อรรถกถาเล่มที่ ๕๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สงฺคณี.อ. (อฏฺฐสาลินี)

                         ทุกอตฺถุทฺธารวณฺณนา
     [๑๔๔๑] เหตุโคจฺฉกนิทฺเทเส "ตโย กุสลเหตู"ติอาทินา นเยน เหตู
ทสฺเสตฺวา ปุน เตเยว อุปฺปตฺติฏฺานโต ทสฺเสตุํ "จตูสุ ภูมีสุ กุสเลสุ
อุปฺปชฺชนฺตี"ติอาทิ วุตฺตํ. อิมินา อุปาเยน เสสโคจฺฉเกสุปิ เทสนานโย
เวทิตพฺโพ.
     [๑๔๗๓] ยตฺถ เทฺว ตโย อาสวา เอกโต อุปฺปชฺชนฺตีติ เอตฺถ ติวิเธน
อาสวานํ เอกโต อุปฺปตฺติ เวทิตพฺพา, ตตฺถ จตูสุ ทิฏฺิวิปฺปยุตฺเตสุ อวิชฺชาสเวน,
ทิฏฺิสมฺปยุตฺเตสุ ทิฏฺาสวอวิชฺชาสเวหิ สทฺธินฺติ กามาสโว ทุวิเธน เอกโต
อุปฺปชฺชติ. ภวาสโว จตูสุ ทิฏฺิวิปฺปยุตฺเตสุ อวิชฺชาสเวน สทฺธินฺติ เอกธาว
เอกโต อุปฺปชฺชติ.
     [๑๔๘๕] ยถา เจตฺถ, เอวํ "ยตฺถ เทฺว ตีณิ สญฺโชนานิ เอกโต
อุปฺปชฺชนฺตี"ติ เอตฺถาปิ สญฺโชนานํ อุปฺปตฺติ เอกโต ทสธา ภเว. ตตฺถ
กามราโค จตุธา เอกโต อุปฺปชฺชติ. ปฏิโฆ ติธา, มาโน เอกธา, ตถา วิจิกิจฺฉา
เจว ภวราโค จ. กถํ? กามราโค ตาว มานสญฺโชนอวิชฺชาสญฺโชเนหิ เจว
ทิฏฺิสญฺโชนาวิชฺชาสญฺโชเนหิ จ สีลพฺพตปรามาสอวิชฺชาสญฺโชเนหิ จ
อวิชฺชาสญฺโชนมตฺเตเนว จ สทฺธินฺติ เอวํ จตุธา เอกโต อุปฺปชฺชติ. ปฏิโฆ
ปน อิสฺสาสญฺโชนอวิชฺชาสญฺโชเนหิ เจว มจฺฉริยสญฺโชนอวิชฺชาสญฺโชเนหิ
จ อวิชฺชาสญฺโชนมตฺเตเนว จ สทฺธินฺติ เอวํ ติธา เอกโต อุปฺปชฺชติ.
มาโน ตาว ๑- ภวราคาวิชฺชาสญฺโชเนหิ สทฺธึ เอกธาว เอกโต อุปฺปชฺชติ.
ตถา วิจิกิจฺฉา. สา หิ อวิชฺชาสญฺโชเนน สทฺธึ เอกธา อุปฺปชฺชติ. ภวราเคปิ
เอเสว นโย. ๒- เอวเมตฺถ เทฺว ตีณิ สญฺโชนานิ เอกโต อุปฺปชฺชนฺติ.
     [๑๕๑๑] ยเมตํ ๓- นีวรณโคจฺฉเก. "ยตฺถ เทฺว ตีณิ นีวรณานิ เอกโต
อุปฺปชฺชนฺตี"ติ วุตฺตํ, ตตฺถาปิ อฏฺธา นีวรณานํ เอกโต อุปฺปตฺติ เวทิตพฺพา.
