ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๓ ภาษาบาลีอักษรไทย สงฺคณี.อ. (อฏฺฐสาลินี)

                         ทุกมาติกาปทวณฺณนา
     [๑-๖] ทุกมาติกาย ปน ติเกสุ อนาคตปทวณฺณนํเยว กริสฺสาม. เหตุโคจฺฉเก
ตาว เหตู ธมฺมาติ มูลฏฺเฐน เหตุสงฺขาตา ธมฺมา, "เหตุธมฺมา"ติปิ ปาโฐ.
น เหตูติ เตสํเยว ปฏิกฺเขปวจนํ. สมฺปโยคโต ปวตฺเตน สห เหตุนาติ สเหตุกา. ตเถว
ปวตฺโต นตฺถิ เอเตสํ เหตูติ อเหตุกา. เอกุปฺปาทาทิตาย เหตุนา สมฺปยุตฺตาติ
เหตุสมฺปยุตฺตา. เหตุนา วิปฺปยุตฺตาติ เหตุวิปฺปยุตฺตา. อิเมสํ ทฺวินฺนมฺปิ
ทุกานํ กิญฺจาปิ อตฺถโต นานตฺตํ นตฺถิ, เทสนาวิลาเสน ปน ตถาพุชฺฌนกสตฺตานํ ๑- วา
ปุคฺคลานํ อชฺฌาสยวเสน วุตฺตา. ตโต ปรํ สกเลกเทสวเสน ๒- ปฐมทุกํ ทุติยตติเยหิ
สทฺธึ โยเชตฺวา เตสํ "เหตู น เหตู"ติอาทีนํ ปทานํ วเสน ยถาสมฺภวโต อปเรปิ
ตโย ทุกา วุตฺตา. ตตฺถ ยเถว "เหตู เจว ธมฺมา สเหตุกา จา"ติ เอตํ สมฺภวติ,
ตถา "เหตู เจว ธมฺมา อเหตุกา จา"ติ อิทํ ทุกมฺปิ. ยถา จ "สเหตุกา เจว
ธมฺมา น จ เหตู"ติ เอตํ สมฺภวติ, ตถา "อเหตุกา เจว ธมฺมา น จ เหตู"ติ
อิทมฺปิ. เหตุสมฺปยุตฺตทุเกน สทฺธึ โยชนายปิ เอเสว นโย.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ตถา พุชฺฌนฺตานํ        ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
     ตตฺร ยเทตํ "น เหตู ธมฺมา สเหตุกาปิ อเหตุกาปี"ติ สิทฺเธ "น เหตู
โข ปน ธมฺมา"ติ อติริตฺตํ "โข ปนา"ติ ปทํ วุตฺตํ, ตสฺส วเสน อยํ อติเรกตฺโถ
สงฺคหิโตติ เวทิตพฺโพ. กถํ? น เกวลํ น เหตู ธมฺมา, อถ โข อญฺเญปิ,
สเหตุกาปิ อเหตุกาปิ อิจฺเจวํ อถ โข อญฺญถาปีติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ "ยเถว หิ
น เหตู ธมฺมา สเหตุกาปิ อเหตุกาปิ, เอวํ เหตู ธมฺมา สเหตุกาปิ อเหตุกาปิ.
ยถา จ น เหตู ธมฺมา สเหตุกาปิ อเหตุกาปิ, เอวํ น เหตู ธมฺมา เหตุสมฺปยุตฺตาปิ
เหตุวิปฺปยุตฺตาปี"ติ.
     [๗-๑๓] จูฬนฺตรทุเกสุ อตฺตโน นิปฺผาทเกน สห ปจฺจเยนาติ สปฺปจฺจยา.
