ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านเล่มก่อนหน้าไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๔ ภาษาบาลีอักษรไทย ธ.อ.๗ มล-นาควคฺค

หน้าที่ ๑.

๑๘. มลวคฺควณฺณนา ---------- ๑. โคฆาตกปุตฺตวตฺถุ. (๑๘๑) "ปณฺฑุปลาโสว ทานิสีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต เอกํ โคฆาตกปุตฺตํ อารพฺภ กเถสิ. สาวตฺถิยํ กิเรโก โคฆาตโก คาโว วธิตฺวา วรมํสานิ คเหตฺวา ปจาเปตฺวา ปุตฺตทาเรน สทฺธึ นิสีทิตฺวา มํสญฺจ ๑- ขาทติ มูเลน จ วิกฺกีณาติ. โส เอวํ ปญฺจปณฺณาสวสฺสานิ โคฆาตกกมฺมํ กโรนฺโต ธูรวิหาเร วิหรนฺตสฺส สตฺถุโน เอกทิวสํ กฏจฺฉุมตฺตมฺปิ ยาคุํ วา ภตฺตํ วา น อทาสิ. โส วินา มํเสน ภตฺตํ น ภุญฺชติ. โส เอกทิวสํ ทิวสภาเค มํสํ วิกฺกีณิตฺวา, อตฺตโน อตฺถาย ปจิตุํ เอกํ มํสขณฺฑํ ภริยาย ๒- ทตฺวา นหายิตุํ อคมาสิ. อถสฺส สหายโก เคหํ อาคนฺตฺวา ภริยํ อาห "โถกํ เม วิกฺกีณิยมํสํ เทหิ, เคเห เม ปาหุนโก อาคโตติ. "นตฺถิ วิกฺกีณิยมํสํ, สหายโก เต มํสํ วิกฺกีณิตฺวา อิทานิ นหายิตุํ คโตติ. "มา เอวํ กริ, สเจ มํสขณฺฑํ อตฺถิ; เทหีติ. "สหายกสฺส เต นิกฺขิตฺตํ มํสขณฺฑํ ฐเปตฺวา อญฺญํ มํสํ นตฺถีติ. โส "สหายกสฺส เม อตฺถาย ฐปิตมํสโต อญฺญํ นตฺถิ; โส จ วินา มํเสน น ภุญฺชติ, นายํ ทสฺสตีติ สามํ ตํ มํสํ คเหตฺวา ปกฺกามิ. โคฆาตโกปิ นหาตฺวา อาคโต, ตาย @เชิงอรรถ: ๑. ยุ. สามํ จ. ๒. สี. ยุ. "ภริยายาติ นตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒.

อตฺตโน ปกฺกปณฺเณน สทฺธึ วฑฺเฒตฺวา ภตฺเต อุปนีเต, อาห "กหํ มํสนฺติ. "นตฺถิ สามีติ. "นนุ อหํ ปจนตฺถาย มํสํ ทตฺวา คโตติ. "ตว สหายโก อาคนฺตฺวา `ปาหุนโก เม อาคโต, วิกฺกีณิยมํสํ เม เทหีติ วตฺวา, มยา `สหายกสฺส เต ฐปิตมํสโต อญฺญํ นตฺถิ, โส จ วินา มํเสน น ภุญฺชตีติ วุตฺเตปิ, ๑- พลกาเรน ตํ มํสํ สามํเยว คเหตฺวา คโตติ. โส "อหํ วินา มํเสน ภตฺตํ น ภุญฺชามิ, หราหิ นนฺติ. "กึ สกฺกา กาตุํ, ภุญช สามีติ. โส "นาหํ ภตฺตํ ภุญฺชามีติ ตํ ภตฺตํ หราเปตฺวา สตฺถํ อาทาย, ปจฺฉาเคเห ฐิโต โคโณ อตฺถิ, ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา มุเข หตฺถํ ปกฺขิปิตฺวา ชิวฺหํ นีหริตฺวา สตฺเถน มูเล ฉินฺทิตฺวา อาทาย คนฺตฺวา องฺคาเรสุ ปจาเปตฺวา ภตฺตมตฺถเก ฐเปตฺวา นิสินฺโน เอกํ ภตฺตปิณฺฑํ ภุญฺชิตฺวา เอกํ มํสขณฺฑํ มุเข ฐเปสิ. ตํขณญฺเญวสฺส ชิวฺหา ฉินฺทิตฺวา ๒- ภตฺตปาติยํ ปติ. ตํขณํเยว กมฺมสริกฺขกํ วิปากํ ลภิ. โสปิ โข โคโณ วิย โลหิตธาราย มุขโต ปคฺฆรนฺติยา อนฺโตเคหํ ปวิสิตฺวา ชนฺนุเกหิ วิจรนฺโต วิรวิ. ตสฺมึ สมเย โคฆาตกสฺส ปุตฺโต ปิตรํ โอโลเกตฺวา สมีเป ฐิโต โหติ. อถ นํ มาตา อาห "ปสฺส ปุตฺต อิมํ โคณํ วิย เคหมชฺเฌ ชนฺนุเกหิ วิจริตฺวา วิรวนฺตํ, อิทํ ทุกฺขํ ตว มตฺถเก ปติสฺสติ, มมํปิ อโนโลเกตฺวา อตฺตโน โสตฺถึ กโรนฺโต ปลายสฺสูติ. โส มรณภยตชฺชิโต มาตรํ วนฺทิตฺวา ปลายิ, ปลายิตฺวา จ ปน ตกฺกสิลํ อคมาสิ. โคฆาตโกปิ โคโณ วิย @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. วุตฺโตปิ. ๒. ม. ฉิชฺชิตฺวา.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓.

เคหมชฺเฌ วิรวนฺโต วิจริตฺวา กาลํ กตฺวา อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺติ. โคโณปิ กาลมกาสิ. โคฆาตกปุตฺโตปิ ตกฺกสิลํ คนฺตฺวา สุวณฺณการกมฺมํ อุคฺคณฺหิ. อถสฺสาจริโย คามํ คจฺฉนฺโต "เอวรูปํ นาม อลงฺการํ กเรยฺยาสีติ วตฺวา ปกฺกามิ. โสปิ ตถารูปํ อลงฺการํ อกาสิ. อถสฺสาจริโย อาคนฺตฺวา อลงฺการํ ทิสฺวา "อยํ ยตฺถ กตฺถจิ คนฺตฺวา ชีวิตุํ สมตฺโถติ วยปฺปตฺตํ อตฺตโน ธีตรํ อทาสิ. โส ปุตฺตธีตาหิ วฑฺฒิ. อถสฺส ปุตฺตา วยปฺปตฺตา สิปฺปํ อุคฺคณฺหิตฺวา, อปรภาเค สาวตฺถึ คนฺตฺวา ตตฺถ ฆราวาสํ สณฺฐเปตฺวา วสนฺตา สทฺธา ปสนฺนา อเหสุํ. ปิตาปิ เนสํ ตกฺกสิลายํ กิญฺจิ กุสลํ อกตฺวาว ชรํ ปาปุณิ. อถสฺส ปุตฺตา "ปิตา โน มหลฺลโกติ อตฺตโน สนฺติกํ ปกฺโกสาเปตฺวา "ปิตุ อตฺถาย ทานํ ทสฺสามาติ พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิมนฺตยึสุ. เต ปุนทิวเส อนฺโตเคเห พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิสีทาเปตฺวา สกฺกจฺจํ ปริวิสิตฺวา, ภตฺตกิจฺจาวสาเน สตฺถารํ อาหํสุ "ภนฺเต อมฺเหหิ อิทํ ปิตุ ชีวภตฺตํ ทินฺนํ, ปิตุ โน อนุโมทนํ กโรถาติ. สตฺถา ตํ อามนฺเตตฺวา "อุปาสก ตฺวํ มหลฺลโก ปริปกฺกสรีโร ปณฺฑุปลาสสทิโส, ตว ปรโลกคมนาย กุสลปาเถยฺยํ นตฺถิ, อตฺตโน ปติฏฺฐํ กโรหิ, ปณฺฑิโต ภว มา พาโลติ วตฺวา อนุโมทนํ กโรนฺโต อิมา คาถา อภาสิ ปณฺฑุปลาโสว ทานิสิ, ยมปุริสาปิ จ เต ๑- อุปฏฺฐิตา. @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ตํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔.

อุยฺโยคมุเข ปติฏฺฐสิ, ๑- ปาเถยฺยํปิ จ เต น วิชฺชติ. โส กโรหิ ทีปมตฺตโน, ขิปฺปํ วายม ปณฺฑิโต ภว นิทฺธนฺตมโล อนงฺคโณ ทิพฺพํ อริยภูมิเมหิสีติ. ตตฺถ "ปณฺฑุปลาโสว ทานิสีติ: อุปาสก ตฺวํ อิทานิ ฉิชฺชิตฺวา ภูมิยํ ปตนปณฺฑุปลาโส วิย อโหสิ. ยมปุริสาติ ยมทูตา วุจฺจนฺติ. อิทํ ปน มรณเมว สนฺธาย วุตฺตํ. มรณนฺเต ปจฺจุปฏฺฐิตนฺติ อตฺโถ. อุยฺโยคมุเขติ: ปริหานิมุเข อวุฑฺฒิมุเข จ ฐิโตสีติ อตฺโถ. ปาเถยฺยนฺติ: คมิกสฺส ตณฺฑุลาทิปาเถยฺยํ วิย ปรโลกํ คจฺฉนฺตสฺส ตว กุสลปาเถยฺยมฺปิ นตฺถีติ อตฺโถ. โส กโรหีติ: โส ตฺวํ สมุทฺเท นาวาย ภินฺนาย ทีปสงฺขาตํ ปติฏฺฐํ วิย อตฺตโน กุสลปติฏฺฐํ กโรหิ, กโรนฺโต จ ขิปฺปํ วายม สีฆํ สีฆํ วิริยํ อารภ อตฺตโน กุสลกมฺมปติฏฺฐากรเณน ปณฺฑิโต ภว. โย หิ มรณมุขํ อปตฺวา กาตุํ สมตฺถกาเลเยว กุสลํ กโรติ, เอส ปณฺฑิโต นาม. ตาทิโส ภว มา อนฺธพาโลติ อตฺโถ. ทิพฺพํ อริยภูมินฺติ: เอวํ วิริยํ กโรนฺโต ราคาทีนํ มลานํ นีหฏตาย นิทฺธนฺตมโล, องฺคณาภาเวน อนงฺคโณ นิกฺกิเลโส หุตฺวา ปญฺจวิธํ สุทฺธาวาสภูมึ ปาปุณิสฺสสีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน อุปาสโก โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ. สมฺปตฺตานมฺปิ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. จ ติฏฺฐสิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕.

สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ. เต ปุนทิวสตฺถายปิ สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา ทานํ ทตฺวา กตภตฺตกิจฺจํ สตฺถารํ อนุโมทนกาเล อาหํสุ "ภนฺเต อิทมฺปิ อมฺหากํ ปิตุ ชีวภตฺตเมว, อิมสฺเสว อนุโมทนํ กโรถาติ. สตฺถา ตสฺส อนุโมทนํ กโรนฺโต อิมา เทฺว คาถา อภาสิ "อุปนีตวโยว ทานิสิ, สมฺปยาโตสิ ยมสฺส สนฺติกํ, ๑- วาโสปิ จ เต นตฺถิ อนฺตรา, ปาเถยฺยํปิ จ เต น วิชฺชติ. โส กโรหิ ทีปมตฺตโน, ขิปฺปํ วายม ปณฺฑิโต ภว นิทฺธนฺตมโล อนงฺคโณ น ปุน ชาติชรํ อุเปหิสีติ. ตตฺถ "อุปนีตวโยติ: อุปาติ นิปาตมตฺตํ. นีตวโย คตวโย อติกฺกนฺตวโย. ตฺวมสิ อิทานิ ตโย วเย อติกฺกมิตฺวา มรณมุเข ฐิโตติ อตฺโถ. สมฺปยาโตสิ ยมสฺส สนฺติกนฺติ: มรณมุขํ คนฺตุํ สชฺโช หุตฺวา ฐิโตสีติ อตฺโถ. วาโสปิ จ เต นตฺถิ อนฺตราติ: ยถา มคฺคํ คจฺฉนฺตา ตานิ ตานิ กิจฺจานิ กโรนฺตา อนฺตรามคฺเค วสนฺติ; น เอวํ ปรโลกํ คจฺฉนฺตา. น หิ สกฺกา ปรโลกํ คจฺฉนฺเตน "อธิวาเสถ กติปาหํ, ทานํ ตาว เทมิ, ธมฺมํ ตาว @เชิงอรรถ: ๑. ยุ. สนฺติเก.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖.

