ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๗ ภาษาบาลีอักษรไทย ขุทฺทก.อ. (ปรมตฺถโช.)

ธมฺมสฺสวนนฺติ เวทิตพฺพํ. ยถาห "เต กาเลน กาลํ อุปสงฺกมิตฺวา ปริปุจฺฉติ
ปริปญฺหตี"ติ อาทิ. ๑- ตเทตํ กาเลน ธมฺมสฺสวนํ นีวรณปฺปหานจตุรานิสํส-
อาสวกฺขยาธิคมาทนานปฺปการวิเสสาธิคมเหตุโต มงฺคลนฺติ เวทิตพฺพํ. วุตฺตเญฺหตํ
ภควตา:-
         "ยสฺมึ ภิกฺขเว สมเย อริยสาวโก อฏฺฐิกตฺวา มนสิกตฺวา
    สพฺพเจตโส ๒- สมนฺนาหริตฺวา โอหิตโสโต ธมฺมํ สุณาติ, ปญฺจสฺส นีวรณา
    ตสฺมึ สมเย น โหนฺตี"ติ จ ๓-
         "โสตานุคตานํ ภิกฺขเว ธมฺมานํ ฯเปฯ สุปฏิวิทฺธานํ จตฺตาโร
    อานิสํสา ปาฏิกงฺขา"ติ จ. ๔-
         "จตฺตาโรเม ภิกฺขเว กาลา กาเลน ๕- สมฺมาภาวิยมานา
    สมฺมาอนุปริวตฺติยมานา อนุปุพฺเพน อาสวานํ ขยํ ปาเปนฺติ. กตเม จตฺตาโร?
    กาเลน ธมฺมสฺสวนนฺ"ติ จ เอวมาทิ. ๖-
         เอวมิมิสฺสา คาถาย คารโว, นิวาโต, สนฺตุฏฺฐี, กตญฺญุตา, กาเลน
ธมฺมสฺสวนนฺติ ปญฺจ มงฺคลานิ วุตฺตานิ. มงฺคลตฺตญฺจ เนสํ ตตฺถ ตตฺถ
วิภาวิตเมวาติ.
              นิฏฺฐิตา คารโว จาติ อิมิสฺสา คาถาย อตฺถวณฺณนา.
                           -----------
                        ขนฺตี จาติคาถาวณฺณนา
         [๑๐]  อิทานิ ขนฺตี จาติ เอตฺถ ขมนํ ขนฺติ. ปทกฺขิณคฺคาหิตาย
สุขํ วโจ อสฺมินฺติ สุวโจ, สุวจสฺส กมฺมํ โสวจสฺสํ, โสวจสฺสสฺส ภาโว
โสวจสฺสตา. กิเลสานํ สมิตตฺตา สมณา. ทสฺสนนฺติ เปกฺขนํ. ธมฺมสฺส สากจฺฉา
ธมฺมสากจฺฉา. เสสํ วุตฺตนยเมวาติ อยํ ปทวณฺณนา.
         อตฺถวณฺณนา ปน เอวํ เวทิตพฺพา:- ขนฺติ นาม อธิวาสนขนฺติ,
ยาย ๗- สมนฺนาคโต ภิกฺขุ ทสหิ อกฺโกสวตฺถูหิ อกฺโกสนฺเต วธพนฺธนาทีหิ วา
@เชิงอรรถ:  ที. ปาฏิ. ๑๑/๓๕๘/๒๖๒ ทสุตฺตรสุตฺต   ฉ.ม. สพฺพํ เจตสา
@ สํ. มหา. ๑๙/๒๑๙/๘๕ โพชฺฌงฺคสํยุตฺต   องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๑๙๑/๒๑๐ โสตานุคตสุตฺต
@ ฉ.ม. ภิกฺขเว ธมฺมา กาเลน กาลํ สมฺมาภาวิยมานา... อิ. ภิกฺขเว ธมฺมา กาเลน
@สมฺมา...   องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๑๔๗/๑๕๙ ทุติยกาลสุตฺต   ฉ.ม. ตาย
วิหึสนฺเต ๑- ปุคฺคเล อสุณนฺโต วิย จ อปสฺสนฺโต วิย จ นิพฺพิกาโร โหติ
ขนฺติวาที วิย. ยถาห:-
        "อหุ อตีตมทฺธานฺ          สมโณ ขนฺติทีปโน.
