อรรถกถาเล่มที่ ๑๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๑)

หน้าที่ ๔๔.
เหตฺถ เทฺว ปิฏกานิ วุตฺตานิ, วินเยน วินยปิฏกํ, อิติ ตีหิ ปิฏเกหิ ปกาสิตํ
ปฏิปตฺตึ อธุนา อาคโตมฺหีติ วทติ.
       มเหสกฺขาหีติ มหาปริวาราหิ. เอเกกสฺส หิ เทวรญฺโ โกฏิสตํปิ
โกฏิสหสฺสํปิ ปริวาโร โหติ, เต อตฺตานํ มหนฺเต าเน เปตฺวา ตถาคตํ
ปสฺสนฺติ. ตตฺถ อมฺหาทิสานํ อปฺเปสกฺขานํ มาตุคามชาติกานํ กุโต โอกาโสติ
ทสฺเสติ.
       มยํปิ อาคจฺเฉยฺยามาติ อิทํ สา เทวตา "สเจปิ จกฺกวาฬํ ปูเรตฺวา
ปริสา นิสินฺนา โหติ, มหตาย ๑-  พุทฺธวีถิยา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตุํ ลภตี"ติ
ตฺวา อาห. ปุจฺฉ ภิกฺขุ ปุจฺฉ ภิกฺขูติ ถิรกรณวเสน อาเมณฺฑิตํ ๒- กตํ.
       อกฺเขยฺยสญฺิโนติ เอตฺถ "เทโว มนุสฺโส คหฏฺโ ปพฺพชิโต สตฺโต
ปุคฺคโล ติสฺโส ปุสฺโส"ติอาทินา นเยน อกฺเขยฺยโต สพฺเพสํ อกฺขานํ สพฺพาสํ
กถานํ วตฺถุภูตโต ปญฺจกฺขนฺธา "อกฺเขยฺยา"ติ วุจฺจนฺติ. "สตฺโต นโร โปโส
ปุคฺคโล อิตฺถี ปุริโส"ติ เอวํ สญฺา เอเตสํ อตฺถี"ติ สญฺิโน, อกฺเขยฺยํ เอว
สญฺิโน ๓-  อกฺเขยฺยสญฺิโน, ปญฺจสุ ขนฺเธสุ สตฺตปุคฺคลาทิสญฺิโนติ อตฺโถ.
อกฺเขยฺยสฺมึ ปติฏฺิตาติ ปญฺจสุ ขนฺเธสุ อฏฺหากาเรหิ ปติฏฺิตา. รตฺโต หิ
ราควเสน ปติฏฺิโต โหติ, ทุฏฺโ โทสวเสน, มุโฬฺห โมหวเสน, ปรามฏฺโ
ทิฏฺิวเสน, ถามคโต อนุสยวเสน, วินิพนฺโธ ๔- มานวเสน, อนิฏฺาคโต ๕-
วิจิกิจฺฉาวเสน, วิกฺเขปคโต อุทฺธจฺจวเสน ปติฏฺิโต โหตีติ. ๖- อกฺเขยฺยํ
อปริญฺายาติ ปญฺจ ขนฺเธ ตีหิ ปริญฺาหิ อปริชานิตฺวา. โยคมายนฺติ มจฺจุโนติ
มจฺจุโน โยคํ ปโยคํ ปกฺเขปํ อุปกฺเขปํ อุปกฺกมํ อพฺภนฺตรํ อาคจฺฉนฺติ, มรณวสํ ๗-
อาคจฺฉนฺตีติ ๘- อตฺโถ. เอวมิมาย คาถาย กาลิกา ๙- กามา กถิตา.
       ปริญฺายาติ าตปริญฺา ตีรณปริญฺา ปหานปริญฺาติ อิมาหิ ตีหิ
ปริญฺาหิ ปริชานิตฺวา. ตตฺถ กตมา าตปริญฺา? ปญฺจกฺขนฺเธ ปริชานาติ
"อยํ รูปกฺขนฺโธ ฯเปฯ อยํ วิญฺาณกฺขนฺโธ, อิมานิ เนสํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อิ. มหติยา   ๒ ฉ.ม. อาเมฑิตํ      ๓ ฉ.ม., อิ. อกฺเขยฺเยเสว สญฺิโนติ
@๔ ฉ.ม. วินิพทฺโธ     ๕ ฉ.ม. อนิฏฺงฺคโต   ๖ อิติ-สทฺโท น ทิสฺสติ
@๗ สี. มารวสํ        ๘ ฉ.ม. คจฺฉนฺตีติ     ๙ ก. กายิกา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๕.
