บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๔

หน้าที่ ๓๓๕.

ตตฺถ ยโต จนฺทิมสุริยา อุคฺคจฺฉนฺตีติ ยสฺมึ กาเล อุคฺคจฺฉนฺติ. ยตฺถ จ โอคจฺฉนฺตีติ ยสฺมึ กาเล อตฺถงฺคเมนฺติ, ^๑- อุคฺคมนกาเล จ อตฺถงฺคมนกาเล จ ปสฺสนฺตีติ อตฺโถ, อายาจนฺตีติ "อุเทหิ ภวํ จนฺท, อุเทหิ ภวํ สุริยา"ติ เอวํ อายาจนฺติ. โถมยนฺตีติ "โสมฺโม จนฺโท, ปริมณฺฑโล จนฺโท, สปฺปโภ จนฺโท"ติ อาทีนิ วทนฺตา ปสํสนฺตีติ อตฺโถ. ปญฺชลิกาติ ปคฺคหิตอญฺชลิกา. นมสฺสมานาติ "นโม นโม"ติ วทมานา. [๕๓๑-๕๓๒] ยํ ปสฺสนฺตีติ เอตฺถ ยนฺติ นิปาตมตฺตํ. กึ ปน น กิราติ เอตฺถ อิธ ปน กึ วตฺตพฺพํ. ยตฺถ กิร เตวิชฺเชหิ พฺราหฺมเณหิ น พฺรหฺมา สกฺขิทิฏฺโติ เอวมตฺโถ ทฏฺพฺโพ. อจิรวตีนทีอุปมากถา [๕๔๒] สมติตฺติกาติ สมภริตา. กากเปยฺยาติ ยตฺถ กตฺถจิ ตีเร ิเตน กาเกน สกฺกา ปาตุนฺติ กากเปยฺยา. ปารํ ตริตุกาโมติ นทึ ^๒- อติกฺกมิตฺวา ปรตีรํ ปตฺตุกาโม. ^๓- อเวฺหยฺยาติ ปกฺโกเสยฺย. เอหิ ปาราปารนฺติ อมฺโภ ปาร อปารํ เอหิ, อถ มํ สหสาว คเหตฺวา คมิสฺสสิ, อตฺถิ เม อจฺจายิกกมฺมนฺติ อตฺโถ. [๕๔๔-๕๔๕] เย ธมฺมา พฺราหฺมณการกาติ เอตฺถ ปญฺจสีลทสสีล- ทสกุสลกมฺมปถเภทา ธมฺมา พฺราหฺมณการกาติ เวทิตพฺพา, ตพฺพิปรีตา อพฺราหฺมณการกา. อินฺทมวฺหยามาติ อินฺทํ อวฺหยาม ปกฺโกสาม. เอวํ พฺรหฺมณานํ อวฺหายนสฺส นิรตฺถกตฺตํ ทสฺเสตฺวา ปุนปิ ภควา อณฺณวกุจฺฉิยํ สุริโย วิย ชลมาโน ปญฺจสตภิกฺขุปริวุโต ^๔- อจิรวติยา ตีเร นิสินฺโน อปรํปิ นทีอุปมํเยว อาหรนฺโต "เสยฺยถาปี"ติ อาทิมาห. [๕๔๖] กามคุณาติ กามยิตพฺพฏฺเน กามา, พนฺธนฏฺเน คุณา. "อนุชานามิ ภิกฺขเว อหตานํ วตฺถานํ ทฺวิคุณํ สํฆาฏินฺ"ติ ^๕- เอตฺถ หิ ปฏลฏฺโ คุณสทฺโท ^๖-. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อตฺถเมนฺติ ^๒ ม. นทีตีรํ ^๓ ฉ.ม. คนฺตุกาโม @^๔ ม. ปญฺจสตภิกฺขุปริวาโร ^๕ วิ. มหาวคฺค. ๕/๓๔๘/๑๕๑ ^๖ ฉ.ม. คุณฏฺโ. เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๖.

