ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๕ ภาษาบาลีอักษรไทย องฺ.อ. (มโนรถ.๒)

                        ๑๘. ๓. สญฺเจตนิยวคฺค
                        ๑. เจตนาสุตฺตวณฺณนา
     [๑๗๑] ตติยสฺส ปเม กาเยติ กายทฺวาเร, กายวิญฺตฺติยา สตีติ อตฺโถ.
กายสญฺเจตนาเหตูติอาทีสุ กายสญฺเจตนา นาม กายทฺวาเร เจตนาปกปฺปนา. ๑- สา
อฏฺกามาวจรกุสลวเสน อฏฺวิธา, อกุสลวเสน ทฺวาทสวิธาติ วีสติวิธา. ตถา
วจีสญฺเจตนา, ตถา มโนสญฺเจตนา. อปิเจตฺถ นว มหคฺคตเจตนาปิ ลพฺภนฺติ.
กายสญฺเจนาเหตูติ กายสญฺเจตนาปจฺจยา. อุปฺปชฺชติ  อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขนฺติ
อฏฺกุสลกมฺมปจฺจยา นิยกชฺฌตฺเต สุขํ อุปฺปชฺชติ, ทฺวาทสอกุสลกมฺมปจฺจยา ทุกฺขํ.
เสสทฺวาเรสุปิ เอเสว นโย. อวิชฺชาปจฺจยา วาติ อวิชฺชาการเณเนว. สเจ หิ
อวิชฺชา ฉาทยมานา ปจฺจโย โหติ, เอวํ สนฺเต ตีสุ ทฺวาเรสุ สุขทุกฺขานํ
ปจฺจยภูตา เจตนา อุปฺปชฺชติ. อิติ มูลภูตาย อวิชฺชาย วเสเนตํ วุตฺตํ.
     สามํ วาติอาทีสุ ปเรหิ อนาณตฺโต สยเมว อภิสงฺขโรนฺโต กายสงฺขารํ
อภิสงฺขโรติ นาม. ยํ ปน ปเร สมาทเปตฺวา ๒- อาณาเปตฺวา กาเรนฺติ, ตสฺส
ตํ กายสงฺขารํ ปเร อภิสงฺขโรนฺติ นาม. โย ปน กุสลํ กุสลนฺติ อกุสลํ อกุสลนฺติ
กุสลวิปากํ กุสลวิปาโกติ อกุสลวิปากํ อกุสลวิปาโกติ ชานนฺโต กายทฺวาเร
วีสติวิธํ กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ, อยํ สมฺปชาโน อภิสงฺขโรติ นาม. โย เอวํ
อชานนฺโต อภิสงฺขโรติ, อยํ อสมฺปชาโน อภิสงฺขโรติ นาม. เสสทฺวาเรสุปิ
เอเสว นโย.
     ตตฺถ อสมฺปชานกมฺมํ เอวํ เวทิตพฺพํ:- ทหรทารกา ปน "มาตาปิตูหิ
กตํ กโรมา"ติ เจติยํว วนฺทนฺติ, ปุปฺผปูชํ กโรนฺติ, ภิกฺขุสํฆํ วนฺทนฺติ, เตสํ
กุสลนฺติ อชานนฺตานมฺปิ ตํ กุสลเมว โหติ. ตถา มิคปกฺขิอาทโย ติรจฺฉานา
@เชิงอรรถ:  ม.... สํกปฺปนา        ม. สมาเนตฺวา
ธมฺมํ สุณนฺติ, สํฆํ วนฺทนฺติ, เจติยํ วนฺทนฺติ, เตสํ ชานนฺตานมฺปิ อชานนฺตานมฺป
ตํ กุสลเมว โหติ. ทหรทารกา ๑- ปน มาตาปิตโร หตฺถปาเทหิ ปหรนฺติ, ภิกฺขูนํ
ตลสตฺติกํ อุคฺคิรนฺติ, เลฑฺฑุํ ๒- ขิปนฺติ, อกฺโกสนฺติ. คาวิโย ภิกฺขุสํฆํ
อนุพนฺธนฺติ, สุนขา อนุพนฺธนฺติ, ฑํสนฺติ, สีหพฺยคฺฆาทโย อนุพนฺธนฺติ, ชีวิตา
โวโรเปนฺติ. เตสํ ชานนฺตานมฺปิ อชานนฺตานมฺปิ อกุสลกมฺมํ โหตีติ เวทิตพฺพํ.
     อิทานิ ตีสุปิ ทฺวาเรสุ อายูหนเจตนา สโมธาเนตพฺพา. เสยฺยถีทํ?
กายทฺวาเร สยํกตมูลิกา วีสติ เจตนา, อาณตฺติมูลิกา วีสติ, สมฺปชานมูลิกา วีสติ,
อสมฺปชานมูลิกา วีสตีติ อสีติ เจตนา โหนฺติ, ตถา วจีทฺวาเร. มโนทฺวาเร ปน
เอเกกสฺมึ วิกปฺเป เอกูนตึส กตฺวา สตญฺจ โสฬสญฺจ โหนฺติ. อิติ สพฺพาปิ
ตีสุ ทฺวาเรสุ เทฺว สตานิ ฉสตฺตติ จ เจตนา. ตา สพฺพาปิ สงฺขารกฺขนฺโธเตฺวว
สงฺขฺยํ คจฺฉนฺติ, ตํสมฺปยุตฺโต เวทยิตากาโร เวทนากฺขนฺโธ, สญฺชานนากาโร
สญฺากฺขนฺโธ, จิตฺตํ วิญฺาณกฺขนฺโธ, กาโย อุปาทารูปํ, ตปฺปจฺจยา จตสฺโส
ธาตุโย จตฺตาริ ภูตานีติ อิเม ปญฺจกฺขนฺธา ทุกฺขสจฺจํ นาม.
