ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๓ ภาษาบาลีอักษรไทย สงฺคณี.อ. (อฏฺฐสาลินี)

                         กิริยาพฺยากตวณฺณนา
                         มโนธาตุจิตฺตวณฺณนา
     [๕๖๖] อิทานิ กิริยาพฺยากตํ ภาเชตฺวา ทสฺเสตุํ ปุน "กตเม ธมฺมา
อพฺยากตา"ติอาทิ อารทฺธํ. ตตฺถ กิริยาติ กรณมตฺตํ. สพฺเพสุเยว หิ
กิริยาจิตฺเตสุ ยํ ชวนภาวํ อปฺปตฺตํ, ตํ วาตปุปฺผํ วิย, ยํ ชวนภาวปฺปตฺตํ, ตํ
ฉินฺนมูลกรุกฺขปุปฺผํ วิย อผลํ โหติ, ตํตํกิจฺจสาธนวเสน ปวตฺตตฺตา ปน
กรณมตฺตเมว โหติ. ตสฺมา "กิริยา"ติ วุตฺตํ. เนว กุสลา นากุสลาติอาทีสุ
กุสลมูลสงฺขาตสฺส กุสลเหตุโน อภาวา เนว กุสลา, อกุสลมูลสงฺขาตสฺส
อกุสลเหตุโน อภาวา เนว อกุสลา, โยนิโสมนสิการอโยนิโสมนสิการสงฺขาตานมฺปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๒.

กุสลากุสลปฺปจฺจยานํ อภาวา เนว กุสลา นากุสลา. กุสลากุสลสงฺขาตสฺส ชนกเหตุโน อภาวา น จ กมฺมวิปากา. ๑- อิธาปิ จิตฺเตกคฺคตานิทฺเทเส ปวตฺติฏฺฐิติมตฺตเมว ลพฺภติ. เทฺว ปญฺจวิญฺญาณานิ, ติสฺโส มโนธาตุโย, ติสฺโส มโนวิญฺญาณธาตุโย, วิจิกิจฺฉาสหคตนฺติ อิเมสุ หิ ๒- สตฺตรสสุ จิตฺเตสุ ทุพฺพลตฺตา "สณฺฐิติ อวฏฺฐิตี"ติอาทีนิ น ลพฺภนฺติ. เสสํ สพฺพํ วิปากมโนธาตุนิทฺเทเส วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ อญฺญตฺร อุปฺปตฺติฏฺฐานา. ตํ หิ จิตฺตํ ปญฺจวิญฺญาณานนฺตรํ อุปฺปชฺชติ, อิทํ ปน ปญฺจทฺวาเร วลญฺชนกปฺปวตฺติกาเล ๓- สพฺเพสํ ปุเร อุปฺปชฺชติ. กถํ? จกฺขุทฺวาเร ตาว อิฏฺฐอิฏฺฐมชฺฌตฺตอนิฏฺฐานิฏฺฐมชฺฌตฺเตสุ รูปารมฺมเณสุ เยน เกนจิ ปสาเท ฆฏฺฏิเต ตํ อารมฺมณํ คเหตฺวา อาวชฺชนวเสน ปุเรจาริกํ หุตฺวา ภวงฺคํ อาวฏฺฏิยมานํ อุปฺปชฺชติ. โสตทฺวาราทีสุปิ เอเสว นโยติ. กิริยามโนธาตุจิตฺตํ นิฏฺฐิตํ. -------------- กิริยามโนวิญฺญาณธาตุจิตฺตานิ [๕๖๘] มโนวิญฺญาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ ฯเปฯ โสมนสฺสสหคตาติ อิทํ จิตฺตํ อญฺเญสํ อสาธารณํ ขีณาสวสฺเสว ปาฏิปุคฺคลิกํ ฉสุ ทฺวาเรสุ ลพฺภติ. จกฺขุทฺวาเร หิ ปธานสารุปฺปํ ฐานํ ทิสฺวา ขีณาสโว อิมินา จิตฺเตน โสมนสฺสิโต โหติ, โสตทฺวาเร ภณฺฑภาชนียฏฺฐานํ ปตฺวา มหาสทฺทํ กตฺวา ลุทฺธลุทฺเธสุ คณฺหนฺเตสุ "เอวรูปา นาม เม โลลุปฺปตณฺหา ปหีนา"ติ อิมินา จิตฺเตน โสมนสฺสิโต โหติ, ฆานทฺวาเร คนฺเธหิ วา ปุปฺเผหิ วา เจติยํ ปูเชนฺโต อิมินา จิตฺเตน โสมนสฺสิโต โหติ, ชิวฺหาทฺวาเร รสสมฺปนฺนํ ปิณฺฑปาตํ ลทฺธํ ๔- ภาเชตฺวา ปริภุญฺชนฺโต "สาราณียธมฺโม วต เม ปูริโต"ติ อิมินา จิตฺเตน โสมนสฺสิโต โหติ, กายทฺวาเร อภิสมาจาริกวตฺตํ กโรนฺโต "กายทฺวาเร เม วตฺตํ ปริปูริตนฺ"ติ ๕- อิมินา จิตฺเตน โสมนสฺสิโต โหติ. เอวํ ตาว ปญฺจทฺวาเร ลพฺภติ. @เชิงอรรถ: ก. เนว กมฺมวิปากา ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ สี.,ม. วฬญฺชนปฺปวตฺติกาเล @ ฉ.ม. ลทฺธา ฉ.ม. ปูริตนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๓.