นตฺถิ เอเตสํ อุปฺปาเท วา ฐิติยํ วา ปจฺจโยติ อปจฺจยา. ปจฺจเยหิ สมาคนฺตฺวา
กตาติ สงฺขตา. น สงฺขตาติ อสงฺขตา. อวินิพฺโภควเสน รูปํ เอเตสํ อตฺถีติ
รูปิโน. ตถาวิธํ นตฺถิ เอเตสํ รูปนฺติ อรูปิโน. รุปฺปนลกฺขณํ วา รูปํ, ตํเอเตสํ
อตฺถีติ รูปิโน. น รูปิโน อรูปิโน. โลกิยา ธมฺมาติ โลโกติ วุจฺจติ
ลุชฺชนปลุชฺชนฏฺเฐน วฏฺฏํ, ตสฺมึ ปริยาปนฺนภาเวน โลเก นิยุตฺตาติ โลกิยา. ตโต
อุตฺติณฺณาติ อุตฺตรา. โลเก อปริยาปนฺนภาเวน โลกโต อุตฺตราติ โลกุตฺตรา. เกนจิ
วิญฺเญยฺยาติ จกฺขุวิญฺญาณาทีสุ เกนจิ เอเกน จกฺขุวิญฺญาเณน วา โสตวิญฺญาเณน
วา วิชานิตพฺพา. เกนจิ น วิญฺเญยฺยาติ เอเตเนว จกฺขุวิญฺญาเณน วา โสตวิญฺญาเณน
วา น วิชานิตพฺพา. เอวํ สนฺเต ทฺวินฺนมฺปิ ปทานํ อตฺถนานตฺตโต ทุโก โหติ.
     [๑๔-๑๙] อาสวโคจฺฉเก อาสวนฺตีติ อาสวา, จกฺขุโตปิ ฯเปฯ มนโตปิ
สนฺทนฺติ, ปวตฺตนฺตีติ วุตฺตํ โหติ. ธมฺมโต ยาว โคตฺรภุํ โอกาสโต ยาว ภวคฺคํ
สวนฺตีติ วา อาสวา, เอเต ธมฺเม เอตญฺจ โอกาสํ อนฺโตกริตฺวา ปวตฺตนฺตีติ
อตฺโถ. อนฺโตกรณตฺโถ หิ อยํ อากาโร. จิรปฺปาริวาสิยฏฺเฐน มทิราทโย อาสวา,
อาสวา วิยาติปิ อาสวา. โลกสฺมึ หิ จิรปฺปาริวาสิกา มทิราทโย อาสวาติ วุจฺจนฺติ.
ยทิ จ จิรปฺปาริวาสิยฏฺเฐน อาสวา, เอเตเยว ภวิตุมรหนฺติ. วุตฺตํ เหตํ "ปุริมา
ภิกฺขเว โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชาย  `อิโต ปุพฺเพ อวิชฺชา นาโหสี"ติอาทิ. ๑-
@เชิงอรรถ:  องฺ. ทสก. ๒๔/๖๑/๙๐
อายตํ วา สํสารทุกฺขํ สวนฺติ ปสวนฺตีติปิ อาสวา. ตโต อญฺเญ โน อาสวา
นาม. อตฺตานํ อารมฺมณํ กตฺวา ปวตฺเตหิ สห อาสเวหีติ สาสวา. เอวํ ปวตฺตมานา
นตฺถิ เอเตสํ อาสวาติ อนาสวา. เสสํ เหตุโคจฺฉเก วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. อยํ
ปน วิเสโส, ยถา ตตฺถ "น เหตู โข ปน ธมฺมา สเหตุกาปิ อเหตุกาปิ"ติ
อยํ โอสานทุโก ปฐมทุกสฺส ทุติยปทํ อาทิมฺหิ ฐเปตฺวา วุตฺโต, เอวํ อิธ "โน
อาสวา โข ปน ธมฺมา สาสวาปิ อนาสวาปิ"ติ น วุตฺโต. กิญฺจาปิ น วุตฺโต,
อถ โข อยญฺจ อญฺโญ จ เภโท ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ.
