อรรถกถาเล่มที่ ๑๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๒)

หน้าที่ ๕๓.
      [๔๕] ตติเย อคฺควตีติ อุตฺตมปุคฺคลวตี, อคฺคาย วา อุตฺตมาย ปฏิปตฺติยา
สมนฺนาคตา. ตโต วิปรีตา อนคฺควตี. พาหุลฺลิกาติ จีวราทิพาหุลฺลาย ปฏิปนฺนา.
สาสนํ สิถิลํ คณฺหนฺตีติ สาถลิกา. โอกฺกมเน ปุพฺพงฺคมาติ เอตฺถ โอกฺกมนํ วุจฺจติ
อโธคมนฏฺเน ๑- ปญฺจนีวรณานิ, เต ปญฺจนีวรณปูรเณน ๒- ปุพฺพงฺคมาติ วุตฺตํ
โหติ. ปวิเวเกติ อุปธิวิเวเก นิพฺพาเน. นิกฺขิตฺตธุราติ ติวิเธปิ วิเวเก
โอโรปิตธุรา. ๓- น วิริยํ อารภนฺตีติ ทุวิธํปิ วิริยํ น กโรนฺติ. อปฺปตฺตสฺส
ปตฺติยาติ ปุพฺเพ อปฺปตฺตชฺฌานวิปสฺสนามคฺคผลวิเสสสฺส ปตฺติอตฺถาย. อิตรํ
ปททฺวยํ ตสฺเสว เววจนํ. ปจฺฉิมา ชนตาติ สทฺธิวิหาริกอนฺเตวาสิกชโน. ทิฏฺานุคตึ
อาปชฺชตีติ อาจริยุปชฺฌาเยหิ กตํ อนุกโรนฺโต ทิฏฺสฺส เตสํ อาจารสฺส อนุคตึ
อาปชฺชติ นาม. เสสํ วุตฺตปฏิปกฺขนเยน เวทิตพฺพํ.
      [๔๖] จตุตฺเถ อริยาติ อริยสาวกปริสา. อนริยาติ ปุถุชฺชนปริสา. "อิทํ
ทุกฺขนฺ"ติ ยถาภูตํ นปฺปชานนฺตีติ เปตฺวา ตณฺหํ เตภูมิกา ปญฺจกฺขนฺธา
ทุกฺขสจฺจํ นาม, เอตฺตกเมว ทุกฺขํ, อิโต อุทฺธํ ทุกฺขํ นตฺถีติ ยถาสภาวโต
นปฺปชานนฺติ. เอส นโย สพฺพตฺถ. เสสปเทสุ ปน ตสฺส ทุกฺขสฺส สมุฏฺาปิกา
ปุริมตณฺหา ทุกฺขสมุทโย นาม, ตสฺสาเยว ตณฺหาย, ทฺวินฺนํปิ วา เตสํ สจฺจานํ
อจฺจนฺตกฺขโย อสมุปฺปตฺติ ทุกฺขนิโรโธ นาม, อฏฺงฺคิโก อริยมคฺโค
ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา นามาติ เอวํ อิมสฺมึ สุตฺเต จตูหิ สจฺเจหิ จตฺตาโร
มคฺคา จ จตฺตาริ จ ผลานิ กถิตานิ.
      [๔๗] ปญฺจเม ปริสากสโฏติ สกฏปริสา กจวรปริสา ปลาสปริสาติ ๔-
อตฺโถ. ปริสามณฺโฑติ ปสนฺนปริสา สารปริสาติ อตฺโถ. ฉนฺทาคตึ คจฺฉนฺตีติ
ฉนฺเทน อคตึ คจฺฉนฺติ, อกตฺตพฺพํ กโรนฺตีติ อตฺโถ. เสสปเทสุปิ เอเสว นโย.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. อวคมนฏฺเน  ๒ ฉ.ม.,อิ. เตน ปญฺจนีวรณปูรเณ, ม. เต ปญฺจนีวรเณ ปูรเณ
@๓ สี.,อิ. นิกฺขิตฺตธุรา โอโรปิตธุรา  ๕ ม. ปลาปปริสาติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๔.