"อจฺเจนฺติ ^๑- กาลา ตรยนฺติ รตฺติโย, วโยคุณา อนุปุพฺพํ ชหนฺตี"ติ ^๒- เอตฺถ ราสฏฺโ คุณสทฺโท. "สตคุณา ทกฺขิณา ปาฏิกงฺขิตพฺพา"ติ ^๓- เอตฺถ อานิสํสฏฺโ คุณสทฺโท. "อนฺตํ อนฺตคุณํ, ^๔- กยิรา มาลาคุเณ พหู"ติ ^๕- จ เอตฺถ พนฺธนฏฺโ คุณสทฺโท. อิธาปิ เอเสว อธิปฺเปโต. เตน วุตฺตํ "พนฺธนฏฺเน คุณา"ติ. จกฺขุวิญฺเยฺยาติ จกฺขุวิญฺาเณน ปสฺสิตพฺพา. เอเตนุปาเยน โสตวิญฺเยฺยาทีสุปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อิฏฺาติ ปริยิฏฺา วา โหนฺตุ มา วา, อิฏฺารมฺมณภูตาติ อตฺโถ. กนฺตาติ กามนียา. มนาปาติ มนวฑฺฒนกา. ปิยรูปาติ ปิยชาติกา. กามูปสญฺหิตาติ อารมฺมณํ กตฺวา อุปฺปชฺชมาเนน กาเมน อุปสํหิตา. รชนียาติ รญฺชนียา, ราคุปฺปตฺติการณภูตาติ อตฺโถ. คธิตาติ เคเธน อภิภูตา หุตฺวา. มุจฺฉิตาติ มุจฺฉาการปฺปตฺตาย อธิมตฺตกาย ตณฺหาย อภิภูตา. อชฺโฌสนฺนาติ อธิโอสนฺนา โอคาฬฺหา, "อิทํ สารนฺ"ติ ^๖- ปรินิฏฺานมฺปตฺตา หุตฺวา. อนาทีนวทสฺสาวิโนติ อาทีนวํ อปสฺสนฺตา. อนิสฺสรณปญฺาติ "อิทเมตฺถ นิสฺสรณนฺ"ติ เอวํ ปริชานนปญฺาวิรหิตา, ปจฺจเวกฺขณปริโภควิรหิตาติ อตฺโถ. [๕๔๘-๕๔๙] อาวรณาติ อาทีสุ อาวรนฺตีติ อาวรณา. นีวารยนฺตีติ นีวรณา. โอนทฺธนฺตีติ โอนาหนา. ^๗- ปริโยนทฺธนฺตีติ ปริโยนาหนา. กามจฉนฺทาทีนํ วิตฺถารกถา วิสุทฺธิมคฺคโต คเหตพฺพา. อาวุฏา นิวุฏา โอผุฏา ^๘- ปริโยนทฺธาติ ปทานิ อาวรณาทีนํ วเสน วุตฺตานิ. สํสนฺทนกถาวณฺณนา [๕๕๐] สปริคฺคโหติ อิตฺถีปริคฺคเหน สปริคฺคโหติ วุจฺจติ. อปริคฺคโห โภ โคตมาติ อาทีสุปิ กามจฺฉนฺทสฺส อภาวโต อิตฺถีปริคฺคเหน อปริคฺคโห. พฺยาปาทสฺส อภาวโต เกนจิ สทฺธึ เวรจิตฺเตน อเวโร. ถีนมิทฺธสฺส อภาวโต @เชิงอรรถ: ^๑ ก. อจฺจยนฺติ ^๒ สํ. สคา. ๑๕/๔/๓ ^๓ ม. อุปริ. ๑๔/๓๗๙/๓๒๔ @^๔ ที., มหา. ๑๐/๓๗๗/๒๕๑ ^๕ ขุ. ธมฺมปท. ๒๕/๕๓/๒๖ ^๖ ฉ.ม. สานนฺ"ติ @^๗ สี. โอนหา ^๘ ฉ.ม. โอนทฺธา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๗.