มโนทฺวาเร ปน อตีตานาคตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชติ. โชติปาลมาณวมฆ- เทวราชกณฺหตาปสาทิกาลสฺมึ ๑- หิ กตํ การณํ อาวชฺเชตฺวา ตถาคโต สิตํ ปาตฺวากาสิ. ตํ ปน ปุพฺเพนิวาสญาณสพฺพญฺญุตญาณานํ กิจฺจํ, เตสํ ปน ทฺวินฺนํ ญาณานํ จิณฺณปริยนฺเต อิทํ จิตฺตํ หาสยมานํ อุปฺปชฺชติ. "อนาคเต ตนฺติสฺสโร มุทิงฺคสโร ปจฺเจกพุทฺโธ ภวิสฺสตี"ติ สิตํ ปาตฺวากาสิ. ตมฺปิ ปน อนาคตํสญาณสพฺพญฺญุตญาณานํ กิจฺจํ, เตสํ ปน ทฺวินฺนํ ญาณานํ จิณฺณปริยนฺเต อิทํ จิตฺตํ หาสยมานํ อุปฺปชฺชติ. นิทฺเทสวาเร ปนสฺส เสสอเหตุกจิตฺเตหิ พลวตรตาย จิตฺเตกคฺคตา สมาธิพลํ ปาเปตฺวา ฐปิตา, วิริยมฺปิ วิริยพลํ ปาเปตฺวา. อุทฺเทสวาเร ปน "สมาธิพลํ โหติ, วิริยพลํ โหตี"ติ อนาคตตฺตา ปริปุณฺเณน พลฏฺเฐเนตํ ทฺวยํ พลํ นาม น โหติ. ยสฺมา ปน เนว กุสลํ นากุสลํ, ตสฺมา `พลนฺ'ติ อวตฺวา ๒- ฐปิตํ. ยสฺมา ปน น นิปฺปริยาเยน พลํ, ตสฺมา สงฺคหวาเรปิ "เทฺว พลานิ โหนฺตี"ติ น วุตฺตํ. เสสํ สพฺพํ โสมนสฺสสหคตาเหตุกมโนวิญฺญาณธาตุนิทฺเทเส วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. [๕๗๔] อุเปกฺขาสหคตาติ อิทํ จิตฺตํ ตีสุ ภเวสุ สพฺเพสํ สจิตฺตกสตฺตานํ สาธารณํ, น กสฺสจิ สจิตฺตกสตฺตสฺส น อุปฺปชฺชติ นาม. อุปฺปชฺชมานํ ปน ปญฺจทฺวาเร โวฏฺฐวนํ โหติ, มโนทฺวาเร อาวชฺชนํ. ฉ อสาธารณญาณานิปิ อิมินา คหิตารมฺมณเมว คณฺหนฺติ. มหาคชํ นาเมตํ จิตฺตํ. อิมสฺส อนารมฺมณํ นาม นตฺถิ. "อสพฺพญฺญุตญาณํ สพฺพญฺญุตญาณคติกํ นาม กตมนฺ"ติ วุตฺเต "อิทนฺ"ติ วตฺตพฺพํ. เสสเมตฺถ ปุริมจิตฺเต วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. เกวลญฺหิ ตตฺถ สปฺปีติกตฺตา นวงฺคิโก สงฺขารกฺขนฺโธ วิภตฺโต, อิธ นิปฺปีติกตฺตา อฏฺฐงฺคิโก. อิทานิ ยานิ กุสลโต อฏฺฐ มหากิริยาจิตฺตาเนว ขีณาสวสฺส อุปฺปชฺชนตาย กิริยานิ ชาตานิ, ตสฺมา ตานิ กุสลนิทฺเทเส วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานิ. @เชิงอรรถ: ม.ม. ๑๓/๒๘๓/๒๕๙, ๑๓/๓๐๙/๒๘๙ สี. วตฺวา, ฉ.ม. วตฺวาน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๔.

อิธ ฐตฺวา หสนกจิตฺตานิ สโมธาเนตพฺพานิ, กติ ปเนตานิ โหนฺตีติ? วุจฺจเต:- เตรส. ปุถุชฺชนา หิ กุสลโต จตูหิ โสมนสฺสสหคเตหิ, อกุสลโต จตูหีติ อฏฺฐหิ จิตฺเตหิ หสนฺติ. เสกฺขา กุสลโต จตูหิ โสมนสฺสสหคเตหิ, อกุสลโต ทฺวีหิ ทิฏฺฐิคตวิปฺปยุตฺตโสมนสฺสสหคเตหีติ ฉหิ จิตฺเตหิ หสนฺติ. ขีณาสวา กิริยโต ปญฺจหิ โสมนสฺสสหคเตหิ หสนฺตีติ. รูปาวจรารูปาวจรกิริยาวณฺณนา [๕๗๗] รูปาวจรารูปาวจรกิริยานิทฺเทเสสุ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารนฺติ ทิฏฺฐธมฺเม อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว สุขวิหารมตฺตกํ. ตตฺถ ขีณาสวสฺส ปุถุชฺชนกาเล นิพฺพตฺติตสมาปตฺติ ยาว นํ น สมาปชฺชติ, ตาว กุสลาว. สมาปนฺนกาเล กิริยา โหติ, ขีณาสวกาเล ปนสฺส นิพฺพตฺติตสมาปตฺติ กิริยาว โหติ. เสสํ สพฺพํ ตํสทิสตฺตา กุสลนิทฺเทเส วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติ. อฏฺฐสาลินิยา ธมฺมสงฺคหฏฺฐกถาย จิตฺตุปฺปาทกณฺฑกถา นิฏฺฐิตา. อพฺยากตปทํ ปน ตาว เนว นิฏฺฐาตีติ. ๑- จิตฺตุปฺปาทกณฺฑวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -------------- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. นิฏฺฐิตนฺติ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้า ๓๕๑-๓๕๔. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=53&A=8763&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=8763&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=482              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=4005              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=3548              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=3548              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_34

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]