อิมานิ ปน จตฺตาริ อคติคมนานิ ภณฺฑภาชนีเย จ วินิจฺฉยฏฺาเน จ ลพฺภนฺติ.
ตตฺถ ภณฺฑภาชนีเย ตาว อตฺตโน ภาริยฏฺาเน ปน ๑- อตฺตโน ภารภูตานํ ภิกฺขูนํ
อมนาเป ภณฺฑเก ปตฺเต ตํ ปริวตฺเตตฺวา อมนาปํ เทนฺโต ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ
นาม. อตฺตโน ปน อภารภูตานํ มนาเป ภณฺฑเก ปตฺเต ตํ ปริวตฺเตตฺวา มนาปํ
เทนฺโต โทสาคตึ คจฺฉติ นาม. ภณฺฑภาชนียวตฺถุญฺจ ิติกญฺจ ๒- อชานนฺโต โมหาคตึ
คจฺฉติ นาม. มุขรานํ วา ราชาทินิสฺสิตานํ วา "อิเม เม ๓- อมนาเป ภณฺฑเก
ทินฺเน อนตฺถํปิ กเรยฺยุนฺ"ติ ภเยน ปริวตฺเตตฺวา มนาปํ เทนฺโต ภยาคตึ คจฺฉติ
นาม. โย จ เอวํ น คจฺฉติ, สพฺเพสํ ตุลาภูโต มชฺฌตฺโต ปมาณคโต ๔- หุตฺวา
ยํ ยสฺส ปาปุณาติ, ตญฺเว ตสฺส เทติ, อยํ จตุพฺพิธํปิ อคติคมนํ ๕- น คจฺฉติ
นาม. วินิจฺฉยฏฺาเน ปน อตฺตโน ภารภูตสฺส ครุกาปตฺตึ ลหุกาปตฺตีติ กตฺวา
กเถนฺโต ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ นาม. อิตรสฺส ลหุกาปตฺตึ ครุกาปตฺตีติ กตฺวา
กเถนฺโต โทสาคตึ คจฺฉติ นาม. อาปตฺติวุฏฺานํ ปน อาปตฺติกฺขนฺธกํ ๖- จ
อชานนฺโต โมหาคตึ คจฺฉติ นาม. มุขรสฺส วา ราชูหิ ปูชิตสฺส วา "อยํ
เม ครุกํ กตฺวา อาปตฺตึ กเถนฺตสฺส อนตฺถํปิ กเรยฺยา"ติ ครุกเมว ลหุกาติ
กตฺวา กเถนฺโต ภยาคตึ คจฺฉติ นาม. โย ปน สพฺเพสํ ยถาภูตเมว กเถติ,
อยํ จตุพฺพิธํปิ อคติคมนํ น คจฺฉติ นามาติ. ๗-
      [๔๘] ฉฏฺเ อุกฺกาจิตวินีตาติ ทุพฺพินีตา. โน ปฏิปุจฺฉาวินีตาติ น
ปุจฺฉิตฺวา ๘- วินีตา. คมฺภีราติ ปาลิวเสน คมฺภีรา จูฬเวทลฺลสุตฺตสทิสา. ๙-
คมฺภีรตฺถาติ อตฺถวเสน คมฺภีรา มหาเวทลฺลสุตฺตสทิสา. โลกุตฺตราติ
โลกุตฺตรอตฺถทีปกา. สุญฺตาปฏิสํยุตฺตาติ สตฺตสุญฺตธมฺมมตฺตเมว ปกาสกา
อสงฺขตสํยุตฺตสทิสา. ๑๐- น อญฺาจิตฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ภาริยฏฺาเน ปนาติ ปาโ น ทิสฺสติ  ๒ ม. ภณฺฑภาชนิยํ วตฺตญฺจ
@๑ วิหิตญฺจ   ๓ ม. อิเมสํ  ๔ ฉ.ม. ปมาณภูโต  ๕ สี.,อิ. อคตึ
@๖ ฉ.,อิ. สมุจฺจยกฺขนฺธกญฺจ  ๗ ฉ.ม.,อิ. นาม  ๘ สี.,อิ. ปุจฺฉิตฺวา ปุจฺฉิตฺวา
@๙ ฉ.ม.,อิ. สลฺลสุตฺตสทิสา  ๑๐ สี.,อิ. สญฺาสงฺขตสํยุตฺตสทิสา,
@ม. สงฺขตสํยุตฺตสทิสา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๕.