     อิเมสุ ภิกฺขเว ธมฺเมสุ อวิชฺชา อนุปตฺติตาติ อิเมสุ วุตฺตปฺปเภเทสุ
เจตนาธมฺเมสุ อวิชฺชา สหชาตวเสน จ อุปนิสฺสยวเสน จ อนุปติตา. ๓- เอวํ วฏฺฏญฺเจว
วฏฺฏมูลกา จ อวิชฺชา ทสฺสิตา โหติ.
     เอตฺตาวตา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปตฺตสฺส ขีณาสวสฺส อิทานิ ถุตึ
กโรนฺโต อวิชฺชายเตฺวว อเสสวิราคนิโรธาติอาทิมาห. ตตฺถ อเสสวิราคนิโรธาติ
อเสสวิราเคน เจว อเสสนิโรเธน จ. โส กาโย น โหตีติ ขีณาสวสฺส กาเยน
กรณกมฺมํ ปญฺายติ, เจติยงฺคณสมฺมชฺชนํ โพธิยงฺคณสมฺมชฺชนํ อภิกฺกมนปฏิกฺกมนํ
วตฺตานุวตฺตกรณนฺติ เอวมาทิ. กายทฺวาเร ปนสฺส วีสติ เจตนา อวิปากธมฺมตํ
อาปชฺชนฺติ. เตน วุตฺตํ "โส กาโย น โหติ, ยมฺปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ
@เชิงอรรถ:  ม. ตถาทารกา          ฉ.ม. ทณฺฑํ       ม. อนุปกติ
อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขนฺ"ติ. กายทฺวารปฺปวตฺตา หิ เจตนา อิธ กาโยติ อธิปฺเปตา.
เสสทฺวเยปิ เอเสว นโย. เขตฺตนฺติอาทีนิปิ กุสลากุสลกมฺมสฺเสว นามานิ. ตญฺหิ
วิปากสฺส วิรุหนฏฺานฏฺเน เขตฺตํ, ปติฏฺานฏฺเน วตฺถุ กาณฏฺเน อายตนํ,
อธิกรณฏฺเน อธิกรณนฺติ วุจฺจติ.
     อิติ สตฺถา เอตฺตเกน าเนน ตีหิ ทฺวาเรหิ อายูหิตํ กมฺมํ ทสฺเสตฺวา
อิทานิ ตสฺส กมฺมสฺส วิปจฺจนฏฺานํ ทสฺเสตุํ จตฺตาโรเม ภิกฺขเวติอาทิมาห. ตตฺถ
อตฺตภาวปฏิลาภาติ ปฏิลทฺธอตฺตภาวา. อตฺตสญฺเจตนา กมตีติ อตฺตนา ปกปฺปิตเจตนา
วหติ ปวตฺตติ.
     อตฺตสญฺเจตนาเหตุ เตสํ สตฺตานํ ตมฺหา กายา จุติ โหตีติอาทีสุ
ขิฑฺฑาปโทสิกา เทวา อตฺตสญฺเจตนาเหตุ จวนฺติ. เตสญฺหิ นนฺทนวนจิตฺตลตาวน-
ปารุสกวนาทีสุ ทิพฺพรติสมปฺปิตานํ กิลนฺตานํ ปานโภชเน สติ สมฺมุสฺสติ, เต
อาหารุปจฺเฉเทน อาตเป ขิตฺตมาลา วิย มิลายนฺติ. มโนปโทสิกา เทวา
ปรสญฺเจตนาเหตุ จวนฺติ, เอเต จาตุมฺมหาราชิกา เทวา. เตสุ กิร เอโก เทวปุตฺโต
"นกฺขตฺตํ กีฬิสฺสามี"ติ สปริวาโร รเถน วีถึ ปฏิปชฺชติ. อถญฺโ นิกฺขมนฺโต
ตํ ปุรโต คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา "กึ โภ อยํ กปโณ อทิฏฺปุพฺพํ วิย เอกํ ทิสฺวา
ปีติยา อุทฺธุมาโต วิย คชฺชมาโน วิย จ คจฺฉตี"ติ กุชฺฌติ. ปุรโต คจฺฉนฺโตปิ
นิวตฺติตฺวา ตํ กุทฺธํ ทิสฺวา กุทฺธา นาม สุวิชานา โหนฺตีติ กุทฺธภาวมสฺส
ตฺวา "ตฺวํ กุทฺโธ มยฺหํ กึ กริสฺสสิ, อยํ สมฺปตฺติ มยา ทานสีลาทีนํ วเสน
ลทฺธา, น ตุยฺหํ วเสนา"ติ ปฏิกุชฺฌติ. เอกสฺมิญฺหิ กุทฺเธ อิตโร อกฺกุทฺโธ
รกฺขติ, อุโภสุ ปน กุทฺเธสุ เอกสฺส โกโธ อิตรสฺส ปจฺจโย โหติ, ตสฺสปิ โกโธ
อิตรสฺส ปจฺจโย โหตีติ อุโภ กนฺทนฺตานํเยว โอโรธานํ จวนฺติ. มนุสฺสา อตฺตสญฺเจตนา
จ ปรสญฺเจตนา จ เหตุ จวนฺติ, อตฺตสญฺเจตนาย จ ปรสญฺเจตนาย จ เหตุภูตาย
จวนฺตีติ อตฺโถ. มนุสฺสา หิ กุชฺฌิตฺวา อตฺตนาว อตฺตานํ หตฺเถหิปิ
ปาเทหิปิ ๑- ปหรนฺติ, รชฺชุพนฺธนาทีหิปิ พนฺธนฺติ, อสินาปิ สีสํ ฉินฺทนฺติ,
วิสํปิ ขาทนฺติ, ปปาเตปิ ปตนฺติ, อุทกํปิ ปวิสนฺติ, อคฺคึ ปวิสนฺติ, ปเรปิ ทณฺเฑน
วา สตฺเถน วา ปหริตฺวา มาเรนฺติ. เอวํ เตสุ อตฺตสญฺเจตนาปิ ปรสญฺเจตนาปิ
กมติ.