     [๒๐-๒๕] สญฺโญชนโคจฺฉเก ยสฺส สํวิชฺชนฺติ, ตํ ปุคฺคลํ วฏฺฏสฺมึ
สํโยเชนฺติ พนฺเธนฺตีติ สญฺโญชนา. ตโต อญฺเญ โน สญฺโญชนา นาม.
อารมฺมณภาวํ อุปคนฺตฺวา สญฺโญชนสมฺพนฺเธน ๑- สญฺโญชนานํ  หิตาติ สญฺโญชนิยา,
สญฺโญชนสฺส อารมฺมณปจฺจยภูตานํ เอตํ อธิวจนํ. น สญฺโญชนิยา อสญฺโญชนิยา.
เสสํ เหตุโคจฺฉเก วุตฺตนเยเนว โยเชตพฺพํ.
     [๒๖-๓๑] คนฺถโคจฺฉเก ยสฺส สํวิชฺชนฺติ, ตํ จุติปฏิสนฺธิวเสน วฏฺฏสฺมึ
คนฺเถนฺติ ฆเฏนฺตีติ คนฺถา. ตโต อญเญ โน คนฺถา. อารมฺมณกรณวเสน
คนฺเถหิ คนฺถิตพฺพาติ คนฺถนิยา. เสสํ เหตุโคจฺฉเก วุตฺตนเยเนว โยเชตพฺพํ. ยถา
จ อิธ, เอวํ อิโต ปเรสุปิ วุตฺตาวเสสํ ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
     [๓๒-๓๗] โอฆโคจฺฉเก ยสฺส สํวิชฺชนฺติ, ตํ วฏฺฏสฺมึ โอฆนนฺติ ๒-
โอสีทาเปนฺตีติ โอฆา. อารมฺมณํ กตฺวา อติกฺกมนียโต โอเฆหิ อติกฺกมิตพฺพาติ
โอฆนิยา. โอฆานํ อารมฺมณธมฺมาเอว เวทิตพฺพา.
     [๓๘-๔๓] โยคโคจฺฉเก ๓- ยสฺส สํวิชฺชนฺติ, ตํ ๓- วฏฺฏสฺมึ โยเชนฺตีติ โยคา.
โยคนิยา โอฆนิยา วิย เวทิตพฺพา.
     [๔๔-๔๙] นีวรณโคจฺฉเก จิตฺตํ นีวรนฺติ ปริโยนทฺธนฺตีติ ๔- นีวรณา.
นีวรณิยา สญฺโญชนิยา วิย เวทิตพฺพา.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สํโยชนสมฺพนฺธเนน, สี. สํโยชนสํวฑฺฒเนน       ฉ.ม. โอหนนฺติ
@๓-๓ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ                 ฉ.ม. ปริโยนนฺธนฺตีติ
     [๕๐-๕๔] ปรามาสโคจฺฉเก ธมฺมานํ ยถาภูตํ อนิจฺจาทิอาการํ อติกฺกมิตฺวา
นิจฺจนฺติ อาทิวเสน ปวตฺตมานา ปรโต อามสนฺตีติ ปรามาสา. ปรามาเสหิ
อารมฺมณกรณวเสน ปรามฏฺฐตฺตา ปรามฏฺฐา.
     [๕๕-๖๘] มหนฺตรทุเกสุ อารมฺมณํ อคฺคเหตฺวา อปฺปวตฺติโต สห
อารมฺมเณนาติ สารมฺมณา. นตฺถิ เอเตสํ อารมฺมณนฺติ อนารมฺมณา. จินฺตนฏฺเฐน
จิตฺตา, วิจิตฺตฏฺเฐน วา จิตฺตา. อวิปฺปโยควเสน เจตสิ นิยุตฺตาติ เจตสิกา.
นิรนฺตรภาวูปคมนตาย อุปฺปาทโต ยาว ภงฺคา จิตฺเตน สํสฏฺฐาติ จิตฺตสํสฏฺฐา.
เอกโต วตฺตมานาปิ นิรนฺตรภาวํ อนุปคมนตาย จิตฺเตน วิสํสฏฺฐาติ จิตฺตวิสํสฏฺฐา.
