อรรถกถาเล่มที่ ๔๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 นิทฺ.อ.๑ (สทฺธมฺมปชฺ.)

หน้าที่ ๒๙๗.
โสปิ อนฺโตพุทฺธาเณ ปริวตฺตตี"ติ. เตสํ วิมตึ วิธเมนฺโต "สพฺรหฺมโก"ติ อาห.
ตโต เยสํ สิยา "ปุถุสมณพฺราหฺมณา สาสนปจฺจตฺถิกา, กึ เตปิ อนฺโตพุทฺธาเณ
ปริวตฺตนฺตี"ติ. เตสํ วิมตึ วิธเมนฺโต "สสฺสมณพฺราหฺมณี ปชา"ติ อาห.
    เอวํ อุกฺกฏฺานํ อนฺโตพุทฺธาเณ ปริวตฺตนภาวํ ปกาเสตฺวา อถ สมฺมุติเทเว จ
อวเสสมนุสฺเส จ อุปาทาย อุกฺกฏฺปริจฺเฉทวเสน เสสสตฺตโลกสฺส อนฺโตพุทฺธาเณ
ปริวตฺตนภาวํ ปกาเสนฺโต "สเทวมนุสฺสา"ติ อาห. อยเมตฺถ อนุสนฺธิกฺกโม.
โปราณา ปนาหุ "สเทวโกติ เทวตาหิ สทฺธึ อวเสสโลโก. สมารโกติ มาเรน
สทฺธึ อวเสสโลโก. สพฺรหฺมโกติ พฺรหฺเมหิ สทฺธึ อวเสสโลโก. เอวํ สพฺเพปิ ติภวูปเค
สตฺเต ตีหากาเรหิ ตีสุ ปเทสุ ปกฺขิปิตฺวา ปุน ทฺวีหากาเรหิ ปริยาทาตุํ
`สสฺสมณพฺราหฺมณี ปชา สเทวมนุสฺสา'ติ วุตฺตํ. เอวํ ปญฺจหิ ปเทหิ เตน เตน อากาเรน
เตธาตุกเมว ปริยาทินฺนํ โหตี"ติ.
    อนฺตมโสติ อุปริมนฺเตน. ติมิติมิงฺคลนฺติ เอตฺถ ติมิ นาม เอกา มจฺฉชาติ,
ติมึ คิลิตุํ สมตฺถา ตโต มหนฺตสรีรา ติมิงฺคลา นาม เอกา มจฺฉชาติ, ติมิงฺคลมฺปิ
คิลิตุํ สมตฺถา ปญฺจโยชนสติกสรีรา ติมิติมิงฺคลา นาม เอกา มจฺฉชาติ. อิธ
ชาติคฺคหเณน เอกวจนํ กตนฺติ เวทิตพฺพํ. ครุฬํ เวนเตยฺยนฺติ เอตฺถ ครุโฬติ
ชาติวเสน นามํ. เวนเตยฺโยติ โคตฺตวเสน. ปเทเสติ เอกเทเส. สาริปุตฺตสมาติ
สพฺพพุทฺธานํ ธมฺมเสนาปติตฺเถเร คเหตฺวา วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. เสสสาวกา หิ
ปญฺาย ธมฺมเสนาปติตฺเถเรน สมา นาม นตฺถิ. ยถาห "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม
สาวกานํ ภิกฺขูนํ มหาปญฺานํ ยทิทํ สาริปุตฺโต"ติ. ๑- อฏฺกถายญฺจ ๒- วุตฺตํ:-
             "โลกนาถํ เปตฺวาน   เย จญฺเ สนฺติ ปาณิโน
             ปญฺาย สาริปุตฺตสฺส    กลํ นาคฺฆนฺติ โสฬสินฺ"ติ.
@เชิงอรรถ: ๑ องฺ.เอกก. ๒๐/๑๘๘/๒๓  ๒ วิสุทฺธิ. ๒/๗, ปฏิสํ.อ. ๒/๓๐๐
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๘.
    ผริตฺวาติ พุทฺธาณํ สพฺพเทวมนุสฺสานมฺปิ ปญฺ ปาปุณิตฺวา านโต เตสํ
ปญฺ ผริตฺวา พฺยาปิตฺวา ติฏฺติ. อภิภวิตฺวาติ สพฺพเทวมนุสฺสานมฺปิ ปญฺ
อติกฺกมิตฺวา, เตสํ อวิสยภูตมฺปิ ๑- สพฺพเนยฺยํ อภิภวิตฺวา ติฏฺตีติ อตฺโถ.