         ตํ ขนฺติยาเยว ฐิตํ        กาสิราชา อเฉทยี"ติ. ๒-
       ภทฺรกโต วา มนสิกโรติ ตโต อุตฺตรึ อปราธาภาเวน อายสฺมา
ปุณฺณตฺเถโร วิย. ยถาห โส:-
        "สเจ มํ  ภนฺเต สุนาปรนฺตกา มนุสฺสา อกฺโกสิสฺสนฺติ
         ปริภาสิสฺสนฺติ, ตตฺถ เม เอวํ ภวิสฺสติ สุภทฺทกา วติเม
         สุนาปรนฺตกา มนุสฺสา, สุภทฺทกา วติเม สุนาปรนฺตกา
         มนุสฺสา, ยํ เม นยิเม ปาณินา ปหารํ เทนฺตี"ติ อาทิ. ๓-
       ยาย จ สมนฺนาคโต อิสีนมฺปิ ปสํสนีโย โหติ. ยถาห สรภงฺโค อิสิ:-
               "โกธํ วธิตฺวา น กทาจิ โสจติ,
                มกฺขปฺปหานํ อิสโย วณฺณยนฺติ.
                สพฺเพสํ วุตฺตํ ผรุสํ ขเมถ,
                เอตํ ขนฺตึ อุตฺตมมาหุ สนฺโต"ติ ๔-
       เทวตานมฺปิ ปสํสนีโย โหติ. ยถาห สกฺโก เทวานมินฺโท:-
        "โย หเว พลวา สนฺโต,    ทุพฺพลสฺส ติติกฺขติ
         ตมาหุ ปรมํ ขนฺตึ,        นิจฺจํ ขมติ ทุพฺพโล"ติ. ๕-
       พุทฺธานมฺปิ ปสํสนีโย โหติ. ยถาห ภควา:-
        "อกฺโกสํ วธพนฺธญฺจ,       อทุฏฺโฐ โย ติติกฺขติ.
         ขนฺติพลํ พลาณิกํ,         ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺ"ติ. ๖-
       สา ปเนสา ขนฺติ เอเตสญฺจ อิธ วณฺณิตานํ อญฺเญสญฺจ คุณานํ
อธิคมเหตุโต มงฺคลนฺติ เวทิตพฺพา.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. วิเหสนฺเต   ขุ.ชา. จตุกฺก. ๒๗/๕๕๒/๑๓๗ (สยา),
@ ม. อุปริ. ๑๔/๓๙๖/๓๔๑-๒, สํ. สฬา. ๑๘/๑๑๕/๗๗ (สยา)
@ ขุ.ชา. จตฺตาลีส. ๒๗/๒๔๕๘/๕๓๘ สรภงฺคชาตก (สฺยา)
@ สํ. สคา. ๑๕/๒๕๐-๑/๒๖๖-๒๖๙  ขุ. ธมฺม. ๒๕/๓๙๙/๘๖
         โสวจสฺสตา นาม สหธมฺมิกํ วุจฺจมาเน วิกฺเขปํ วา ตุณฺหีภาวํ วา
คุณโทสจินฺตนํ วา อนาปชฺชิตฺวา อติวิย อาทรญฺจ คารวญฺจ นีจมนญฺจ ๑-
ปุรกฺขิตฺวา สาธูติ วจนกรณตา. สา สพฺรหฺมจารีนํ สนฺติกา โอวาทานุสาสนิปฺปฏิลาภ-
เหตุโต โทสปฺปหานคุณาธิคมเหตุโต จ มงฺคลนฺติ วุจฺจติ.
         สมณานํ ทสฺสนํ นาม อุปสมิตกิเลสานํ ภาวิตกายวจีจิตฺตปญฺญานํ
อุตฺตมทมถสมถสมนฺนาคตานํ ปพฺพชิตานํ อุปสงฺกมนูปฏฺฐานานุสฺสรณสวนทสฺสนํ,
สพฺพมฺปิ ลามกเทสนาย ๒- ทสฺสนนฺติ วุตฺตํ, ตํ มงฺคลนฺติ เวทิตพฺพํ. กสฺมา?
