อรรถกถาเล่มที่ ๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ที.อ. (สุมงฺคล.๓)

                       เมตฺเตยฺยพุทฺธุปฺปาทวณฺณนา
     [๑๐๗] "อสีติวสฺสสหสฺสายุเกสุ ภิกฺขเว มนุสฺเสสุ เมตฺเตยฺโย นาม
ภควา โลเก อุปฺปชฺชิสฺสตี"ติ น วฑฺฒมานกวเสน วุตฺตํ. น หิ พุทฺธา
วฑฺฒมาเน อายุมฺหิ นิพฺพตฺตนฺติ, หายมาเน ปน นิพฺพตฺตนฺติ. ตสฺมา ยทา
ตํ อายุ วฑฺฒิตฺวา อสงฺเขยฺยตํ ปตฺวา ปุน ภสฺสมานํ ๑- อสีติวสฺสสหสฺสายุกกาเล
ฐสฺสติ, ตทา อุปฺปชฺชิสฺสตีติ อตฺโถ. ปริหริสฺสตีติ อิทํ ปน ปริวาเรตฺวา
วิจรนฺตานํ วเสน วุตฺตํ.
     [๑๐๘] ยูโปติ ปาสาโท. รญฺญา มหาปนาเทน การาปิโตติ รญฺญา
เหตุภูเตน ตสฺสตฺถาย สกฺเกน เทวราเชน วิสฺสกมฺมเทวปุตฺตํ ๒- เปเสตฺวา
การาปิโต.
     ปุพฺเพ กิร เทฺว ปิตาปุตฺตา นฬการา ปจฺเจกพุทฺธสฺส นเฬหิ จ
อุทุมฺพเรหิ จ ปณฺณสาลํ การาเปตฺวา ตํ ตตฺถ วาสาเปตฺวา จตูหิ ปจฺจเยหิ
อุปฏฺฐหึสุ. เต กาลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺตา. เตสุ ปิตา เทวโลเกเยว
อฏฺฐาสิ. ปุตฺโต เทวโลกา จวิตฺวา สุรุจิสฺส รญฺโญ เทวิยา สุเมธาย กุจฺฉิสฺมึ
นิพฺพตฺโต มหาปนาโท นาม กุมาโร อโหสิ. โส อปรภาเค ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา
มหาปนาโท นาม ราชา ชาโต. อถสฺส ปุญฺญานุภาเวน สกฺโก เทวราชา
วิสฺสกมฺมเทวปุตฺตํ' รญฺโญ ปาสาทํ กโรหีติ ปหิณิ. โส ตสฺส ปาสาทํ นิมฺมินิ
ปญฺจวีสติโยชนุพฺเพธํ สตฺตภูมิกํ ๓- สตฺตรตนมยํ. ยํ สนฺธาย ชาตเก วุตฺตํ:-
       "ปนาโท นาม โส ราชา       ยสฺส ยูโป สุวณฺณิโย
        ติริยํ โสฬสุพฺเพธํ            อุพฺภมาหุ ๔- สหสฺสธา.
        สหสฺสกณฺโฑ ๕- สตฺต เคณฺฑุ    ธชาลุ หริตามโย
        อนจฺจุํ ตตฺถ คนฺธพฺพา         ฉ สหสฺสานิ สตฺตธา.
        เอวเมตํ ตทา อาสิ          ยถา ภาสสิ ภทฺทชิ
        สกฺโก อหํ ตทา อาสึ         เวยฺยาวจฺจกโร ตวา"ติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. หายมานํ      ๒ ม. วิสุกมฺม....,    ๓ ฉ.ม. สตฺตภูมกํ
@๔ ฉ.ม. อุทฺธมาหุ      ๕ สี......กณฺณ
     โส ราชา ตตฺถ ยาวตายุกํ วสิตฺวา กาลํ กตฺวา เทวโลเก
นิพฺพตฺติ. ตสฺมึ เทวโลเก นิพฺพตฺเต โส ปาสาโท มหาคงฺคาย อนุโสตํ
ปติ. ตสฺส ธุรโสปาณสมฺมุฏฺฐาเน ปยาคปติฏฺฐานํ นาม นครํ มาปิตํ.
ถูปิกาสมฺมุขฏฺฐาเน โกฏิคาโม นาม คาโม.
     อปรภาเค อมฺหากํ ภควโต กาเล โส นฬการเทวปุตฺโต เทวโลกโต
จวิตฺวา มนุสฺสปเถ ภทฺทชิเสฏฺฐี นาม หุตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา
อรหตฺตํ ปาปุณิ. โส นาวาย คงฺคาตรณทิวเส ภิกฺขุสํฆสฺส ตํ ปาสาทํ ทสฺเสสีติ
วตฺถุ วิตฺถาเรตพฺพํ. กสฺมา ปเนส ปาสาโท น อนฺตรหิโตติ. อิตรสฺส
อานุภาวา. เตน สทฺธึ ปุญฺญํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺตกุลปุตฺโต อนาคเต
สงฺโข นาม ราชา ภวิสฺสติ. ตสฺส ปริโภคตฺถาย โส ปาสาโท อุฏฺฐหิสฺสติ,
ตสฺมา น อนฺตรหิโตติ.
    #[๑๐๘] อุสฺสาเปตฺวาติ ตํ ปาสาทํ อุฏฺฐาเปตฺวา. อชฺฌาวสิตฺวาติ
ตตฺถ วสิตฺวา. ตํ ทตฺวา วิสชฺชิตฺวาติ ตํ ปาสาทํ ทานวเสน ทตฺวา
นิรเปกฺขปริจฺจาควเสน จ วิสชฺชิตฺวา. กสฺส จ เอวํ ทตฺวาติ. สมณาทีนํ.