สมุฏฺฐหนฺติ เอเตนาติ สมุฏฺฐานํ, จิตฺตํ สมุฏฺฐานํ เอเตสนฺติ จิตฺตสมุฏฺฐานา. สห
ภวนฺตีติ สหภุโน, จิตฺเตน สหภุโน จิตฺตสหภุโน. อนุปริวตฺตนฺตีติ อนุปริวตฺติโน.
กึ อนุปริวตฺตนฺติ? จิตฺตํ. จิตฺตสฺส อนุปริวตฺติโน จิตฺตานุปริวตฺติโน.
จิตฺตสํสฏฺฐา จ เต จิตฺตสมุฏฺฐานา จาติ จิตฺตสํสฏฺฐสมุฏฺฐานา. จิตฺตสํสฏฺฐา จ เต
จิตฺตสมุฏฺฐานา จ จิตฺตสหภุโนเอว จาติ จิตฺตสํสฏฺฐสมุฏฺฐานสหภุโน. จิตฺตสํสฏฺฐา
จ เต จิตฺตสมุฏฺฐานา จ จิตฺตานุปริวตฺติโนเอว จาติ จิตฺตสํสฏฺฐสมุฏฺฐานานุ-
ปริวตฺติโน. เสสานิ สพฺพปทานิ วุตฺตปทานํ ปฏิกฺเขปวเสน เวทิตพฺพานิ.
อชฺฌตฺตชฺฌตฺตํ สนฺธาย อชฺฌตฺตตฺติเก วุตฺตวเสน อชฺฌตฺตาว อชฺฌตฺติกา. ตโต
พหิภูตาติ พาหิรา. อุปาทิยนฺเตว ภูตานิ, น ภูตานิ วิย อุปาทิยนฺตีติ อุปาทา.
น อุปาทิยนฺเตวาติ โนอุปาทา.
     [๖๙-๗๔] อุปาทานโคจฺฉเก ภุสํ อาทิยนฺตีติ อุปาทานา, ทฬฺหคฺคาหํ
คณฺหนฺตีติ อตฺโถ. ตโต อญฺเญ โน อุปาทานา.
     [๗๕-๘๒] กิเลสโคจฺฉเก สงฺกิลิฏฺฐตฺติเก วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
     [๘๓-๑๐๐] ปิฏฺฐิทุเกสุ กาเม อวจรนฺตีติ กามาวจรา. รูเป อวจรนฺตีติ
รูปาวจรา. อรูเป อวจรนฺตีติ อรูปาวจรา. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน ปรโต
อาวีภวิสฺสติ. เตภูมิกวฏฺเฏ ปริยาปนฺนา อนฺโตคธาติ ปริยาปนฺนา. ตสฺมึ น
ปริยาปนฺนาติ อปริยาปนฺนา. วฏฺฏมูลํ ฉินฺทิตฺวา ๑- นิพฺพานํ อารมฺมณํ กตฺวา
วฏฺฏโต นิยฺยนฺตีติ นิยฺยานิกา. อิมินา ลกฺขเณน น นิยฺยนฺตีติ อนิยฺยานิกา.
จุติยา วา อตฺตโน วา ปวตฺติยา อนนฺตรํ ผลทาเนน ๒- นิยตตฺตา นิยตา. ตถา
อนิยตตฺตา อนิยตา. อญฺเญ ธมฺเม อุตฺตรนฺติ ปชหนฺตีติ อุตฺตรา, อตฺตานํ อุตฺตริตุํ
สมตฺเถหิ สห อุตฺตเรหีติ สอุตฺตรา. นตฺถิ เอเตสํ อุตฺตราติ อนุตฺตรา. รณนฺติ
เอเตหีติ รณา, เยหิ อภิภูตา สตฺตา นานปฺปกาเรน กนฺทนฺติ ปริเทวนฺติ, เตสํ
ราคาทีนํ เอตํ อธิวจนํ. สมฺปโยควเสน  ปหาเนกฏฺฐตาวเสน จ สห รเณหีติ สรณา.