สุณามีติอาทีนิ วตฺตุํ. อิโต ปน จวิตฺวา ปรโลเก นิพฺพตฺโตว โหติ. อิมมตฺถํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. ปาเถยฺยนฺติ อิทํ กิญฺจาปิ เหฏฺฐา วุตฺตเมว, อุปาสกสฺส ปน ปุนปฺปุนํ ทฬฺหีกรณตฺถํ อิธาปิ สตฺถารา คหิตํ. ชาติชรนฺติ เอตฺถ พฺยาธิมรณานิปิ คหิตาเนว โหนฺติ. เหฏฺฐิมคาถาหิ จ อนาคามิมคฺโค กถิโต, อิธ อรหตฺตมคฺโค. เอวํ สนฺเตปิ, ยถา นาม รญฺญา อตฺตโน มุขปฺปมาณํ กพฬํ วฑฺเฒตฺวา ปุตฺตสฺส อุปนีเต [๑] กุมาโร อตฺตโน มุขปฺปมาเณเนว คณฺหาติ; เอวเมว สตฺถารา อุปริมคฺควเสน ธมฺเม เทสิเตปิ อุปาสโก อตฺตโน อุปนิสฺสยพเลน เหฏฺฐา โสตาปตฺติผลํ ปตฺวา อิมิสฺสา อนุโมทนาย อวสาเน อนาคามิผลํ ๒- ปตฺโต. เสสปริสายปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสีติ. โคฆาตกปุตฺตวตฺถุ. ------------ ๒. อญฺญตรพฺราหฺมณวตฺถุ. (๑๘๒) "อนุปุพฺเพน เมธาวีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อญฺญตรํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ กเถสิ. โส กิร เอกทิวสํ ปาโตว นิกฺขมิตฺวา, ภิกฺขูนํ จีวร- ปารุปนฏฺฐาเน ภิกฺขู จีวรํ ปารุปนฺเต โอโลเกนฺโต อฏฺฐาสิ. ตํ ปน ฐานํ วิรุฬฺหติณํ โหติ. อเถกสฺส ภิกฺขุโน จีวรํ ปารุปนฺตสฺส, @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "โสติ อตฺถิ. ๒. สี. ยุ. "ปตฺวา....อนาคามิผลนฺติ นตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗.

จีวรกณฺโณ ติเณสุ ปวตฺเตนฺโต ๑- อุสฺสาวพินฺทูหิ เตมิ. พฺราหฺมโณ ตํ ทิสฺวา "อิมํ ฐานํ อปฺปหริตํ ๒- กาตุํ วฏฺฏตีติ ปุนทิวเส กุทฺทาลํ อาทาย คนฺตฺวา ตํ ฐานํ ตจฺเฉตฺวา ขลมณฺฑลสทิสํ อกาสิ. ปุนทิวเสปิ ตํ ฐานํ อาคนฺตฺวา, ภิกฺขูสุ จีวรํ ปารุปนฺเตสุ, เอกสฺส จีวรกณฺณํ ภูมิยํ ปติตฺวา ปํสุมฺหิ ปวตฺตมานํ ทิสฺวา "อิธ วาลุกํ โอกิริตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา วาลุกํ อาหริตฺวา โอกิริ. อเถกทิวสํ ปุเรภตฺตํ จณฺโฑ อาตโป อโหสิ. ตทาปิ ภิกฺขูนํ จีวรํ ปารุปนฺตานํ คตฺตโต เสเท มุญฺจนฺเต ทิสฺวา "อิธ มยา มณฺฑปํ กาเรตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา มณฺฑปํ กาเรสิ. ปุเนกทิวสํ ปาโต ว วทฺทลิกา อโหสิ. ตทาปิ พราหฺมโณ ภิกฺขู โอโลเกนฺโต, ตินฺตจีวรเก ภิกฺขู ทิสฺวา "เอตฺถ มยา สาลํ กาเรตุํ วฏฺฏตีติ สาลํ กาเรตฺวา "อิทานิ สาลมหํ กริสฺสามีติ จินฺเตตฺวา, พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิมนฺเตตฺวา อนฺโต จ พหิ จ ภิกฺขู นิสีทาเปตฺวา ทานํ ทตฺวา, ภตฺตกิจฺจาวสาเน อนุโมทนตฺถาย สตฺถุ ปตฺตํ คเหตฺวา "ภนฺเต อหํ ภิกฺขูนํ จีวรปารุปนกาเล อิมสฺมึ ฐาเน โอโลเกนฺโต ฐิโต, อิทญฺจิทญฺจ ทิสฺวา อิทญฺจิทญฺจ กาเรสินฺติ อาทิโต ปฏฺฐาย สพฺพนฺตํ ปวตฺตึ อาโรเจสิ. สตฺถา ตสฺส วจนํ สุตฺวา "พฺราหฺมณ ปณฺฑิตา นาม ขเณ ขเณ โถกํ โถกํ กุสลํ กโรนฺตา, อนุปุพฺเพน อตฺตโน อกุสลมลํ นีหรนฺติเยวาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห @เชิงอรรถ: ๑. "ปวตฺตนฺโตติ ยุตฺตตรํ ฯ ๒. "อปหริตนฺติ ยุตฺตตรํ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘.

"อนุปุพฺเพน เมธาวี โถกํ โถกํ ขเณ ขเณ กมฺมาโร รชตสฺเสว นิทฺธเม มลมตฺตโนติ. ตตฺถ "อนุปุพฺเพนาติ: อนุปฏิปาฏิยา. เมธาวีติ: ธมฺโมชปญฺญาย สมนฺนาคโต. ขเณ ขเณติ: โอกาเส โอกาเส กุสลํ กโรนฺโต. กมฺมาโร รชตสฺเสวาติ: ยถา สุวณฺณกาโร เอกวารเมว สุวณฺณํ ตาเปตฺวา โกฏฺเฏตฺวา มลํ นีหริตฺวา ปิลนฺธนวิกตึ กาตุํ น สกฺโกติ, ปุนปฺปุนํ ตาเปนฺโต โกฏฺเฏนฺโต ปน มลํ นีหรติ, ตโต อเนกวิธํ ปิลนฺธนวิกตึ กโรติ; เอวเมว ปุนปฺปุนํ กุสลํ กโรนฺโต ปณฺฑิโต อตฺตโน ราคาทิมลํ นิทฺธเมยฺย, เอวํ นิทฺธนฺตมโล หิ นิกฺกิเลโส โหตีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน พฺราหฺมโณ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ. มหาชนสฺสาปิ สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ. อญฺญตรพฺราหฺมณวตฺถุ. ----------- ๓. ติสฺสตฺเถรวตฺถุ. (๑๘๓) "อยสาว มลํ สมุฏฺฐายาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ติสฺสตฺเถรํ นาเมกํ ภิกขุํ อารพฺภ กเถสิ. เอโก กิร สาวตฺถีวาสี กุลปุตฺโต ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปโท "ติสฺสตฺเถโรติ ปญฺญายิ. โส อปรภาเค ชนปทวิหาเร วสฺสูปคโต, อฏฺฐหตฺถํ ถูลสาฏกํ ลภิตฺวา วุตฺถวสฺโส ปวาเรตฺวา, ตํ อาทาย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙.

คนฺตฺวา ภคินิยา หตฺเถ ฐเปสิ. สา "น เม เอส สาฏโก ภาตุ อนุจฺฉวิโกติ ตํ ติขิณาย วาสิยา ฉินฺทิตฺวา หิราหิรํ กตฺวา, อุทุกฺขเล โกฏฺเฏตฺวา วิชเฏตฺวา โปเถตฺวา วฏฺเฏตฺวา สุขุมสุตฺตํ กนฺติตฺวา สาฏกํ วายาเปสิ. เถโรปิ สุตฺตญฺเจว สูจิโย จ สํวิทหิตฺวา จีวรการเก ทหรสามเณเร สนฺนิปาเตตฺวา ภคินิยา สนฺติกํ คนฺตฺวา "ตํ เม สาฏกํ เทถ, จีวรํ การาเปสฺสามีติ อาห. สา นวหตฺถํ สาฏกํ นีหริตฺวา กนิฏฺฐภาติกสฺส หตฺเถ ฐเปสิ. โส ตํ คเหตฺวา วิจาเรตฺวา "มม สาฏโก ถูโล อฏฺฐหตฺโถ, อยํ สุขุโม นวหตฺโถ, นายํ มม สาฏโก, ตุมฺหากํ เอส, น เม อิมินา อตฺโถ, ตเมว เม เทถาติ อาห. "ภนฺเต ตุมฺหากเมว เอโส, คณฺหถ นนฺติ. โส เนว อิจฺฉิ. อถสฺส อตฺตนา กตกิจฺจํ สพฺพํ อาโรเจตฺวา "ภนฺเต ตุมฺหากเมว เอส, คณฺหถ นนฺติ อทาสิ. โส ตํ อาทาย วิหารํ คนฺตฺวา จีวรกมฺมํ ปฏฺฐเปสิ. อถสฺส ภคินี จีวรการกานํ อตฺถาย ยาคุภตฺตาทีนิ สมฺปาเทสิ. จีวรสฺส นิฏฺฐิตทิวเส ปน อติเรกสกฺการํ กาเรสิ. โส จีวรํ โอโลเกตฺวา ตสฺมึ อุปฺปนฺนสิเนโห "เสฺวทานิ นํ ปารุปิสฺสามีติ สํหริตฺวา จีวรวํเส ฐเปตฺวา, ตํ รตฺตึ ภุตฺตาหารํ ชิราเปตุํ อสกฺโกนฺโต กาลํ กตฺวา ตสฺมึเยว จีวเร อูกา หุตฺวา นิพฺพตฺติ. ภคินีปิสฺส กาลกิริยํ สุตฺวา ภิกฺขูนํ ปาเทสุ ปวตฺตมานา โรทิ. ภิกฺขู ตสฺส สรีรกิจฺจํ กตฺวา "คิลานุปฏฺฐากสฺส อภาเวน ตํ สงฺฆสฺเสว ปาปุณาติ, ภาเชสฺสาม นนฺติ ตํ จีวรํ นีหราเปสุํ. อูกา "อิเม มม สนฺตกํ วิลุมฺปนฺตีติ วิรวนฺตี อิโต จิโต จ สนฺธาวิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐.

สตฺถา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว ทิพฺพาย โสตธาตุยา ตํ สทฺทํ สุตฺวา "อานนฺท ติสฺสสฺส จีวรํ อภาเชตฺวา ๑- สตฺตาหํ นิกฺขิปิตุํ วเทหีติ อาห. เถโร ตถา กาเรสิ. สาปิ สตฺตเม ทิวเส กาลํ กตฺวา ตุสิตวิมาเน นิพฺพตฺติ. สตฺถา อฏฺฐเม ทิวเส "ติสฺสสฺส จีวรํ ภาเชตฺวา คณฺหนฺตูติ อาณาเปสิ. ภิกฺขู ตถา กรึสุ. ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "กสฺมา นุ โข สตฺถา ติสฺสสฺส จีวรํ สตฺต ทิวเส ฐปาเปตฺวา อฏฺฐเม ทิวเส คณฺหิตุํ อนุชานีติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "ภิกฺขเว ติสฺโส อตฺตโน จีวเร อูกา หุตฺวา นิพฺพตฺโต, ตุมฺเหหิ ตสฺมึ ภาชิยมาเน `อิเม มม สนฺตกํ วิลุมฺปนฺตีติ วิรวนฺโต อิโต จิโต จ ธาวิ, โส ตุมฺเหหิ จีวเร คยฺหมาเน ตุมฺเหสุ มนํ ปทุสฺสิตฺวา นิรเย นิพฺพตฺเตยฺย, เตนาหํ จีวรํ นิกฺขิปาเปสึ; อิทานิ ปน โส ตุสิตวิมาเน นิพฺพตฺโต, เตน โว มยา จีวรคฺคหณํ อนุญฺญาตนฺติ วตฺวา, ปุน เตหิ "ภาริยา วต อยํ ภนฺเต ตณฺหา นามาติ วุตฺเต, "อาม ภิกฺขเว อิเมสํ สตฺตานํ ตณฺหา นาม ภาริยา; ยถา อยโต มลํ อุฏฺฐหิตฺวา อยเมว ขาทติ วินาเสติ อปริโภคํ กโรติ; เอวเมวายํ ตณฺหา อิเมสํ สตฺตานํ อพฺภนฺตเร อุปฺปชฺชิตฺวา เต สตฺเต นิรยาทีสุ นิพฺพตฺตาเปติ วินาสํ ปาเปตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. "อภาเชตฺวาติ นตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑.

"อยสา ว มลํ สมุฏฺฐาย ตทุฏฺฐาย ตเมว ขาทติ; เอวํ อติโธนจารินํ สานิ กมฺมานิ นยนฺติ ทุคฺคตินฺติ. ตตฺถ "อยสาติ: อยโต. สมุฏฺฐายาติ: สมุฏฺฐหิตฺวา. ตทุฏฺฐายาติ: ตโต อุฏฺฐหิตฺวา. อติโธนจารินนฺติ: โธนา วุจฺจติ จตฺตาโร ปจฺจเย "อิทมตฺถํ เอเตหีติ ๑- ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปริภุญฺชนปญฺญา, ตํ อติกฺกมิตฺวา จรนฺโต อติโธนจารี นาม. อิทํ วุตฺตํ โหติ "ยถา อยโต มลํ สมุฏฺฐาย อยโต สมุฏฺฐิตํ ตเมว ขาทติ; เอวเมว จตุปฺปจฺจเย อปฺปจฺจเวกฺขิตฺวา ปริภุญฺชนฺตํ อติโธนจารินํ สานิ กมฺมานิ อตฺตนิ อุฏฺฐิตตฺตา อตฺตโน สนฺตกาเนว ตานิ กมฺมานิ ทุคฺคตึ นยนฺตีติ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. ติสฺสตฺเถรวตฺถุ. ----------- ๔. โลฬุทายิตฺเถรวตฺถุ. (๑๘๔) "อสชฺฌายมลา มนฺตาติ: อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต โลฬุทายิตฺเถรํ ๒- อารพฺภ กเถสิ. สาวตฺถิยํ กิร ปญฺจโกฏิมตฺตา อริยสาวกา ปุเรภตฺตํ ทานํ @เชิงอรรถ: ๑. ยุ. อิทมตฺถิตาย อลเมเตนาติ. ๒. "ลาฬุทายิตฺเถรนฺติปิ ปาโฐ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒.

ทตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ สปฺปิเตลมธุผาณิตวตฺถาทีนิ คเหตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมกถํ สุณนฺติ, ธมฺมํ สุตฺวา คมนกาเล จ สารีปุตฺต- โมคฺคลฺลานานํ คุเณ กเถนฺติ. อุทายิตฺเถโร เตสํ กถํ สุตฺวา "เอเตสํ ตาว ธมฺมกถํ สุตฺวา ตุมฺเห เอวํ กเถถ, มม ธมฺมกถํ สุตฺวา กินฺนุ โข กเถสฺสถาติ วทติ. มนุสฺสา ตสฺส กถํ สุตฺวา "อยมฺปิ เอโก ธมฺมกถิโก ภวิสฺสติ, อิมสฺสาปิ อมฺเหหิ ธมฺมกถํ โสตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตสุํ. เต เอกทิวสํ เถรํ ยาจิตฺวา "ภนฺเต อชฺช อมฺหากํ ธมฺมสฺสวนทิวโสติ, สงฺฆสฺส ทานํ ทตฺวา "ตุมฺเห ภนฺเต ทิวา ธมฺมกถํ กเถยฺยาถาติ อาหํสุ. โสปิ เตสํ อธิวาเสสิ. เตหิ ธมฺมสฺสวนเวลาย อาคนฺตฺวา "ภนฺเต ธมฺมํ โน กเถถาติ วุตฺเต, โลฬุทายิตฺเถโร อาสเน นิสีทิตฺวา จิตฺตวีชนึ คเหตฺวา จาเลนฺโต, เอกมฺปิ ธมฺมปทํ อทิสฺวา "อหํ ปทภาณํ ๑- ภณิสฺสามิ, อญฺโญ ธมฺมกถํ กเถตูติ วตฺวา โอตริ. เต อญฺเญน ธมฺมกถํ กถาเปตฺวา ปทภาณตฺถาย ปุน ตํ อาสนํ อาโรปยึสุ. โส ปุนปิ กิญฺจิ อทิสฺวา "อหํ รตฺตึ กเถสฺสามิ, อญฺโญ ปทภาณํ ภณตูติ วตฺวา โอตริ. เต อญฺเญน ปทภาณํ ภณาเปตฺวา ปุน รตฺตึ เถรํ อานยึสุ. โส รตฺติมฺปิ กิญฺจิ อทิสฺวา "อหํ ปจฺจูเส ว กเถสฺสามิ, รตฺตึ อญฺโญ กเถตูติ วตฺวา โอตริ. เต อญฺเญน [๒]- กถาเปตฺวา ปุน ปจฺจูเส ตํ อานยึสุ. โส ปจฺจูเสปิ ๓- กิญฺจิ นาทฺทส. มหาชโน เลฑฺฑุทณฺฑาทีนิ คเหตฺวา "อนฺธพาล ตฺวํ สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานานํ วณฺเณ กถิยมาเน @เชิงอรรถ: ๑. "สรภญฺญนฺติ ปาโฐ. ๒. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "รตฺตินฺติ อตฺถิ. @๓. สี. ยุ. ปุนปิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓.

เอวญฺเจวญฺจ วเทสิ, อิทานิ กสฺมา น กเถสีติ สนฺตชฺเชตฺวา ปลายนฺตํ อนุพนฺธิ. โส ปลายนฺโต เอกิสฺสา วจฺจกุฏิยา ปติ. มหาชโน กถํ สมุฏฺฐาเปสิ "โลฬุทายี สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานานํ คุณกถาย วตฺตมานาย อุสูยนฺโต อตฺตโน ธมฺมกถิกภาวํ ปกาเสตฺวา, มนุสฺเสหิ สกฺการํ กตฺวา `ธมฺมํ สุโณมาติ วุตฺเต, จตุกฺขตฺตุํ อาสเน นิสีทิตฺวา กเถตพฺพยุตฺตกํ กิญฺจิ อปสฺสนฺโต `ตฺวํ อมฺหากํ อยฺเยหิ สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานตฺเถเรหิ สทฺธึ ยุคคฺคาหํ คณฺหสีติ เลฑฺฑุทณฺฑาทีนิ คเหตฺวา สนฺตชฺเชตฺวา ปลาปิยมาโน วจฺจกุฏิยํ ปติโตติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "น ภิกฺขเว อิทาเนว, ปุพฺเพเปส คูถกูเป นิมุคฺโคเยวาติ วตฺวา อตีตํ อาหริตฺวา "จตุปฺปโท อหํ สมฺม, ตฺวมฺปิ สมฺม จตุปฺปโท. เอหิ สีห นิวตฺตสฺสุ, กินฺนุ ภีโต ปลายสิ. อสุจิ ปูติโลโมสิ ทุคฺคนฺโธ วายสิ สูกร, สเจ ยุชฺฌิตุกาโมสิ, ชยํ สมฺม ททามิ เตติ อิมํ ชาตกํ ๑- วิตฺถาเรตฺวา กเถสิ "ตทา สีโห สารีปุตฺโต อโหสิ, สูกโร โลฬุทายีติ. สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา "ภิกฺขเว โลฬุทายินา อปฺปมตฺตโก ธมฺโม อุคฺคหิโต, สชฺฌายํ ปน เนว อกาสิ; ยงฺกิญฺจิ ปริยตฺตึ คเหตฺวา ตสฺสา อสชฺฌายกรณํ มลเมวาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห @เชิงอรรถ: ๑. สูกรชาตกํ ขุ. ชา. ทุก. ๒๗/๕๑. ตทฏฺฐกถา. ๓/๑๑.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔.

"อสชฺฌายมลา มนฺตา, อนุฏฺฐานมลา ฆรา, มลํ วณฺณสฺส โกสชฺชํ, ปมาโท รกฺขโต มลนฺติ. ตตฺถ "อสชฺฌายมลาติ: ๑- ยา กาจิ ปริยตฺติ วา สิปฺปํ วา ยสฺมา อสชฺฌายนฺตสฺส อนนุยุญฺชนฺตสฺส วินสฺสติ วา นิรนฺตรํ วา น อุปฏฺฐาติ; ตสฺมา "อสชฺฌายมลา มนฺตาติ วุตฺตํ. ยสฺมา ปน ฆราวาสํ วสนฺตสฺส อุฏฺฐายุฏฺฐาย ชิณฺณปฺปฏิสงฺขรณาทีนิ อกโรนฺตสฺส ฆรํ นาม วินสฺสติ; ตสฺมา "อนุฏฺฐานมลา ฆราติ วุตฺตํ. ยสฺมา คิหิสฺส วา ปพฺพชิตสฺส วา โกสชฺชวเสน สรีรปฏิชคฺคนํ วา ปริกฺขารปฏิชคฺคนํ วา อกโรนฺตสฺส กาโย ทุพฺพณฺโณติ; ๒- ตสฺมา "มลํ วณฺณสฺส โกสชฺชนฺติ วุตฺตํ. ยสฺมา ปน คาโว รกฺขนฺตสฺส ปมาทวเสน นิทฺทายนฺตสฺส วา กีฬนฺตสฺส วา ตา คาโว อติตฺถ- ปกฺขนฺทนาทินา วา พาลมิคโจราทิอุปทฺทเวน วา ปเรสํ สาลิกฺ- เขตฺตาทีนิ โอตริตฺวา ขาทนวเสน วา วินาสํ อาปชฺชนฺติ, สยํปิ ทณฺฑํ วา ปริภาสํ วา ปาปุณาติ. ปพฺพชิตํ วา ปน ๓- ฉ ทฺวารานิ อรกฺขนฺตํ ปมาทวเสน กิเลสา โอตริตฺวา สาสนา จาเวนฺติ; ตสฺมา "ปมาโท รกฺขโต มลนฺติ วุตฺตํ. โส หิสฺส วินาสาหรเณน มลฏฺฐานิยตฺตา มลนฺติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. โลฬุทายิตฺเถรวตฺถุ. -------------- @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อสชฺฌายมลาตีติ นตฺถิ. ๒. สี. ยุ. ทุพฺพณฺโณ โหติ. @๓. สี. ยุ. ปพฺพชิตฺวา จ ปน.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕.

๕. อญฺญตรกุลปุตฺตวตฺถุ. (๑๘๕) "มลิตฺถิยา ทุจฺจริตนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต อญฺญตรํ กุลปุตฺตํ อารพฺภ กเถสิ. ตสฺส กิร สมานชาติกํ กุลกุมาริกํ อาเนสุํ. สา อานีตทิวสโต ปฏฺฐาย อติจารินี อโหสิ. โส กุลปุตฺโต ตสฺสา อติจาเรน ลชฺชิโต กสฺสจิ สมฺมุขีภาวํ อุปคนฺตุํ อสกฺโกนฺโต พุทฺธุปฏฺฐานาทีนิ ปจฺฉินฺทิตฺวา กติปาหจฺจเยน สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน, "กึ อุปาสก น ทิสฺสสีติ วุตฺเต, ตมตฺถํ อาโรเจสิ. อถ นํ สตฺถา "อุปาสก ปุพฺเพปิ มยา `อิตฺถิโย นาม นทีอาทิสทิสา, ตาสุ ปณฺฑิเตน โกโธ น กาตพฺโพติ วุตฺตํ, ตฺวํ ปน ภวปฏิจฺฉนฺนตฺตา น สลฺลกฺเขสีติ วตฺวา เตน ยาจิโต "ยถา นที จ ปนฺโถ จ ปานาคารํ สภา ปปา, เอวํ โลกิตฺถิโย นาม, เวลา ตาสํ น วิชฺชตีติ ๑- ชาตกํ ๒- วิตฺถาเรตฺวา "อุปาสก อิตฺถิยา หิ อติจารินีภาโว, ทานํ เทนฺตสฺส มจฺเฉรํ, อิธโลกปรโลเกสุ สตฺตานํ อกุสลกมฺมํ วินาสนตฺเถน มลํ, อวิชฺชา ปน สพฺพมลานํ อุตฺตมํ มลนฺติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ "มลิตฺถิยา ทุจฺจริตํ มจฺเฉรํ ททโต มลํ, มลา เว ปาปกา ธมฺมา อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ, @เชิงอรรถ: ๑. อนภิรติชาตเก "นาสํ กุชฺฌนฺติ ปณฺฑิตาติ ทิสฺสติ ตมฺปน อสาตมนฺตชาตเก @ทิสฺสติ. ปมาทลิขิเตน ภวิตพฺพํ. ๒. อนภิรติชาตกํ ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๒๑. @ตทฏฺฐกถา. ๒/๙๘.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖.

ตโต มลา มลตรํ อวิชฺชา ปรมํ มลํ, เอตํ มลํ ปหนฺตฺวาน นิมฺมลา โหถ ภิกฺขโวติ. ตตฺถ "ทุจฺจริตนฺติ: [๑]- อติจาโร. อติจารินิญฺหิ อิตฺถึ สามิโกปิ เคหา นีหรติ, มาตาปิตูนํ สนฺติกํ คจฺฉนฺตํ "ตฺวํ กุลสฺส อคารวภูตา อกฺขีหิปิ น ทฏฺฐพฺพาติ ตํ นีหรนฺติ; สา อนาถา วิจรนฺตี มหาทุกฺขํ ปาปุณาติ; เตนสฺสา ทุจฺจริตํ "มลนฺติ วุตฺตํ. ททโตติ: ทายกสฺส. ยสฺส หิ เขตฺตกสนกาเล "อิมสฺมึ เขตฺเต สมฺปนฺเน สลากภตฺตาทีนิ ทสฺสามีติ จินฺเตนฺตสฺส, นิปฺผนฺเน สสฺเส, มจฺเฉรํ อุปฺปชฺชิตฺวา จาคจิตฺตํ นิวาเรติ; โส, มจฺเฉรวเสน จาคจิตฺเต อวิรุหนฺเต, "มนุสฺสสมฺปตฺตึ ทิพฺพสมฺปตฺตึ นิพฺพานสมฺปตฺตินฺติ ติสฺโส สมฺปตฺติโย น ลภติ; เตน วุตฺตํ "มจฺเฉรํ ททโต มลนฺติ. อญฺเญสุปิ เอวรูเปสุ เอเสว นโย. ปาปกา ธมฺมาติ: อกุสลา ธมฺมา ปน อิธโลเก จ ปรโลเก จ มลเมว. ตโตติ: เหฏฺฐา วุตฺตมลโต. มลตรนฺติ: อติเรกมลํ โว กเถมีติ อตฺโถ. อวิชฺชาติ: อฏฺฐวตฺถุกํ อญฺญาณเมว ปรมํ มลํ. ปหนฺตฺวานาติ: เอตํ มลํ ชหิตฺวา ภิกฺขเว ตุมฺเห นิมฺมลา โหถาติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. อญฺญตรกุลปุตฺตวตฺถุ. ---------- @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "เอตฺถาติ อตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗.