เตนาห "สมณพฺราหฺมณกปณทฺธิกวณิพฺพกยาจกานํ ทานํ ทตฺวา"ติ. กถํ ปน
โส เอกํ ปาสาทํ พหูนํ ทสฺสตีติ. เอวํ กิรสฺส จิตฺตํ อุปฺปชฺชิสฺสติ "อยํ
ปาสาโท วิปฺปกิริยตู"ติ. โส ขณฺฑาขณฺฑํ วิปฺปกิริสฺสติ. โส ตํ อลคฺคมาโนว
หุตฺวา "โย ยตฺตกํ อิจฺฉติ, โส ตตฺตกํ คณฺหาตู"ติ ทานวเสน วิสชฺเชสฺสติ.
เตน วุตฺตํ "ทานํ ทตฺวา เมตฺเตยฺยสฺส ภควโต ฯเปฯ วิหริสฺสตี"ติ. เอตฺตเกน
ภควา วฏฺฏคามิกุสลสฺส อนุสนฺธึ ทสฺเสติ.
     [๑๐๙] อิทานิ วิวฏฺฏคามิกุสลสฺส อนุสนฺธึ ทสฺเสนฺโต ปุน
อตฺตทีปา ภิกฺขเว วิหรถาติ อาทิมาห.
                    ภิกฺขุโนอายุวณฺณาทิวฑฺฒนกถาวณฺณนา
     [๑๑๐] อิทํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อายุสฺมินฺติ ภิกฺขเว ยํ โว อหํ
อายุนาปิ วฑฺฒิสฺสถาติ อโวจํ, ตตฺถ อิทํ ภิกฺขุโน อายุสฺมึ อิทํ อายุการณนฺติ
อตฺโถ. ตสฺมา ตุเมฺหหิ อายุนา วฑฺฒิตุกาเมหิ อิเม จตฺตาโร อิทฺธิปาทา
ภาเวตพฺพาติ ทสฺเสติ.
     วณฺณสฺมินฺติ ยํ โว อหํ วณฺเณนปิ วฑฺฒิสฺสถาติ อโวจํ, อิทํ ตตฺถ
วณฺณการณํ. สีลวโต หิ อวิปฺปฏิสาราทีนํ วเสน สรีรวณฺโณปิ กิตฺติวเสน
คุณวณฺโณปิ วฑฺฒติ. ตสฺมา ตุเมฺหหิ วณฺเณน วฑฺฒิตุกาเมหิ สีลสมฺปนฺเนหิ
ภวิตพฺพนฺติ ทสฺเสติ.
     สุขสฺมินฺติ ยํ โว อหํ สุเขนปิ วฑฺฒิสฺสถาติ อโวจํ, อิทํ ตตฺถ
วิเวกชปีติสุขาทิ นานปฺปการกํ ฌานสุขํ. ตสฺมา ตุเมฺหหิ สุเขน วฑฺฒิตุกาเมหิ
อิมานิ จตฺตาริ ฌานานิ ภาเวตพฺพานิ.
     โภคสฺมินฺติ ยํ โว อหํ โภเคนปิ วฑฺฒิสฺสถาติ อโวจํ, อยํ โส
อปฺปมาณานํ สตฺตานํ อปฺปฏิกูลภาวาวโห ๑- สุขสยนาทิ เอกาทสานิสํโส
สพฺพทิสา วิปฺผาริตพฺรหฺมวิหารโภโค. ตสฺมา ตุเมฺหหิ โภเคน วฑฺฒิตุกาเมหิ
อิเม พฺรหฺมวิหารา ภาเวตพฺพา.
     พลสฺมินฺติ ยํ โว อหํ พเลนปิ วฑฺฒิสฺสถาติ อโวจํ, อิทํ
อาสวกฺขยปริโยสาเน อุปฺปนฺนํ อรหตฺตผลสงฺขาตํ พลํ. ตสฺมา ตุเมฺหหิ พเลน
วฑฺฒิตุกาเมหิ อรหตฺตปฺปตฺติยา โยโค กรณีโย.
     ยถยิทํ ภิกฺขเว มารพลนฺติ ยถา อิทํ เทวปุตฺตมารมจฺจุมารกิเลสมารานํ
พลํ ทุปฺปสหํ ทุรภิสมฺภวํ, เอวํ อญฺญํ โลเก เอกพลํปิ น สมนุปสฺสามิ. ตํปิ
พลํ อิทเมว อรหตฺตผลํ ปสหติ อภิภวติ อชฺโฌตฺถรติ. ตสฺมา เอตฺเถว
โยโค กรณีโยติ ทสฺเสติ.
     เอวมิทํ ปุญฺญนฺติ เอวํ อิทํ โลกุตฺตรปุญฺญํปิ ยาว อาสวกฺขยา
ปวฑฺฒตีติ. วิวฏฺฏคามิกุสลานุสนฺธึ นิฏฺฐเปนฺโต อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐเปสิ.
สุตฺตปริโยสาเน วีสติภิกฺขุสหสฺสานิ อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. จตุราสีติปาณสหสฺสานิ
อมตปานํ ปิวึสูติ.
                      จกฺกวตฺติสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                        ----------------
@เชิงอรรถ: ๑. ฉ.ม., อิ. อปฺปฏิกูลตาวโห.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๖ หน้า ๔๑-๔๓.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=6&A=1015&w=เมตฺเตยฺย&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=1015&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=33
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=1189
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=1264
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=1264
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_11