     กตเม เตน เทวา ทฏฺพฺพาติ กตเม นาม เต เทวา ทฏฺพฺพาติ อตฺโถ.
เตน วา อตฺตภาเวน กตเม เทวา ทฏฺพฺพาติปิ อตฺโถ. กสฺมา ปน เถโร
อิมํ ปญฺหํ ปุจฺฉติ, กึ อตฺตนา กเถตุํ นปฺปโหตีติ? ปโหติ, อิธ ๒- ปน อตฺตโน
สภาเวน พุทฺธวิสยํ ปญฺหนฺติ เถโร น กเถสิ. ๓- เตน ทฏฺพฺพาติ เตน อตฺตภาเวน
ทฏฺพฺพา. อยํ ปน ปโญฺห เหฏฺา กามาวจเรปิ รูปาวจเรปิ ลพฺภติ, ภวคฺเคน ปน
ปริจฺฉินฺทิตฺวา กถิโต นิปฺปเทเสน กถิโต โหตีติ ภควตา เอวํ กถิโต.
     อาคนฺตาโร อิตฺถตฺตนฺติ อิตฺถภาวํ กามาวจรปญฺจกฺขนฺธภาวเมว อาคนฺตาโร, เนว
ตตฺรูปปตฺติกา น อุปรูปปตฺติกา โหนฺติ. อนาคนฺตาโร อิตฺถตฺตนฺติ อิมํ ขนฺธปญฺจกํ
อนาคนฺตาโร, เหฏฺูปปตฺติกา น โหนฺติ, ตตฺรูปปตฺติกา วา อุปรูปปตฺติกา
วา ตตฺเถว วา ปรินิพฺพายิโน โหนฺตีติ อตฺโถ. เอตฺถ จ เหฏฺิมภเว
นิพฺพตฺตานํ วเสนปิ อุปรูปปตฺติกา เวทิตพฺพา. ภวคฺเค ปเนตํ นตฺถิ. เสสํ สพฺพตฺถ
อุตฺตานเมวาติ.
                         ๒. วิภตฺติสุตฺตวณฺณนา
     [๑๗๒] ทุติเย อตฺถปฏิสมฺภิทาติ ปญฺจสุ อตฺเถสุ ปเภทคตาณํ. โอธิโสติ
การณโส. พฺยญฺชนโสติ อกฺขรโส. อเนกปริยาเยนาติ อเนเกหิ  การเณหิ.
อาจิกฺขามีติ กเถมิ. เทเสมีติ ปากฏํ กตฺวา กเถมิ. ปญฺาเปมีติ ชานาเปมิ.
ปฏฺเปมีติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ทณฺเฑหิปิ          ฉ.ม. อิทํ         ม. ปญฺหํ กเถสิ
ปฏฺเปตฺวา ปวตฺเตตฺวา กเถมิ. วิวรามีติ วิวฏํ กตฺวา กเถมิ. วิภชามีติ วิภชิตฺวา
กเถมิ. อุตฺตานีกโรมีติ คมฺภีรํ ๑- อุตฺตานํ กตฺวา กเถมิ. โส มํ ปเญฺหนาติ โส
มํ ปเญฺหน อุปคจฺฉตุ. อหํ เวยฺยากรเณนาติ อหมสฺส ปญฺหากถเนน จิตฺตํ
อาราเธสฺสามิ. โย โน ธมฺมานํ สุกุสโลติ โย อมฺหากํ อธิคตธมฺมานํ สุกุสโล
สตฺถา, โส เอส สมฺมุขีภูโต. ยทิ มยา อตฺถปฏิสมฺภิทา น สจฺฉิกตา, "สจฺฉิกโรหิ
ตาว สาริปุตฺตา"ติ วตฺวา มํ ปฏิพาหิสฺสตีติ สตฺถุ ปุรโต นิสินฺนโกว สีหนาทํ
นทติ. อิมินา อุปาเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อิมาสุ จ ปน ปฏิสมฺภิทาสุ
ติสฺโส ปฏิสมฺภิทา โลกิยา, อตฺถปฏิสมฺภิทา โลกิยโลกุตฺตราติ.
                       ๓. มหาโกฏฺิตสุตฺตวณฺณนา
     [๑๗๓] ตติเย ผสฺสายตนานนฺติ ผสฺสากรานํ, ผสฺสสฺส อุปฺปตฺติฏฺานานนฺติ
อตฺโถ. อตฺถญฺ กิญฺจีติ เอเตสุ อเสสโต นิรุทฺเธสุ ตโต ปรํ โกจิ อปฺปมตฺตโกปิ
กิเลโส อตฺถีติ ปุจฺฉติ. นตฺถญฺ กิญฺจีติ อิธาปิ ๒- "อปฺปมตฺตโกปิ กิเลโส
นตฺถี"ติ ปุจฺฉติ. เสสทฺวเยปิ เอเสว นโย. อิเม ปน จตฺตาโรปิ ปเญฺห สสฺสตุจฺเฉท-
เอกจฺจสสฺสตอมราวิกฺเขปวเสน ปุจฺฉติ. เตนสฺส เถโร ปุจฺฉิตปุจฺฉิตํ ปฏิพาหนฺโต มา
เหวนฺติ อาห. เอตฺถ หิ อิติ นิปาตมตฺตํ, เอวํ มา ภณีติ อตฺโถ. อตฺตูปลทฺธิวเสเนว
๓- "อตฺถญฺ กิญฺจิ อญฺโ โกจิ อตฺตา นาม อตฺถี"ติ สสฺสตาทิอากาเรน
ปุจฺฉติ. กึ ปเนส อตฺตูปลทฺธิโกติ? น อตฺตูปลทฺธิโก. เอวํลทฺธิโก ปน ตตฺเถโก
ภิกฺขุ นิสินฺโน, โส ปุจฺฉิตุํ น สกฺโกติ. ตสฺส ลทฺธึ วิสฺสชฺชาปนตฺถํ เอวํ
ปุจฺฉติ. เยปิ จ อนาคเต เอวํลทฺธิกา ภวิสฺสนฺติ, "เตสํ พุทฺธกาเลเปโส ปโญฺห
มหาสาวเกหิ วิสฺสชฺชิโต"ติ วจโนกาสุปจฺเฉทนตฺถํ ปุจฺฉติเยว.