    ปฏิสมฺภิทาย ๒- ปน "อติฆํสิตฺวา"ติ ปาโ, ฆํสิตฺวา ตุริตฺวาติ ๓- อตฺโถ. เยปิ
เตติอาทีหิ เอวํ ผริตฺวา อภิภวิตฺวา านสฺส ปจฺจกฺขการณํ ทสฺเสติ. ตตฺถ ปณฺฑิตาติ
ปณฺฑิจฺเจน สมนฺนาคตา. นิปุณาติ สณฺหา สุขุมพุทฺธิโน สุขุเม อตฺถนฺตเร
ปฏิวิชฺฌนสมตฺถา. กตปรปฺปวาทาติ าตปรปฺปวาทา ๔- เจว ปเรหิ สทฺธึ
กตวาทปริจยา จ. วาลเวธิรูปาติ วาลเวธิธนุคฺคหสทิสา. โว ภินฺทนฺตา มญฺเ
จรนฺติ ปญฺาคเตน ทิฏฺิคตานีติ วาลสุขุมานิปิ ๕- ปเรสํ ทิฏฺิคมนานิ อตฺตโน
ปญฺาคมเนน ภินฺทนฺตา วิย จรนฺตีติ อตฺโถ. อถ วา "คูถคตํ มุตฺตคตนฺ"ติอาทีสุ ๖-
วิย ปญฺา เอว ปญฺาคตํ. ทิฏฺิโย เอว ทิฏฺิคตานิ. ปเญฺห อภิสงฺขริตฺวา
อภิสงฺขริตฺวาติ ทฺวิปทมฺปิ ติปทมฺปิ จตุปทมฺปิ ปุจฺฉํ รจยิตฺวา เตสํ ปญฺหานํ
อติพหุกตฺตา สพฺพสงฺคหตฺถํ ทฺวิกฺขตฺตุํ วุตฺตํ. คูฬฺหานิ จ ปฏิจฺฉนฺนานิ จ
อตฺถชาตานิ วาติ ปาเสโส. เตสํ ตถา วินยํ ทิสฺวา อตฺตนา อภิสงฺขตปญฺหํ
ปุจฺฉนฺตูติ ๗- เอวํ ภควตา อธิปฺเปตตฺตา ปญฺหํ ปุจฺฉนฺติ. อญฺเสํ ปน ปุจฺฉาย
โอกาสเมว อทตฺวา ภควา อุปสงฺกมนฺตานํ ธมฺมํ เทเสติ. ยถาห:-
              "เต ปญฺหํ อภิสงฺขโรนฺติ `อิมํ มยํ ปญฺหํ สมณํ โคตมํ อุปสงฺกมิตฺวา
         ปุจฺฉิสฺสาม, สเจ โน สมโณ โคตโม เอวํ ปุฏฺโ เอวํ พฺยากริสฺสติ,
         เอวมสฺส มยํ วาทํ อาโรเปสฺสาม, เอวํ เจปิ โน ปุฏฺโ เอวํ พฺยากริสฺสติ,
         เอวํปิสฺส มยํ วาทํ อาโรเปสฺสามา"ติ. เต สุณนฺติ `สมโณ ขลุ โภ
         โคตโม อมุกํ นาม คามํ วา นิคมํ วา โอสโฏ'ติ. เต เยน สมโณ
         โคตโม เตนุปสงฺกมนฺติ. เต สมโณ โคตโม ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิสยภูตมฺปิ  ๒ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๕/๔๐๙  ๓ ฉ.ม. ตุทิตฺวาติ  ๔ ฉ.ม.
@วิญฺาตปรปฺปวาทา  ๕ ฉ.ม. วาลเวธี วิย วาลํ สุขุมานิปิ  ๖ องฺ.นวก. ๒๓/๑๑/๓๐๙
@๗ ฉ.ม. ปุจฺฉนฺตีติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๙.
         สมาทเปติ สมุตฺเตเชติ สมฺปหํเสติ. เต สมเณน โคตเมน ธมฺมิยา กถาย
         สนฺทสฺสิตา สมาทปิตา สมุตฺเตชิตา สมฺปหํสิตา น เจว สมณํ โคตมํ
         ปญฺหํ ปุจฺฉนฺติ, กุโตสฺส วาทํ อาโรเปสฺสนฺติ, อญฺทตฺถุ สมณสฺเสว
         โคตมสฺส สาวกา สมฺปชฺชนฺตี"ติ. ๑-
    กสฺมา ปเญฺห น ปุจฺฉนฺตีติ เจ? ภควา กิร ปริสมชฺเฌ ธมฺมํ เทเสนฺโต
ปริสาย อชฺฌาสยํ โอโลเกติ, ตโต ปสฺสติ "อิเม ปณฺฑิตา คูฬฺหํ รหสฺสํ ปญฺหํ
โอวฏฺฏิกสารํ กตฺวา อาคตา"ติ. โส เตหิ อปุฏฺโเยว "ปญฺหปุจฺฉาย เอตฺตกา
โทสา, วิสฺสชฺชเน เอตฺตกา, อตฺเถ, ปเท, อกฺขเร เอตฺตกาติ อิมํ ปญฺหํ ปุจฺฉนฺโต
เอวํ ปุจฺเฉยฺย, วิสฺสชฺเชนฺโต เอวํ วิสฺสชฺเชยฺยา"ติ อิติ โอวฏฺฏิกสารํ กตฺวา
อานีเต ปเญฺห ธมฺมกถาย อนฺตเร ปกฺขิปิตฺวาปิ ทสฺเสติ. ๒- เต ปณฺฑิตา "เสยฺโย วต
โน, ยํ ๓- มยํ อิเม ปเญฺห น ปุจฺฉิมฺหา. สเจปิ มยํ ปุจฺเฉยฺยาม, อปฺปติฏฺิเต
โน กตฺวา สมโณ โคตโม ขิเปยฺยา"ติ อตฺตมนา ภวนฺติ.