พหูปการตฺตา. อาห จ "ทสฺสนมฺปหํ ภิกฺขเว เตสํ ภิกฺขูนํ พหูปการนฺติ ๓-
วทามี"ติ อาทิ. ๔- ยโต หิตกาเมน กุลปุตฺเตน สีลวนฺเต ภิกฺขู ฆรทฺวารํ สมฺปตฺเต
ทิสฺวา ยทิ เทยฺยธมฺโม อตฺถิ, ยถาพลํ เทยฺยธมฺเม ปฏิมาเนตพฺพา. ๕- ยทิ นตฺถิ,
ปญฺจปติฏฺฐิตํ กตฺวา วนฺทิตพฺพา. ตสฺมึปิ อสมฺปชฺชมาเน อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา
นมสฺสิตพฺพา, ตสฺมึปิ อสมฺปชฺชมาเน ปสนฺนจิตฺเตน ปิยจกฺขูหิ สมฺปสฺสิตพฺพา. เอวํ
ทสฺสนมูลเกนาปิ หิ ปุญฺเญน อเนกานิ ชาติสหสฺสานิ จกฺขุมฺหิ  โรโค วา โทโส ๖-
วา อุสฺสทา วา ปีฬกา วา น โหนฺติ, วิปฺปสนฺนานิ ปญฺจวณฺณสสฺสิริกานิ
โหนฺติ. จกฺขูนิ รตนวิมาเน อุคฺฆาฏิตมณิกวาฏสทิสานิ, สตสหสฺสกปฺปมตฺตํ เทเวสุ
จ มนุสฺเสสุ จ สพฺพสมฺปตฺตีนํ ลาภี โหติ. อนจฺฉริยญฺเจตํ, ยํ มนุสฺสภูโต
สปญฺญชาติโก สมฺมา ปวตฺติเตน สมณทสฺสนมเยน ปุญฺเญน เอวรูปํ วิปากสมฺปตฺตึ
อนุภเวยฺย, ยตฺถ ติรจฺฉานคตานมฺปิ เกวลํ สทฺธามตฺตกชนิตสฺส ๗- สมณทสฺสนสฺส
เอวํ วิปากสมฺปตฺตึ วณฺณยนฺติ.
                    อุลูโก ๘- มณฺฑลกฺขิโก
                    เวทิยเก ๙- จิรทีฆวาสิโก.
                    สุขิโต วต โกสิโย อยํ,
                    กาลุฏฺฐิตํ ปสฺสติ พุทฺธวรํ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. นีจมนตญฺจ   ฉ.ม. โอมกเทสนาย, ม. วิลาสิตเทสนาย
@ ฉ.ม. พหูปการํ, อิ. พหุการํ   ขุ. อิติ. ๒๕/๑๐๔/๓๒๓ สีลสมฺปนฺนสุตฺต.
@ ฉ.ม., อิ. เทยฺยธมฺเมน ปติมาเนตพฺพา   ฉ.ม. ทาโห
@ ฉ.ม. สทฺธามตฺตเกน กตสฺส   ก. อุลฺลุกโก, อิ. อุลูกโก   ม. เวทิสเก
            มยิ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา       ภิกฺขุสํเฆ อนุตฺตเร
            กปฺปานํ ๑- สตสหสฺสานิ     ทุคฺคตึ โส น คจฺฉติ. ๒-
            เทวโลกา จวิตฺวาน ๓-     กุสลกมฺเมน โจทิโต.
            ภวิสฺสติ อนนฺตญาโณ        โสมนสฺโสติ วิสฺสุโตติ. ๔-
         กาเลน ธมฺมสากจฺฉา นาม ปโทเส วา ปจฺจูเส วา เทฺว สุตฺตนฺติกา
ภิกฺขู อญฺญมญฺญํ สุตฺตนฺตํ สากจฺฉนฺติ, วินยธรา วินยํ, อภิธมฺมิกา อภิธมฺมํ,
ชาตกภาณกา ชาตกํ, อฏฺฐกถิกา อฏฺฐกถํ, ลีนุทฺธตวิจิกิจฺฉาปเรตจิตฺตวิโสธนตฺถํ วา
ตมฺหิ ตมฺหิ กาเล สากจฺฉนฺติ, อยํ กาเลน ธมฺมสากจฺฉา. สา อาคมพฺยตฺติอาทีนํ
คุณานํ เหตุโต มงฺคลนฺติ วุจฺจตีติ.
         เอวมิมิสฺสา คาถาย ขนฺตี จ ๕- โสวจสฺสตา สมณานญฺจ ทสฺสนํ
กาเลน ธมฺมสากจฺฉาติ จตฺตาริ มงฺคลานิ วุตฺตานิ. มงฺคลตฺตญฺจ เนสํ ตตฺถ ตตฺถ
วิภาวิตเมวาติ.