     อปฺปปญฺจํ ปปญฺเจตีติ น ปปญฺเจตพฺพฏฺาเน ปปญฺจํ กโรติ, อนาจริตพฺพํ
มคฺคํ จรติ. ตาวตา ปปญฺจสฺส คตีติ ยตฺตกา ฉนฺนํ  ผสฺสายตนานํ คติ, ตตฺตกา
@เชิงอรรถ:  สี. อคมฺภีรํ       ม. อิทานิ        สี. อตฺตูปลทฺธิวเสน วา
ตณฺหาทิฏฺิมานปฺปเภทสฺส ปปญฺจสฺส คติ. ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ อเสสวิราค-
นิโรธา ปปญฺจนิโรโธ ปปญฺจวูปสโมติ เอเตสุ ฉสุ อายตเนสุ สพฺพโส นิรุทฺเธสุ
ปปญฺจาปิ นิรุทฺธาว โหนฺติ, วูปสนฺตาว โหนฺตีติ อตฺโถ. อารุปฺเป ปน ปุถุชฺชน-
เทวตานํ กิญฺจาปิ ปญฺจ ผสฺสายตนานิ นิรุทฺธานิ, ฉฏฺสฺส ปน อนิรุทฺธตฺตา
ตโยปิ ปปญฺจา อปฺปหีนา นาม. อปิจ ปญฺจโวการภววเสเนเวส ๑- ปโญฺห กถิโตติ.
จตุตฺเถ อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
                        ๕. อุปวาณสุตฺตวณฺณนา
     [๑๗๕-๑๗๖] ปญฺจเม วิชฺชายนฺตกโร โหตีติ วิชฺชาย วฏฺฏทุกฺขสฺส อนฺตกโร
โหติ, สกลํ วฏฺฏทุกฺขํ ปริจฺฉินฺนํ ปริวฏุมํ กตฺวา ติฏฺตีติ. เสสปเทสุปิ เอเสว
นโย. สอุปาทาโนติ สคหโณว หุตฺวา. อนฺตกโร อภวิสฺสาติ วฏฺฏทุกฺขสฺส อนฺตํ
กตฺวา ิโต อภวิสฺส. จรณสมฺปนฺโนติ ปณฺณรสธมฺมปฺปเภเทน จรเณน สมนฺนาคโต.
ยถาภูตํ ชานํ ปสฺสํ อนฺตกโร โหตีติ ยถาสภาวํ ว มคฺคปญฺาย ชานิตฺวา
ปสฺสิตฺวา วฏฺฏทุกฺขสฺส อนฺตํ กตฺวา ิโต นาม โหตีติ อรหตฺตนิกูเฏน ปญฺหํ
นิฏฺเปสิ. ฉฏฺ เหฏฺา เอกกนิปาตวณฺณนายํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
                         ๗. ราหุลสุตฺตวณฺณนา
     [๑๗๗] สตฺตเม อชฺฌตฺติกาติ เกสาทีสุ วีสติยา โกฏฺาเสสุ ถทฺธาการ-
ลกฺขณา ปวีธาตุ. พาหิราติ พหิทฺธา อนินฺทฺริยพทฺเธสุ ปาสาณปพฺพตาทีสุ ถทฺธาการ-
ลกฺขณา ปวีธาตุโย เวทิตพฺพา. อิมินา นเยน เสสาปิ ธาตุโย เวทิตพฺพา.
เนตํ มม เนโส หมสฺมิ, น เม โส อตฺตาติ อิทํ ตยํ ตณฺหามานทิฏฺิคฺคาหปฏิกฺเขป-
วเสน วุตฺตํ. สมฺมปฺปญฺาย ทฏฺพฺพนฺติ เหตุนา การเณน มคฺคปญฺาย ปสฺสิตพฺพํ.
ทิสฺวาติ สห วิปสฺสนาย มคฺคปญฺาย ปสฺสิตฺวา. อจฺเฉชฺชิ ตณฺหนฺติ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.... วเสเนว
มคฺควชฺฌตณฺหํ สมูลิกํ ฉินฺทิ. วิวฏฺฏยิ ๑- สํโยชนนฺติ ทสวิธมฺปิ สํโยชนํ
วิวฏฺฏยิ อุพฺพฏฺเฏตฺวา ปชหิ. สมฺมามานาภิสยาติ เหตุนา การเณน นววิธสฺส มานสฺส
ปหานาภิสมยา. อนฺตมกาสิ ทุกฺขสฺสาติ วฏฺฏทุกฺขํ ปริจฺฉินฺนํ ปริวฏุมํ อกาสิ,
กตฺวา ิโตติ อตฺโถ. อิติ สตฺถารา  สํยุตฺตมหานิกาเย ราหุโลวาเท ๒- วิปสฺสนา
กถิตา, จูฬราหุโลวาเทปิ ๓- วิปสฺสนา กถิตา, อมฺพลฏฺิการาเม ราหุโลวาเท ๔-
ทหรสฺส สโต มุสาวาทา เวรมณี กถิตา, มหาราหุโลวาเท ๕- วิปสฺสนาว กถิตา.
อิมสฺมึ องฺคุตฺตรมหานิกาเย อยํ จตุโกฏิกสุญฺตา นาม กถิตาติ.