๖. จูฬสาริภิกฺขุวตฺถุ. (๑๘๖) "สุชีวํ อหิริเกนาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต จูฬสารินฺนาม สารีปุตฺตตฺเถรสฺส สทฺธิวิหาริกํ อารพฺภ กเถสิ. โส กิร เอกทิวสํ เวชฺชกมฺมํ กตฺวา ปณีตโภชนํ ลภิตฺวา อาทาย นิกฺขมนฺโต อนฺตรามคฺเค เถรํ ทิสฺวา "ภนฺเต อิทํ มยา เวชฺชกมฺมํ กตฺวา ลทฺธํ, ตุมฺเห อญฺญตฺถ เอวรูปํ โภชนํ น ลภิสฺสถ, อิมํ ภุญฺชถ, อหํ เต เวชฺชกมฺมํ กตฺวา นิจฺจกาลํ เอวรูปํ อาหารํ อาหริสฺสามีติ อาห. เถโร ตสฺส วจนํ สุตฺวา ตุณฺหีภูโตว ปกฺกามิ. ภิกฺขู วิหารํ อาคนฺตฺวา สตฺถุ ตมตฺถํ อาโรเจสุํ. สตฺถา "ภิกฺขเว อหิริโก นาม ปคพฺโภ กากสทิโส หุตฺวา เอกวีสติวิธาย อเนสนาย ฐตฺวา สุขํ ชีวติ, หิโรตฺตปฺปสมฺปนฺโน ปน ทุกฺขํ ชีวตีติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ "สุชีวํ อหิริเกน กากสูเรน ธํสินา ปกฺขนฺทินา ปคพฺเภน สงฺกิลิฏฺเฐน ชีวิตํ; หิริมตา จ ทุชฺชีวํ นิจฺจํ สุจิคเวสินา อลีเนนาปคพฺเภน ๑- สุทฺธาชีเวน ปสฺสตาติ. ตตฺถ "อหิริเกนาติ: ฉินฺนหิโรตฺตปฺปเกน. เอวรูเปน หิ อมาตรเมว "มาตา เมติ อปิตาทโย เอว "ปิตา เมติอาทินา นเยน วตฺวา เอกวีสติวิธาย อเนสนาย ปติฏฺฐาย สุเขน ชีวิตุํ สกฺกา. กากสูเรนาติ: สูรกากสทิเสน. ยถา หิ สูรกาโก กุลฆเรสุ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อลีเนนปฺปคพฺเภน.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘.

ยาคุอาทีนิ คณฺหิตุกาโม ภิตฺติอาทีสุ นิสีทิตฺวา อตฺตโน โอโลกนภาวํ ญตฺวา อโนโลเกนฺโต ๑- วิย อญฺญาวิหิตโก วิย นิทฺทายนฺโต วิย จ หุตฺวา มนุสฺสานํ ปมาทํ สลฺลกฺเขตฺวา อนุปติตฺวา, "สุสูติ วทนฺเตสุ เยว, ภาชนโต มุขปุรํ คเหตฺวา ปลายติ; เอวเมว อหิริกปุคฺคโลปิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ คามํ ปวิสิตฺวา ยาคุภตฺตฏฺฐานาทีนิ ววฏฺฐเปติ, ตตฺถ ภิกฺขู ปิณฺฑาย จริตฺวา ยาปนมตฺตํ อาทาย อาสนสาลํ คนฺตฺวา ปจฺจเวกฺขนฺตา ยาคุํ ปิวิตฺวา กมฺมฏฺฐานํ มนสิกโรนฺตา สชฺฌายนฺติ อาสนสาลํ สมฺมชฺชนฺติ; อยํ ปน กิญฺจิ อกตฺวา คามาภิมุโขว โหติ, โส ภิกฺขูหิ "ปสฺสถิมนฺติ โอโลกิยมาโนปิ อโนโลเกนฺโต วิย อญฺญาวิหิโต วิย นิทฺทายนฺโต วิย คณฺฐิกํ ปฏิมุญฺจนฺโต วิย จีวรํ สํวิทหนฺโต วิย หุตฺวา "อสุกํ นาม เม กมฺมํ อตฺถีติ วทนฺโต อุฏฺฐายาสนา คามํ ปวิสิตฺวา ปาโต ววฏฺฐาปิเตสุ เคเหสุ อญฺญตรํ เคหํ อุปสงฺกมิตฺวา, ฆรมานุสเกสุ โถกํ กวาฏํ ปิธาย ทฺวาเร นิสีทิตฺวา กนฺตนฺเตสุปิ, เอเกน หตฺเถน กวาฏํ ปณาเมตฺวา อนฺโต ปวิสติ; อถ นํ ทิสฺวา อกามกาปิ อาสเน นิสีทาเปตฺวา ยาคุอาทีสุ ยํ อตฺถิ ตํ เทนฺติ; โส ยาวทตฺถํ ภุญฺชิตฺวา อวเสสํ ปตฺเตน อาทาย ปกฺกมติ; อยํ กากสูโร นาม; เอวรูเปน อหิริเกน สุชีวนฺติ อตฺโถ. ธํสินาติ: "อสุกตฺเถโร นาม อปฺปิจฺโฉติอาทีนิ วทนฺเตสุ, "กึ ปน มยํปิ น อปฺปิจฺฉาติอาทินา วจเนน ปเรสํ คุณธํสนตาย ธํสินา. ตถารูปสฺส หิ วจนํ สุตฺวา "อยํปิ อปฺปิจฺฉตาทิคุณยุตฺโตติ @เชิงอรรถ: ๑. สี. โอโลเกนฺโต.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙.

มญฺญมานา มนุสฺสา ทาตพฺพํ มญฺญนฺติ. โส ปน ตโต ปฏฺฐาย วิญฺญุปุริสานํ จิตฺตํ อาราเธตุํ อสกฺโกนฺโต ตมฺหาปิ ลาภา ปริหายติ. เอวํ ธํสี ปุคฺคโล อตฺตโนปิ ปรสฺสาปิ ลาภํ นาเสติเยว. ปกฺขนฺทินาติ: ปกฺขนฺทจารินา ปเรสํ กิจฺจานิ อตฺตโน กิจฺจานิ วิย ทสฺเสนฺเตน. ปาโตว ภิกฺขูสุ เจติยงฺคณาทีสุ วตฺตํ กตฺวา กมฺมฏฺฐานมนสิกาเรน โถกํ นิสีทิตฺวา อุฏฺฐาย คามํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺเตสุ, มุขํ โธวิตฺวา ปณฺฑุกาสาวปารุปนอกฺขิอญฺชนสีสมกฺขนาทีหิ อตฺตภาวํ มณฺเฑตฺวา สมฺมชฺชนฺโต วิย เทฺว ตโย สมฺมชฺชนีปหาเร ทตฺวา ทฺวารโกฏฺฐกาภิมุโข โหติ; มนุสฺสา ปาโตว "เจติยํ วนฺทิสฺสาม มาลาปูชํ กริสฺสามาติ อาคตา ตํ ทิสฺวา "อยํ วิหาโร อิมํ ทหรํ นิสฺสาย ปฏิชคฺคนํ ลภติ, อิมํ มา ปมชฺชิตฺถาติ วตฺวา ตสฺส ทาตพฺพํ มญฺญนฺติ. เอวรูเปน ปกฺขนฺทินา สุชีวํ. ปคพฺเภนาติ: กายปาคพฺภิยาทีหิ สมนฺนาคเตน. สงฺกิลิฏฺเฐน ชีวิตนฺติ: เอวํ ชีวิตํ กปฺเปตฺวา ชีวนฺเตน หิ ปุคฺคเลน สงฺกิลิฏฺเฐน หุตฺวา ชีวิตํ นาม โหติ. ตํ ทุชฺชีวิตํ ปาปชีวิตเมวาติ อตฺโถ. หิริมตา จาติ: หิโรตฺตปฺปสมฺปนฺเนน ปุคฺคเลน ทุชฺชีวํ. โส หิ อมาตาทโย "มาตา เมติอาทีนิ อวตฺวา อธมฺมิเก ปจฺจเย คูถํ วิย ชิคุจฺฉนฺโต ธมฺเมน สเมน ปริเยสนฺโต สปทานํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ชีวิตํ กปฺเปนฺโต ลูขชีวิตํ ชีวตีติ อตฺโถ. สุจิคเวสินาติ: สุจีนิ กายกมฺมาทีนิ คเวสนฺเตน. อลีเนนาติ: ชีวิตวุตฺติยา อลีเนน. สุทฺธาชีเวน ปสฺสตาติ: เอวรูโป หิ ปุคฺคโล สุทฺธาชีโว นาม

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐.

โหติ, เตน เอวํ สุทฺธาชีเวน ตเมว สุทฺธาชีวํ สารโต ปสฺสตา ลูขชีวิตวเสน ทุชฺชีวํ โหตีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. จูฬสาริภิกฺขุวตฺถุ. ----------- ๗. ปญฺจอุปาสกวตฺถุ. (๑๘๗) "โย ปาณมติมาเปตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ปญฺจ อุปาสเก อารพฺภ กเถสิ. เตสุ หิ เอโก ปาณาติปาตาเวรมณีสิกฺขาปทเมว รกฺขติ. อิตเร อิตรานิ. เต เอกทิวสํ "อหํ ทุกฺกรํ กโรมิ, ทุรกฺขํ รกฺขามีติ วิวาทาปนฺนา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ตมตฺถํ อาโรเจสุํ. สตฺถา เตสํ กถํ สุตฺวา เอกสีลํปิ กนิฏฺฐกํ อกตฺวา "สพฺพาเนว ทุรกฺขานีติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ "โย ปาณมติมาเปติ, มุสาวาทญฺจ ภาสติ, โลเก อทินฺนํ อาทิยติ, ปรทารญฺจ คจฺฉติ, สุราเมรยปานญฺจ โย นโร อนุยุญฺชติ: อิเธวเมโส โลกสฺมึ มูลํ ขนติ อตฺตโน. เอวํ โภ ปุริส ชานาหิ `ปาปธมฺมา อสญฺญตา' มา ตํ โลโภ อธมฺโม จ จิรํ ทุกฺขาย รนฺธยุนฺติ. ตตฺถ "โย ปาณมติมาเปตีติ: สาหตฺถิกาทีสุ ฉสุ ปโยเคสุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑.

เอกปฺปโยเคนาปิ ปรสฺส ชีวิตินฺทฺริยํ อุปจฺฉินฺทติ. มุสาวาทนฺติ: ปเรสํ อตฺถภญฺชนกํ มุสาวาทญฺจ ภาสติ. โลเก อทินฺนํ อาทิยตีติ: อิมสฺมึ สตฺตโลเก เถยฺยาวหาราทีสุ เอเกนาปิ อวหาเรน ปรปริคฺคหิตํ อาทิยติ. ปรทารญฺจ คจฺฉตีติ: ปรสฺส รกฺขิตโคปิเตสุ ภณฺเฑสุ อปรชฺฌนฺโต อุปฺปถจารํ จรติ. สุราเมรยปานนฺติ: ยสฺส กสฺสจิ ๑- สุราย เจว เมรยสฺส จ ปานํ. อนุยุญฺชตีติ: เสวติ พหุลีกโรติ. มูลํ ขนตีติ: ติฏฺฐตุ ปรโลโก, เอโส ปน อิธ โลกสฺมึเยว, เยน เขตฺตวตฺถุอาทินา มูเลน ปติฏฺฐเหยฺย; ตํปิ อฏฺฐเปตฺวา วา วิสฺสชฺเชตฺวา วา สุรํ ปิวนฺโต อตฺตโน มูลํ ขนติ อนาโถ กปโณ หุตฺวา วิจรติ. เอวํ โภติ: ปญฺจทุสฺสีลกมฺมการกํ ปุคฺคลํ อาลปติ. ปาปธมฺมาติ: ลามกธมฺมา. อสญฺญตาติ: กายสญฺญมาทิวิรหิตา. อเจตสาติปิ ปาโฐ. อจิตฺตกาติ อตฺโถ. โลโภ อธมฺโม จาติ; โลโภ เจว โทโส จ. อุภยํปิ เหตํ อกุสลเมว. ๒- จิรํ ทุกฺขาย รนฺธยุนฺติ: จิรํ กาลํ นิรยทุกฺขาทีนํ อตฺถาย เอเต ธมฺมา มา ฆาเตนฺตุ มา มทฺทนฺตูติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน เต ปญฺจ อุปาสกา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหึสุ. สมฺปตฺตานํปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสีติ. ปญฺจอุปาสกวตฺถุ. ------- @เชิงอรรถ: ๑. "ยาย กายจีติ ยุตฺตตรํ. อิตฺถีลิงฺคิกสฺส ปทสฺส อนนฺตรํ ฐปิตตฺตา @ยมฺภวิสฺสติ ภยํ วา ฉมฺภิตตฺตํ วา โลมหํโส วา โส น ภวิสฺสตีติ นิทสฺสนํ. @๒. สี. ยุ. อกุสลมูลฏฺเฐน.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒.