               นิฏฺฐิตา ขนฺตี จาติ อิมิสฺสา คาถาย อตฺถวณฺณนา.
                           -----------
                        ตโป จาติคาถาวณฺณนา
         [๑๑] อิทานิ ตโป จาติ เอตฺถ ปาปเก ธมฺเม ตปตีติ ตโป.
พฺรหฺมํ จริยํ พฺรหฺมจริยํ พฺรหฺมานํ วา จริยํ พฺรหมจริยํ. เสฏฺฐจริยนฺติ วุตฺตํ
โหติ. อริยสจฺจานํ ทสฺสนํ อริยสจฺจานทสฺสนํ. อริยสจฺจานิ ทสฺสนนฺติปิ เอเก,
ตํ น สุนทรํ. นิกฺขนฺตํ วานโตติ นิพฺพานํ, สจฺฉิกรณํ สจฺฉิกิริยา, นิพฺพานสฺส
สจฺฉิกิริยา นิพฺพานสจฺฉิกิริยา. เสสํ วุตฺตนยเมวาติ อยํ ปทวณฺณนา.
         อตฺถวณฺณนา ปน เอวํ เวทิตพฺพา:- ตโป นาม อภิชฺฌาโทมนสฺสาทีนํ
ตปนโต อินฺทฺริยสํวโร, โกสชฺชสฺส วา ตปนโต วิริยํ, เตหิ
สมนฺนาคโต ปุคฺคโล อาตาปีติ วุจฺจติ. สฺวายํ อภิชฺฌาทิปฺปหานฌานาทิปฏิลาภเหตุโต
มงฺคลนฺติ เวทิตพฺโพ.
@เชิงอรรถ:  สี., อิ. กปฺปานิ   ฉ.ม. ทุคฺคเตโส น คจฺฉติ   ฉ.ม. ส เทวโลกา จวิตฺวา
@ ปปญฺจสูทนี ๒/๒๒ อิธ จ ปสฺสิตพฺพํ   ฉ.ม. จ สทฺโท น ทิสฺสติ
         พฺรหฺมจริยํ นาม เมถุนวิรติสมณธมฺมสาสนมคฺคานํ อธิวจนํ. ตถา หิ
"อพฺรหฺมจริยํ ปหาย พฺรหฺมจารี โหตี"ติ เอวมาทีสุ ๑- เมถุนวิรติ พฺรหฺมจริยนฺติ
วุจฺจติ. "ภควติ โน อาวุโส พฺรหมฺจริยํ วุสฺสตีติ เอวมาวุโส"ติ เอวมาทีสุ ๒-
สมณธมฺโม. "น ตาวาหํ ปาปิม ปรินิพฺพายิสฺสามิ, ยาว เม อิทํ พฺรหฺมจริยํ
น อิทฺธญฺเจว ภวิสฺสติ ผีตญฺจ วิตฺถาริกํ พาหุชญฺญนฺ"ติ เอวมาทีสุ ๓- สาสนํ.
"อยเมว โข ภิกฺขเว ๔- อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค พฺรหฺมจริยํ. เสยฺยถีทํ?
สมฺมาทิฏฺฐี"ติ เอวมาทีสุ ๕- มคฺโค. อิธ ปน อริยสจฺจทสฺสเนน ปรโต มคฺคสฺส
สงฺคหิตตฺตาว ๖- อวเสสํ สพฺพมฺปิ วฏฺฏติ. ตญฺเจตํ อุปรูปริ นานปฺปการวิเสสาธิคม-
เหตุโต มงฺคลนฺติ เวทิตพฺพํ.
         อริยสจฺจาน ทสฺสนํ นาม กุมารปเณฺห ๗- วุตฺตานํ ๘- จตุนฺนํ อริยสจฺจานํ
อภิสมยวเสน มคฺคทสฺสนํ, ตํ สํสารทุกฺขวีติกฺกมเหตุโต มงฺคลนฺติ วุจฺจติ.
         นิพฺพานสจฺฉิกิริยา นาม อิธ อรหตฺตผลํ นิพฺพานนฺติ อธิปฺเปตํ.