อุปฏฺเปนฺตีติ วิชานนตฺถาย จิตฺตํ น อุปฏฺเปนฺติ, นิทฺทายนฺติ วา อญฺวิหิตา
วา โหนฺติ. อุคฺคเหตพฺพํ ปริยาปุณิตพฺพนฺติ อุคฺคเหตพฺเพ จ ปริยาปุณิตพฺเพ จ.
กวิกตาติ ๑- กวีหิ กตา. อิตรํ ตสฺเสว เววจนํ. จิตฺตกฺขราติ วิจิตฺรอกฺขรา. อิตรํ
ตสฺเสว เววจนํ. พาหิรกาติ สาสนโต พหิภูตา. สาวกภาสิตาติ เตสํ ๒- สาวเกหิ
ภาสิตา. สุสฺสูสนฺตีติ อกฺขรจิตฺตตาย เจว ปทสมฺปตฺติยา ๓- จ อตฺตมนา หุตฺวา
สุณนฺติ. น เจว อญฺมญฺ ปฏิปุจฺฉนฺตีติ อญฺมญฺ อตฺถํ วา อนุสนฺธึ
วา ปุพฺพาปรํ วา เนว ปุจฺฉนฺติ. น ปฏิวิจรนฺตีติ ๔- ปุจฺฉนตฺถาย จาริกํ น
วิจรนฺติ. อิทํ กถนฺติ อิทํ พฺยญฺชนํ กถํ โรเปตพฺพํ กินฺติ โรเปตพฺพํ. อิมสฺส
กฺวตฺโถติ อิมสฺส ภาสิตสฺส โก อตฺโถ, กา อนุสนฺธิ, กึ ปุพฺพาปรํ. อวิวฏนฺติ
ปฏิจฺฉนฺนํ. น วิวรนฺตีติ น อุคฺฆาเฏนฺติ. อนุตฺตานีกตนฺติ อปากฏํ. น
อุตฺตานีกโรนฺตีติ ปากฏํ น กโรนฺติ. กงฺขาานิเยสูติ กงฺขาย การณภูเตสุ.
สุกฺกปกฺโข วุตฺตวิปลฺลาเสน เวทิตพฺโพ.
      [๔๙] สตฺตเม อามิสครูติ จตุปจฺจยครุกา โลกุตฺตรธมฺเม ๕- ลามกโต คเหตฺวา
ิตปริสา. สทฺธมฺมครูติ นวโลกุตฺตรธมฺเม ครุเก กตฺวา จตฺตาโร ปจฺจเย ลามกโต ๖-
คเหตฺวา ิตปริสา. อุภโตภาควิมุตฺโตติ ทฺวีหิ ภาเคหิ วิมุตฺโต. ปญฺาวิมุตฺโตติ
ปญฺาย วิมุตฺโต สุกฺขวิปสฺสกขีณาสโว. กายสกฺขีติ กาเยน ฌานผสฺสํ ผุสิตฺวา
ปจฺฉา นิโรธํ นิพฺพานํ สจฺฉิกตฺวา ิโต. ทิฏฺิปฺปตฺโตติ ๗- ทิฏฺนฺตํ ปตฺโต.
อิเม เทฺวปิ จตูสุ าเนสุ ลพฺภนฺติ. สทฺธาวิมุตฺโตติ สทฺทหนฺโต วิมุตฺโต.