เอเตสุ หิ กามจฺฉนฺโท ทุวิธา เอกโต อุปฺปชฺชติ, พฺยาปาโท จตุธา, อุทฺธจฺจํ
เอกธา, ตถา วิจิกิจฺฉา, กถํ? กามจฺฉนฺโท ตาว อสงฺขาริกจิตฺเตสุ อุทฺธจฺจนีวรณ-
อวิชฺชานีวรเณหิ, สสงฺขาริเกสุ ถีนมิทฺธอุทฺธจฺจอวิชฺชานีวรเณหิ สทฺธึ ทุวิธา
เอกโต อุปฺปชฺชติ. ยํ ปเนตํ "เทฺว ตีณี"ติ วุตฺตํ, ตํ เหฏฺิมปริจฺเฉทวเสน
วุตฺตํ. ตสฺมา จตุนฺนมฺปิ เอกโต อุปฺปชฺชตีติ วจนํ ยุชฺชติเอว. พฺยาปาโท ปน
อสงฺขาริกจิตฺเต อุทฺธจฺจอวิชฺชานีวรเณหิ สสงฺขาริเก ถีนมิทฺธอุทฺธจฺจอวิชฺชา-
นีวรเณหิ อสงฺขาริเกเยว อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจอวิชฺชานีวรเณหิ สสงฺขาริเกเยว จ
ถีนมิทฺธอุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจอวิชฺชานีวรเณหิ สทฺธินฺติ จตุธา เอกโต อุปฺปชฺชติ.
อุทฺธจฺจํ ปน อวิชฺชานีวรณมตฺเตน สทฺธึ เอกธาว เอกโต อุปฺปชฺชติ.
วิจิกิจฺฉาอุทฺธจฺจอวิชฺชานีวรเณหิ สทฺธึ เอกธาว เอกโต อุปฺปชฺชติ.
     [๒๕๗๗] ยมฺปิทํ กิเลสโคจฺฉเก "ยตฺถ เทฺว ตโย กิเลสา เอกโต
อุปฺปชฺชนฺตี"ติ วุตฺตํ, ตตฺถ เทฺว กิเลสา อญฺเหิ ตโย วา กิเลสา อญฺเหิ
กิเลเสหิ สทฺธึ อุปฺปชฺชนฺตีติ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพ. กสฺมา? ทฺวินฺนํ ติณฺณํเยว
วา เอกโต อุปฺปตฺติยา อสมฺภวโต.
     ตตฺถ ทสธา กิเลสานํ เอกโต อุปฺปตฺติ โหติ. เอตฺถ หิ โลโภ ฉธา
เอกโต อุปฺปชฺชติ. ปฏิโฆ เทฺวธา. ตถา โมโหติ เวทิตพฺโพ. กถํ? โลโภ ตาว
อสงฺขาริเก ทิฏฺิวิปฺปยุตฺเต โมหอุทฺธจฺจอหิริกอโนตฺตปฺเปหิ, สสงฺขาริเก
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ     ๒ ฉ.ม. นโยติ     ๓ ฉ.ม. ยํ ปเนตํ
โมหถีนอุทฺธจฺจอหิริกอโนตฺตปฺเปหิ, อสงฺขาริเกเยว โมหมานอุทฺธจฺจอหิริก-
อโนตฺตปฺเปหิ, สสงฺขาริเกเยว โมหมานถีนอุทฺธจฺจอหิริกอโนตฺตปฺเปหิ,
ทิฏฺิสมฺปยุตฺเต ปน อสงฺขาริเก โมหอุทฺธจฺจทิฏฺิอหิริกอโนตฺตปฺเปหิ, สสงฺขาริเก
โมหทิฏฺิถีนอุทฺธจฺจอหิริกอโนตฺตปฺเปหิ สทฺธินฺติ ฉธา เอกโต อุปฺปชฺชติ.
     ปฏิโฆ ปน อสงฺขาริเก โมหอุทฺธจฺจอหิริกอโนตฺตปฺเปหิ, สสงฺขาริเก
โมหถีนอุทฺธจฺจอหิริกอโนตฺตปฺเปหิ สทฺธินฺติ เอวํ ทฺวิธา เอกโต อุปฺปชฺชติ.