๘. ติสฺสทหรวตฺถุ. (๑๘๘) "ททาติ เว ยถาสทฺธนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ติสฺสทหรํ นาม อารพฺภ กเถสิ. โส กิร "อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติโน วิสาขาย อุปาสิกายาติ ปญฺจนฺนํปิ อริยสาวกโกฏีนํ ทานํ นินฺทนฺโต วิจริ, อสทิสทานํปิ นินฺทิเยว, เตสํ ทานคฺเค สีตลํ ลภิตฺวา "สีตลนฺติ นินฺทติ, อุณฺหํ ลภิตฺวา "อุณฺหนฺติ นินฺทติ, อปฺปํ เทนฺเตปิ "กึ อิเม อปฺปมตฺตกํ เทนฺตีติ นินฺทติ, พหุํ เทนฺเตปิ "อิเมสํ เคเห ฐปนฏฺฐานํ มญฺเญ นตฺถิ, นนุ นาม ภิกฺขูนํ ยาปนมตฺตํ ทาตพฺพํ, เอตฺตกํ ยาคุภตฺตํ นิรตฺถกเมว วิปชฺชตีติ นินฺทติ; อตฺตโน ปน ญาตเก อารพฺภ "อโห อมฺหากํ ญาตกานํ เคหํ จตูหิ ทิสาหิ อาคตานํ ภิกฺขูนํ โอปานภูตนฺติอาทีนิ วตฺวา ปสํสํ ปวตฺเตติ. โส ปเนกสฺส โทวาริกสฺส ปุตฺโต ชนปทํ วิจรนฺเตหิ วฑฺฒกีหิ สทฺธึ วิจรนฺโต สาวตฺถึ ปตฺวา ปพฺพชิโต. อถ นํ ภิกฺขู เอวํ มนุสฺสานํ ทานานิ นินฺทนฺตํ ทิสฺวา "ปริคฺคหิสฺสาม ๑- นนฺติ จินฺเตตฺวา "อาวุโส ตว ญาตกา กหํ วสนฺตีติ ปุจฺฉิตฺวา "อสุกคาเม นามาติ สุตฺวา กติปเย ทหเร เปเสสุํ. เต ตตฺถ คนฺตฺวา คามวาสิเกหิ อาสนสาลาย นิสีทาเปตฺวา กตสกฺการา ปุจฺฉึสุ "อิมมฺหา คามา นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิโต ติสฺโส นาม ทหโร อตฺถิ? ตสฺส กตเม ญาตกาติ. มนุสฺสา "อิธ กุลเคหโต นิกฺขมิตฺวา @เชิงอรรถ: ๑. ปริคฺคณฺหิสฺสามาติปิ ปาโฐ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓.

ปพฺพชิตทารโก นตฺถิ: กนฺนุ โข อิเม วทนฺตีติ จินฺเตตฺวา "ภนฺเต เอโก โทวาริกปุตฺโต วฑฺฒกีหิ สทฺธึ วิจริตฺวา ปพฺพชิโตติ สุโณม, ตํ สนฺธาย วเทถ มญฺเญติ อาหํสุ. ทหรภิกฺขู ตสฺส ตตฺถ อิสฺสรญฺญาตกานํ อภาวํ ญตฺวา สาวตฺถึ คนฺตฺวา "อการณเมว ภนฺเต ติสฺโส วิลปนฺโต วิจรตีติ ตํ ปวตฺตึ ภิกฺขูนํ อาโรเจสุํ. ภิกฺขูปิ ตถาคตสฺส อาโรเจสุํ. สตฺถา "น ภิกฺขเว อิทาเนว เอส วิกตฺถนฺโต วิจรติ; ปุพฺเพปิ วิกตฺถโก อโหสีติ วตฺวา, ภิกฺขูหิ ยาจิโต อตีตํ อาหริตฺวา "พหุํปิ โส วิกตฺเถยฺย อญฺญํ ชนปทํ คโต. อนฺวาคนฺตฺวาน ทูเสยฺย, ภุญฺช โภเค กฏาหกาติ อิมํ กฏาหกชาตกํ ๑- วิตฺถาเรตฺวา "ภิกฺขเว โย หิ ปุคฺคโล ปเรหิ อปฺเป วา พหุเก วา ลูเข วา ปณีเต วา ทินฺเน อญฺเญสํ วา ทตฺวา อตฺตโน อทินฺเน มงฺกุ โหติ; ตสฺส ฌานํ วา วิปสฺสนา วา มคฺคผลานิ วา น อุปฺปชฺชนฺตีติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ "ททาติ เว ยถาสทฺธํ ยถาปสาทนํ ชโน; ตตฺถ โย มงฺกุโต โหติ ปเรสํ ปานโภชเน, น โส ทิวา วา รตฺตึ วา สมาธึ อธิคจฺฉติ. ยสฺส เจตํ สมุจฺฉินฺนํ มูลฆจฺฉํ ๒- สมูหตํ, ส เว ทิวา วา รตฺตึ วา สมาธึ อธิคจฺฉตีติ. @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๔๐. ตทฏฺฐกถา. ๒/๓๒๖. ๒. มูลฆจฺจนฺติปิ ปาโฐ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔.

ตตฺถ "ททาติ เว ยถาสทฺธนฺติ: ลูขปฺปณีตาทีสุ ยงฺกิญฺจิ เทนฺโต ชโน ยถาสทฺธํ อตฺตโน สทฺธานุรูปเมว เทติ. ยถาปสาทนนฺติ: เถรนวาทีสุ จสฺส ยสฺมึ ยสฺมึ ปสาโท อุปฺปชฺชติ, ตสฺส เทนฺโต ยถาปสาทนํ อตฺตโน ปสาทานุรูปเมว เทติ. ตตฺถาติ: ตสฺมึ ปรสฺส ทาเน "มยา อปฺปํ ลทฺธํ, ลูขํ ลทฺธนฺติ มงฺกุภาวํ อาปชฺชติ. สมาธินฺติ: โส ปุคฺคโล ทิวา วา รตฺตึ วา อุปจารปฺปนาวเสน วา มคฺคผลวเสน วา สมาธึ นาธิคจฺฉติ. ยสฺส เจตนฺติ: ยสฺส ปุคฺคลสฺส เอตํ เอเตสุ ฐาเนสุ มงฺกุภาว- สงฺขาตํ อกุสลํ สมุจฺฉินฺนํ มูลฆจฺฉํ กตฺวา อรหตฺตมคฺคญาเณน สมูหตํ. โส วุตฺตปฺปการํ สมาธึ อธิคจฺฉตีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. ติสฺสทหรวตฺถุ. ------ ๙. ปญฺจอุปาสกวตฺถุ. (๑๘๙) "นตฺถิ ราคสโม อคฺคีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ปญฺจ อุปาสเก อารพฺภ กเถสิ. เต กิร ธมฺมํ โสตุกามา วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. พุทฺธานญฺจ "อยํ ขตฺติโย อยํ พฺราหฺมโณ อยํ อฑฺโฒ อยํ ทุคฺคโต, อิมสฺส อุฬารํ กตฺวา ธมฺมํ เทสิสฺสามิ, อิมสฺส โนติ จิตฺตํ น อุปฺปชฺชติ. ยงฺกญฺจิ อารพฺภ ธมฺมํ เทเสนฺโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕.

ธมฺมคารวํ ปุรกฺขตฺวา อากาสคงฺคํ โอตาเรนฺโต วิย เทเสติ. เอวํ เทเสนฺตสฺส ปน ตถาคตสฺส สนฺติเก นิสินฺนานํ เตสํ เอโก นิสินฺนโกว นิทฺทายิ, เอโก องฺคุลิยา ภูมึ วิลิขนฺโต ๑- นิสีทิ, เอโก รุกฺขํ จาเลนฺโต นิสีทิ, เอโก อากาสํ อุลฺโลเกนฺโต นิสีทิ, เอโก ปน สกฺกจฺจํ ธมฺมํ อสฺโสสิ. อานนฺทตฺเถโร สตฺถารํ วีชมาโน เตสํ อาการํ โอโลเกนฺโต สตฺถารํ อาห "ภนฺเต ตุมฺเห อิเมสํ มหาเมฆคชฺชิตํ คชฺชนฺตา ธมฺมํ เทเสถ, เอเต ปน ตุมฺเหสุ ธมฺมํ กเถนฺเตสุ, อิทญฺจิทญฺจ กโรนฺตา นิสินฺนาติ. "อานนฺท ตฺวํ เอเต น ชานาสีติ. "อาม น ชานามิ ภนฺเตติ. "เอเตสุ หิ โย เอส นิทฺทายนฺโต นิสินฺโน, เอส ปญฺจ ชาติสตานิ สปฺปโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา โภเคสุ สีสํ ฐเปตฺวา นิทฺทายิ, อิทานิปิสฺส นิทฺทาย ติตฺติ นตฺถิ, นาสฺส กณฺณํ มม สทฺโท ปวิสตีติ. "กึ ปน ภนฺเต ปฏิปาฏิยา กเถถ อุทาหุ อนฺตรนฺตราติ. "อานนฺท เอตสฺส หิ กาเลน มนุสฺสตฺตํ กาเลน เทวตฺตํ กาเลน นาคตฺตนฺติ เอวํ อนฺตรนฺตรา อุปปชฺชนฺตสฺส ๒- อุปปตฺติโย สพฺพญฺญุตญาเณนาปิ น สกฺกา ปริจฺฉินฺทิตุํ, ปฏิปาฏิยา ปเนส ปญฺจ ชาติสตานิ นาคโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา นิทฺทายนฺโตปิ นิทฺทาย อติตฺโตเยว, องฺคุลิยา ภูมึ วิลิขนฺโต นิสินฺนปุริโสปิ ปฏิปาฏิยา ปญฺจ ชาติสตานิ คณฺฑุปาทโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา ภูมึ ขนิ, อิทานิปิ ปุพฺพาจิณฺณวเสน ภูมึ วิลิขนฺโตว มม สทฺทํ น สุณาติ, เอส รุกฺขํ จาเลนฺโต นิสินฺนปุริโสปิ ปฏิปาฏิยา ปญฺจ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ขณนฺโต. ๒. ม. สี. ยุ. อุปฺปชฺชนฺตสฺส.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖.

ชาติสตานิ มกฺกฏโยนิยํ นิพฺพตฺติ, อิทานิปิ ปุพฺพาจิณฺณวเสน รุกฺขํ จาเลติเยว. นาสฺส กณฺณํ มม สทฺโท ปวิสติ, เอส อากาสํ อุลฺโลเกนฺโต นิสินฺนพฺราหฺมโณปิ ปฏิปาฏิยา ปญฺจ ชาติสตานิ นกฺขตฺตปาฐโก หุตฺวา นิพฺพตฺติ, อิทานิปิ ปุพฺพาจิณฺณวเสน อชฺชาปิ อากาสเมว อุลฺโลเกติ, นาสฺส กณฺณํ มม สทฺโท ปวิสติ, เอส สกฺกจฺจํ ธมฺมํ สุณนฺโต นิสินฺนพฺราหฺมโณ ปน ปฏิปาฏิยา ปญฺจ ชาติสตานิ ติณฺณํ เวทานํ ปารคู มนฺตชฺฌายกพฺราหฺมโณ หุตฺวา นิพฺพตฺติ, อิทานิปิ มนฺตํ สํสนฺทนฺโต วิย สกฺกจฺจํ สุณาตีติ. "ภนฺเต ตุมฺหากํ ธมฺมเทสนา ฉวิอาทีนิ เฉตฺวา อฏฺฐิมิญฺชํ อาหจฺจ ติฏฺฐติ; กสฺมา อิเม, ตุมฺเหสุปิ ธมฺมํ เทเสนฺเตสุ, สกฺกจฺจํ น สุณนฺตีติ. "อานนฺท มม ธมฺโม สุสฺสวนิโยติ สญฺญํ กโรสิ มญฺเญติ. "กึ ปน ภนฺเต ทุสฺสวนิโยติ. "อาม อานนฺทาติ. "กสฺมา ภนฺเตติ. "อานนฺท พุทฺโธติ วา ธมฺโมติ วา สงฺโฆติ วา ปทํ อิเมหิ สตฺเตหิ อเนเกสุปิ กปฺปสตสหสฺเสสุ อสฺสุตปุพฺพํ; ตสฺมา อิมํ ๑- ธมฺมํ โสตุํ น สกฺโกนฺติ; อนมตคฺเค ปน สํสาเร อิเม สตฺตา อเนกวิหิตํ ติรจฺฉานกถํเยว สุณนฺตา อาคตา; ตสฺมา สุราปานเกฬิมณฺฑลาทีสุ คายนฺตา นจฺจนฺตา จรนฺติ, ธมฺมํ โสตุํ น สกฺโกนฺตีติ. "กึ นิสฺสาย ปเนเต น สกฺโกนฺติ ภนฺเตติ. อถสฺส สตฺถา "อานนฺท ราคํ นิสฺสาย โทสํ นิสฺสาย โมหํ นิสฺสาย ตณฺหํ นิสฺสาย น สกฺโกนฺติ; ราคคฺคิสทิโส อคฺคิ นาม นตฺถิ, โย ฉาริกํปิ ๒- อทสฺเสตฺวา สตฺเต ทหติ; กิญฺจาปิ หิ @เชิงอรรถ: ๑. "อิเมติ ปเทน ภวิตพฺพํ. ๒. สี. ยุ.โส ฉาริกํปิ อเสเสตฺวา.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗.