ลกฺขณรสปจฺจุปฏฺานปทฏฺานานี"ติ, อยํ าตปริญฺา. กตมา ตีรณปริญฺา? เอวํ าตํ
กตฺวา ปญฺจกฺขนฺเธ ตีเรติ อนิจฺจโต ทุกฺขโต โรคโตติ ทฺวาจตฺตาฬีสาย อากาเรหิ,
อยํ ตีรณปริญฺา. กตมา ปหานปริญฺา? เอวํ ตีรยิตฺวา อคฺคมคฺเคน ปญฺจสุ
ขนฺเธสุ ฉนฺทราคํ ปชหติ, อยํ ปหานปริญฺา.
       อกฺขาตารํ น มญฺตีติ เอวํ ตีหิ ปริญฺาหิ ปญฺจกฺขนฺเธ ปริชานิตฺวา
ขีณาสโว ภิกฺขุ อกฺขาตารํ ปุคฺคลํ น มญฺติ. อกฺขาตารนฺติ กมฺมวเสน การกํ
เวทิตพฺพํ, อกฺขาตพฺพํ กเถตพฺพํ ปุคฺคลํ น มญฺติ, น ปสฺสตีติ อตฺโถ. กินฺติ
อกฺขาตพฺพํ? "ติสฺโส"ติ วา "ปุสฺโส"ติ วา เอวํ เยน เกนจิ นาเมน วา
โคตฺเตน วา ปกาเสตพฺพํ. ตญฺหิ ตสฺส น โหตีติ ตํ ตสฺส ขีณาสวสฺส น
โหติ. เยน นํ วชฺชาติ เยน นํ "ราเคน รตฺโต"ติ วา "โทเสน ทุฏฺโ"ติ วา
"โมเหน มุโฬฺห"ติ วาติ โกจิ วเทยฺย, ตํ การณํ ตสฺส ขีณาสวสฺส นตฺถิ.
       สเจ วิชานาสิ วเทหีติ สเจ เอวรูปํ ขีณาสวํ ชานาสิ, "ชานามี"ติ
วเทหิ. โน เจ ชานาสิ, อถ "น ชานามี"ติ วเทหิ. ยกฺขาติ เทวตํ
อาลปนฺโต อาห. อิติ อิมาย กถาย สนฺทิฏฺิโก นววิโธ โลกุตฺตรธมฺโม กถิโต.
สาธูติ อายาจนตฺเถ นิปาโต.
       โย มญฺตีติ โย อตฺตานํ "อหํ สโม"ติ วา "วิเสสี"ติ วา
"นิหีโน"ติ วา มญฺติ. เอเตน "เสยฺโยหมสฺมี"ติอาทโย ตโย มานา คหิตาว.
เตสุ คหิเตสุ นว มานา คหิตาว โหนฺติ. โส วิวเทถ เตนาติ โส ปุคฺคโล
เตเนว มาเนน เยน เกนจิ ปุคฺคเลน สทฺธึ "เกน มํ ตฺวํ ปาปุณาสิ,
กึ ชาติยา ปาปุณาสิ, อุทาหุ โคตฺเตน, กุลปเทเสน, วณฺณโปกฺขรตาย,
พาหุสจฺเจน, ธุตคุเณนา"ติ เอวํ วิวเทยฺย. อิติ อิมายปิ อุปฑฺฒคาถาย กาลิกา
กามา กถิตา.
       ตีสุ วิธาสูติ ตีสุ มาเนสุ. "เอกวิเธน รูปสงฺคโห"ติอาทีสุ ๑- หิ โกฏฺาโส
"วิธา"ติ ๒- วุตฺโต. "กถํวิธํ สีลวนฺตํ วทนฺติ, กถํวิธํ ปญฺวนฺตํ
วทนฺตี"ติอาทีสุ ๓- อากาโร. ๔- "ติสฺโส อิมา ภิกฺขเว วิธา, กตมา ติสฺโส?
