Footnote: 1 cha.Ma. iti-saddo na dissagi 2 cha.Ma. tanduladini 3 cha.Ma. tatopi @4 cha.Ma. caranti 5 Ma. sabbasambharehi 6 cha.Ma. lonasovirakam, Si. suvirakam @7 cha.Ma. kundakam 8 cha.Ma. iti-saddo na dissati 9 cha.Ma. pakataeva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page367.

Sananiti sanavakacolani. Masananiti missakacolani. Chavadussaniti matasarirato chadditavatthani. Erakatinadini va ganthetva katanivasanani. Pamsukulaniti pathaviyam chadditanantakani. Tiritaniti rukkhatacavatthani. Ajinanti ajinamigacammam. Ajinakkhipanti tadeva majjhe dalikam 1- sakhurakantipi vadanti. Kusaciranti kusatinam ganthetva kataciram. Vakaciraphalakaciresupi eseva nayo. Kesakambalanti manussakesehi katakambalam. Yam sandhaya vuttam "yani kanici bhikkhave tantavutanam vatthanam, kesakambalo tesam patikuttho akkhayati. Kesakambalo bhikkhave site sito unhakale unho dubbanno duggandho dukkhasamphassoti" 2- valakambalanti assavaladihi katakambalam. Ulukapakkhanti ulukapattani ganthetva katanivasanam. Ubbhatthakoti uddham thitako. Ukkutikappadhanamanuyuttoti ukkatikaviriyam anuyutto, gacchantopi ukkutikova hutva uppatitva uppatitva gacchati. Kantakapassayikoti ayakantake va pakatikantake va bhumiyam kottetva tattha cammam attharitva thanacankamadini karomiti dasseti. Seyyanti sayantopi tattheva seyyam kappemi. Sayatatiyakanti 3- sayatatiyam. 3- Pato majjhantike sayanti divassa tikkhattum papam pavahessamiti udakorohananuyogam anuyutto viharamiti dasseti. [156] Nekavassaganikanti nekavassaganasanjatam. Rajojallanti rajamalam, idam attano rajojallakavatasamadanakalam sandhaya vadati. Jegucchisminti papajigucchanabhave. Yava udakabindumhipiti yava udakatthevepi 4- mama daya paccupatthita hoti. Ko pana vado annesu sakkharakathaladandakavalakadisu. Te kira udakabindum ca ete ca sakkharakathaladayo khuddakapanati pannapenti. Tenaha "yava udakabindumhipi me daya paccupatthita hoti"ti. Udakabindumpi na hanami na vinasemi, kimkarana? maham khuddake pane visamagate sanghatam apadesinti ninnathalatinaggarukkhasakhadisu viya 5- visamatthane gate udakabindusankhate khuddakapane sanghatam vadham ma apadesinti. Etamattham "sato ca 5- abhikkamami"ti dasseti. Acelakesu @Footnote: 1 cha.Ma. phalitam 2 an tika. 20/138/279 kesakambalasutta @3-3 cha.Ma. sayam tatiyamassati sayatatiyakam 4 cha.Ma. udakathevakepi @5 cha.Ma. ayam saddo na dissati 6 cha.Ma. va

--------------------------------------------------------------------------------------------- page368.

Kira bhumiakkantakalato pabhuti silava nama natthi. Bhikkhacaram gacchantapi dussilava hutva gacchanti, upatthakanam gehe bhunjantapi dussilava hutva bhunjanti. Agacchantapi dussilava hutva agacchanti. Yada pana morapinchena phalakam sammajjitva silam adhitthaya nisidanti, tada silavanto nama hoti. Vanakammikanti kandamulaphaladinam 1- atthaya vane vicarantam. Vanena vananti vanato vanam, esa nayo sabbattha. Papatamiti 2- gacchami. Arannakoti aranne jatavaddho, 3- idam attano ajivakakalam sandhaya vadati. Bodhisatto kira pasandam pariganhanatthaya tam pabbajjam pabbajji, niratthakabhavam pana natvapi na upabbajito, bodhisatta hi yam yam thanam upenti, tato anivattitadhamma honti, pabbajitva pana ma mam koci addasati tatova arannam pavittho. Tenevaha "ma mam te addasamsu ahanca ma te addasan"ti. Gotthati govaja. Patthitagavoti nikkhantagavo. Tattha catukundikoti vananteyeva 4- thito gopalakanam gavihi saddhim apagatabhavam disva dve hatthe dve ca jannukani bhumiyam thapetva evam catukundiko upasankamitvati attho. Tani sudam aharemiti mahallakavacchakanam gomayani kasatani nirojani honti, tasma tani vajjetva yani tarunakanam 5- khirapaneneva vadantanam saojani gomayani, tani kucchipuram khaditva puna vanasandameva pavisati. Tam sandhayaha "tani sudam aharemi"ti. Yavakivanca meti yattakam kalam mama sakam muttakarisam aparikkhinam hoti. Yava me dvaravalanjo pavattittha, tava tadeva aharemiti attho. Kale pana gacchante gacchante parikkhinamamsalohito upacchinnadvaravalanjo vacchakanam gomayani aharemi. Mahavikatabhojanasminti mahante vikatabhojane, apakatibhojaneti attho. [157] Tatra sudam sariputta bhimsanakassa vanasandassa bhimsanakatasmim hotiti tatrati purimavacanapekkhanam. Sudanti padapuranamatte nipato. Sariputtati alapanam. @Footnote: 1 cha.Ma. kandamulaphalaphaladinam 2 cha.Ma. sampatamiti @3 cha.Ma. jatavuddho 4 ka. carantoyeva 5 cha.Ma. tarunavacchakanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page369.