โมโห ปน วิจิกิจฺฉาสมฺปยุตฺเต วิจิกิจฺฉาอุทฺธจฺจอหิริกอโนตฺตปฺเปหิ,
อุทฺธจฺจสมฺปยุตฺเต อุทฺธจฺจอหิริกอโนตฺตปฺเปหิ สทฺธินฺติ เอวํ ทฺวิธา เอกโต
อุปฺปชฺชติ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                     อฏฺสาลินิยา ธมฺมสงฺคหฏฺกถาย
                      อฏฺกถากณฺฑวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         ---------------
                             นิคมนกถา
เอตฺตาวตา จ:-
           จิตฺตํ รูปญฺจ นิกฺเขปํ              อตฺถุทฺธารํ มโนรมํ
           ยํ โลกนาโถ ภาเชนฺโต           เทเสสิ ธมฺมสงฺคณึ.
           อภิธมฺมสฺส สงฺคยฺห               ธมฺเม อนวเสสโต
           ิตาย ตสฺสา อารทฺธา            ยา มยา อตฺถวณฺณนา.
           อนากุลานมตฺถานํ                สมฺภวา อฏฺสาลินี
           อิติ นาเมน สา เอสา            สนฺนิฏฺานมุปาคตา.
           เอกูนจตฺตาฬีสาย                ปาลิยา ภาณวารโต
           จิรฏฺิตตฺถํ ธมฺมสฺส               นิฏฺาเปนฺเตน ตํ มยา.
           ยํ ปตฺตํ กุสลนฺตสฺส               อานุภาเวน ปาณิโน
           สพฺเพปิ ธมฺมราชสฺส ๑-           ตฺวา ธมฺมํ สุขาวหํ.
           ปาปุณนฺตุ วิสุทฺธาย               สุขาย ปฏิปตฺติยา
           อโสกํ อนุปายาสํ                นิพฺพานสุขมุตฺตมํ.
           จิรํ ติฏฺตุ สทฺธมฺโม              ธมฺเม โหนฺตุ สคารวา
           สพฺเพปิ สตฺตา กาเลน            สมฺมา เทโว ปวสฺสตุ.
           ยถา รกฺขึสุ โปราณา             สุราชาโน ตเถวิมํ
           ราชา รกฺขตุ ธมฺเมน             อตฺตโนว ปชํ ปชนฺติ.
     ปรมวิสุทฺธสทฺธาพุทฺธิวิริยปฏิมณฺฑิเตน สีลาจารชฺชวมทฺทวาทิคุณสมุทยสมุทิเตน
สกสมยสมยนฺตรคหนชฺโฌคาหณสมตฺเถน ปญฺาเวยฺยตฺติสมนฺนาคเตน
ติปิฏกปริยตฺติปฺปเภเท สาฏฺกเถ สตฺถุสาสเน อปฺปฏิหตาณปฺปภาเวน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ. สพฺเพ สทฺธมฺมราชสฺส
มหาเวยฺยากรเณน กรณสมฺปตฺติชนิตสุขวินิคฺคตมธุโรฬารวจนลาวณฺณยุตฺเตน ๑-
ยุตฺตมุตฺตวาทินา วาทีวเรน มหากวินา ปภินฺนปฏิสมฺภิทาปริวาเร ๒-
ฉฬภิญฺาทิปฺปเภทคุณปฏิมณฺฑิเต อุตฺตริมนุสฺสธมฺเม สุปฺปติฏฺิตพุทฺธีนํ
เถรวํสปฺปทีปานํ เถรานํ มหาวิหารวาสีนํ วํสาลงฺการภูเตน สุวิปุลวิสุทฺธพุทฺธินา
"พุทฺธโฆโส"ติ ครูหิ คหิตนามเธยฺเยน เถเรน กตา อยํ อฏฺสาลินี นาม
ธมฺมสงฺคหฏฺกถา:-
            ตาว ติฏฺตุ โลกสฺมึ          โลกนิตฺถรเณสินํ
            ทสฺเสนฺตี กุลปตฺตานํ          นยํ ปญฺาวิสุทฺธิยา.
            ยาว "พุทฺโธ"ติ นามมฺปิ       สุทฺธจิตฺตสฺส ตาทิโน
            โลกมฺหิ โลกเชฏฺสฺส         ปวตฺตติ มเหสิโนติ.
                    อฏฺสาลินิยา นาม อภิธมฺมฏฺกถาย
                       ธมฺมสงฺคณีวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         --------------
             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้า ๔๘๒-๔๘๖.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=53&A=11965&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=11965&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=900
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=7834
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=7021
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=7021
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๔
http://84000.org/tipitaka/read/?index_34