สตฺตสุริยปาตุภาวํ นิสฺสาย อุปฺปนฺโน กปฺปวินาสโก อคฺคิปิ กิญฺจิ อนวเสเสตฺวา โลกํ ทหติ, โส ปน กทาจิเยว ทหติ; ราคคฺคิโน อทหนกาโล นาม นตฺถิ; ตสฺมา ราคสโม วา อคฺคิ โทสสโม วา คโห โมหสมํ วา ชาลํ ตณฺหาสมา วา นที นาม นตฺถีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "นตฺถิ ราคสโม อคฺคิ, นตฺถิ โทสสโม คโห, นตฺถิ โมหสมํ ชาลํ, นตฺถิ ตณฺหาสมา นทีติ. ตตฺถ "ราคสโมติ: ธูมาทีสุ กิญฺจิ อทสฺเสตฺวา อนฺโตเยว อุฏฺฐาย ฌายนวเสน ราเคน สโม อคฺคิ นาม นตฺถิ. โทสสโมติ: ยกฺขคฺคหอชครคฺคหกุมฺภีลคฺคหาทโย เอกสฺมึเยว อตฺตภาเว คณฺหิตุํ สกฺโกนฺติ, โทสคฺคโห ปน เอกนฺตเมว คณฺหาตีติ โทเสน สโม คโห นาม นตฺถิ. โมหสมํ ชาลนฺติ: โอนทฺธน ปริโยนทฺธนตฺเถน ปน โมเหน สมํ ชาลํ นาม นตฺถิ. ตณฺหาสมาติ: คงฺคาทีนํ นทีนํ ปุณฺณกาโลปิ อูนกาโลปิ สุกฺขกาโลปิ ปญฺญายติ, ตณฺหาย ปน ปุณฺณกาโล วา สุกฺขกาโล วา นตฺถิ, นิจฺจํ อูนาว ปญฺญายตีติ ทุปฺปูรณตฺเถน ตณฺหาย สมา นที นาม นตฺถีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน โส สกฺกจฺจํ ธมฺมํ สุณนฺโต อุปาสโก โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ. สมฺปตฺตานํปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสีติ. ปญฺจอุปาสกวตฺถุ. --------

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘.

๑๐. เมณฺฑกเสฏฺฐิวตฺถุ. (๑๙๐) "สุทสฺสํ วชฺชมญฺเญสนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา ภทฺทิยํ นิสฺสาย ชาติยาวเน วิหรนฺโต เมณฺฑกเสฏฺฐึ อารพฺภ กเถสิ. สตฺถา กิร องฺคุตฺตราปเถสุ ๑- จาริกํ จรนฺโต "เมณฺฑกเสฏฺฐิโน จ ภริยาย จสฺส จนฺทปทุมาย ปุตฺตสฺส จ ธนญฺชยเสฏฺฐิโน สุณิสาย จ สุมนเทวิยา นตฺตาย จ วิสาขาย ทาสสฺส จ ปุณฺณสฺสาติ อิเมสํ โสตาปตฺติผลูปนิสฺสยํ ทิสฺวา ภทฺทิยนครํ คนฺตฺวา ชาติยาวเน วิหาสิ. เมณฺฑกเสฏฺฐี สตฺถุ อาคมนํ อสฺโสสิ. "กสฺมา ปเนส เมณฺฑกเสฏฺฐี นาม ชาโตติ. ตสฺส กิร ปจฺฉิมเคเห อฏฺฐกรีสมตฺเต ฐาเน หตฺถิอสฺสอุสภปฺปมาณา สุวณฺณเมณฺฑกา ปฐวึ ภินฺทิตฺวา ปิฏฺฐิยา ปิฏฺฐึ ปหรมานา อุฏฺฐหึสุ. เตสํ มุเขสุ ปญฺจวณฺณานํ สุตฺตานํ เคณฺฑุกา ปกฺขิตฺตา โหนฺติ. สปฺปิเตลมธุผาณิตาทีหิ วา วตฺถจฺฉาทนหิรญฺญสุวณฺณาทีหิ วา อตฺเถ สติ เตสํ มุขโต เคณฺฑุกํ อปเนนฺติ. เอกสฺสาปิ เมณฺฑกสฺส มุขโต ชมฺพุทีปวาสีนํ ปโหนกํ สปฺปิเตลมธุผาณิตวตฺถจฺฉาทนหิรญฺญสุวณฺณํ นิกฺขมิ. ตโต ปฏฺฐาย "เมณฺฑกเสฏฺฐีติ ปญฺญายติ. "กึ ปนสฺส ปุพฺพกมฺมนฺติ. วิปสฺสิพุทฺธกาเล กิร เอส อวโรชสฺส นาม กุฏุมฺพิกสฺส ภาคิเนยฺโย มาตุเลน สมานนาโม อวโรโช นาม อโหสิ. อถสฺส มาตุโล สตฺถุ คนฺธกุฏึ กาตุํ อารภิ. @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. องฺคุตฺตราเปสุ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙.

โส ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "มาตุล อุโภปิ สเหว กโรมาติ วตฺวา "อหํ อญฺเญหิ สทฺธึ อสาธารณํ เอกโกว กริสฺสามีติ เตน ปฏิกฺขิตฺตกาเล "อิมสฺมึ ฐาเน คนฺธกุฏิยา กตาย อิมสฺมึ นาม ๑- ฐาเน กุญฺชรสาลํ นาม ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา อรญฺญโต ทพฺพสมฺภาเร อาหราเปตฺวา "เอกํ ถมฺภํ สุวณฺณขจิตํ เอกํ รชตขจิตํ เอกํ มณิขจิตนฺติ เอวํ ถมฺเภ ๒- ตุลาสงฺฆาฏทฺวารกวาฏวาตปาน- โคปานสิจฺฉทนิฏฺฐกา สพฺพาปิ สุวณฺณาทิขจิตาว กาเรตฺวา คนฺธกุฏิยา สมฺมุขฏฺฐาเน ตถาคตสฺส สตฺตรตนมยํ กุญฺชรสาลํ กาเรสิ. ตสฺสา อุปริ ฆนรตฺตสุวณฺณผลิกปวาฬมยา ติสฺโส สิขรถูปิโย อเหสุํ. กุญฺชรสาลาย มชฺฌฏฺฐาเน รตนมณฺฑปํ กาเรสิ, ธมฺมาสนํ ปติฏฺฐาเปสิ. ตสฺส ฆนรตฺตสุณฺณมยา ปาทา อเหสุํ, ตถา จตสฺโส อฏนิโย, จตฺตาโร ปน สุวณฺณเมณฺฑเก กาเรตฺวา อาสนสฺส จตุนฺนํ ปาทานํ เหฏฺฐา ฐเปสิ, เทฺว เมณฺฑเก กาเรตฺวา ปาทปีฐกาย เหฏฺฐา ฐเปสิ, ฉ สุวณฺณเมณฺฑเก กาเรตฺวา มณฺฑปํ ปริกฺขิปนฺโต ฐเปสิ; ธมฺมาสนํ ปฐมํ สุตฺตมเยหิ รชฺชุเกหิ วายาเปตฺวา มชฺเฌ สุวณฺณสุตฺตมเยหิ อุปริ มุตฺตามเยหิ ๓- วายาเปสิ; ตสฺส จนฺทนมโย อปสฺสโย อโหสิ. เอวํ กุญฺชรสาลํ นิฏฺฐาเปตฺวา สาลมหํ กโรนฺโต อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺเสหิ สทฺธึ สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา จตฺตาโร มาเส ทานํ อทาสิ. โอสานทิวเส ติจีวรํ อทาสิ. ตตฺถ สงฺฆนวกสฺส สหสฺสคฺฆนิกํ ปาปุณิ. @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. "นามาติ นตฺถิ. ๒. สี. ยุ. ถมฺภ ตุลา.... @๓. สี. ยุ. รชตมเยหิ สุตฺเตหิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐.

เอวํ วิปสฺสิพุทฺธกาเล ปุญฺญกมฺมํ กตฺวา ตโต จุโต เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺโต อิมสฺมึ ภทฺทกปฺเป พาราณสิยํ มหาโภเค เสฏฺฐิกุเล นิพฺพตฺติตฺวา พาราณสีเสฏฺฐี นาม อโหสิ. เอกทิวสํ ราชุปฏฺฐานํ คจฺฉนฺโต ปุโรหิตํ ทิสฺวา "กึ อาจริย นกฺขตฺตมุหุตฺตํ อุปธาเรถาติ อาห. "อาม อุปธาเรมิ, กึ อญฺญํ อมฺหากํ กมฺมนฺติ. "เตนหิ กีทิสํ ชนปทจาริตฺตนฺติ. "เอกํ ภยํ ภวิสฺสตีติ. "กึ ภยํ นามาติ. "ฉาตกภยํ เสฏฺฐีติ. "กทา ภวิสฺสตีติ. "อิโต ติณฺณํ สํวจฺฉรานํ อจฺจเยนาติ. ตํ สุตฺวา เสฏฺฐี พหุํ กสิกมฺมํ กาเรตฺวา เคเห วิชฺชมานธเนนาปิ ธญฺญเมว คเหตฺวา อฑฺฒเตรสานิ โกฏฺฐสตานิ กาเรตฺวา สพฺพโกฏฺเฐ วิหีนํ ปูเรสิ. โกฏฺเฐสุ อปฺปโหนฺเตสุ, จาฏิอาทีนิ ปูเรตฺวา อวเสสํ ภูมิยํ อาวาฏํ ๑- กตฺวา นิขนิ. นิธานาวเสสํ มตฺติกาย สทฺธึ มทฺทิตฺวา ภิตฺติโย ลิมฺปาเปสิ. โส อปเรน สมเยน, ฉาตกภเย สมฺปตฺเต, ยถานิกฺขิตฺตํ ธญฺญํ ปริภุญฺชนฺโต, โกฏฺเฐสุ จ จาฏิอาทีสุ จ นิกฺขิตฺตธญฺเญ ปริกฺขีเณ, ปริชเน ปกฺโกสาเปตฺวา อาห "คจฺฉถ ตาตา, ปพฺพตํ ปวิสิตฺวา ชีวนฺตา สุภิกฺขกาเล มม สนฺติกํ อาคนฺตุกามา อาคจฺฉถ, โน เจ, ๒- ตตฺเถว ชีวถาติ. เต ตถา อกํสุ. ตสฺส ปน สนฺติเก เวยฺยาวจฺจกโร เอโก ปุณฺโณ นาม ทาโส โอหียิ. "เตน สทฺธึ เสฏฺฐี เสฏฺฐิชายา เสฏฺฐิปุตฺโต เสฏฺฐิสุณิสาติ ปญฺเจว ชนา อเหสุํ. เต, ภูมิยํ อาวาเฏสุ นิหิตธญฺเญปิ ปริกฺขีเณ, ภิตฺติมตฺติกํ ปาเตตฺวา เตเมตฺวา ตโต ลทฺธธญฺเญน @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อาวาเฏ. ๒. สี. ยุ. อนาคนฺตุกามา.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑.