Ayam panettha atthayojana:- tatrati yam vuttam 1- annatarasmim bhimsanake vanasandeti, 1- tatra yo so bhimsanako vanasando vutto, tassa bhimsanakassa vanasandassa bhimsanakatasmim hoti, bhimsanakakiriyaya hotiti attho. Kim hoti, idam hoti, yo koci avitarago .pe. Lomani hamsantiti. Athava tatrati samiatthe bhummam. Su iti nipato, kimsu nama te bhonto samanabrahmanatiadisu viya. Idanti adhippetamattham paccakkham viya katva dassanavacanam. Sudanti su idam, sandhivasena ikaralopo veditabbo cakkhundriyam itthindriyam anannatannassamitindriyam kimsudha vittantiadisu viya. Ayam panettha atthayojana, tassa sariputta bhimsanakassa vanasandassa bhimsanakatasmim idamsu hotiti. Bhimsanakatasminti bhimsanakabhaveti attho. Ekassa takarassa lopo datthabbo. "bhimsanakattasmin"ti yeva va patho, bhimsanakataya iti va vattabbe lingavipallaso kato, nimittatthe cettha 2- bhummavacanam, tasma evam sambandho veditabbo, bhimsanakabhave idamsu hoti, bhimsanakabhavanimittam bhimsanakabhavahetu bhimsanakabhavapaccaya idamsu hoti, yo koci avitarago tam vanasandam pavisati, yebhuyyena lomani hamsanti bahutarani lomani hamsanti, uddhammukhani sucisadisani kantakasadisani ca hutva titthanti, appani na hamsanti, bahutaranam va sattanam hamsanti, appakanam atisurapurisanam na hamsantiti. Antaratthakati maghamasassa avasane catasso, phaggunamasassa adimhi catassoti evam ubhinnam antare attharatti. Abbhokaseti mahasatto himapatasamaye rattim abbhokase viharati, athassa lomakupesu avuta mutta viya himabinduni titthanti, sakalasariram 3- setadukulaparutam viya hoti. Diva vanasandeti diva himabindusu suriyatapasamphassena vigatesu assasopi bhaveyya, ayam pana suriye uggacchanteyeva vanasandam pavisati, tatrapissa suriyatapena paggharantam himam sarireyeva patatiti. 4- Diva abbhokase viharami rattim vanasandeti gimhakale kiresa diva abbhokase @Footnote: 1-1 cha.Ma. annataram bhimsanakam vanasandanti 2 cha.Ma. cetam 3 cha.Ma. sariram @4 cha.Ma. iti-saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page370.