จิตฺตเคลญฺสงฺขาเตน พฺยาปชฺเชน อพฺยาปชฺโช. อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจาภาวโต อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจาทีหิ สงฺกิเลเสหิ อสงฺกิลิฏฺจิตฺโต สุปริสุทฺธมานโส. วิจิกิจฺฉาย อภาวโต จิตฺตํ วเส วตฺเตติ. ยถา จ พฺราหฺมณา จิตฺตคติกา โหนฺติ, จิตฺตสฺส วเส วตฺตนฺติ, น ตาทิโสติ วสวตฺตี. [๕๕๒] อิธ โข ปนาติ อิธ พฺรหฺมโลกมคฺเค. อาสีทิตฺวาติ อมคฺคเมว "มคฺโค"ติ อุปคนฺตฺวา. สํสีทนฺตีติ "สมตลนฺ"ติ สญฺาย ปงฺกํ โอติณฺณา วิย อนุปวิสนฺติ. สํสีทิตฺวา วิสตฺตํ ^๑- ปาปุณนฺตีติ เอวํ ปงฺเก วิย สํสีทิตฺวา วิสาทํ องฺคมงฺคสมฺภญฺชนํ ปาปุณนฺติ. สุขตรํ มญฺเ ตรนฺตีติ มรีจิกาย วญฺจิตฺวา "กากเปยฺยา นที"ติ สญฺาย "ตริสฺสามา"ติ หตฺเถหิ จ ปาเทหิ จ วายมานา สุขตรณํ มญฺเ ตรนฺติ. ตสฺมา ยถา เต หตฺถปาทาทีนํ สมฺภญฺชนํ ปริภญฺชนํ, เอวํ อปาเยสุ สมฺภญฺชนํ ปริภญฺชนํ ปาปุณนฺติ. อิเธว จ สุขํ วา สาตํ วา น ลภนฺติ. ตสฺมา อิทนฺเตวิชฺชานํ พฺราหฺมณานนฺติ ตสฺมา อิทํ พฺรหฺมสหพฺยตาย มคฺคทีปกํ เตวิชฺชกํ ปาวจนํ เตวิชฺชานํ พฺราหฺมณานํ. เตวิชฺชาอิริณนฺติ ^๒- เตวิชฺชาอรญฺ, อิริณนฺติ หิ อคามกํ มหาอรญฺ วุจฺจติ. เตวิชฺชาวิวนนฺติ ปุปฺผผเลหิ อนุปโภครุกฺเขหิ สญฺฉนฺนํ นิรุทกํ อรญฺ. ยตฺถ มคฺคโต โอกฺกมิตฺวา ปริวตฺติตุํปิ น สกฺกา โหติ, ตํ สนฺธายาห "เตวิชฺชาวิวนนฺติปิ วุจฺจตี"ติ. เตวิชฺชาพฺยสนนฺติ เตวิชฺชานํ ปญฺจวิธพฺยสนสทิสเมตํ. ยถา หิ าติโรคโภคทิฏฺิสีลพฺยสนํ ปตฺตสฺส สุขํ นาม นตฺถิ, เอวํ เตวิชฺชานํ เตวิชฺชกํ ปาวจนํ อาคมฺม สุขํ นาม นตฺถีติ ทสฺเสติ. [๕๕๔] ชาตสํวฑฺโฒติ ชาโต จ วฑฺฒิโต จ. โย หิ เกวลํ ตตฺถ ชาโตว โหติ, อญฺตฺถ วฑฺฒิโต, ตสฺส สามนฺตา คามมคฺคา น สพฺพโส ปจฺจกฺขา โหนฺติ, ตสฺมา ชาตสํวฑฺโฒติ อาห. ชาตสํวฑฺโฒปิ โย จิรํ นิกฺขนฺโต, ตสฺสาปิ ^๓- น สพฺพโส ปจฺจกฺขา โหนฺติ, ตสฺมา "ตาวเทว อวสตนฺ"ติ อาห, ตํขณเมว นิกฺขนฺตนฺติ อตฺโถ. ทนฺธายิตตฺตนฺติ "อยํ นุโข มคฺโค, อยํ นุ โข โน"ติ กงฺขาวเสน จิรายิตตฺตํ. วิตฺถายิตตฺตนฺติ ยถา สุขุมํ อตฺถชาตํ สหสา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. วิสารํ. ฉ.ม. วิสาทํ เอวมุปริปิ. ^๒ ก. เตวิชฺชาอีริณํ. ^๓ ฉ.ม. ตสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๘.