ยาปยึสุ. อถสฺส ชายา, ฉาตเก อวตฺถรนฺเต, มตฺติกาย ขียมานาย, ภิตฺติปเทเสสุ ๑- อวสิฏฺฐมตฺติกํ ปาเตตฺวา เตเมตฺวา อฑฺฒาฬฺหกมตฺเต วีหี ลภิตฺวา โกฏฺเฏตฺวา เอกํ ตณฺฑุลนาฬึ คเหตฺวา "ฉาตกกาเล พหู โจรา โหนฺตีติ โจรภเยน เอกสฺมึ กุเฏ ปกฺขิปิตฺวา ปิทหิตฺวา ภูมิยํ นิกฺขนิตฺวา ฐเปสิ. อถ นํ เสฏฺฐี ราชุปฏฺฐานโต อาคนฺตฺวา อาห "ภทฺเท ฉาโตมฺหิ, อตฺถิ กิญฺจีติ. สา วิชฺชมานํ "นตฺถีติ อวตฺวา "สามิ เอกา ตณฺฑุลนาฬี อตฺถีติ อาห. "กหํ สาติ. "โจรภเยน เม นิขนิตฺวา ฐปิตาติ. "เตนหิ นํ อุทฺธริตฺวา กิญฺจิ ปจาหีติ. "สเจ ยาคุํ ปจิสฺสามิ, เทฺว วาเร ภวิสฺสติ: สเจ ภตฺตํ ปจิสฺสามิ, เอกวารเมว ภวิสฺสติ; กึ ปจามิ สามีติ. "อมฺหากํ อญฺโญ ปจฺจโย นตฺถิ, ภตฺตํ ภุญฺชิตฺวาว มริสฺสาม, ภตฺตเมว ปจาหีติ. สา ภตฺตํ ปจิตฺวา ปญฺจ โกฏฺฐาเส กตฺวา เสฏฺฐิโน ภตฺตโกฏฺฐาสํ วฑฺเฒตฺวา ปุรโต ฐเปสิ. ตสฺมึ ขเณ คนฺธมาทน- ปพฺพเต เอโก ปจฺเจกพุทฺโธ สมาปตฺติโต วุฏฺฐหิ. อนฺโตสมาปตฺติยํ กิร สมาปตฺติผเลน ชิฆจฺฉา น พาธติ, สมาปตฺติวุฏฺฐิตานํ ปน พลวตี หุตฺวา อุทรปฏลํ ฑหนฺตี วิย อุปฺปชฺชติ; ตสฺมา เต ลภนฏฺฐานํ โอโลเกตฺวา คจฺฉนฺติ. ตํ ทิวสญฺจ เตสํ ทานํ ทตฺวา เสนาปติฏฺฐานาทีสุ อญฺญตรํ สมฺปตฺตึ ลภนฺติ; ตสฺมา โสปิ ทิพฺเพน จกฺขุนา โอโลเกนฺโต "สกลชมฺพุทีเป ฉาตกภยํ อุปฺปนฺนํ, เสฏฺฐิเคเห จ ปญฺจนฺนํ ชนานํ นาฬิโกทโนว ปกฺโก; สทฺธา นุ โข @เชิงอรรถ: ๑. สี. ภิตฺติปาทาเยว. ยุ. ภิตฺติปาเทสุ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒.

เอเต สกฺขิสฺสนฺติ วา มม สงฺคหํ กาตุนฺติ เตสํ สทฺธภาวญฺจ สงฺคหํ กาตุํ สมตฺถภาวญฺจ ทิสฺวา ปตฺตจีวรมาทาย คนฺตฺวา เสฏฺฐิสฺส ปุรโต ทฺวาเร ฐิตเมว อตฺตานํ ทสฺเสสิ. โส ตํ ทิสฺวาว ปสนฺนจิตฺโต "ปุพฺเพปิ มยา ทานสฺส อทินฺนตฺตา เอวรูปํ ฉาตกํ ทิฏฺฐํ, อิทํ โข ปน ภตฺตํ มํ เอกทิวสญฺเญว รกฺเขยฺย, อยฺยสฺส ปน ทินฺนํ อเนกาสุ กปฺปโกฏีสุ มม ๑- หิตาวหํ ภวิสฺสตีติ ตํ ภตฺตปาตึ อปเนตฺวา ปจฺเจกพุทฺธํ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา เคหํ ปเวเสตฺวา อาสเน นิสินฺนสฺส ปาเท โธวิตฺวา สุวณฺณปีเฐ ฐเปตฺวา ตํ ภตฺตปาตึ อาทาย ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปตฺเต โอกิริ. อุปฑฺฒาวเสเส ภตฺเต [๒]- ปจฺเจกพุทฺโธ หตฺเถน ปตฺตํ ปิทหิ. อถ นํ "ภนฺเต เอกาย ตณฺฑุลนาฬิยา ปญฺจนฺนํ ชนานํ ปกฺกโอทนสฺส อยํ เอโก โกฏฺฐาโส, อิมํ ทฺวิธา กาตุํ น สกฺกา, มา มยฺหํ อิธ โลเก สงฺคหํ กโรถ, นิรวเสสํ ทาตุกาโมมฺหีติ วตฺวา สพฺพํ ภตฺตมทาสิ, ทตฺวา จ ปน ปตฺถนํ ฐเปสิ "มา ภนฺเต ปุน นิพฺพตฺตฏฺฐาเน เอวรูปํ ฉาตกภยํ อทฺทสํ, อิโต ปฏฺฐาย สกลชมฺพุทีปวาสีนํ วีชภตฺตํ ทาตุํ สมตฺโถ ภเวยฺยํ, สหตฺเถน กมฺมํ กตฺวา ชีวิตํ น กปฺเปยฺยํ, อฑฺฒเตรสโกฏฺฐสตานิ โสธาเปตฺวา สีสํ นหายิตฺวา เตสํ ทฺวาเร นิสีทิตฺวา อุทฺธํ โอโลกิตกฺขเณเยว เม รตฺตสาลิธารา ปติตฺวา สพฺพโกฏฺเฐ ปูเรยฺยุํ, นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน จ เม อยเมว ภริยา, อยเมว ปุตฺโต, อยเมว สุณิสา, อยเมว ทาโส @เชิงอรรถ: ๑. ยุ. "มมาติ นตฺถิ, ๒. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "ทินฺเนติ ทิสฺสติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓.

โหตูติ. ภริยาปิสฺส "มม สามิเก ชิฆจฺฉาย ปีฬิยมาเน, น สกฺกา มยา ภุญฺชิตุนฺติ จินฺเตตฺวา อตฺตโน โกฏฺฐาสํ ปจฺเจกพุทฺธสฺส ทตฺวา ปตฺถนํ ฐเปสิ "ภนฺเต อิโต ปฏฺฐาย นิพฺพตฺตฏฺฐาเน เอวรูปํ ฉาตกภยํ น ปสฺเสยฺยํ, ภตฺตถาลิกํ ๑- ปุรโต กตฺวา สกลชมฺพุทีปวาสีนํ ภตฺตํ เทนฺติยาปิ จ เม, ยาว น อุฏฺฐหามิ; ตาว คหิตคฺคหิตฏฺฐานํ ปูริตเมว โหตุ, อยเมว สามิโก, อยเมว ปุตฺโต, อยเมว สุณิสา, อยเมว ทาโส โหตูติ. ปุตฺโตปิสฺส อตฺตโน โกฏฺฐาสํ ปจฺเจกพุทฺธสฺส ทตฺวา ปตฺถนํ ฐเปสิ "อิโต ปฏฺฐาย เอวรูปํ ฉาตกภยํ น ปสฺเสยฺยํ, เอกญฺจ เม สหสฺสตฺถวิกํ คเหตฺวา สกลชมฺพุทีปวาสีนํ กหาปณํ เทนฺตสฺสาปิ, อยํ ถวิกา ปริปุณฺณา ว โหตุ, อิเมเยว เม มาตาปิตโร โหนฺตุ, อยํ ภริยา, อยํ ทาโสติ. สุณิสาปิสฺส อตฺตโน โกฏฺฐาสํ ปจฺเจกพุทฺธสฺส ทตฺวา ปตฺถนํ ฐเปสิ "อิโต ปฏฺฐาย เอวรูปํ ฉาตกภยํ น ปสฺเสยฺยํ, เอกญฺจ เม ธญฺญปิฏกํ ปุรโต ฐเปตฺวา สกลชมฺพุทีปวาสีนํ วีชภตฺตํ เทนฺติยาปิ, ขีณภาโว มา ปญฺญายิตฺถ, อิเมเยว สสฺสุสสฺสุรา โหนฺตุ, อยเมว สามิโก, อยเมว ทาโสติ. ทาโสปิสฺส อตฺตโน โกฏฺฐาสํ ปจฺเจกพุทฺธสฺส ทตฺวา ปตฺถนํ ฐเปสิ "อิโต ปฏฺฐาย เอวรูปํ ฉาตกภยํ น ปสฺเสยฺยํ, สพฺเพ อิเม สามิกา โหนฺตุ, กสนฺตสฺส จ เม, `อิโต ติสฺโส เอโต ติสฺโส มชฺเฌ เอกาติ ทารุอมฺพณมตฺตา สตฺต สิตาโย คจฺฉนฺตูติ. โส ตํ ทิวสํ เสนาปติฏฺฐานํ ปฏฺเฐตฺวา ลทฺธุํ สมตฺโถว, สามิเกสุ ปน สิเนเหน "อิเมเยว เม @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อาฬฺหกถาลิกํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔.

สามิกา โหนฺตูติ ปตฺถนํ ฐเปสิ. ปจฺเจกพุทฺโธ สพฺเพสํปิ วจนาวสาเน "เอวํ โหตูติ วตฺวา ปจฺเจกพุทฺธคาถาหิ อนุโมทนํ กตฺวา "มยา อิเมสํ จิตฺตํ ปสาเทตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา "ยาว คนฺธมาทนปพฺพตา อิเม ชนา มํ ปสฺสนฺตูติ อธิฏฺฐหิตฺวา ปกฺกามิ. เตปิ โอโลเกนฺตาว อฏฺฐํสุ. โส คนฺตฺวา ตํ ภตฺตํ ปญฺจหิ ปจฺเจกพุทฺธสเตหิ สทฺธึ สํวิภชิ. ตํ ตสฺสานุภาเวน สพฺเพสํ ปโหสิ. เตปิ โอโลเกนฺตาว อฏฺฐํสุ. อติกฺกนฺเต ปน มชฺฌนฺติเก, เสฏฺฐิภริยา อุกฺขลึ โธวิตฺวา ปิทหิตฺวา ฐเปสิ. เสฏฺฐีปิ ชิฆจฺฉาย ปีฬิโต นิปชฺชิตฺวา นิทฺทํ โอกฺกมิ. โส สายณฺหสมเย ปพุชฺฌิตฺวา ภริยํ อาห "ภทฺเท อติวิย ฉาโตมฺหิ, อตฺถิ นุ โข อุกฺขลิยา ตเล ฌามกสิตฺถานีติ. สา โธวิตฺวา อุกฺขลิยา ฐปิตภาวํ ชานนฺตีปิ "นตฺถีติ อวตฺวา "อุกฺขลึ วิวริตฺวา อาจิกฺขิสฺสามีติ อุฏฺฐาย อุกฺขลิยา มูลํ คนฺตฺวา อุกฺขลึ วิวริ. ตาวเทว สุมนมกุลสทิสวณฺณสฺส ภตฺตสฺส ปูรา อุกฺขลิ ปิธานํ อุกฺขิปิตฺวา อฏฺฐาสิ. สา ตํ ทิสฺวา ปีติยา ผุฏฺฐสรีรา เสฏฺฐึ อาห "อุฏฺเฐหิ สามิ, อหํ อุกฺขลึ โธวิตฺวา ปิทหึ, สา ปเนสา สุมนมกุลสทิสวณฺณสฺส ภตฺตสฺส ปูรา, ปุญฺญานิ นาม กตฺตพฺพรูปานิ, ทานํ นาม ทาตพฺพยุตฺตกํ; อุฏฺเฐหิ สามิ, ภุญฺชสฺสูติ. สา ทฺวินฺนํ ปิตาปุตฺตานํ ภตฺตํ อทาสิ. เตสุ ภุญฺชิตฺวา อุฏฺฐิเตสุ สุณิสาย สทฺธึ นิสีทิตฺวา ภุญฺชิตฺวา ปุณฺณสฺส ภตฺตํ อทาสิ. คหิตคฺคหิตฏฺฐานํ น ขียติ. กฏจฺฉุนา สกึ คหิตฏฺฐานเมว ปญฺญายติ. ตํ ทิวสเมว โกฏฺฐาทโย ปุพฺเพ ปูริตนิยาเมเนว ปุน ปูรึสุ. "เสฏฺฐิสฺส เคเห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕.

ภตฺตํ อุปฺปนฺนํ, วีชภตฺเตหิ อตฺถิกา อาคนฺตฺวา คณฺหนฺตูติ นคเร โฆสนํ กาเรสิ. มนุสฺสา ตสฺส เคหโต วีชภตฺตํ คณฺหึสุ. สกลชมฺพุทีปวาสิโนปิ ตํ นิสฺสาย ชีวิตํ ลภึสุเยว. โส ตโต จุโต เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท ภทฺทิยนคเร เสฏฺฐิกุเล นิพฺพตฺติ. ภริยาปิสฺส มหาโภคกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺตา ตสฺเสว เคหํ อคมาสิ. ตสฺส ปุพฺพกมฺมํ นิสฺสาย ปจฺฉาเคเห วุตฺตปฺปการา เมณฺฑกา อุฏฺฐหึสุ. ปุตฺโตปิ เนสํ ปุตฺโตว, สุณิสา สุณิสาว, ทาโส ทาโสว อโหสิ. อเถกทิวสํ เสฏฺฐี อตฺตโน ปุญฺญํ วีมํสิตุกาโม อฑฺฒเตรสานิ โกฏฺฐสตานิ ๑- โสธาเปตฺวา สีสํ นหาโต ทฺวาเร นิสีทิตฺวา อุทฺธํ อุลฺโลเกสิ. สพฺพานิปิ วุตฺตปฺปการานํ รตฺตสาลีนํ ปูรึสุ. โส เสสานํปิ ปุญฺญานิ วีมํสิตุกาโม ภริยญฺจ ปุตฺตาทโย จ "ตุมฺหากํปิ ปุญฺญานิ วีมํสถาติ อาห. อถสฺส ภริยา สพฺพาลงฺกาเรหิ ๒- อลงฺกริตฺวา, มหาชนสฺส ปสฺสนฺตสฺเสว, ตณฺฑุเล มินาเปตฺวา เตหิ ภตฺตํ ปจาเปตฺวา ทฺวารโกฏฺฐเก ปญฺญตฺตาสเน นิสีทิตฺวา สุวณฺณกฏจฺฉุํ อาทาย "ภตฺเตน อตฺถิกา อาคจฺฉนฺตูติ โฆสาเปตฺวา อาคตาคตานํ คหิตภาชนานิ ๓- ปูเรตฺวา อทาสิ. สกลทิวสมฺปิ เทนฺติยา กฏจฺฉุนา คหิตฏฺฐานเมว ปญฺญายิ. ตสฺสา ปน ปุริมพุทฺธานํปิ ภิกฺขุสงฺฆสฺส วามหตฺเถน อุกฺขลึ ทกฺขิณหตฺเถน กฏจฺฉุํ คเหตฺวา เอวเมว ปตฺเต ปูเรตฺวา ภตฺตสฺส ทินฺนตฺตา วามหตฺถตลํ ปูเรตฺวา @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. โกฏฺฐาคารานิ. ๒. สี. ยุ. สพฺพาลงฺการํ. @๓. ม. สี. ยุ. อุปนีตภาชนานิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖.