Vihasi, tenassa kacchehi sedadhara muccimsu, rattim assaso bhaveyya, ayam pana suriye atthangacchanteyeva vanasandam pavisati. Athassa diva gahitausme vanasande angarakasuyam pakkhitto viya attabhavo paridayhittha. Anacchariyati anuacchariya. Patibhasiti upatthasi. Sotattoti diva atapena rattim pavanausmaya 1- sutatto. Sosinnoti rattim himena diva himodakena sutthu tinto. Bhimsanaketi bhayajanake. Naggoti niccelo. Nivasanaparupane hi sati sitam va unham va na atibadheyya, tampi me natthiti dasseti. Na caggimasinoti aggimpi na upagato. Esanapasutoti suddhiesanatthaya pasuto payutto. Muniti tada attanam muniti katva kathesi. 2- Chavatthikaniti upaddhadaddhani atthini. Upadhayati 3- yatha sisupadhananca padupadhananca pannayati, evam santharitva tattha seyyam kappemiti dasseti. Gomandalati 4- gopaladaraka. Te kira bodhisattassa santikam gantva sumedha tvam imasmim thane kasma nisinno, kathehiti vadanti. Bodhisatto adhomukho nisidati, na katheti. Atha nam te akathetum na dassamati parivaretva otthubhanti sarire khelam patenti. Bodhisatto evampi na katheti. Atha nam tvam na kathesiti omuttenti passavamassa upari vissajjenti. Bodhisatto evampi na kathetiyeva. Tato nam kathehi kathehiti pamsukena okiranti. Bodhisatto evampi na kathetiyeva. Athassa na kathesiti dandasalaka gahetva kannasotesu pavesenti. Bodhisatto dukkha tippa 5- katuka vedana adhivasento kassaci kinci na kathessamiti 6- matako viya acchati. Tenaha "na kho panaham sariputta abhijanami tesu papakam cittam uppadeta"ti. Na maya tesu papakam cittampi uppaditanti attho. Upekkhaviharasmim hotiti upekkhaviharo hoti. Viharova 7- hi viharasminti vutto. Teneva ca "idamsu me"ti etthapi ayamsu meti evam attho veditabbo. @Footnote: 1 cha.Ma. vanausmaya 2 cha.Ma. katheti 3 ka. upanidhayati 4 cha.Ma. gamandalati @5 cha.Ma. tibba 7 cha.Ma. karissamiti 6 cha.Ma. viharo eva.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page371.

Imina nayena annanipi evarupani padani veditabbani. Imina ito ekanavute kappe puritam upekkhaviharam dasseti. Yam sandhayaha:- "sukhe patte 1- na rajjami dukkhe na homi dummano sabbattha tulito homi esa me upekkhaparami"ti. Aharasuddhivannana [158] Aharena suddhiti koladina ekaccena parittakaaharena sakka sujjhitunti evam ditthino honti. Evamahamsuti evam vadanti. Kolehiti bada- rehi. 2- Kolodakanti kolani maddetva katapanakam. Kolavikatinti kolasalavakolapuva- kolaguladikolavikaram. Etaparamoti etam pamanam paramam assati etaparamo. Tada ekanavutikappamatthake pana na beluvapakkatalapakkappamano kolo hoti, yam etarahi kolassa pamanam, ettakova hotiti attho. [159] Adhimattakisamananti ativiya kisabhavam. Asitikapabbani va kalapabbani vati yatha asitikavalliya va kalavalliya va sandhitthanesu milayitva majjhe unnatunnata 3- honti, evam mayham angapaccangani hontiti dasseti. Otthapadanti yatha otthassa padam majjhe gambhiram hoti, evameva bodhisattassa milate mamsalohite vaccadvarassa antopavitthatta anisadam majjhe gambhiram hoti. Athassa bhumiyam nisinnatthanam saraponkhena akkantam viya majjhe unnatam hoti. Vattanavaliti yatha yatthi 4- rajjuya avunitva kata vattanavali vattananam antarantara ninna hoti, vattanatthanesu unnata, evam pitthikantako unnatavanato hoti, jarasalaya gopanasiyoti jinnasalaya gopanasiyo, ta vamsato muccitva mandale patitthanti mandalato muccitva bhumiyanti evam eka upari hoti, eka hetthati oluggavilugga bhavanti. Bodhisattassa pana na evam phasuliyo, @Footnote: 1 cha.Ma. sukhapatto 2 cha.Ma. padarehi 3 cha.Ma. unnatunnatani @4 cha.Ma. ayam saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page372.