ปุจฺฉิตสฺส กสฺสจิ สรีรถทฺธภาวํ คณฺหาติ, เอวํ ถทฺธภาวคฺคหณํ. น เตฺววาติ อิมินา สพฺพญฺุตาณสฺส อปฺปฏิหตภาวํ ทสฺเสติ. ตสฺส หิ ปุริสสฺส มาราวฏฺฏนาทิวเสน สิยา าณสฺส ปฏิฆาโต. เตน โส ทนฺธาเยยฺย วา วิตฺถาเยยฺย วา. สพฺพญฺุตาณํ ปน อปฺปฏิหตํ, น สกฺกา ตสฺส เกนจิ อนฺตราโย กาตุนฺติ ทีเปติ. [๕๕๕] อุลฺลุมฺปตุ ภวํ โคตโมติ อุทฺธรตุ ภวํ โคตโม. พฺราหฺมณึ ปชนฺติ พฺราหฺมณทารกํ, ภวํ โคตโม มม พฺราหฺมณปุตฺตํ อปายมคฺคโต อุทฺธริตฺวา พฺรหฺมโลกมคฺเค ปติฏฺาเปตูติ อตฺโถ. พฺรหฺมโลกมคฺคเทสนาวณฺณนา [๕๕๖] อถสฺส ภควา พุทฺธุปฺปาทํ ทสฺเสตฺวา สทฺธึ ปุพฺพภาคปฏิปทาย เมตฺตา วิหาราทิพฺรหฺมโลกคามิมคฺคํ ทสฺเสตุกาโม "เตนหิ วาเสฏฺา"ติ อาทิมาห. ตตฺถ "อิธ ตถาคโต"ติ อาทิ สามญฺผเล วิตฺถาริตํ. เมตฺตาสหคเตนาติ อาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ สพฺพํ วิสุทฺธิมคฺเค พฺรหฺมวิหารกมฺมฏฺานกถายํ วุตฺตํ. เสยฺยถาปิ วาเสฏฺ พลวา สงฺขธโมติ อาทิ ปน อิธ อปุพฺพํ. ตตฺถ พลวาติ พลสมฺปนฺโน. สงฺขธโมติ สงฺขธมโก. อปฺปกสิเรนาติ อกิจฺเฉน อทุกฺเขน. ทุพฺพโล หิ สงฺขธโม สงฺขํ ธมนฺโตปิ น สกฺโกติ จตสฺโส ทิสา สเรน วิญฺาเปตุํ, นาสฺส สงฺขสทฺโท สพฺพโต ผรติ. พลวโต ปน วิปฺผาริโก โหติ, ตสฺมา "พลวา"ติ อาทิมาห. เมตฺตาย เจโตวิมุตฺติยาติ เอตฺถ "เมตฺตา"ติ วุตฺเต อุปจาโรปิ อปฺปนาปิ วฏฺฏติ, "เจโตวิมุตฺตี"ติ วุตฺเต ปน อปฺปนาว วฏฺฏติ. ยํ ปมาณกตํ กมฺมนฺติ ปมาณกตํ กมฺมํ นาม กามาวจรํ วุจฺจติ. อปฺปมาณกตํ กมฺมํ นาม รูปารูปาวจรํ. ตํ หิ ปมาณํ อติกฺกมิตฺวา โอทิสกอโนทิสกทิสาผรณวเสน วฑฺเฒตฺวา กตตฺตา อปฺปมาณกตนฺติ วุจฺจติ. น ตํ ตตฺราวสิสฺสติ น ตํ ตตฺราวติฏฺตีติ ตํ กามาวจรํ กมฺมํ ตสฺมึ รูปาวจรารูปาวจรกมฺเม น โอหิยฺยติ น ติฏฺติ. กึ วุตฺตํ โหติ? ตํ กามาวจรกมฺมํ ตสฺส รูปาวจรารูปาวจรกมฺมสฺส อนฺตรา ลคฺคิตุํ วา าตุํ วา รูปาวรูปาวจรกมฺมํ ผริตฺวา ปริยาทิยิตฺวา อตฺตโน โอกาสํ คเหตฺวา ปติฏฺาตุํ น สกฺโกติ. อถโข

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๙.

รูปาวจรารูปาวจรกมฺมเมว กามาวจรํ มโหโฆ วิย ปริตฺตํ อุทกํ ผริตฺวา ปริยาทิยิตฺวา อตฺตโน โอกาสํ คเหตฺวา ติฏฺติ. ตสฺส วิปากํ ปฏิพาหิตฺวา สยเมว พฺรหฺมสหพฺยตํ อุปเนตีติ. เอวํ วิหารีติ เอวํ เมตฺตาทิวิหารี. [๕๕๙] เอเต มยํ ภวนฺตํ โคตมนฺติ อิทํ เตสํ ทุติยํ สรณคมนํ. ปมเมว เหเต มชฺฌิมปณฺณาสเก วาเสฏฺสุตฺตํ ^๑- สุตฺวา สรณํ คตา, อิมํ ปน เตวิชฺชสุตฺตํ สุตฺวา ทุติยมฺปิ สรณํ คตา. กติปาหจฺจเยน ปพฺพชิตฺวา อคฺคญฺสุตฺเต ^๒- อุปสมฺปทญฺเจว อรหตฺตญฺจ อลทฺธุํ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ. อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺกถาย เตวิชฺชสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา. เตรสมํ. นิฏฺิตา จ เตรสสุตฺตปฏิมณฺฑิตสฺส สีลกฺขนฺธวคฺคสฺส อตฺถวณฺณนาติ. ทีฆนิกายฏฺกถา สีลกฺขนฺธวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา. -----------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔ หน้า ๓๓๕-๓๓๙. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=4&A=8737&modeTY=1&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=4&A=8737&modeTY=1&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=9&i=365 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=9&A=8549 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=9&A=5868 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=9&A=5868 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๙ http://84000.org/tipitaka/read/?index_9