ปทุมลกฺขณํ นิพฺพตฺติ, ทกฺขิณหตฺถตลํ ปูเรตฺวา จนฺทลกฺขณํ นิพฺพตฺติ. ยสฺมา ปน ธมกรกํ อาทาย ภิกฺขุสงฺฆสฺส อุทกํ ปริสฺสาเวตฺวา ททมานา อปราปรํ วิจริ; เตนสฺสา ทกฺขิณปาทตลํ ปูเรตฺวา จนฺทลกฺขณํ นิพฺพตฺติ, วามปาทตลํ ปูเรตฺวา ปทุมลกฺขณํ นิพฺพตฺติ. ตสฺสา ๑- อิมินา การเณน "จนฺทปทุมาติ นามํ กรึสุ. ปุตฺโตปิสฺส สีสํ นหาโต สหสฺสตฺถวิกํ อาทาย "กหาปเณหิ อตฺถิกา อาคจฺฉนฺตูติ วตฺวา อาคตาคตานํ คหิตภาชนานิ ปูเรตฺวา อทาสิ. ถวิกาย กหาปณสหสฺสํ อโหสิเยว. สุณิสาปิสฺส สพฺพาลงฺกาเรหิ อลงฺกริตฺวา วีหิปิฏกํ อาทาย อากาสงฺคเณ นิสินฺนา "วีชภตฺเตน อตฺถิกา อาคจฺฉนฺตูติ วตฺวา อาคตาคตานํ คหิตภาชนานิ ปูเรตฺวา อทาสิ. ปิฏกํ ยถาปูริตเมว อโหสิ. ทาโสปิสฺส สพฺพาลงฺกาเรหิ อลงฺกริตฺวา ๒- สุวณฺณยุเค สุวณฺณโยตฺเตหิ โคเณ โยเชตฺวา สุวณฺณปโตทยฏฺฐึ อาทาย โคณานํ คนฺธปญฺจงฺคุลิกานิ ทตฺวา วิสาเณสุ สุวณฺณโกสเก ปฏิมุญฺจิตฺวา เขตฺตํ คนฺตฺวา ปาเชสิ. "อิโต ติสฺโส เอโต ติสฺโส มชฺเฌ เอกาติ สตฺต สิตา ภิชฺชิตฺวา อคมํสุ. ชมฺพุทีปวาสิโน ภตฺตวีชหิรญฺญสุวณฺณาทีสุ ยถารุจิตํ เสฏฺฐิเคหโตเยว คณฺหึสุ. เอวํ มหานุภาโว เสฏฺฐี "สตฺถา กิร อาคโตติ สุตฺวา "สตฺถุ ปจฺจุคฺคมนํ กริสฺสามีติ นิกฺขมนฺโต อนฺตรามคฺเค ติตฺถิเย ทิสฺวา, เตหิ "กสฺมา ตฺวํ คหปติ กิริยวาโท สมาโน อกิริยวาทสฺส สมณสฺส โคตมสฺส สนฺติกํ คจฺฉสีติ นิวาริยมาโนปิ เตสํ วจนํ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ตสฺมา. ๒. ปมาทลิขิตํ มญฺเญ. อิธ `สีสํ นหาโตติ ลิขิตพฺพํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗.

อนาทยิตฺวาว คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. อถสฺส สตฺถา อนุปุพฺพีกถํ กเถสิ. โส เทสนาวสาเน โสตาปตฺติผลํ ปตฺวา สตฺถุ ติตฺถิเยหิ อวณฺณํ วตฺวา อตฺตโน นิวาริตภาวํ อาโรเจสิ. อถ นํ สตฺถา "คหปติ อิเม สตฺตา นาม มหนฺตํปิ อตฺตโน โทสํ น ปสฺสนฺติ, อวิชฺชมานํปิ ปเรสํ โทสํ วิชฺชมานกํ กตฺวา ตตฺถ ตตฺถ ภุสํ วิย โอปุนนฺตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "สุทสฺสํ วชฺชมญฺเญสํ, อตฺตโน ปน ทุทฺทสํ; ปเรสํ หิ โส วชฺชานิ โอปุนาติ ยถา ภุสํ, อตฺตโน ปน ฉาเทติ กลึว กิตวา สโฐติ. ตตฺถ "สุทสฺสนฺติ; ปรสฺส อณุมตฺตํปิ วชฺชํ ขลิตํ สุทสฺสํ สุเขเนว ปสฺสิตุํ สกฺกา, อตฺตโน ปน อติมหนฺตํปิ ทุทฺทสํ. ปเรสํ หีติ: เตเนว การเณน โส ปุคฺคโล สงฺฆมชฺฌาทีสุ ปเรสํ วชฺชานิ อุจฺจฏฺฐาเน ฐตฺวา ภุสํ โอปุนนฺโต วิย โอปุนาติ. กลึว กิตวา สโฐติ เอตฺถ สกุเณสุ อปรชฺฌนวเสน อตฺตภาโว กลิ นาม, สาขาภงฺคาทิกํ ปฏิจฺฉาทนํ กิตวา นาม, สากุณิโก สโฐ นาม. ยถา สกุณลุทฺทโก สกุเณ คเหตฺวา มาเรตุกาโม กิตวาย อตฺตภาวํ ปฏิจฺฉาเทติ; เอวํ อตฺตโน วชฺชํ ฉาเทตีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. เมณฺฑกเสฏฺฐิวตฺถุ -----------

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘.

๑๑. อุชฺฌานสญฺญิตฺเถรวตฺถุ. (๑๙๑) "ปรวชฺชานุปสฺสิสฺสาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อุชฺฌานสญฺญึ นาเมกํ เถรํ อารพฺภ กเถสิ. โส กิร "อยํ เอวํ นิวาเสติ, เอวํ ปารุปตีติ ภิกฺขูนํ อนฺตรเมว ๑- คเวสนฺโต วิจรติ. ภิกฺขู "อสุโก นาม ภนฺเต เถโร เอวํ กโรตีติ สตฺถุ อาโรเจสุํ. สตฺถา "ภิกฺขเว วตฺตสีเส ฐตฺวา เอวํ โอวทนฺโต อนนุวาโท, ๒- โย ปน อุชฺฌานสญฺญิตาย ปเรสํ อนฺตรํ ปริเยสมาโน เอวํ วตฺวา วิจรติ; ตสฺส ฌานาทีสุ เอโกปิ วิเสโส นุปฺปชฺชติ, เกวลํ อาสวาเยว วฑฺฒนฺตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "ปรวชฺชานุปสฺสิสฺส นิจฺจํ อุชฺฌานสญฺญิโน อาสวา ตสฺส วฑฺฒนฺติ อารา โส อาสวกฺขยาติ. ตตฺถ "อุชฺฌานสญฺญิโนติ: "เอวํ นิวาเสตพฺพํ, เอวํ ปารุปิตพฺพนฺติ ปเรสํ อนฺตรํ คเวสิตาย ๓- อุชฺฌานพหุลสฺส ปุคฺคลสฺส ฌานาทีสุ เอกธมฺโมปิ น วฑฺฒิติ, อถโช อาสวา วฑฺฒนฺติ; เตน การเณน โส อรหตฺตสงฺขาตา อาสวกฺขยา อารา ทูรโตว โหติ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. อุชฺฌานสญฺญิตฺเถรวตฺถุ. --------- @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. รนฺธเมว. ๒. "อนนุวชฺโชติ ยุตฺตตรํ. ๓. สี. ยุ. รนฺธคเวสิตาย.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙.

๑๒. สุภทฺทวตฺถุ. (๑๙๒) "อากาเสว ปทํ นตฺถีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา กุสินารายํ อุปวตฺตเน มลฺลานํ สาลวเน ปรินิพฺพานมญฺจเก นิปนฺโน สุภทฺทํ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ กเถสิ. โส กิร อตีเต, กนิฏฺฐภาตริ เอกสฺมึ สสฺเส นวกฺขตฺตุํ อคฺคทานํ เทนฺเต, ทาตุํ อนิจฺฉนฺโต โอสกฺกิตฺวา อวสาเน อทาสิ. ตสฺมา ปฐมโพธิยํปิ มชฺฌิมโพธิยํปิ สตฺถารํ ทฏฺฐุํ นาลตฺถ, ปจฺฉิมโพธิยํ ปน สตฺถุ ปรินิพฺพานกาเล "อหํ ตีสุ ปญฺเหสุ อตฺตโน กงฺขํ มหลฺลเก ปริพฺพาชเก ปุจฺฉิตฺวา สมณํ โคตมํ `ทหโรติ สญฺญาย น ปุจฺฉึ, ตสฺส จทานิ ปรินิพฺพานกาโล, ปจฺฉา เม สมณสฺส โคตมสฺส อปุฏฺฐการณา วิปฺปฏิสาโร อุปฺปชฺเชยฺยาติ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา อานนฺทตฺเถเรน นิวาริยมาโนปิ สตฺถารา โอกาสํ กตฺวา "อานนฺท มา สุภทฺทํ นิวารยิ, ปุจฺฉตุ มํ ปญฺหนฺติ วุตฺตตฺตา อนฺโตสาณึ ปวิสิตฺวา เหฏฺฐา มญฺจเก ๑- นิสินฺโน "โภ สมณ ๒- กินฺนุ โข อากาเส ปทํ อตฺถิ, อิโต พหิทฺธา สมโณ นาม อตฺถิ, สงฺขารา สสฺสตา นาม อตฺถีติ อิเม ปญฺเห ปุจฺฉิ. อถสฺส สตฺถา เตสํ อภาวํ อาจิกฺขนฺโต อิมาหิ คาถาหิ ธมฺมํ เทเสสิ "อากาเสว ปทํ นตฺถิ, สมโณ นตฺถิ พาหิโร; ปปญฺจาภิรตา ปชา, นิปฺปปญฺจา ตถาคตา. @เชิงอรรถ: ๑. "มญฺจสฺส ปาทปสฺเสติ ยุตฺตตรํ. ๒. "โคตมาติ ปเทน ภวิตพฺพํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐.

อากาเสว ปทํ นตฺถิ, สมโณ นตฺถิ พาหิโร ๑-, สงฺขารา สสฺสตา นตฺถิ, นตฺถิ พุทฺธานมิญฺชิตนฺติ. ตตฺถ "ปทนฺติ: อิมสฺมึ อากาเส วณฺณสณฺฐานวเสน ๒- "เอวรูปนฺติ ปญฺญาเปตพฺพํ กสฺสจิ ปทํ นาม นตฺถิ. พาหิโรติ: มม สาสนโต พหิทฺธา มคฺคผลฏฺโฐ สมโณ นาม นตฺถิ. ปชาติ: อยํ สตฺตโลกสงฺขาตา ปชา ตณฺหาทีสุ ปปญฺเจสุเยว อภิรตา. นิปฺปปญฺจาติ: โพธิมูเลเยว ปน สพฺพปปญฺจานํ สมุจฺฉินฺนตฺตา นิปฺปปญฺจา ตถาคตา. สงฺขาราติ: ปญฺจกฺขนฺธา, เตสุ เอโก สสฺสโต นาม นตฺถิ. อิญฺชิตนฺติ: พุทฺธานํ ปน, ตณฺหามานทิฏฺฐิอิญฺชิเตสุ เยน "สงฺขารา สสฺสตาติ คณฺเหยฺยุํ; ตํ เอกํ อิญฺชิตํปิ นตฺถีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน สุภทฺโท อนาคามิผเล ปติฏฺฐหิ. สมฺปตฺตปริสายปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสีติ. สุภทฺทวตฺถุ. มลวคฺควณฺณนานิฏฺฐิตา. อฏฺฐารสโม วคฺโค. ----------- @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. พาหิเร. ๒. ปมาทลิขิเตน ภวิตพฺพํ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๔ หน้า ๑-๔๐. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=24&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=24&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=28              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=895              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=888              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=888              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านเล่มก่อนหน้าไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]