ตมฺปิ หิ ปญฺจคติวาเนน ๙- วานสญฺญิตาย ตณฺหาย นิกฺขนฺตตฺตา นิพฺพานนฺติ
วุจฺจติ, ตสฺส ปตฺติ วา ปจฺจเวกขณา วา สจฺฉิกิริยาติ วุจฺจติ. อิตรสฺส ปน
นิพฺพานสฺส อริยสจฺจานทสฺสเนเนว สจฺฉิกิริยา สิทฺธา, เตเนตํ อิธ อนธิปฺเปตํ
เอวเมสา นิพฺพานสจฺฉิกิริยา จ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาราทิเหตุโต ๑๐- มงฺคลนฺติ
เวทิตพฺพาติ.
         เอวมิมิสฺสา คาถาย ตโป จ พฺรหฺมจริยํ จ อริยสจฺจานทสฺสนํ ๑๑-
นิพฺพานสจฺฉิกิริยาติ จตฺตาริ มงฺคลานิ วุตฺตานิ. มงฺคลตฺตญฺจ เนสํ ตตฺถ ตตฺถ
วิภาวิตเมวาติ.
              นิฏฺฐิตา ตโป จาติ อิมิสฺสา  คาถาย อตฺถวณฺณนา.
                           -----------
@เชิงอรรถ:  ที.สี. ๙/๘/๔; ๑๙๔/๖๔, ม.มู. ๑๒/๒๙๒/๒๕๖   ม.มู. ๑๒/๒๕๗/๒๑๗ รถวินีตสุตฺต.
@ ที. มหา. ๑๐/๑๖๘/๙๕, สํ. มหา. ๑๙/๘๒๒/๒๒๙, ขุ.อุ. ๒๕/๕๑/๑๘๓
@ ฉ.ม., อิ. ภิกขุ   สํ. มหา. ๑๙/๖/๖ มคฺคสํยุตฺต.   ฉ.ม., อิ. สงฺคหิตตฺตา
@ อิ. กุมารกปเญฺหสุ   สี. วุตฺตตฺถานํ   ฉ.ม. ปญฺจคติวานเนน
@๑๐ ฉ.ม. ทิฏฺฐธมฺมิกสุข....  ๑๑ ฉ.ม. ตโป, พฺรหฺจริยํ, อริยสจฺจานํ ทสฺสนํ.
                    ผุฏฺฐสฺส โลกธมฺเมหีติ คาถาวณฺณนา
         อิทานิ ผุฏฺฐสฺส โลกธมฺเมหีติ เอตฺถ ผุฏฺฐสฺสาติ ผุสิตสฺส ฉุปิตสฺส
สมฺปตฺตสฺส. โลเก ธมฺมา โลกธมฺมา, ยาว โลกปฺปวตฺติ, ตาว อนิวตฺติกา ๑-
ธมฺมาติ วุตฺตํ โหติ. จิตฺตนฺติ มโน มานสํ. ยสฺสาติ นวสฺส วา มชฺฌิมสฺส
วา เถรสฺส วา. น กมฺปตีติ น จลติ น เวธติ. อโสกนฺติ นิสฺโสกํ
อพฺพูฬฺหโสกสลฺลํ. วิรชนฺติ วิคตรชํ วิทฺธํสิตรชํ. ๒- เขมนฺติ อภยํ นิรูปทฺทวํ.
เสสํ วุตฺตนยเมวาติ อยํ ปทวณฺณนา.
         อตฺถวณฺณนา ปน เอวํ เวทิตพฺพา:- ผุฏฺฐสฺส โลกธมฺเมหิ จิตฺตํ
ยสฺส น กมฺปติ นาม ยสฺส ลาภาลาภาทีหิ อฏฺฐหิ โลกธมฺเมหิ ผุฏฺฐสฺส
อชฺโฌตฺถตสฺส ๓- จิตฺตํ น กมฺปติ น จลติ น เวธติ, ตสฺส ตํ จิตฺตํ เกนจิ
ธมฺเมน อกมฺปนียํ โลกุตฺตรมคฺคภาวาวหนโต ๔- มงฺคลนฺติ เวทิตพฺพํ. กสฺส จ
เอเตหิ ผุฏฺฐสฺส จิตฺตํ น กมฺปติ? อรหโต ขีณาสวสฺส, น อญฺญสฺส กสฺสจิ.
วุตฺตญฺเจตํ ๕-:-
              "เสโล ยถา เอกกฺฆโน  วาเตน น สมีรติ.