    อปิ จ พุทฺธา นาม ธมฺมํ เทเสนฺตา ปริสํ เมตฺตาย ผรนฺติ, เมตฺตาผรเณน
ทสพเลสุ มหาชนสฺส จิตฺตํ ปสีทติ, พุทฺธา นาม รูปคฺคปฺปตฺตา โหนฺติ ทสฺสนสมฺปนฺนา
มธุรสฺสรา มุทุชิวฺหา สุผุสิตทนฺตาวรณา อมเตน หทยํ สิญฺจนฺตา วิย ธมฺมํ
กเถนฺติ. ตตฺร เนสํ เมตฺตาผรเณน ปสนฺนจิตฺตานํ เอวํ โหติ:- "เอวรูปํ
อเทฺวชฺฌกถํ อโมฆกถํ นิยฺยานิกกถํ กเถนฺเตน ภควตา สทฺธึ น สกฺขิสฺสาม
ปจฺจนีกคฺคาหํ คณฺหิตุนฺ"ติ อตฺตโน ปสนฺนภาเวเนว ปเญฺห น ปุจฺฉนฺตีติ.
    กถิตา วิสฺสชฺชิตา จาติ ๔- "เอวํ ตุเมฺห ปุจฺฉถา"ติ อปุจฺฉิตปญฺหานํ ๕-
อุจฺจารเณน เต ปญฺหา ภควตา กถิตา เอว โหนฺติ. ยถา จ เต วิสฺสชฺเชตพฺพา,
ตถา วิสฺสชฺชิตา เอว โหนฺติ. นิทฺทิฏฺการณาติ อิมินา การเณน อิมินา เหตุนา
@เชิงอรรถ: ๑ ม.มู. ๑๒/๒๘๘/๒๕๓  ๒ สี. วิทฺธํเสติ, ม. วิทํเสติ  ๓ ฉ.ม. เย
@๔ ฉ.ม. วาติ  ๕ ฉ.ม. ปุจฺฉิตปญฺหานํ (ปฏิสํ.อ. ๒/๒๕๙)
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๐.
เอวํ โหนฺตีติ เอวํ สเหตุกํ กตฺวา วิสฺสชฺชเนน ภควตา นิทฺทิฏฺการณา เอว
โหนฺติ เต ปญฺหา, อุปกฺขิตฺตกา จ เต ภควโต สมฺปชฺชนฺตีติ ขตฺติยปณฺฑิตาทโย
ภควโต วิสฺสชฺชเนเนว ๑- ภควโต สมีเป ขิตฺตกา ปกฺขิตฺตกา ๒- สมฺปชฺชนฺติ, สาวกา
วา สมฺปชฺชนฺติ อุปาสกา วาติ อตฺโถ, สาวกสมฺปตฺตึ วา ปาปุณนฺติ, อุปาสกสมฺปตฺตึ
วาติ วุตฺตํ โหติ. อถาติ อนนฺตรตฺเถ, เตสํ อุปกฺขิตฺตกสมฺปตฺติสมนนฺตรเมวาติ
อตฺโถ. ตตฺถาติ ตสฺมึ าเน, ตสฺมึ อธิกาเร วา. อติโรจตีติ อติวิย โชตติ ปกาสติ.
ยทิทํ ปญฺายาติ ยา อยํ ภควโต ปญฺา, ตาย ปญฺาย ภควา จ อติโรจตีติ อตฺโถ.
อิติสทฺโท การณตฺเถ, ๓- อิมินา การเณนาติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมวาติ.
                  สทฺธมฺมปชฺโชติกาย มหานิทฺเทสฏฺกถาย
                     ปสูรสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา.
                              อฏฺมํ.
                        ----------------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปญฺหวิสฺสชฺชเนเนว  ๒ ม. ปาทกฺขิตฺตกา  ๓ ฉ.ม. การณตฺโถ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๕ หน้า ๒๙๗-๓๐๐.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=45&A=6884&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=45&A=6884&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=29&i=268
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=29&A=3568
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=29&A=3873
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=29&A=3873
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๙
http://84000.org/tipitaka/read/?index_29