                        ๘. ชมฺพาลีสุตฺตวณฺณนา
     [๑๗๘] อฏฺเม สนฺตํ เจโตวิมุตฺตินฺติ อฏฺนฺนํ สมาปตฺตีนํ อญฺตรํ
สมาปตฺตึ. สกฺกายนิโรธนฺติ เตภูมิกวฏฺฏสงฺขาตสฺส สกฺกายสฺส นิโรธํ, นิพฺพานนฺติ
อตฺโถ. น ปกฺขนฺทตีติ อารมฺมณวเสน น ปกฺขนฺทติ. เสสปเทสุปิ เอเสว นโย.
น ปาฏิกงฺโขติ น ปาฏิกงฺขิตพฺโพ. เลปคเตนาติ เลปมกฺขิเตน.
     อิมสฺมิญฺจ ปนตฺเถ ๖- นทีปารํ คนฺตุกามปุริโสปมฺมํ อาหริตพฺพํ:- เอโก กิร
ปุริโส จณฺฑโสตาย วาฬมจฺฉากุลาย นทิยา ปารํ คนฺตุกาโม "โอริมตีรํ สาสงฺกํ
สปฺปฏิภยํ, ปาริมตีรํ เขมํ อปฺปฏิภยํ, กึ นุ โข กตฺวา ปารํ คมิสฺสามี"ติ
ปฏิปาฏิยา ิเต อฏฺ กกุธรุกฺเข ทิสฺวา "สกฺกา อิมาย รุกฺขปฏิปาฏิยา คนฺตุนฺ"ติ
มนํ กตฺวา "กกุธรุกฺขา นาม มฏฺสาขา โหนฺติ, สาขาย หตฺถา น สณฺเหยฺยุนฺ"ติ
นิโคฺรธปิลกฺขรุกฺขาทีนํ อญฺตรสฺส ลาขาย ๗- หตฺถปาเท มกฺขิตฺวา ทกฺขิณหตฺเถน
เอกํ สาขํ คณฺหิ. หตฺโถ ตตฺเถว ลคฺคิ. ปุน วามหตฺเถน ทกฺขิณปาเทน วามปาเทนาติ
จตฺตาโรปิ หตฺถปาทา ตตฺเถว ลคฺคึสุ. โส อโธสิโร ลมฺพมาโน อุปรินทิยํ เทเว วุฏฺเ
ปุณฺณาย นทิยา โสเต นิมุคฺโค กุมฺภีลาทีนํ ภกฺโข อโหสิ.
@เชิงอรรถ:  สี. อาวตฺตยิ, ฉ. วิวตฺตยิ                  สํ.ข. ๑๗/๙๑/๑๐๘ ราหุลสุตฺต
@ ม. อุ. ๑๔/๔๑๖/๓๕๖ จูฬราหุโลวาทสุตฺต       ม.ม. ๑๓/๑๐๗/๘๔ จูฬราหุโลวาทสุตฺต
@ ม.ม. ๑๓/๑๑๓/๙๑ มหาราหุโลวาทสุตฺต          ฉ.ม. ปเนตฺถ       ม. เลปสฺส
     ตตฺถ นทีโสตํ วิย สํสารโสตํ ทฏฺพฺพํ, โสตสฺส ปารํ คนฺตุกามปุริโส
วิย โยคาวจโร, โอริมตีรํ วิย สกฺกาโย, ปาริมตีรํ วิย นิพฺพานํ, ปฏิปาฏิยา
ิตา อฏฺ กกุธรุกฺขา วิย อฏฺ สมาปตฺติโย, เลปคเตน หตฺเถน สาขาคหณํ
วิย ฌานวิปสฺสนานํ ปาริปนฺถิเก อโสเธตฺวา สมาปตฺติสมาปชฺชนํ, จตูหิ หตฺถปาเทหิ
สาขาย พทฺธสฺส โอลมฺพนํ วิย ปมชฺฌาเน นิกนฺติยา ลคฺคกาโล, อุปริโสเต วุฏฺิ วิย
ฉสุ ทฺวาเรสุ กิเลสานํ อุปฺปนฺนกาโล, นทิยา ปุณฺณาย โสเต นิมุคฺคสฺส กุมฺภีลาทีนํ
ภกฺขภูตกาโล วิย สํสารโสเต นิมุคฺคสฺส จตูสุ อปาเยสุ ทุกฺขานุภวนกาโล เวทิตพฺโพ.
     สุทฺเธน หตฺเถนาติ สุโธเตน ปริสุทฺธหตฺเถน. อิมสฺมึปิ อตฺเถ ตาทิสเมว
โอปมฺมํ กตฺตพฺพํ:- ตตฺเถว หิ ปารํ คนฺตุกาโม ปุริโส "กกุธรุกฺขา นาม
มฏฺสาขา, กิลิฏฺหตฺเถน คณฺหนฺตสฺส หตฺโถ ปริคเลยฺยา"ติ หตฺถปาเท สุโธเต
กตฺวา เอกํ สาขํ คณฺหิตฺวา ปมรุกฺขํ อารุโฬฺห. ตโต โอตริตฺวา ทุติยํ ฯเปฯ
ตโต โอตริตฺวา อฏฺมํ, อฏฺมรุกฺขโต ๑- โอตริตฺวา ปาริมตีเร เขมนฺตภูมึ คโต.