เสยฺโยหมสฺมีติ วิธา,
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ. สงฺคณิ. ๓๔/๕๘๔/๑๖๘ รูปกณฺฑ ๒ ฉ.ม. วิโธ ๓ สํ. สคา. ๑๕/๙๕/๖๑ นนฺทนสุตฺต
@๔ ม. สภาโว, อฏฺสาสินี หน้า ๔๔๘ รูปวิภตฺติเอกกนิทฺเทสวณฺณนา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๖.
สทิโสหมสฺมีติ วิธา, หีโนหมสฺมีติ วิธา"ติอาทีสุ ๑- มาโน "วิธา"ติ วุตฺโต,
อิธาปิ มาโนว. เตน วุตฺตํ "ตีสุ วิธาสูติ ตีสุ มาเนสู"ติ. อวิกมฺปมาโนติ โส
ปุคฺคโล เอเตสุ สงฺเขปโต ตีสุ, วิตฺถารโต นวสุ มาเนสุ น กมฺปติ น จลติ.
สโม วิเสสีติ น ตสฺส โหตีติ ตสฺส ปหีนมานสฺส ขีณาสวสฺส "อหํ สทิโส"ติ
วา "เสยฺโย"ติ วา "หีโน"ติ วา น โหตีติ ทสฺเสติ. ปจฺฉิมปทํ วุตฺตนยเมว.
อิติ อิมายปิ อุปฑฺฒคาถาย นววิโธ สนฺทิฏฺิโก โลกุตฺตรธมฺโม กถิโต.
       ปหาสิ สงฺขนฺติ "ปฏิสงฺขา โยนิโส อาหารํ อาหาเรตี"ติอาทีสุ ๒-  ปญฺา
"สงฺขา"ติ อาคตา. "อตฺถิ เต โกจิ คณโก วา มุทฺทิโก วา สงฺขายิโก วา,
โย ปโหติ คงฺคาย วาลิกํ คเณตุนฺ"ติ ๓- เอตฺถ คณนา. "สญฺานิทานา หิ
ปปญฺจสงฺขา"ติอาทีสุ ๔- โกฏฺาโส. "ยา เตสํ เตสํ ธมฺมานํ สงฺขา สมญฺา"ติ ๕-
เอตฺถ ปณฺณตฺติ "สงฺขา"ติ อาคตา. อิธาปิ อยเมว อธิปฺเปตา. ปหาสิ สงฺขนฺติ
ปทสฺส หิ อยมตฺโถ ๖- :- รตฺโต ทุฏฺโ มุโฬฺหติ อิมํ ปณฺณตฺตึ ขีณาสโว
ปหาสิ ชหิ ปชหีติ.
       น วิมานมชฺฌคาติ นวเภทํ ติวิธมานํ น อุปคโต. นิวาสนฏฺเน วา
มาตุกุจฺฉิ "วิมานนฺ"ติ วุจฺจติ, ตํ อายตึ ปฏิสนฺธิวเสน น อุปคจฺฉีติปิ อตฺโถ.
อนาคตตฺเถ อตีตวจนํ. อจฺเฉชฺชีติ ฉินฺทิ. ฉินฺนคนฺถนฺติ จตฺตาโร คนฺเถ
ฉินฺทิตฺวา ิตํ. อนิฆนฺติ นิทฺทุกฺขํ. นิราสนฺติ นิตฺตณฺหํ. ปริเยสมานาติ
โอโลกยมานา. นาชฺฌคมุนฺติ น อธิคจฺฉนฺติ น วินฺทนฺติ น ปสฺสนฺติ.
วตฺตมานตฺเถ อตีตวจนํ. อิธ วา หุรํ วาติ อิธ โลเก วา ปรโลเก วา.
สพฺพนิเวสเนสูติ ตโย ภวา, จตสฺโส โยนิโย, ปญฺจ คติโย, สตฺต วิญฺาณฏฺิติโย,
นว สตฺตาวาสา, อิติ อิเมสุ สพฺเพสุปิ สตฺตนิเวสเนสุ เอวรูปํ ขีณาสวํ
กายสฺส เภทา อุปปชฺชมานํ วา อุปปนฺนํ วา ๗- น ปสฺสนฺตีติ อตฺโถ. อิมาย
คาถาย สนฺทิฏฺิกํ โลกุตฺตรธมฺมเมว กเถสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ สํ. มหา. ๑๙/๑๖๒/๕๒  วิธาสุตฺต     ๒ สํ. สฬา. ๑๘/๑๘๕/๑๓๑  โลกกามคุณวคฺค,-
@  ๓๑๘/๒๒๑ อาสีวิสวคฺค (สฺยา)        ๓ สํ. สฬา. ๑๘/๗๕๖/๔๕๗ อพฺยากตสํยุตฺต
@๔ ขุ. สุตฺต ๒๕/๘๘๑/๕๐๖ กลหวิวาทสุตฺค  ๕ อภิ. สงฺคณิ. ๓๔/๑๓๑๓/๒๙๗ นิกฺเขปกณฺฑ
@๖ ฉ.ม. อยเมวตฺโถ                 ๗ ฉ.ม. อุปฺปชฺชมานํ วา อุปฺปนฺนํ วา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๗.