Tassa hi lohite chinne mamse milate phasulantarehi cammani hettha otinnani, tam sandhayetam vuttam. Okkhayikati hettha anupavittha. Tassa kira lohite chinne mamse milate akkhiavataka matthalungam ahacca atthamsu, tenassa evarupa akkhitaraka ahesum. Amakacchinnoti atitarunakale chinno, so hi vatatapena samphusati ceva milayati ca. Yavassu me sariputtati sariputta mayham udaracchavi yava pitthikantakam allina hoti. Athava yavassu me sariputta bhariyabhariya ahosi dukkarakarika, mayham udaracchavi yava pitthikantakam allina ahositi evamettha sambandho veditabbo. Pitthikantakanneva parigganhamiti sahaudaracchavim ganhami. Udaracchavimyeva parigganhamiti sahapitthikantakam ganhami. Avakujjo papatamiti tassa hi uccara- passavatthaya nisinnassa passavo neva nikkhamati, vaccam pana ekadvekatakatthimattam nikkhami. Balavadukkham uppadeti. Sarirato seda muccanti, tattheva avakujjo bhumiyam patati. Tenaha "avakujjo papatami"ti. Tameva kayanti tam ekanavutikappamatthake kayam. Mahasaccakasutte pana pacchimabhavakayam 1- sandhaya imameva kayanti aha. Putimulaniti mamse va lohite va sati titthanti. Tassa pana abhave cammakhande lomani viya hattheyeva lagganti, tam sandhayaha "putimulani lomani kayasma papatanti"ti. Alamariyananadassanavisesanti ariyabhavam katum samattham lokuttaramaggam. Imissayeva ariyaya pannayati vipassanaya pannaya anadhigama. Yayam ariyati ya ayam maggapanna adhigata. Idam vuttam hoti:- yatha etarahi vipassanaya pannaya adhigatatta maggapanna adhigata, evam ekanavutikappamatthake vipassanaya pannaya anadhigatatta lokuttaramaggapannam nadhigatosmiti, majjhimabhanakatthera panahu, imissayevati vuttapannapi yayam ariyati vuttapannapi maggapannayeva. Atha ne bhikkhu ahamsu "evam sante maggassa anadhigatatta maggam nadhigatosmiti @Footnote: 1 cha.Ma. pacchimabhavikakayam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page373.

Idam vuttam hoti bhante"ti, avuso kincapi dipetum na sakkomi, dvepi pana maggapannayevati, etadeva cettha yuttam. Itaratha hi ya ayanti niddeso ananurupo siya. Samsarasuddhiadivannana [160] Samsarena suddhiti bahukam samsaritva sujjhantiti vadanti. Upapattiya suddhiti bahukam upapajjitva sujjhantiti vadanti. Avasena suddhiti bahusu thanesu vasitva sujjhantiti vadanti. Tisupi thanesu samsaranakavasena samsaro. Upapajjanakavasena upapatti. Vasanakavasena avasoti khandhayeva vutta. Yannenati bahuyage yajitva sujjhantiti vadanti. Muddhavasittenati tihi sankhehi khattiyabhisekena muddhani abhisittena. Aggiparicariyayati bahuaggiparicaranena sujjhantiti vadanti. [161] Daharoti taruno. Yuvati yobbanena samannagato. Susukalakesoti sutthu kalakeso. Bhadrena yobbanena samannagatoti iminassa yena yobbanena samannagato yuva, tam yobbanam bhaddam laddhakanti dasseti. Pathamena vayasati pathamavayo nama tettimsa vassani, tena samannagatoti attho, pannaveyyattiyenati pannaveyyattibhavena. Jinnoti jarajinno. Vuddhoti vaddhitva thitaangapaccango. Mahallakoti jatiya mahallako. Addhagatoti bahuaddhanam gato cirakalatikkanto. Vayo anuppattoti vassasatassa tatiyakotthasam pacchimavayam anuppatto. Asitiko me vayo vattatiti imam kira suttam bhagava parinibbanasamvacchare kathesi. Tasma evamaha. Paramayati uttamaya. Satiyatiadisu padasatampi padasahassampi vadantasseva ugganhanasamatthata 1- sati nama. Tadeva adharanaupanibandhanasamatthata gati nama. Evam gahitam dharitam sajjhayam katum samatthaviriyam dhiti nama. Tassa atthanca karananca dassanasamatthata pannaveyyattiyam nama. @Footnote: 1 cha.Ma. gahanasamatthata

--------------------------------------------------------------------------------------------- page374.