     ตตฺถ "อิเมหิ รุกฺเขหิ ปาริมตีรํ คมิสฺสามี"ติ ตสฺส ปุริสสฺส จินฺติตกาโล
วิย โยคิโน "อฏฺ สมาปตฺติโย สมาปชฺชิตฺวา สมาปตฺติโต วุฏฺาย อรหตฺตํ
คณฺหิสฺสามี"ติ ๒- จินฺติตกาโล, สุทฺเธน หตฺเถน สาขาคหณํ วิย ฌานวิปสฺสนานํ
ปาริปนฺถิกธมฺเม โสเธตฺวา สมาปตฺติสมาปชฺชนํ, ตตฺถ ปมรุกฺขาโรหณกาโล วิย
ปมชฺฌานสมาปตฺติกาโล, ปมรุกฺขโต โอรุยฺห ทุติยํ อารุฬฺหกาโล วิย ปมชฺฌาเน
นิกนฺติยา อพทฺธสฺส ตโต วุฏฺาย ทุติยชฺฌานํ สมาปนฺนกาโล ฯเปฯ สตฺตมรุกฺขโต
โอรุยฺห อฏฺมํ อารุฬฺหกาโล วิย อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺติยํ นิกนฺติยา
อพทฺธสฺส ตโต วุฏฺาย เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปนฺนกาโล. อฏฺมรุกฺขโต
โอรุยฺห ปาริมํ ตีรํ เขมนฺตภูมึ คตกาโล วิย เนวสญฺานาสญฺายตเน นิกนฺติยา ๓-
อพทฺธสฺส สมาปตฺติโต วุฏฺาย สงฺขาเร สมฺมสิตฺวา อรหตฺตํ ปตฺตกาโล เวทิตพฺโพ.
@เชิงอรรถ:  ม. ตโต        ฉ.ม. คมิสฺสามีติ         สี. นิยนฺติยา
     อวิชฺชาปฺปเภทํ มนสิกโรตีติ อฏฺสุ าเนสุ อญฺาณภูตาย ฆนพหลมหาอวิชฺชาย
ปเภทสงฺขาตํ อรหตฺตํ มนสิกโรติ. น ปกฺขนฺทตีติ อารมฺมณวเสเนว น ปกฺขนฺทติ.
ชมฺพาลีติ คามโต นิกฺขนฺตสฺส มหาอุทกสฺส ปติฏฺานภูโต มหาอาวาโฏ.
อเนกวสฺสคณิกาติ คามสฺส วา นครสฺส วา อุปฺปนฺนกาเลเยว อุปฺปนฺนตฺตา
อเนกานิ วสฺสคณานิ ๑- อุปฺปนฺนาย เอติสฺสาติ อเนกวสฺสคณิกา. อายมุขานีติ จตสฺโส
ปวิสนกนฺทรา. อปายมุขานีติ อปายวาหนกจฺฉิทฺทานิ. ๒- น อาฬิปฺปเภโท ปาฏิกงฺโขติ
น ปาฬิปฺปเภโท ปาฏิกงฺขิตพฺโพ. น หิ ตโต อุทกํ อุฏฺาย ปาฬึ ภินฺทิตฺวา
กจวรํ คเหตฺวา มหาสมุทฺทํ สมฺปาปุณาติ.
     อิมสฺส ปนตฺถสฺส อาวิภาวนตฺถํ อุยฺยานคเวสกโอปมฺมํ อาหริตพฺพํ. เอโก กิร
นครวาสี ๓- กุลปุตฺโต อุยฺยานํ คเวสนฺโต นครโต นาติทูเร นาจฺจาสนฺเน มหนฺตํ
ชมฺพาลึ อทฺทส, โส "อิมสฺมึ าเน รมณียํ อุยฺยานํ ภวิสฺสตี"ติ สลฺลกฺเขตฺวา
กุทฺทาลํ อาทาย จตฺตาริปิ กนฺทรานิ ปิธาย อปวาหนกจฺฉิทฺทานิ วิวริตฺวา อฏฺาสิ.
เทโว น สมฺมาวสฺสิ, อวเสสอุทกํ อปวาหนกจฺฉิทฺเทน ปริสฺสวิตฺวา คตํ.
จมฺมขณฺฑปิโลติกาทีนิ ตตฺเถว ปูติกานิ ชาตานิ, ปาณกา สณฺิตา, สมนฺตา อนูปคมนียา
ชาตา. อุปคตานมฺปิ นาสาปุเฏ ปิธาย ปกฺกมิตพฺพํ โหติ. โส กติปาเหน อาคนฺตฺวา
ปฏิกฺกมฺม ิโต โอโลเกตฺวา "น สกฺกา อุปคนฺตุนฺ"ติ ปกฺกามิ.
     ตตฺถ นครวาสี กุลปุตฺโต วิย โยคาวจโร ทฏฺพฺโพ, อุยฺยานํ คเวสนฺเตน
คามทฺวาเร ชมฺพาลิยา ทิฏฺกาโล วิย จาตุมฺมหาภูติกกาโย, อายมุขานํ ปิหิตกาโล
วิย ธมฺมสฺสวโนทกสฺส อลทฺธกาโล, อปายมุขานํ วิวฏฺกาโล วิย ฉทฺวาริกสํวรสฺส
วิสฺสฏฺกาโล, เทวสฺส สมฺมา อวุฏฺกาโล วิย สปฺปายกมฺมฏฺานสฺส อลทฺธกาโล,
อวเสสอุทกสฺส อปายมุเขหิ ปริสฺสวิตฺวา คตกาโล วิย อพฺภนฺตเร คุณานํ ปริหีนกาโล,
อุทกสฺส อุฏฺาย ปาฬึ ภินฺทิตฺวา กจวรํ อาทาย มหาสมุทฺทํ ปาปุณิตุํ
@เชิงอรรถ:  ม. วสฺสคณนานิ      อปวาหนจฺฉิทฺทานิ. เอวมุปริปิ      ฉ.ม. นครวาสิโก
อสมตฺถกาโล วิย อรหตฺตมคฺเคน อวิชฺชาปาลึ ภินฺทิตฺวา กิเลสราสึ วิธมิตฺวา
นิพฺพานํ สจฺฉิกาตุํ อสมตฺถกาโล, จมฺมขณฺฑปิโลติกาทีนํ ตตฺเถว ปูติภาโว วิย
อพฺภนฺตเร ราคาทิกิเลเสหิ ปริปูริตกาโล, ตสฺส อาคนฺตฺวา ทิสฺวา วิปฺปฏิสาริโน
คตกาโล วิย วฏฺฏสมงฺคิปุคฺคลสฺส วฏฺเฏ อภิรติกาโล เวทิตพฺโพ.