อยํปิ ฉสุ าเนสุ ลพฺภติ. ธมฺมํ อนุสฺสรตีติ ธมฺมานุสารี. สทฺธํ อนุสฺสรตีติ
สทฺธานุสารี. อิเม เทฺวปิ ปมมคฺคสมงฺคิโน. กลฺยาณธมฺโมติ สุนฺทรธมฺโม. ทุสฺสีโล
ปาปธมฺโมติ ทุสฺสีโล ๘- ลามกธมฺโม. อิมํ กสฺมา คณฺหนฺติ? สพฺเพสุ หิ เอกสทิเสสุ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. กวิตาติ  ๒ ฉ.ม.,อิ. เตสํ เตสํ  ๓ ฉ.,อิ. สรสมฺปตฺติยา
@๔ ฉ.ม. น จ ปฏิวิจรนฺตีติ, อิ. ปฏิวิจรนฺตีติ   ๕ ฉ.ม.,อิ. โลกุตฺตรธมฺมํ
@๖ สี.,อิ. โอมกโต   ๗ สี. ทิฏฺปฺปตฺโตติ  ๘ ฉ.ม.,อิ. นิสฺสีโล
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๖.
ชาเตสุ สีลวนฺเตสุ พลวคารวํ น โหติ, เอกจฺเจสุ ปน ทุสฺสีเลสุ สติ สีลวนฺตานํ
อุปริ พลวคารวํ ๑- โหตีติ มญฺนฺตา คณฺหนฺติ. เต เตน ลาภํ ลภนฺตีติ เต
ภิกฺขู เอกจฺจานํ วณฺณํ เอกจฺจานํ อวณฺณํ ๒- กเถตฺวา จตฺตาโร ปจฺจเย ลภนฺติ.
คธิตาติ ตณฺหาย คธิตา. มุจฺฉิตาติ ตณฺหาวเสน มุจฺฉิตา. อชฺโฌปนฺนาติ อชฺโฌสาย
คิลิตฺวา ปรินิฏฺเปตฺวา ิตา. อนาทีนวทสฺสาวิโนติ อปจฺจเวกฺขิตปริโภเค อาทีนวํ
อปสฺสนฺตา. อนิสฺสรณปญฺาติ จตูสุ ปจฺจเยสุ ฉนฺทราคอปกฑฺฒนาย นิสฺสรณปญฺาย
วิรหิตา อิทมตฺถํ เอตนฺติ อชานนฺตา. ปริภุญฺชนฺตีติ สจฺฉนฺทราคา หุตฺวา
ปริภุญฺชนฺติ.
      สุกฺกปกฺเข อุภโตภาควิมุตฺโตติอาทีสุ อยํ สตฺตนฺนํ อริยปุคฺคลานํ
สงฺเขปปฺปกาสนา:- เอโก ภิกฺขุ ปญฺาธุเรน อภินิวิฏฺโ อฏฺ สมาปตฺติโย
นิพฺพตฺเตตฺวา โสตาปตฺติมคฺคํ ปาปุณาติ. โส ตสฺมึ ขเณ ธมฺมานุสารี นาม โหติ,
โสตาปตฺติผลาทีสุ ฉสุ าเนสุ กายสกฺขี นาม, อรหตฺตผลกฺขเณ อุภโตภาควิมุตฺโต นาม
โหติ. สมาปตฺตีหิ วิกฺขมฺภนวิมุตฺติยา มคฺเคน สมุจฺเฉทวิมุตฺติยาติ ทฺวิกฺขตฺตุํ
วา ทฺวีหิ วา ภาเคหิ วิมุตฺโตติ อตฺโถ. อปโร ปญฺาธุเรน อภินิวิฏฺโ สมาปตฺติโย
นิพฺพตฺเตตุํ อสกฺโกนฺโต สุกฺขวิปสฺสโกว หุตฺวา โสตาปตฺติมคฺคํ ปาปุณาติ. โส
ตสฺมึ ขเณ ธมฺมานุสารี นาม โหติ, โสตาปตฺติผลาทีสุ ฉสุ าเนสุ ทิฏฺิปฺปตฺโต
นาม โหติ, อรหตฺตผลกฺขเณ ปญฺาวิมุตฺโต นาม. อปโร สทฺธาธุเรน อภินิวิฏฺโ
อฏฺ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา โสตาปตฺติมคฺคํ ปาปุณาติ. โส ตสฺมึ ขเณ
สทฺธานุสารี นาม โหติ, โสตาปตฺติผลาทีสุ ฉสุ าเนสุ กายสกฺขี นาม, อรหตฺต-
ผลกฺขเณ อุภโตภาควิมุตฺโต นาม. อปโร สทฺธาธุเรน อภินิวิฏฺโ สมาปตฺติโย
นิพฺพตฺเตตุํ อสกฺโกนฺโต สุกฺขวิปสฺสโกว หุตฺวา โสตาปตฺติมคฺคํ ปาปุณาติ. โส
ตสฺมึ ขเณ สทฺธานุสารี นาม โหติ, โสตาปตฺติผลาทีสุ ฉสุ าเนสุ สทฺธาวิมุตฺโต
@เชิงอรรถ: ๑ ม. พลวภาวํ  ๒ ม. วณฺณํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๗.