เตนากาเรน นตฺถิ เอเตสํ  รณาติ อรณา.
                         ---------------
                      สุตฺตนฺติกทุกมาติกาปทวณฺณนา
     [๑๐๑-๑๐๘] สุตฺตนฺติกทุเกสุ สมฺปโยควเสน วิชฺชํ ภชนฺตีติ วิชฺชาภาคิโน,
วิชฺชาภาเค วิชฺชาโกฏฺฐาเส วตฺตนฺตีติปิ วิชฺชาภาคิโน. ตตฺถ วิปสฺสนาญาณํ
มโนมยิทฺธิ ฉ อภิญฺญาติ อฏฺฐ วิชฺชา. ปุริเมน อตฺเถน ตาหิ สมฺปยุตฺตธมฺมาปิ
วิชฺชาภาคิโน, ปจฺฉิเมน อตฺเถน ตาสุ ยา กาจิ เอกา วิชฺชา วิชฺชา. ๓- เสสา
วิชฺชาภาคิโนติ เอวํ วิชฺชาปิ วิชฺชาย สมฺปยุตฺตธมฺมาปิ วิชฺชาภาคิโนเตฺวว
เวทิตพฺพา. อิธ ปน สมฺปยุตฺตธมฺมาว อธิปฺเปตา. สมฺปโยควเสน อวิชฺชํ ภชนฺตีติ
อวิชฺชาภาคิโน, อวิชฺชาภาเค อวิชฺชาโกฏฺฐาเส วตฺตนฺตีติปิ อวิชฺชาภาคิโน. ตตฺถ
ทุกฺขปฏิจฺฉาทกํ ตโม สมุทยาทิปฏิจฺฉาทกนฺติ จตสฺโส อวิชฺชา. ปุริมนเยเนว ตาหิ
สมฺปยุตฺตธมฺมาปิ อวิชฺชาภาคิโน. ตาสุ ๔- ยา กาจิ เอกา อวิชฺชา อวิชฺชา, เสสา
อวิชฺชาภาคิโนติ เอวํ อวิชฺชาปิ อวิชฺชาย สมฺปยุตฺตธมฺมาปิ อวิชฺชาภาคิโนเตฺวว
เวทิตพฺพา. อิธ ปน สมฺปยุตฺตธมฺมาว อธิปฺเปตา.
     ปุน อนชฺโฌตฺถรณภาเวน กิเลสนฺธการํ วิทฺธํเสตุํ อสมตฺถตาย วิชฺชุ อุปมา
เอเตสนฺติ วิชฺชูปมา. นิสฺเสสํ วิทฺธํสนสมตฺถตาย วชิรํ อุปมา เอเตสนฺติ วชิรูปมา.
พาเลสุ ฐิตตฺตา ยตฺถ ฐิตา ตทุปจาเรน พาลา. ปณฺฑิเตสุ ฐิตตฺตา ปณฺฑิตา.
พาลกรณตฺตา ๕- วา พาลา. ปณฺฑิตกรณตฺตา ปณฺฑิตา. กณฺหาติ กาฬกา, จิตฺตสฺส
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ฉินฺทนฺตา            ฉ.ม. ผลทาเน        ม. เอกา วิชฺชา
@ สี. ปจฺฉิเมน อตฺเถน ตาสุ    ฉ.ม. พาลกรตฺตา
อปภสฺสรภาวกรณา. สุกฺกาติ โอทาตา. จิตฺตสฺส ปภสฺสรภาวกรณา. กณฺหาภิชาติเหตุโต
วา กณฺหา. สุกฺกาภิชาติเหตุโต สุกฺกา. อิธ เจว สมฺปราเย จ ตปนฺตีติ ๑- ตปนียา.
น ตปนียา อตปนียา.
     อธิวจนทุกาทโย ตโย อตฺถโต นินฺนานากรณา, พฺยญฺชนเมเวตฺถ นานํ.
