อรรถกถาเล่มที่ ๑๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๒)

หน้าที่ ๓๘๗.
                         ๑๗. ๒. ปฏิปทาวคฺค
                        ๑. สงฺขิตฺตสุตฺตวณฺณนา
     [๑๖๑] ทุติยสฺส ปเม ๑- สุขปฏิกฺเขเปน ทุกฺขา. ปฏิปชฺชิตพฺพโต ปฏิปทา
เอติสฺสาติ ทุกฺขาปฏิปทา. ๑- อสีฆปฺปวตฺตตาย ครุภาเวน ทนฺธา อภิญฺา เอติสฺสาติ
ทนฺธาภิญฺา. อิมินา เนเยน สพฺพปเทสุปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
                        ๒. วิตฺถารสุตฺตวณฺณนา
     [๑๖๒] ทุติเย อภิกฺขณนฺติ อภิณฺหํ. อานนฺตริยนฺติ อนนฺตรวิปากทายกํ
มคฺคสมาธึ. อาสวานํ ขยายาติ อรหตฺตผลตฺถาย. ปญฺจินฺทฺริยานีติ
วิปสฺสนาปญฺจมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ. ปญฺินฺทฺริยนฺติ หิ เอตฺถ วิปสฺสนาปญฺาว
ปญฺินฺทฺริยนฺติ อธิปฺเปตา. ๒- เสสเมตฺถ ปาลิวเสน อุตฺตานเมว.
     อิมาสํ ปน ปฏิปทานํ อยํ วิภาคกถา:- อิธ ภิกฺขุ ปุพฺเพ อกตาภินิเวโส
ปุพฺพภาเค รูปปริคฺคเห กิลมติ, อรูปปริคฺคเห กิลมติ, ปจฺจยปริคฺคเห กิลมติ ตีสุ
าเนสุ กิลมติ, มคฺคามคฺเค กิลมติ. เอวํ ปญฺจสุ าเนสุ กิลมนฺโต วิปสฺสนํ
ปาปุณาติ. วิปสฺสนํ ปตฺวา อุทยพฺพยานุปสฺสเน ภงฺคานุปสฺสเน ภยตุปฏฺาเน
อาทีนวานุปสฺสเน นิพฺพิทานุปสฺสเน มุญฺจิตุกมฺยตาาเณ สงฺขารุเปกฺขาาเณ
อนุโลมาเณ โคตฺรภุาเณติ อิเมสุ นวสุ วิปสฺสนาาเณสุปิ กิลมิตฺวา โลกุตฺตรมคฺคํ
ปาปุณาติ. ตสฺส โส โลกุตฺตรมคฺโค เอวํ ทุกฺเขน ครุภาเวน สจฺฉิกตตฺตา ทุกฺขาปฏิปโท
ทนฺธาภิญฺโ นาม ชาโต. โย ปน ปุพฺพภาเค ปญฺจสุ าเณสุ กิลมนฺโต อปรภาเค นวสุ
วิปสฺสนาาเณสุ อกิลมิตฺวา มคฺคํ สจฺฉิกโรติ, ตสฺส โส มคฺโค เอวํ ทุกฺเขน
อครุภาเวน สจฺฉิกตตฺตา ทุกฺขาปฏิปโท ขิปฺปาภิญฺโ นาม ชาโต. อิมินา อุปาเยน
อิตราปิ เทฺว เวทิตพฺพา.
@เชิงอรรถ: ๑-๑ สี. สุขปฏิกฺเขเปน ทุกฺขา, ปฏิปชฺชิตพฺพโต ปฏิปทา      ๒ ฉ.ม. อธิปฺเปตํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๘๘.
     โคณปริเยสกอุปมาหิ เจตา วิภาเวตพฺพา:- เอกสฺส หิ ปุริสสฺส จตฺตาโร
โคณา ปลายิตฺวา อฏวึ ปวิฏฺา. โส สกณฺฏเก สคหเน ๑- วเน เต ปริเยสนฺโต
คตมคฺเคเนว กิจฺเฉน กสิเรน คนฺตฺวา คหนฏฺาเนเยว นิลีเน โคเณปิ กิจฺเฉน
กสิเรน อทฺทส. เอโก กิจฺเฉน คนฺตฺวา ๒- อพฺโภกาเส ิเต ขิปฺปเมว อทฺทส.