นาม, อรหตฺตผลกฺขเณ ปญฺาวิมุตฺโต นาม.
      [๕๐] อฏฺเม วิสมาติ ปกฺขลนฏฺเน ๑- วิสมา. สมาติ นิปฺปกฺขลนฏฺเน ๒-
สมา. อธมฺมกมฺมานีติ อุทฺธมฺมานิ กมฺมานิ. อวินยกมฺมานีติ อุพฺพินยานิ กมฺมานิ.
      [๕๑] นวเม อธมฺมิกาติ นิทฺธมฺมา. ๓- ธมฺมิกาติ ธมฺมยุตฺตา.
      [๕๒] ทสเม อธิกรณนฺติ วิวาทาธิกรณาทิ จตุพฺพิธํ อธิกรณํ. อาทิยนฺตีติ
คณฺหนฺติ. สญฺาเปนฺตีติ ชานาเปนฺติ. น จ สญฺตฺตึ อุปคจฺฉนฺตีติ สญฺาปนตฺถํปิ
น สนฺนิปตนฺติ. น จ นิชฺฌาเปนฺตีติ น เปกฺขาเปนฺติ. น จ นิชฺฌตฺตึ อุปคจฺฉนฺตีติ
อญฺมญฺ นิชฺฌาปนตฺถาย น สนฺนิปตนฺติ. อสญฺตฺติพลาติ อสญฺตฺติเยว พลํ
เอเตสนฺติ อสญฺตฺติพลา. อปฺปฏินิสฺสคฺคมนฺติโนติ เยสญฺหิ เอวํ โหติ "สเจ
อเมฺห หิ คหิตํ อธิกรณํ ธมฺมิกํ ภวิสฺสติ, คณฺหิสฺสาม. สเจ อธมฺมิกํ,
วิสฺสชฺเชสฺสามา"ติ, เต ปฏินิสฺสคฺคมนฺติโน นาม โหนฺติ. อิเม ปน น ตถา
มนฺเตตีติ อปฺปฏินิสฺสคฺคมนฺติโน. ถามสา ปรามาสา อภินิวิสฺสาติ ทิฏฺิถาเมน จ
ทิฏฺิปรามาเสน จ อภินิวิสิตฺวา. อิทเมว สจฺจนฺติ อิทํ อมฺหากํ วจนเมว สจฺจํ.
โมฆมญฺนฺติ อวเสสานํ วจนํ โมฆํ ตุจฺฉํ. สุกฺกปกฺโข อุตฺตานตฺโถเยวาติ.
                         ปริสวคฺโค ปญฺจโม.
                        ปมปณฺณาสโก นิฏฺิโต.
                          ------------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. สปกฺขลนฏฺเน  ๒ สี.,อิ. วินิปกฺขลนฏฺเน  ๓ ม. อธมฺมยุตฺตา

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๕๓-๕๗.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=15&A=1202&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=1202&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=287
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=1841
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=1820
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=1820
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_20