     อาลิปฺปเภโท ปาฏิกงฺโขติ ปาลิเภโท ปฏิกงฺขิตพฺโพ. ตโต หิ อุทกํ อุฏฺาย
ปาลึ ภินฺทิตฺวา กจวรํ อาทาย มหาสมุทฺทํ ปาปุณิตุํ สกฺขิสฺสตีติ อตฺโถ.
     อิธาปิ ตเทว โอปมฺมํ อาหริตพฺพํ. ๑- ตตฺถ อายมุขานํ วิวฏกาโล วิย
สปฺปายธมฺมสฺสวนสฺส ลทฺธกาโล, อปายมุขานํ ปิหิตกาโล วิย ฉสุ ทฺวาเรสุ สํวรสฺส
ปจฺจุปฏฺิตกาโล, ๒- เทวสฺส สมฺมา วุฏฺกาโล วิย สปฺปายกมฺมฏฺานสฺส ลทฺธกาโล,
อุทกวาหกสฺส ๓- อุฏฺาย ปาลึ ภินฺทิตฺวา กจวรํ อาทาย มหาสมุทฺทํ ปตฺตกาโล
วิย อรหตฺตมคฺเคน อวิชฺชํ ภินฺทิตฺวา อกุสลราสึ  วิธมิตฺวา อรหตฺตํ สจฺฉิกตกาโล,
อายมุเขหิ ปวิฏฺเน อุทเกน สรสฺส ปริปุณฺณกาโล วิย อพฺภนฺตเร โลกุตฺตรธมฺเมหิ
ปริปุณฺณกาโล, สมนฺตโต วตึ กตฺวา รุกฺเข โรเปตฺวา อุยฺยานมชฺเฌ ปาสาทํ
มาเปตฺวา นาฏกานิ ปจฺจุปฏฺเปตฺวา สุโภชนํ ภุญฺชนฺตสฺส นิสินฺนกาโล วิย
ธมฺมปาสาทํ อารุยฺห นิพฺพานารมฺมณํ ผลสมาปตฺตึ อปฺเปตฺวา นิสินฺนกาโล เวทิตพฺโพ.
เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมว. เทสนา ปน โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสิกา กถิตา.
                        ๙. นิพฺพานสุตฺตวณฺณนา
     [๑๗๙] นวเม หานภาคิยา สญฺาติอาทีสุ "ปมสฺส ฌานสฺส ลาภึ
กามสหคตา สญฺามนสิการา สมุทาจรนฺติ, หานภาคินี ปญฺา"ติ ๔- เอวํ อภิธมฺเม
วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ยถาภูตํ นปฺปชานนฺตีติ ยถาสภาวโต มคฺคาเณน
น ชานนฺติ.
@เชิงอรรถ:  ม. อาหริตฺวา กตา      ม. ปฏิสณฺิตกาโล
@ ฉ.ม. อุทกสฺส          อภิ. วิ. ๓๕/๗๙๙/๔๐๒ จตุกฺกนิทฺเทส
                       ๑๐. มหาปเทสสุตฺตวณฺณนา
     [๑๘๐] ทสเม โภคนคเร วิหรตีติ ปรินิพฺพานสมเย จาริกํ จรนฺโต ตํ นครํ
ปตฺวา ตตฺถ วิหรติ. อานนฺทเจติเยติ อานนฺทยกฺขสฺส ภวนฏฺาเน ปติฏฺิตวิหาเร.
มหาปเทเสติ มหาโอกาเส มหาอปเทเส วา, พุทฺธาทโย มหนฺเต มหนฺเต อปทิสิตฺวา
วุตฺตานิ มหาการณานีติ อตฺโถ. เนว อภินนฺทิตพฺพนฺติ หฏฺตุฏฺเหิ สาธุการํ
ทตฺวา ปุพฺเพว น โสตพฺพํ. ๑- เอวํ กเต หิ ปจฺฉา "อิทํ น สเมตี"ติ วุจฺจมาโนปิ
"กึ ปุพฺเพว อยํ ธมฺโม, อิทานิ น ธมฺโม"ติ วตฺวา ลทฺธึ น วิสฺสชฺเชสิ.
นปฺปฏิกฺโกสิตพฺพนฺติ "กึ เอส พาโล วทตี"ติ เอวํ ปุพฺเพว น วตฺตพฺพํ.
เอวํ วุตฺเต หิ วตฺตุํ ยุตฺตายุตฺตมฺปิ น วกฺขติ. เตนาห อนภินนฺทิตฺวา
อปฺปฏิกฺโกสิตฺวาติ. ปทพฺยญฺชนานีติ ปทสงฺขาตานิ พฺยญฺชนานิ. สาธุกํ
อุคฺคเหตฺวาติ "อิมสฺมึ าเน ปาลิ วุตฺตา, อิมสฺมึ าเน อตฺโถ วุตฺโต, อิมสฺมึ
าเน อนุสนฺธิ กถิตา, อิมสฺมึ าเน ปุพฺพาปรํ กถิตนฺ"ติ สุฏฺุ คเหตฺวา. สุตฺเต
โอตาเรตพฺพานีติ สุตฺเต โอตริตพฺพานิ. วินเย สนฺทสฺเสตพฺพานีติ วินเย
สํสนฺเทตพฺพานิ.