Dalhadhammo 1- dhanuggahoti dalhadhanum gahetva thito issaso. Dalhadhanu nama dvisahassathamam vuccati, dvisahassathamam nama yassa aropitassa jiyabandho lohasisadinam bharo dande gahetva yava kanthappamana 2- ukkhittassa pathavito muccati. Sikkhitoti dasadvadasa vassani acariyakule uggahitasipPo. Katahatthoti koci sippameva ugganhati. Katahattho na hoti, ayam pana katahattho cinnavasibhavo. Katupasanoti rajakuladisu dassitasipPo. Lahukena asanenati anto susiram katva tuladini puretva katalakhaparikammena sallahukakandena. Evam katam hi ekausabhagami dve usabhani gacchati, atthausabhagami solasa usabhani gacchati. Appakasirenati niddukkhena. Atipateyyati atikkameyya. Evam adhimattasatimantoti yatha so dhanuggaho tam vidatthicaturangulacchayam sighameva atikkameti, evam padasatampi padasahassampi uggahetum upadharetum sajjhayitum atthakaranani ca upaparikkhitum samatthati 3- attho. Annatra asitapitakhayitasayitati asitapitadini hi bhagavatapi katabbani honti, bhikkhuhipi. Tasma tesam karanamattakalam thapetvati dasseti. Apariyadinnayevati aparikkhina eva. Sace hi eko bhikkhu kayanupassanam pucchati, anno vedananupassanam, anno cittanupassanam, anno dhammanupassanam. Imina puttho 4- aham pucchissamiti eko ekam na oloketi. Evam santepi tesam varo pannayati. Evam buddhanam pana varo na pannayati, vidatthicaturangulacchayam sighameva 5- atikkamanato puretaramyeva bhagava cuddasavidhena kayanupassanam, navavidhena vedananupassanam, solasavidhena cittanupassanam, pancavidhena dhammanupassanam katheti. Titthantu va tava ete cattaro. Sace hi anne cattaro sammappadhanesu, anne iddhipadesu, anne pancindriyesu, 6- anne pancabalesu, 7- anne satta bojjhangesu, anne atthasu maggangesu panham puccheyyum, tampi bhagava katheyya. Titthantu va ete attha. Sace anne sattatimsajana bodhipakkhiyesu panham puccheyyum, tampi bhagava tavadeva katheyya. Kasma? @Footnote: 1 cha.Ma. dalhadhamma 2 cha.Ma. kandappamana 3 Ma. samatthoti @4 cha.Ma. puttham 5 cha.Ma. ayam saddo na dissati @6 Ma. indriyesu 7 Ma. balesu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page375.

Yavata hi lokiyamahajana ekam padam kathenti. Tavata 1- anandatthero attha padani katheti. Anandatthere pana ekam padam kathenteyeva bhagava solasapadani katheti. Kasma? bhagavato hi jivha muduka dantavaranam suphusitam vacanam agalitam bhavangaparivaso lahuko. Tenaha "pariyadinnayevassa sariputta tathagatassa dhammadesana"ti. Tattha dhammadesanati tantithapana. Dhammapadabyanjananti paliya padabyanjanam, tassa tassa atthassa byanjanakam akkharam. Panhapatibhananti panhabyakaranam. Imina kim dasseti? tathagato pubbe daharakale akkharani sampindetva padam Vattum sakkoti, padani sampindetva gatham vattum sakkoti, catuakkharehi va atthaakkharehi va solasaakkharehi va padehi yuttaya gathaya attham vattum sakkoti. Idani pana mahallakakale akkharani sampindetva padam va, padani sampindetva gatham va, gathaya attham va vattum na sakkotiti evam natthi. Daharakale ca mahallakakale ca sabbametam tathagatassa apariyadinnamevati idam 2- dasseti. Mancakena cepi manti idam buddhabaladipanatthameva parikappetva aha. Dasabalam pana mancakam 3- aropetva gamanigamarajadhaniyo pariharanakalo nama natthi. Tathagata hi pancame ayukotthase khandiccadihi anabhibhuta suvannavannassa sarirassa vevanniye anuppatte 4- devamanussanam piyamanapakaleyeva parinibbayanti. [162] Nagasamaloti tassa therassa namam. Pathamabodhiyam hi visativassabbhantare upavananagitameghiyatthera viya ayampi bhagavato upatthako ahosi. Vijayamanoti mandamandena talavantavatena bhagavato utusukham samutthapayamano. Etadavocati sakalasuttantam sutva bhagavato pubbacaritam dukkarakaram agamma pasanno etam "acchariyam bhante"tiadivacanam avoca. Tattha accharam paharitum yuttanti acchariyam. Abhutapubbam bhutanti abhutam. Ubhayenapi attano vimhayameva dipeti. Ko namo @Footnote: 1 cha.Ma. tava 2 cha.Ma. imam @3 cha.Ma. mancake 4 cha.Ma. ananuppatte

--------------------------------------------------------------------------------------------- page376.

Ayam bhanteti idam bhaddako vatayam dhammapariyayo, handassa bhagavantam ayacitva namam ganhapemiti adhippayena aha. Athassa bhagava namam ganhanto tasma tiha tvantiadimaha. Tassattho, yasma idam suttam sutva tava lomani hatthani, tasmatiha tvam nagasamala imam dhammapariyayam "lomahamsanapariyayo"tveva nam dharehiti. Papancasudaniya majjhimanikayatthakathaya mahasihanadasuttavannana nitthita. ------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 7 page 339-376. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_rm.php?B=7&A=8663&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=7&A=8663&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=159              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=2296              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=2788              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=2788              Contents of The Tipitaka Volume 12 http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]