สิริวฑฺฒโก ธนวฑฺฒโกติ อาทโย หิ วจนมตฺตเมว อธิการํ กตฺวา ปวตฺตา อธิวจนา
นาม. อธิวจนานํ ปถา อธิวจนปถา. "อภิสงฺขโรนฺตีติ โข ภิกฺขเว ตสฺมา สงฺขาราติ
วุจฺจตี"ติ ๒- เอวํ วิตฺถาเรตฺวา ๓- สเหตุกํ กตฺวา วุจฺจมานา อภิลาปา นิรุตฺติ
นาม, นิรุตฺตีนํ ปถา นิรุตฺติปถา. "ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป"ติ ๔- เอวํ เตน เตน
ปกาเรน ญาปนโต ปญฺญตฺติ นาม, ปญฺญตฺตีนํ ปถา ปญฺญตฺติปถา. เอตฺถ จ เอกํ ทุกํ
วตฺวาปิ อิตเรสํ วจเน ปโยชนํ เหตุโคจฺฉเก วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
     [๑๐๙-๑๑๘] นามรูปทุเก นามกรณฏฺเฐน นมนฏฺเฐน นามนฏฺเฐน จ นามํ.
รุปฺปนฏฺเฐน รูปํ. อยเมตฺถ สงฺเขโป. วิตฺถาโร ปน นิกฺเขปกณฺเฑ อาวีภวิสฺสติ.
อวิชฺชาติ ทุกฺขาทีสุ อญฺญาณํ. ภวตณฺหาติ ภวปตฺถนา. ภวทิฏฺฐีติ ภโว วุจฺจติ
สสฺสตํ, สสฺสตวเสน อุปฺปชฺชนทิฏฺฐิ. วิภวทิฏฺฐีติ วิภโว วุจฺจติ อุจฺเฉทํ, ๕-
อุจฺเฉทวเสน อุปฺปชฺชนทิฏฺฐิ. "สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จา"ติ ปวตฺตา ทิฏฺฐิ
สสฺสตทิฏฺฐิ. "อุจฺฉิชฺชิสฺสตี"ติ ปวตฺตา ทิฏฺฐิ อุจฺเฉททิฏฺฐิ. "อนฺตวา"ติ
ปวตฺตา ทิฏฺฐิ อนฺตวาทิฏฺฐิ. "อนนฺตวา"ติ ปวตฺตา ทิฏฺฐิ อนนฺตวาทิฏฺฐิ. ปุพฺพนฺตํ
อนุคตา ทิฏฺฐิ ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐิ. อปรนฺตํ อนุคตา ทิฏฺฐิ อปรนฺตานุทิฏฺฐิ.
อหิริกนฺติ "ยํ น หิริยติ หิริยิตพฺเพนา"ติ ๖- เอวํ วิตฺถาริตา นิลฺลชฺชตา.
อโนตฺตปฺปนฺติ "ยํ น โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพนา"ติ ๗- เอวํ วิตฺถาริโต
อภายนกอากาโร. หิริยนา หิริ. โอตฺตปฺปนา ๘- โอตฺตปฺปํ. โทวจสฺสตาทีสุ ทุกฺขํ วโจ
เอตสฺมึ วิปฺปฏิกูลคาหิมฺหิ วิปจฺจนีกสาเต อนาทเร ปุคฺคเลติ ทุพฺพโจ, ตสฺส กมฺมํ
โทวจสฺสํ, ตสฺส ภาโว โทวจสฺสตา. ปาปา อสฺสทฺธาทโย ปุคฺคลา เอตสฺส มิตฺตาติ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ตเปนฺตีติ        สํ. ข. ๑๗/๗๙/๗๑       ฉ.ม. นิทฺธาเรตฺวา
@ อภิ. ๓๔/๗/๒๒        ก. อุจฺเฉโท            อภิ. ๓๔/๑๓๒๘/๒๙๙
@ อภิ. ๓๔/๑๓๒๙/๒๙๙    สี. โอตฺตปนา
ปาปมิตฺโต, ตสฺส ภาโว ปาปมิตฺตตา. โสวจสฺสตา จ กลฺยาณมิตฺตตา จ
วุตฺตปฏิปกฺขนเยเนว เวทิตพฺพา.