     เอตฺถ จ สุตฺตนฺติ วินโย วุตฺโต. ยถาห "กตฺถ ปฏิกฺขิตฺตํ, สาวตฺถิยํ
ปฏิกฺขิตฺตํ, สุตฺตวิภงฺเค"ติ. ๒- วินโยติ ขนฺธโก. ยถาห "โกสมฺพิยา ๓-
วินยาติสาเร"ติ. เอวํ วินยปิ ฏกมฺปิ น ปริยาทิยติ. อุภโตวิภงฺคํ ปน สุตฺตํ
ขนฺธกปริวารา วินโยติ เอวํ วินยปิฏกํ ปริยาทิยติ. อถวา สุตฺตนฺตปิฏกํ สุตฺตํ,
วินยปิฏกํ วินโยติ เอวํ เทฺวเยว ปิฏกานิ ปริยาทิยนฺติ. สุตฺตนฺตาภิธมฺมปิฏกานิ
วา สุตฺตํ, วินยปิฏกํ วินโยติ เอวมฺปิ ตีณิ ปิฏกานิ น ตาว ปริยาทิยนฺติ.
อสุตฺตนามกญฺหิ พุทฺธวจนํ นาม อตฺถิ. เสยฺยถีทํ? ชาตกํ ปฏิสมฺภิทา นิทฺเทโส
สุตฺตนิปาโต ธมฺมปทํ อุทานํ อิติวุตฺตกํ วิมานวตฺถุ เปตวตฺถุ เถรคาถา เถรีคาถา
อปทานนฺติ.
     สุทินฺนตฺเถโร ปน "อสุตฺตนามกํ พุทฺธวจนํ นตฺถี"ติ ตํ สพฺพํ ปฏิกฺขิปิตฺวา
"ตีณิ ปิฏกานิ สุตฺตํ, วินโย ปน การณนฺ"ติ อาห. ตโต ตํ การณํ ทสฺเสนฺโต
อิทํ สุตฺตมาหริ:-
@เชิงอรรถ:  ม. น คเหตพฺพํ   วิ.จุ. ๗/๔๕๗/๓๐๑ สตฺตสติกกฺขนฺธก   ฉ. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
              "เย โข ตฺวํ โคตมิ ธมฺเม ชาเนยฺยาสิ, อิเม ธมฺมา สราคาย
         สํวตฺตนฺติ โน วิราคาย, สํโยคาย สํวตฺตนฺติ โน วิสํโยคาย,
         สอุปาทานาย สํวตฺตนฺติ โน อนุปาทานาย, มหิจฺฉตาย สํวตฺตนฺติ
         โน อปฺปิจฺฉตาย, อสนฺตุฏฺิยา สํวตฺตนฺติ โน สนฺตุฏฺิยา, โกสชฺชาย
         สํวตฺตนฺติ โน วิริยารมฺภาย, สงฺคณิกาย สํวตฺตนฺติ โน ปวิเวกาย,
         อาจยาย สํวตฺตนฺติ โน อปจยาย. เอกํเสน โคตมิ ชาเยฺยาสิ `เนโส
         ธมฺโม เนโส วินโย เนตํ สตฺถุสาสนนฺ'ติ. ๑-
              เย จ โข ตฺวํ โคตมิ ธมฺเม ชาเนยฺยาสิ, อิเม ธมฺมา วิราคาย
         สํวตฺตนฺติ โน สราคาย, วิสํโยคาย สํวตฺตนฺติ โน สํโยคาย. อนุปาทานาย
         สํวตฺตนฺติ โน สอุปาทานาย, อปฺปิจฺฉตาย สํวตฺตนฺติ โน มหิจฺฉตาย,
         สนฺตุฏฺิยา สํวตฺตนฺติ โน อสนฺตุฏฺิยา, วิริยารมฺภาย สํวตฺตนฺติ โน
         โกสชฺชาย, ปวิเวกาย สํวตฺตนฺติ โน สงฺคณิกาย, อปจยาย สํวตฺตนฺติ
         โน อาจยาย. เอกํเสน โคตมิ ชาเนยฺยาสิ `เอโส ธมฺโม เอโส วินโย
         เอตํ สตฺถุสาสนนฺ"ติ. ๑-
      ตสฺมา สุตฺเตติ เตปิฏเก พุทฺธวจเน โอตาเรตพฺพานิ. วินเยติ เอกสฺมึ
ราคาทิวินยการเณ สํสนฺเทตพฺพานีติ อยเมตฺถ อตฺโถ. น เจว สุตฺเต โอตรนฺตีติ
สุตฺเต ปฏิปาฏิยา กตฺถจิ อนาคนฺตฺวา ชลฺลึ ๒- อุฏฺาเปตฺวา คุฬฺหเวสฺสนฺตรคุฬฺห-
อุมฺมคฺคคุฬฺหวินยเวทลฺลปิฏกานํ อญฺตรโต อาคตานิ ปญฺายนฺตีติ อตฺโถ. เอวํ
อาคตานิ หิ ราคาทิวินเย จ อปญฺายมานานิ ฉฑฺเฑตพฺพานิ โหนฺตีติ. เตน
วุตฺตํ "อิติ หิทํ ภิกฺขเว ฉฑฺเฑยฺยาถา"ติ. เอเตนฺปาเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
อิทํ ภิกฺขเว จตุตฺถํ มหาปเทสํ ธาเรยฺยาถาติ อิทํ ภิกฺขเว จตุตฺถํ ธมฺมสฺส
ปติฏฺาโนกาสํ ธาเรยฺยาถาติ.
                        สญฺเจตนิยวคฺโค ตติโย.
@เชิงอรรถ:  วิ.จุ. ๗/๔๐๖/๒๓๙ ภิกฺขุนิกฺขนฺธก       ฉ.ม. ฉลฺลึ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๓๙๒-๔๐๓. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=15&A=9001&modeTY=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=9001&modeTY=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=21&i=171              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=21&A=4300              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=21&A=4533              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=21&A=4533              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_21

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]