อปโร อคหเนน อพฺโภกาสมคฺเคน คนฺตฺวา คหนฏฺาเน นิลีเน กิจฺเฉน กสิเรน
อทฺทส. อปโร อพฺโภกาสมคฺเคเนว สุเขน คนฺตฺวา อพฺโภกาเส ิเตเยว ขิปฺปํ
อทฺทส. ตตฺถ จตฺตาโร โคณา วิย จตฺตาโร อริยมคฺคา ทฏฺพฺพา. โคเณ ปริเยสนฺโต
ปุริโส วิย โยคาวจโร, คหนมคฺเคน กิจฺเฉน กสิเรน คมนํ วิย ปุพฺพภาเค
ปญฺจสุ าเณสุ กิลมโต ทุกฺขาปฏิปทา. คหนฏฺาเน นิลีนานํ กิจฺเฉเนว
ทสฺสนํ วิย อปรภาเค นวสุ าเณสุ กิลมนฺตสฺส อริยมคฺคานํ ทสฺสนํ. อิมินา
อุปาเยน เสสอุปมาปิ โยเชตพฺพา.
                         ๓. อสุภสุตฺตวณฺณนา
     [๑๖๓] ตติเย อสุภานุปสฺสี กาเย วิหรตีติ อตฺตโน กรชกาเย "ยถา เอตํ, ตถา
อิทนฺ"ติ อิมินา นเยน พหิทฺธา ทิฏฺานํ ทสนฺนํ อสุภานํ อุปสํหรณวเสน อสุภานุปสฺสี
วิหรติ, อตฺตโน กายํ อสุภโต ปฏิกูลโต าเณน ปสฺสตีติ อตฺโถ. อาหาเร
ปฏิกูลสญฺีติ ๓- นวนฺนํ ปฏิกูลานํ วเสน กวฬิงฺการาหาเร ปฏิกูลสญฺี. สพฺพโลเก
อนภิรติสญฺีติ สพฺพสฺมึปิ เตธาตุเก โลกสนฺนิวาเส อนภิรตาย อุกฺกณฺิตสญฺาย
สมนฺนาคโต. สพฺพสงฺขาเรสุ อนิจฺจานุปสฺสีติ สพฺเพปิ เตภูมิกสงฺขาเร
อนิจฺจโต อนุปสฺสนฺโต. มรณสญฺาติ มรณํ อารพฺภ อุปฺปนฺนสญฺา. อชฺฌตฺตํ
สุปฏฺิตา โหตีติ นิยกชฺฌตฺเต สุฏฺุ อุปฏฺิตา โหติ. เอตฺตาวตา พลววิปสฺสนา
กถิตา. เสขพลานีติ สิกฺขนกานํ พลานิ. เสสเมตฺถ ปาลิวเสน อุตฺตานเมว.
"อสุภานุปสฺสี"ติอาทีนิ ปน ทุกฺขาย ปฏิปทาย ทสฺสนตฺถํ วุตฺตานิ,
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สกลคหเน     ๒ ฉ.ม. อปโร อพฺโภกาสมคฺเคน สุเขน คนฺตฺวา
@๓ ก. อนภิรตสญฺีติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๘๙.
ปมชฺฌานาทีนิ สุขาย. อสุภาทีนิ หิ ปฏิกูลารมฺมณานิ, เตสุ ปน ปกติยาว
สมฺปิยายมานํ ๑- จิตฺตํ อลฺลียติ. ตสฺมา ตานิ ภาเวนฺโต ทุกฺขาปฏิปทํ ปฏิปนฺโน
นาม โหติ. ปมชฺฌานาทีนิ  ปณีตสุขานิ, ตสฺมา ตานิ ปฏิปนฺโน สุขาปฏิปทํ ปฏิปนฺโน
นาม โหติ.