       อิมญฺจ คาถํ สุตฺวา สาปิ เทวตา อตฺถํ สลฺลกฺเขสิ, เตเนว การเณน อิมสฺส
ขฺวาหํ ภนฺเตติอาทิมาห. ตตฺถ ปาปํ น กยิราติ คาถาย ทสกุสลกมฺมปถวเสนปิ
กเถตุํ วฏฺฏติ อฏฺงฺคิกมคฺควเสนปิ. ทสกุสลกมฺมปถวเสน ตาว วจสาติ จตุพฺพิธํ
วจีสุจริตํ คหิตํ. มนสาติ ติวิธํ มโนสุจริตํ คหิตํ. กาเยน วา กิญฺจน
สพฺพโลเกติ ติวิธํ กายสุจริตํ คหิตํ. อิเม ตาว ทสกุสลกมฺมปถธมฺมา โหนฺติ.
กาเม ปหายาติ อิมินา ปน กามสุขลฺลิกานุโยโค ปฏิกฺขิตฺโต. สติมา สมฺปชาโนติ
อิมินา ทสกุสลกมฺมปถการกํ ๑- สติสมฺปชญฺ คหิตํ. ทุกฺขํ น เสเวถ อนตฺถสญฺหิตนฺติ
อิมินา อตฺตกิลมถานุโยโค ปฏิสิทฺโธ. อิติ เทวตา "อุโภ อนฺเต
วชฺเชตฺวา การเกหิ ๒- สติสมฺปชญฺเหิ สทฺธึ ทสกุสลกมฺมปถธมฺเม ตุเมฺหหิ กถิเต
อาชานามิ ภควา"ติ วทติ.
       อฏฺงฺคิกมคฺควเสน ปน อยํ นโย:- ตสฺมึ กิร าเน มหตีธมฺมเทสนา
อโหสิ. เทสนาปริโยสาเน สา เทวตา ยถาฏฺาเน ิตาว เทสนานุสาเรน าณํ
เปเสตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺาย อตฺตนา อธิคตํ อฏฺงฺคิกมคฺคํ ทสฺเสนฺตี
เอวมาห. ตตฺถ วจสาติ สมฺมาวาจา คหิตา, มโน ปน องฺคํ น โหตีติ มนสาติ
มคฺคสมฺปยุตฺตกจิตฺตํ ๓- คหิตํ. กาเยน วา กิญฺจน สพฺพโลเกติ สมฺมากมฺมนโต
คหิโต, อาชีโว ปน วาจากมฺมนฺตปกฺขิกตฺตา คหิโตว โหติ. สติมาติ อิมินา
วายามสติสมาธโย คหิตา. สมฺปชาโนติ ปเทน สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาสงฺกปฺโป. กาเม
ปหาย ทุกฺขํ น เสเวถาติ ปททฺวเยน อนฺตทฺวยวชฺชนํ. ๔-  อิติ อิเม เทฺว อนฺเต
อนุปคมฺม มชฺฌิมํ ปฏิปทํ ตุเมฺหหิ กถิตํ อาชานามิ ภควาติ วตฺวา ตถาคตํ
คนฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามีติ.
                       สมิทฺธิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         นนฺทนวคฺโค ทุติโย.
                           -----------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม....การณํ  ๒ ฉ.ม. วิวชฺเชตฺวา การเณหิ
@๓ สี. มคฺคสมฺปยุตฺตํ..., ฉ.ม. มคฺคสมฺปยุตฺตกํ จิตฺตํ  ๔ สี. อนฺตทฺวยวชฺชํ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๑ หน้า ๔๔-๔๗.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=11&A=1152&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=11&A=1152&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=15&i=44
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=15&A=248
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=15&A=209
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=15&A=209
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_15