               เอวํ รูปา รสา สทฺทา  คนฺธา ผสฺสา จ เกวลา.
               อิฏฺฐา ธมฺมา อนิฏฺฐา จ นปฺปเวเธนฺติ ตาทิโน.
               ฐิตจิตฺตํ วิปฺปมุตฺตํ      วยญฺจสฺสานุปสฺสตี"ติ. ๖-
         อโสกํ นาม ขีณาสวสฺเสว จิตฺตํ. ตญฺหิ โย ๗- "โสโก โสจนา
โสจิตตฺตํ อนฺโตโสโก อนฺโตปริโสโก เจตโส ปรินิชฺฌายิตตฺตนฺ"ติ อาทินา ๘- นเยน
วุจฺจติ โสโก, ตสฺส อภาวโต อโสกํ. เกจิ นิพฺพานํ วทนฺติ, ตํ ปุริมปเทน
นานุสนฺธิยติ. ยถา จ อโสกํ, เอวํ วิรชํ เขมนฺติ ๙- ขีณาสวสฺเสว จิตฺตํ. ตญฺหิ
ราคโทสโมหรชานํ วิคตตฺตา วิรชํ, จตูหิ จ โยเคหิ เขมตฺตา เขมํ, ยโต
เอตํ เตน เตนากาเรน ตมฺหิ ปวตฺติกฺขเณ คเหตฺวา นิทฺทิฏฺฐวเสน ติวิธํ ๑๑-
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อนิวตฺตกา   อิ.สี. วิทฺธสฺตรชํ   ฉ.ม., อิ. อชฺโฌตฺถตสฺส
@ ฉ.ม., อิ. เกนจิ อกมฺปนียโลกุตฺตมภาวาวหนโต   ฉ.ม. วุตฺตเญฺหตํ
@ วินย, มหา. ๕/๒๔๔/๘ จมฺมกฺขนฺธก.  ฉ.ม. ยฺวายํ
@ อภิ. วิภงฺค. ๒๕/๑๙๔, ๒๓๗/๑๑๘, ๑๖๔ สจฺจวิภงฺค...   ฉ.ม. เขมนฺติปิ
@๑๑ ฉ.ม. ติวิธมฺปิ
จิตฺตํ อปฺปวตฺตกฺขนฺธตาทิโลกุตฺตมภาวาวหนโต อาหุเนยฺยาทิภาวาวหนโต จ
มงฺคลนฺติ เวทิตพฺพํ.
         เอวมิมิสฺสา คาถาย อฏฺฐโลกธมฺเมหิ อกมฺปิตจิตฺตํ, อโสกจิตฺตํ,
วิรชจิตฺตํ, เขมจิตฺตนฺติ จตฺตาริ มงฺคลานิ วุตฺตานิ. มงฺคลตฺตญฺจ เนสํ ตตฺถ ตตฺถ
วิภาวิตเมวาติ.
           นิฏฺฐิตา ผุฏฺฐสฺส โลกธมฺเมหีติ อิมิสฺสา คาถาย อตฺถวณฺณนา.
                          ------------
                       เอตาทิสานีติ คาถาวณฺณนา
         [๑๓] เอวํ ภควา อเสวนา จ พาลานนฺติ อาทีหิ ทสหิ คาถาหิ
อฏฺฐตึส มงฺคลานิ กเถตฺวา อิทานิ เอตาเนว อตฺตนา วุตฺตมงฺคลานิ ๑- ถุนนฺโต
"เอตาทิสานิ กตฺวานาติ อิมํ อวสานคาถมภาสิ.
         ตสฺสายํ อตฺถวณฺณนา:- เอตาทิสานีติ อีทิสานิ ๒- มยา วุตฺตปฺปการานิ
พาลานมเสวนาทีนิ. กตฺวานาติ กตฺวา. กตฺวาน กตฺวา กริตฺวาติ หิ อตฺถโต
อนญฺญํ. สพฺพตฺถมปราชิตาติ สพฺพตฺถ ขนฺธกิเลสาภิสงฺขารเทวปุตฺตมารปฺปเภเทสุ
จตูสุ ปจฺจตฺถิเกสุ เอเกนปิ อปราชิตา หุตฺวา, สยเมว เต จตฺตาโร มาเร
ปราชิตฺวาติ ๓- วุตฺตํ โหติ. มกาโร เจตฺถ ปทสนฺธิกรณมตฺโตติ ๔- วิญฺญาตพฺโพ.