     อยมฺปเนตฺถ สพฺพสาธารณา อุปมา:- สงฺคามาวจรปุริโส หิ ผลกโกฏฺกํ
กตฺวา ปญฺจาวุธานิ สนฺนยฺหิตฺวา สงฺคามํ ปวิสติ, โส อนฺตรา วิสฺสมิตุกาโม
ผลกโกฏฺกํ ปฏิปวิสิตฺวา วิสฺสมติ เจว ปานโภชนาทีนิ จ ปฏิเสวติ. ตโต ปุน
สงฺคามมฺปิ ปวิสิตฺวา กมฺมํ กโรติ. ตตฺถ สงฺคาโม วิย กิเลสสงฺคาโม ทฏฺพฺโพ,
ผลกโกฏฺโก วิย ปญฺจ นิสฺสยพลานิ, สงฺคามํ ปวิสนปุริโส วิย โยคาวจโร,
ปญฺจาวุธสนฺนาโห วิย วิปสฺสนาปญฺจมานิ อินฺทฺริยานิ, สงฺคามํ ปวิสนกาโล วิย
วิปสฺสนาย กมฺมกรณกาโล, วิสฺสมิตุกามสฺส ผลกโกฏฺกํ ปวิสิตฺวา วิสฺสมนปาน-
โภชนานิ ปฏิเสวนกาโล วิย วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตสฺส จิตฺตุปฺปาทสฺส
นิรสฺสาทกฺขเณ ปญฺจ พลานิ นิสฺสาย จิตฺตํ สมฺปหํสนกาโล, วิสฺสมิตฺวา ขาทิตฺวา
ปิวิตฺวา จ ปุน สงฺคามปวิสนกาโล วิย ปญฺจหิ พเลหิ จิตฺตํ สมฺปหํเสตฺวา ปุน
วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตสฺส วิวฏฺเฏตฺวา อรหตฺตคฺคหณกาโล เวทิตพฺโพ. อิมสฺมึ
ปน สุตฺเต พลานิ เจว อินฺทฺริยานิ จ มิสฺสกาเนว กถิตานิ. ๒-
                        ๔. ปมขมสุตฺตวณฺณนา
     [๑๖๔] จตุตฺเถ อกฺขมาติ อนธิวาสิกปฏิปทา. ๓- ขมาติ อธิวาสิกปฏิปทา.
ทมาติ อินฺทฺริยทมนปฏิปทา. สมาติ อกุสลวิตกฺกานํ วูปสมนปฏิปทา. โรสนฺตํ
ปฏิโรสตีติ ฆฏฺเฏนฺตํ ปฏิฆฏฺเฏติ. ภณฺฑนฺตํ ปฏิภณฺฑตีติ ปหรนฺตํ ปฏิปฺปหรติ.
ปญฺจมฉฏฺานิ อุตฺตานตฺถาเนว.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปกติยา สมานํ    ๒ ฉ.ม. กถิตานีติ    ๓ ม. อนธิวาสกปฏิปทา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๙๐.
                     ๗. มหาโมคฺคลฺลานสุตฺตวณฺณนา
     [๑๖๗] สตฺตเม มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรสฺส เหฏฺิมา ตโย มคฺคา สุขาปฏิปทา
ทนฺธาภิญฺา อเหสุํ, อรหตฺตมคฺโค ทุกฺขาปฏิปโท ขิปฺปาภิญฺโ. ตสฺมา เอวมาห
"ยายํ ปฏิปทาทุกฺขา ขิปฺปาภิญฺา, อิมํ เม ปฏิปทํ อาคมฺม อนุปาทาย อาสเวหิ
จิตฺตํ วิมุตฺตนฺ"ติ.
                        ๘. สาริปุตฺตสุตฺตวณฺณนา
     [๑๖๘] อฏฺเม ธมฺมเสนาปติตฺเถรสฺส เหฏฺิมา ตโย มคฺคา สุขาปฏิปทา
ทนฺธาภิญฺา อเหสุํ, อรหตฺตมคฺโค สุขาปฏิปโท ขิปฺปาภิญฺโ. ตสฺมา "ยายํ
ปฏิปทา สุขา ขิปฺปาภิญฺา"ติ อาห. อิเมสุ ปน ทฺวีสุปิ สุตฺเตสุ มิสฺสิกาว
ปฏิปทา กถิตาติ เวทิตพฺพา.
                        ๙. สสงฺขารสุตฺตวณฺณนา
     [๑๖๙] นวเม ปมทุติยปุคฺคลา สุกฺขวิปสฺสกา สสงฺขาเรน สมฺปโยเคน
สงฺขารนิมิตฺตํ อุปฏฺเปนฺติ. เตสุ เอโก วิปสฺสนินฺทฺริยานํ พลวตฺตา อิเธว
กิเลสปรนิพฺพาเนน ปรินิพฺพายติ, เอโก อินฺทฺริยานํ ทุพฺพลตาย อิธ อสกฺโกนฺโต
อนนฺตเร อตฺตภาเว ตเทว มูลกมฺมฏฺานํ ปฏิลภิตฺวา สสงฺขาเรน สมฺปโยเคน
สงฺขารนิมิตฺตํ อุปฏฺเปตฺวา กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพายติ, ตติยจตุตฺถา
สมถยานิกา. เตสํ เอโก อสงฺขาเรน อปฺปโยเคน อินฺทฺริยานํ พลวตฺตา อิเธว กิเลเส
เขเปติ, เอโก อินฺทฺริยานํ ทุพฺพลตฺตา อิธ อสกฺโกนฺโต อนนฺตเร อตฺตภาเว ตเทว
มูลกมฺมฏฺานํ ปฏิลภิตฺวา อสงฺขาเรน อปฺปโยเคน กิเลเส เขเปตีติ เวทิตพฺโพ.