     [๑๑๙-๑๒๓] "ปญฺจปิ อาปตฺติกฺขนฺธา อาปตฺติโย, สตฺตปิ อาปตฺติกฺขนฺธา
อาปตฺติโย"ติ ๑- เอวํ วุตฺตาสุ อาปตฺตีสุ กุสลภาโว อาปตฺติกุสลตา. ตาหิ อาปตฺตีหิ
วุฏฺฐาเน กุสลภาโว อาปตฺติวุฏฺฐานกุสลตา. สมาปตฺตีสุ กุสลภาโว สมาปตฺติกุสลตา,
สมาปตฺตีนํ อปฺปนาปริจฺเฉทปญฺญาเยตํ อธิวจนํ. สมาปตฺตีหิ วุฏฺฐาเน กุสลภาโว
สมาปตฺติวุฏฺฐานกุสลตา. อฏฺฐารสสุ ธาตูสุ กุสลภาโว ธาตุกุสลตา. ตาสํเยว ธาตูนํ
มนสิกาเร กุสลภาโว มนสิการกุสลตา. จกฺขายตนาทีสุ กุสลภาโว อายตนกุสลตา.
ทฺวาทสงฺเค ปฏิจฺจสมุปฺปาเท กุสลภาโว ปฏิจฺจสมุปฺปาทกุสลตา. ตสฺมึ ตสฺมึ ฐาเน
กุสลภาโว ฐานกุสลตา, ฐานนฺติ การณํ วุจฺจติ. ตสฺมึ หิ ตทายตฺตวุตฺติตาย
ผลํ ติฏฺฐติ นาม, ตสฺมา "ฐานนฺ"ติ วุตฺตํ. อฏฺฐาเน กุสลภาโว อฏฺฐานกุสลตา.
     [๑๒๔-๑๓๔] อุชุโน ภาโว อาชฺชโว. มฺทุโน ภาโว มทฺทโว.
อธิวาสนสงฺขาโต ขมนภาโว ขนฺติ. สุรตสฺส ภาโว โสรจฺจํ. สมฺโมทกมุทุภาวสงฺขาโต
สขิลภาโว สาขลฺยํ. ยถา ปเรหิ สทฺธึ อตฺตโน ฉิทฺทํ น โหติ, เอวํ ธมฺมามิเสหิ
ปฏิสนฺถรณํ ปฏิสนฺถาโร. ๒- อินฺทฺริยสํวรเภทสงฺขาโต มนจฺฉฏฺเฐสุ อินฺทฺริเยสุ
อคุตฺตทฺวารภาโว อินฺทฺริเยสุ อคุตฺตทฺวารตา. ปฏิคฺคหณปริโภควเสน โภชเน มตฺตํ
อชานนภาโว โภชเน อมตฺตญฺญุตา. อนนฺตรทุโก วุตฺตปฏิปกฺขวเสน ๓- เวทิตพฺโพ.
สติวิปฺปวาสสงฺขาโต มุฏฺฐสฺสติสฺส ภาโว มุฏฺฐสฺสจฺจํ. อสมฺปชานภาโว อสมฺปชญฺญํ.
สรตีติ สติ. สมฺปชานาตีติ สมฺปชญฺญํ. อปฺปฏิสงฺขาเน อกมฺปนฏฺเฐน ปฏิสงฺขานสงฺขาตํ
พลํ ปฏิสงฺขานพลํ. วิริยสีเสน สตฺตโพชฺฌงฺเค ภาเวนฺตสฺส อุปฺปนฺนพลํ ภาวนาพลํ.