         สพฺพตฺถ โสตฺถึ คจฺฉนฺตีติ เอตาทิสานิ มงฺคลานิ กตฺวา จตูหิ
มาเรหิ อปราชิตา หุตฺวา สพฺพตฺถ อิธโลกปรโลเกสุ ฐานจงฺกมาทีสุ จ โสตฺถึ
คจฺฉนฺติ, พาลเสวนาทีหิ เย อุปฺปเชยฺยุํ อาสววิฆาตปริฬาหา, เตสํ อภาวา โสตฺถึ
คจฺฉนฺติ, อนุปทฺทวา ๕- อนุปสคฺคา ๕- เขมิโน อปฺปฏิภยา คจฺฉนฺตีติ วุตฺตํ โหติ.
อนุนาสิโก เจตฺถ คาถาพนฺธสุขตฺถํ วุตฺโตติ เวทิตพฺโพ.
         ตนฺเตสํ มงฺคลมุตฺตมนฺติ อิมินา คาถาปเทน ภควา เทสนํ
นิฏฺฐาเปสิ. กถํ? เอวํ เทวปุตฺต เย เอตาทิสานิ กโรนฺติ, เต ยสฺมา สพฺพตฺถ
@เชิงอรรถ:  ม. ยถาวุตฺตมงฺคลานิ   ฉ.ม., อิ. เอตานิ อีทิสานิ   ฉ.ม., อิ.  ปราเชตฺวาติ
@ ฉ.ม. ปทสนฺธิกรมตฺโตติ  ๕-๕ ฉ.ม., อิ. อนุปทฺทุตา อนุปสฏฺฐา
โสตฺถึ คจฺฉนฺติ, ตสฺมา ตํ พาลานํ อเสวนาทิ อฏฺฐตึสวิธมฺปิ เตสํ เอตาทิสการกานํ
มงฺคลมุตฺตมํ เสฏฺฐํ ปวรนฺติ คณฺหาหีติ.
         เอวญฺจ ภควตา นิฏฺฐาปิตาย เทสนาย ปริโยสาเน โกฏิสตสหสฺสเทวตาโย
อรหตฺตํ ปาปุณึสุ, โสตาปตฺติสกทาคามิอนาคามิผลปฺปตฺตานํ ๑- คณนา
อสงฺเขยฺยา อโหสิ. อถ ภควา ทุติยทิวเส อานนฺทตฺเถรํ อามนฺเตสิ "อิมํ ปน
อานนฺท รตฺตึ อญฺญตรา เทวตา มํ อุปสงฺกมิตฺวา มงฺคลปญฺหํ ปุจฺฉิ, อถสฺสาหํ
อฏฺฐตึส มงฺคลานิ อภาสึ, อุคฺคณฺหาหิ อานนฺท อิมํ มงฺคลปริยายํ, อุคฺคเหตฺวา
ภิกฺขู วาเจหี"ติ. เถโร อุคฺคเหตฺวา ภิกฺขู วาเจสิ. ตยิทํ อาจริยปรมฺปราย อาภตํ
ยาว อชฺชตฺตนา ปวตฺตติ, เอวมิทํ พฺรหฺมจริยํ อิทฺธญฺเจว ผีตญฺจ วิตฺถาริกํ
พาหุชญฺญํ ปุถุภูตํ ยาวเทว มนุสฺเสหิ ๒- สุปกาสิตนฺติ เวทิตพฺพํ.