                        ๑๐. ยุคนทฺธสุตฺตวณฺณนา
     [๑๗๐] ทสเม สมถปุพฺพงฺคมนฺติ สมถํ ปุพฺพงฺคมํ ปุเรจาริกํ กตฺวา. มคฺโค
สญฺชายตีติ ปโม โลกุตฺตรมคฺโค นิพฺพตฺตติ. โส ตํ มคฺคนฺติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๙๑.
เอกจิตฺตกฺขณิกมคฺคสฺเสว อาเสวนาทีนิ นาม นตฺถิ, ทุติยมคฺคาทโย ปน อุปฺปาเทนฺโต
ตเมว อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรตีติ วุจฺจติ. วิปสฺสนาปุพฺพงฺคมนฺติ วิปสฺสนํ
ปุพฺพงฺคมํ ปุเรจาริกํ กตฺวา. สมถํ ภาเวตีติ, ปกติยา วิปสฺสนาลาภี วิปสฺสนาย
ตฺวา สมาธึ อุปฺปาเทตีติ อตฺโถ.
     ยุคนทฺธํ ภาเวตีติ ยุคนทฺธํ กตฺวา ภาเวติ. ตตฺถ เตเนว จิตฺเตน สมาปตฺตึ
สมาปชฺชิตฺวา เตเนว สงฺขาเร สมฺมสิตุํ น สกฺกา. อยํ ปน ยาวตา สมาปตฺติโย
สมาปชฺชติ, ตาวตา สงฺขาเร สมฺมสติ. ยาวตา สงฺขาเร สมฺมสติ, ตาวตา สมาปตฺติโย
สมาปชฺชตีติ. กถํ? ปมชฺฌานํ สมาปชฺชติ, ตโต วุฏฺาย สงฺขาเร สมฺมสติ, สงฺขาเร
สมฺมสิตฺวา ทุติยชฺฌานํ สมาปชฺชติ. ตโต วุฏฺาย ปุน สงฺขาเร สมฺมสติ. สงฺขาเร
สมฺมสิตฺวา ตติยชฺฌานํ ฯเปฯ เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺตึ สมาปชฺชติ, ตโต
วุฏฺาย สงฺขาเร สมฺมสติ. เอวมยํ ๑- สมถวิปสฺสนํ ยุคนทฺธํ ภาเวติ นาม.
     ธมฺมุทฺธจฺจวิคฺคหิตนฺติ สมถวิปสฺสนาธมฺเมสุ ทสวิปสฺสนูปกฺกิเลสสงฺขาเตน
อุทฺธจฺเจน วิคฺคหิตํ, สุคฺคหิตนฺติ อตฺโถ. โส อาวุโส สมโยติ อิมินา สตฺตานํ
สปฺปายานํ ปฏิลาภกาโล กถิโต. ยนฺตํ จิตฺตนฺติ ยสฺมึ สมเย ตํ วิปสฺสนาวีถึ
โอกฺกมิตฺวา ปวตฺตํ จิตฺตํ. อชฺฌตฺตเมว สนฺติฏฺตีติ วิปสฺสนาวีถึ ปจฺโจตริตฺวา
ตสฺมึเยว โคจรชฺฌตฺตสงฺขาเต อารมฺมเณ สนฺติฏฺติ. สนฺนิสีทตีติ อารมฺมณวเสน
สมฺมา นิสีทติ. เอโกทิ โหตีติ เอกคฺคํ โหติ. สมาธิยตีติ ๒- สมฺมา อาธิยติ
สุฏฺปิตํ โหติ. เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                         ปฏิปทาวคฺโค ทุติโย.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เอวมสฺส     ๒ สี. สนฺติฏฺติ  ปติฏฺาติ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๓๘๗-๓๙๑.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=15&A=8891&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=8891&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=21&i=161
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=21&A=4083
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=21&A=4259
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=21&A=4259
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_21