ปจฺจนีกธมฺเม สเมตีติ สมโถ. อนิจฺจาทิวเสน วิวิเธน อากาเรน ปสฺสตีติ วิปสฺสนา.
สมโถว ตํ อาการํ คเหตฺวา ปุน ปวตฺเตตพฺพสฺส สมถสฺส นิมิตฺตวเสน สมถนิมิตฺตํ.
ปคฺคาหนิมิตฺเตปิ เอเสว นโย. สมฺปยุตฺตธมฺเม ปคฺคณฺหตีติ ปคฺคาโห. น วิกฺขิปตีติ
อวิกฺเขโป.
@เชิงอรรถ:  อภิ. ๓๔/๑๓๓๖/๓๐๐      ม. ปฏิสนฺธรณํ ปฏิสนฺธาโร     ฉ.ม....นเยน
     [๑๓๕-๑๔๒] สีลวินาสิกา ๑- อสํวรสงฺขาตา สีลสฺส วิปตฺติ สีลวิปตฺติ.
สมฺมาทิฏฺฐิวินาสิกา มิจฺฉาทิฏฺฐิสงฺขาตา ทิฏฺฐิยา วิปตฺติ ทิฏฺฐิวิปตฺติ.
โสรจฺจเมว สีลสฺส สมฺปาทนโต สีลสฺส ปริปูรณโต สีลสฺส สมฺปทาติ สีลสมฺปทา.
ทิฏฺฐิปาริปูริภูตํ ญาณํ ทิฏฺฐิยา สมฺปทาติ ทิฏฺฐิสมฺปทา. วิสุทฺธิภาวปฺปตฺตา ๒-
สีลสงฺขาตา สีลสฺส วิสุทฺธิ สีลวิสุทฺธิ. นิพฺพานสงฺขาตํ วิสุทฺธึ ปาเปตุํ สมตฺถา
ทสฺสนสงฺขาตา ทิฏฺฐิยา วิสุทฺธิติ ทิฏฺฐิวิสุทฺธิ. ทิฏฺฐิวิสุทฺธิ โข ปน
ยถาทิฏฺฐิสฺส จ ปธานนฺติ กมฺมสฺสกตญาณาทิสงฺขาตา ทิฏฺฐิวิสุทฺธิ เจว ยถาทิฏฺฐิสฺส
จ อนุรูปทิฏฺฐิสฺส กลฺยาณทิฏฺฐิสฺส ตํสมฺปยุตฺตเมว ปธานํ. สํเวโคติ ชาติอาทีนิ
ปฏิจฺจ อุปฺปนฺนภยสงฺขาตํ สํเวชนํ. ๓- สํเวชนิยฏฺฐานนฺติ สํเวคชนกํ
ชาติอาทิการณํ. สํวิคฺคสฺส จ โยนิโสปธานนฺติ เอวํ สํเวคชาตสฺส อุปายปฺปธานํ.
อสนฺตุฏฺฐิตา จ กุสเลสุ ธมฺเมสูติ กุสลธมฺมปูรเณ อสนฺตุฏฺฐิภาโว. อปฺปฏิวานิตา
จ ปธานสฺมินฺติ อรหตฺตํ อปตฺวา ปธานสฺมึ อนิวตฺตนตา จ อโนสฺสกฺกนตา.
วิชฺชานนโต วิชฺชา. วิมุจฺจนโต วิมุตฺติ. ขเย ญาณนฺติ กิเลสกฺขยกเร อริยมคฺเค
ญาณํ. อนุปฺปาเท ญาณนฺติ ปฏิสนฺธิวเสน อนุปฺปาทภูเต ตํตํมคฺควชฺฌกิเลสานํ
อนุปฺปาทปริโยสาเน อุปฺปนฺเน อริยผเล ญาณํ. อยํ มาติกาย อนุปุพฺพปทวณฺณนา.
                       ทุกมาติกาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          -------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้า ๙๔-๑๐๑. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=53&A=2307&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=2307&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=2              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=104              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=31              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=31              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_34

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]