         อิทานิ เอเตเสฺวว มงฺคเลสุ ญาณปริจยปาฏวตฺถํ อยํ อาทิโต ปภูติ
โยชนา:-
         เอวมิเม อิธโลกปรโลกโลกุตฺตรสุขกามา สตฺตา พาลชนเสวนํ ปหาย,
ปณฺฑิเต นิสฺสาย, ปูชเนยฺเย ปูเชตฺวา, ปฏิรูปเทสวาเสน ปุพฺเพ กตปุญฺญตาย จ
กุสลปฺปวตฺติยํ โจทิยมานา, อตฺตานํ สมฺมาปณิธาย พาหุสจฺจสิปฺปวินเยหิ
อลงฺกตตฺตภาวา, วินยานุรูปํ สุภาสิตํ ภาสมานา, ยาว คิหิภาวํ น วิชหนฺติ, ตาว
มาตาปิตุปฏฺฐาเนน ๓- โปราณํ อิณมูลํ วิโสธยมานา, ปุตฺตทารสงฺคเหน นวํ อิณมูลํ
ปโยชยมานา, อนากุลกมฺมนฺตตาย ธนธญฺญาทิสมิทฺธึ ปาปุณนฺตา, ทาเนน โภคสารํ
ธมฺมจริยาย ชีวิตสารญฺจ คเหตฺวา, ญาติสงฺคเหน สกชนหิตํ อนวชฺชกมฺมนฺตตาย
ปรชนหิตญฺจ กโรนฺตา, ปาปวิรติยา ปรูปฆาตํ มชฺชปานสํยเมน อตฺตูปฆาตญฺจ
วิวชฺเชตฺวา, ธมฺเมสุ อปฺปมาเทน กุสลปกฺขํ วฒฺเฒตฺวา, วฑฺฒิตกุสลตาย
คิหิพฺยญฺชนํ โอหาย ปพฺพชิตภาเว ฐิตาปิ พุทฺธพุทฺธสาวกูปชฺฌายาจริยาทีสุ ๔-
คารเวน นิวาเตน จ วตฺตสมฺปทํ อาราเธตฺวา, ปรมสนฺตุฏฺฐิยา ปจฺจยเคธํ
ปหาย, กตญฺญุตาย สปฺปุริสภูมิยํ ฐตฺวา, ธมฺมสวเนน ลีนจิตฺตํ ๕- ปหาย, ขนฺติยา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม....ผลสมฺปตฺตานํ   ฉ.ม., อิ. ยาว เทวมนุสฺเสหิ
@ ฉ.ม. มาตาปิตูปฏฺฐาเนน, อิ. มาตาปิตุอุปฏฺฐาเนน
@ ฉ.ม. พุทฺธสาวกูปชฺฌายาจริยาทีสุ, อิ. พุทฺธพุทฺธสาวกูปชฺฌาจริยาทีสุ   ฉ.ม.,
@อิ. จิตฺตลีนตํ
สพฺพปริสฺสเย อภิภวิตฺวา โสวจสฺสตาย สนาถมตฺตานํ กตฺวา สมณทสฺสเนน
ปฏิปตฺติโยคํ ๑- ปสฺสนฺตา, ธมฺมสากจฺฉาย กงฺขฏฺฐานิเยสุ ธมฺเมสุ กงฺขํ
ปฏิวิโนเทตฺวา อินฺทฺริยสํวรตเปน สีลวิสุทฺธึ ปตฺวา ๒- สมณธมฺมพฺรหฺมจริเยน
จิตฺตวิสุทฺธึ ปตฺวา ๒- ตโต อปรา จ จตสฺโส วิสุทฺธิโย สมฺปาเทตฺวา, ๓- อิมาย
ปฏิปทาย อริยสจฺจทสฺสนปริยายํ ๔- ญาณทสฺสนวิสุทฺธึ ปตฺวา อรหตฺตผลสงฺขยํ ๕-
นิพฺพานํ สจฺฉิกโรนฺติ, ยํ สจฺฉิกตฺวา สิเนรุปพฺพโต วิย วาตวุฏฺฐีหิ อฏฺฐหิ
โลกธมฺเมหิ อวิกมฺปมานจิตฺตา อโสกา วิรชา เขมิโน โหนฺติ, เย จ เขมิโน โหนฺติ, เต
สพฺพตฺถ เอเกนปิ อปราชิตา โหนฺติ, สพฺพตฺถ จ โสตฺถึ คจฺฉนฺติ. เตนาห
ภควา:-
         "เอตาทิสานิ กตฺวาน     สพฺพตฺถมปราชิตา.
         สพฺพตฺถ  โสตฺถึ คจฺฉนฺติ   ตนฺเตสํ มงฺคลมุตฺตมนฺ"ติ.
             ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกปาฐฏฺฐกถาย
                มงฺคลสุตฺตวณฺณนา  นิฏฺฐิตา.
                    ----------
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. ปฏิปตฺติปโยคํ  ๒-๒ ฉ.ม., อิ. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม. สมฺปาเทนฺตา   สี. อริยสจฺจทสฺสนปริโยสานํ   อิ. อรหตฺตผลสงฺขาตํ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๗ หน้า ๑๒๙-๑๓๗. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=17&A=3409&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=17&A=3409&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=5              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=41              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=45              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=45              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]